Odkrycie we mgle

Kiedy latem samochody emitujà tlenki azotu
i lotne zwiàzki organiczne, gazy te
reagujà ze sobà pod wp∏ywem Êwiat∏a
s∏onecznego, tworzàc nisko unoszàcy si´

smog ozonowy, duszàcy dla ludzi
i zabójczy dla roÊlin. Prawdopodobnie
jednak ta fotoreakcja wyst´puje
rzadziej ni˝ do tej pory sàdzono.
Daniel J. Jacob i jego koledzy z Harvard
University zbadali ostatnio, jak zmienia∏ si´
poziom przyziemnej warstwy ozonowej
w latach 1980–1995 w trzech najwi´kszych
metropoliach USA: Nowym Jorku,
Los Angeles i Chicago. Odkryli, ˝e mimo
wzrostu o 60% liczby kilometrów
przejechanych w takim samym czasie
przez samochody st´˝enie
ozonu znacznie si´ zmniejszy∏o.

Menu astronautów

Ostatnio w Cornell University pichci si´
przedziwne potrawy. Naukowcy opracowujà
tam receptury daƒ, które da∏oby si´
∏atwo przyrzàdziç w kosmosie.
W tym celu muszà ograniczyç si´
do zaledwie 15–30 ingrediencji.
(Przecie˝ nie mo˝na na stacji kosmicznej
ciàgle serwowaç liofilizowanych lodów.)
Podstawowymi sk∏adnikami sà
pszenica i ziemniaki, uzupe∏nione
ry˝em, sojà, orzeszkami ziemnymi,
sa∏atà i zio∏ami. Na razie kucharze
z Cornell opracowali takie specja∏y,
jak marchewkowe udka, wodnista kawa
z przefermentowanej soi i sernik tofu.

¸ysi potomkowie

Genetycy z Columbia University
donieÊli 30 stycznia br. w

Science

o wykryciu pierwszego genu zwiàzanego
z porostem w∏osów u cz∏owieka. Grupa
pod kierownictwem Angeli M. Christiano
znalaz∏a ten fragment DNA nazwany
hairless (bezw∏osy) przez porównanie
genu bezw∏osych myszy z chromosomami
ludzi dotkni´tych rzadkà, dziedzicznà
formà ∏ysienia zwanà alopecia universalis.
Gen hairless wydaje si´ odpowiedzialny
za inicjacj´ serii zdarzeƒ pobudzajàcych
wzrost w∏osa. Christiano i wspó∏pracownicy
majà nadziej´, ˝e lepsze zrozumienie
dzia∏ania genu hairless pomo˝e im
w znalezieniu skutecznej terapii
ró˝nych typów ∏ysienia, w tym
∏ysienia typu m´skiego i utraty
w∏osów wywo∏ywanej stresem.

14 Â

WIAT

N

AUKI

Czerwiec 1998

W SKRÓCIE

Ciàg dalszy na stronie 15

Czy rzeczywiÊcie

istnieje?

Istniejà wyjaÊnienia bardziej

prawdopodobne ni˝ hipoteza

dotyczàca marsjaƒskich bakterii

M

in´∏o 18 miesi´cy od chwili,
kiedy David S. McKay i je-
go wspó∏pracownicy z John-

son Space Center NASA zadziwili
wszystkich twierdzeniem, ˝e meteoryt
w kszta∏cie ziemniaka, znany jako
ALH84001, zawiera mikroskopijne ska-
mienia∏oÊci prastarych form ˝ycia na
Marsie. Zespó∏ ten nie zdoby∏ jednak wie-
lu zwolenników swojej teorii. „Szybko
nastàpi∏ podzia∏ na kilka grup entuzja-
stów i znacznie wi´cej takich, które nie
podziela∏y opinii badaczy – wspomina
Allan H. Treiman z Lunar and Planetary
Institute w Houston. – Od tego czasu nie
zauwa˝y∏em, aby ktoÊ zmieni∏ zdanie.”

W czasie, gdy cz∏onkowie zespo∏u

McKaya miesiàcami poszukiwali ziem-
skich bakterii b´dàcych przynajmniej
Êwiadectwem, ˝e stworzenia, o których
wspominali, mogà w ogóle istnieç, ich
krytycy opublikowali dziesiàtki nowych
prac, czyniàcych ich zdaniem t´ teori´
coraz mniej prawdopodobnà w porów-
naniu z niebiologicznymi wyjaÊnienia-
mi zagadkowych cech meteorytu.

Jednà z takich ∏amig∏ówek jest bliskie

sàsiedztwo siarczków ˝elaza, drobno-
krystalicznego magnetytu (postaç tlen-
ku ˝elaza) i ziaren w´glanowych, w któ-
rych mia∏y bujnie rozwijaç si´ mars-
jaƒskie ˝yjàtka. W´glan jest cz´Êciowo
rozpuszczony wokó∏ tych minera∏ów –
co wydaje si´ dziwne, poniewa˝ siarcz-
ki i magnetyt powstajà równoczeÊnie tyl-

ko w wysokim pH, podczas gdy w´gla-
ny rozpuszczajà si´, kiedy pH jest niskie.
Zespó∏ McKaya podkreÊla jednak, ˝e na
Ziemi sà bakterie wydzielajàce zarów-
no siarczki, jak i d∏ugie ∏aƒcuchy krysz-
ta∏ów magnetytu. Byç mo˝e podobne
mikroorganizmy ˝y∏y w s∏abym kwasie,
który rozpuÊci∏ w´glany – sugerujà.

Jednak˝e analiza przeprowadzona

w zesz∏ym roku przez Harry’ego Y.
McSweena i jego wspó∏pracowników
z University of Tennessee w Knoxville
wykaza∏a, ˝e siarczki z meteorytu
ALH84001 sà zbyt bogate w ci´˝ki izo-
top siarki

34

S, by mog∏y byç wytworzo-

ne przez jakiekolwiek mikroorganizmy
podobne do spotykanych na Ziemi. Co
wi´cej, jak dotàd nikt nie doniós∏ o zna-
lezieniu charakterystycznych ∏aƒcuchów
kilkunastu lub wi´kszej liczby czàste-
czek magnetytu. Natomiast McSween
i inni badacze obserwowali kryszta∏y
magnetytu wyrastajàce wprost z innych
minera∏ów – pewny znak, ˝e przynaj-
mniej niektóre z nich uformowa∏y si´
w prostych reakcjach chemicznych.

Ostatnio Adrian J. Brearley z Insti-

tute of Meteoritics w University of New
Mexico zasugerowa∏, jakie to mog∏y byç
reakcje. Ziarna w´glanowe zawiera-
jà magnezowe rdzenie pokryte boga-
tà w ˝elazo otoczkà, w której zgroma-
dzone sà magnetyt i inne rzekome
Êlady ˝ycia. Silne uderzenie w meteoryt
ALH84001 (a wiadomo, ˝e dozna∏ on co
najmniej dwóch takich uderzeƒ) mog∏o
spowodowaç gwa∏towne rozgrzanie
wi´kszej cz´Êci ska∏y do temperatury
wy˝szej ni˝ 550°C – doÊç wysokiej, aby
spowodowaç przejÊcie bogatych w ˝e-
lazo w´glanów w magnetyt, ale niewy-
starczajàcej, by rozerwaç obfitujàce w
magnez rdzenie, które sà stabilne w
znacznie wy˝szych temperaturach. Kie-
dy ˝elazo kondensowa∏o w kryszta∏y –
teoretyzuje Brearley – móg∏ wydzieliç

˚YCIE POZAZIEMSKIE

TO NIE JEST DOWÓD ISTNIENIA ˚YCIA NA MARSIE – przyznaje badacz,

który znalaz∏ maleƒkie twory wewnàtrz meteorytu ALH84001.

Struktury te sà prawdopodobnie ilastymi lub innymi mineralnymi osadami.

NASA

D. KIRKLAND

Sygma