Budowa wnętrza Ziemi (głębokość 6370km):

• Jądro wewnętrzne (w stanie stałym)

• Powierzchnia Lehmana

• Jądro zewnętrzne (w stanie ciekłym)

• Powierzchnia Wiecherta-Gutenberga

• Płaszcz Ziemi:

  • Mezosfera – stan stały

  • Astenosfera – plastyczna

• Powierzchnia Moho (50 – 400km)

• Skorupa ziemska:

  • Skorupa kontynentalna – Sial (granit)

  • Skorupa oceaniczna – Sima (bazalt)

Płyta tektoniczna – duży fragment litosfery, stanowiący sztywną całość, oddzielony jest od innych płyt strefami subdukcji lub ryftowymi.

Ryft – granica pomiędzy płytami litosfery, w obrębie której następuje rozsuwanie płyt litosfery na skutek wdzierania się magmy. W strefach ryftowych – obok wulkanizmu – następują silne ruchy sejsmiczne. Ruch 10-170m / rok

Grzbiet oceaniczny – podłużne, podwodne, wzniesienie dna oceanicznego biegnące wzdłuż strefy ryftowej. Tylko najwyższe części grzbietu wystają niekiedy ponad powierzchnię oceanów, jako wulkaniczne wyspy. Podwodne trzęsienia Ziemi powodują niekiedy tsunami.

Strefa subdukcji – granica pomiędzy płytami litosfery, w obrębie której następuje kolizja płyt, w efekcie czego płyta oceaniczna podsuwa się pod płytę kontynentalną.

KSZTAŁTY ZIEMI

Pierwotne wyobrażenia o świecie były bezpośrednią pochodną organicznych doświadczeń człowieka, wychodzących ze stanu pierwotnego.

Ziemia – rodzaj płaszczyzny o złożonym (góry, wyżyny, niziny) ukształtowaniu.

Postrzeganie świata w sposób koncentryczny – środkiem świata jest miejsce zamieszkania twórców tych wyobrażeń. Kraje mniej znane, ocean za horyzontem to nieznane, zaludnione wytworem fantazji.

Ponad światem – niebo, półkoliste sklepienie postrzegane niekiedy jako niedostępna siedziba bogów.

Ziemia jest bryłą o kształcie nieregularnym, zbliżonym do elipsoidy kardionalnej, a w obrębie oceanów do geoidy. W pewnym przybliżeniu można ją traktować jako kulę.

POWSTANIE ZIEMI

Zakładając prawdziwość teorii rozszerzającego się wszechświata Ziemia jest tworem stosunkowo młodym i wraz z naszym Układem Słonecznym powstała wtedy gdy Wszechświat osiągnął już około $\frac{2}{3}$ swoich dzisiejszych rozmiarów. Czas powstania Ziemi określa się na podstawie datowań radiometrycznych na ok. 4,56 mld lat temu.

Dwie teorie na powstanie Ziemi:

• TEORIA KONTRAKCJI GRAWITACYJNEJ – Ziemia powstała z chmury pyłowej na skutek kurczenia się obłoku gazowego pod wpływem sił przyciągania grawitacyjnego, w efekcie czego utworzyła się Centralna naszego układu – Słońce.

• TEORIA AKRECJI – Ziemia powstała na skutek zderzenia się ze sobą cząstek pyłu kosmicznego, łączącego się przy zderzeniach w większe cząstki, te zderzając się z następnymi tworzyły planetoidy i stopniowo uzyskiwały wielkość planet.

Powstanie Ziemi datowane jest na 4,56 mld lat. Podział na 4 eony:

1. Fanerozoik (życie jawne) – od 0,57 mld lat temu

2. Proterozoik – 2,45 – 0,57 mld lat temu

3. Archaik – 3,5 – 2,45 mld lat temu Życie ukryte – Kryptozoik, PREKAMBR

4. Katarchik – 4,56 – 3,5 mld lat temu

KATARCHIK:

Rozpoczyna się proces odgazowywania materii budującej planetę – rozpoczyna się kształtowanie atmosfery ziemskiej. Na skutek odgazowania uwalnia się znaczna ilość wody – powstają praoceany. Skorupa różnicuje się na oceaniczną i kontynentalną.

Dokładne określenie czasu powstania pierwszych organizmów żywych na Ziemi jest praktycznie niemożliwe. Dzisiejszy stan wiedzy pozwala ustalić, że życie organiczne pojawiło się na Ziemi nie później niż 3,8 mld lat temu. Przypuszcza się jednak, że pierwsze organizmy powstały 4,2 mld lat temu.

ARCHAIK:

Powierzchnia planety już ukształtowana, lądy i oceany o nieznanych kształtach. Ich liczba i położenie ulega dynamicznym zmianom. Istnieje ok. 100 płyt tektonicznych, które stopniowo spajają się ze sobą.

Okresy orogenez występują na zmianę z okresami spokoju tektonicznego. Żywe zjawiska wulkaniczne i sejsmiczne.

Trwa intensywna degradacja obszarów lądowych - powstawanie skał osadowych w geosynklinach.

Trwa kształtowanie atmosfery ziemskiej – znacząca choć ewolucyjna zmiana jej składu. Zaczyna wzrastać zawartość tlenu.

Około 2,5 mld lat temu cyjanobakterie zaczynają produkować tlen.

PROTEROZOIK:

Drobne płyty skorupy kontynentalnej stopniowo łączą się w większe, a mniej liczne. W efekcie powstają kratony – usztywnione części skorupy ziemskiej.

Nadal zmienia się skład atmosfery. Na około 1,5 mld lat temu ilość tlenu w atmosferze dochodzi do ok. 20%.

Ok. 0,7 mld lat temu pojawiają się organizmy wielokomórkowe – glony

Pod koniec proterozoiku wszystkie lądy tworzą jeden kontynent – PANGEA I

FANEROZOIK:

Eon życia jawnego. Dzieli się na:

• Era kenozoiczna (nowego życia) od 65 mln lat temu

• Era mezozoiczna (pośredniego życia) 245 – 65 mln lat temu

• Era paleozoiczna (starego życia) 570 – 245 mln lat temu

Era paleozoiczna dzieli się na:

• Perm – 292 – 245 mln lat temu

• Karbon – 362 – 292 mln lat temu

• Dewon – 411 – 362 mln lat temu

• Sylur – 439 – 411 mln lat temu

• Ordowik – 510 – 439 mln lat temu

• Kambr – 570 – 510 mln lat temu

KAMBR:

• Stopniowy rozpad PANGEI I

• Największy kontynent – Gondwana

• Pozostałe kontynenty: Laurentia, Baltica, Syberia, Kazachstania, Chiny

• Oceany: Paleopacyfik, Paleotetyda, Iapetus

• Orogeneza bajkalska

• Pierwotne skorupiaki: małże, stawonogi, TRYLOBITY

ORDOWIK:

• Gondwana wykonywał ruch rotacyjny w prawo przemieszczając się poprzez obszary okołobiegunowe

• Biegun południowy w okolicy płn. Krańców obecnej wyżyny Brazylijskiej

• Orogeneza Flindersa (południowa część Wielkich Gór Wododziałowych)

• Baltica i Laurentia zbliżają Siudo siebie stopniowo zamykając ocean Iapetus

• Rozwój trylobitów i graptolitów, pierwsze kręgowce

SYLUR:

• Gondwana nadal wykonywała ruch rotacyjny

• Zamknięcie oceanu Iapetus, powstanie Laurusji

• Kolizja Kazachstanii z Syberią

• Orogeneza kaledońska

• Pojawiają się pierwsze rośliny lądowe, powstają rafy koralowe, pierwsze prymitywne ryby

DEWON:

• Nadal trwa orogeneza kaledońska

• Gondwana wolno wędruje ku północy

• Pojawiają się pierwsze lasy (skrzypy, widłaki, paprocie)

• Pierwsze lądowe zwierzęta – wije i pająki

KARBON:

• Zetknięcie się Gondwany z Laurusją powoduje powstawanie intensywnych ruchów górotwórczych

• Orogeneza hercyńska

• Laurusja zbliża się do Syberii i łączy się z nią, powstaje górotwór Ural

• Bogaty świat organiczny, lasy węglonośne, amonity, pierwsze gady, płazy i owady skrzydlate

PERM:

• Trwa orogeneza hercyńska, lądy stopniowo spajają się ze sobą

• Pod koniec okresu powstaje PANGEA II

• Okres bardzo intensywnego wulkanizmu

• Biegun południowy na Antarktydzie

• Rozwój roślin iglastych

• Rozwój płazów i gadów

• Pojawiają się pszczoły

• Pod koniec okresu wymiera ponad 90% gatunków zwierząt – kataklizm

Era mezozoiczna dzieli się na:

• Kreda – 146 – 63 mln lat temu

• Jura – 208 – 146 mln lat temu

• Trias – 245 – 208 mln lat temu

TRIAS:

• Superkontynent PANGEA II stanowi ląd, silnie wydłużony południkowo ciągnący się od bieguna do bieguna

• Rozpoczyna się rozpad PANEGEI II, powstają strefy ryftowe

• Gromadzenie osadów w geosynklinach

• Dominują rośliny iglaste

• Bogaty świat gadów, pierwsze dinozaury, gady latające

• Pierwsze prymitywne ssaki

JURA:

• Ostatecznie oddziela się Gondwana, która stopniowo rozpada się na bloki

• Trwa konsolidacja Euroazji – rozpoczyna się orogeneza mezozoiczna (jenszańska)

• Dominacja wielkich gadów (dinozaurów), które opanowują morza, lądy i powietrze

• Rozkwit amonitów w morzach i oceanach

• Pojawiają się pierwsze ptaki

KREDA:

• Ostateczny rozpad Gondwany na bloki

• Powstanie swobodnej cyrkulacji wód wokół Antarktydy – oziębienie klimatu oraz powstanie lądolodu

• Rozwój roślin okrytonasiennych

• Ciąg dalszy dominacji wielkich gadów i amonitów w wodach

• Pod koniec okresu wymiera 70% istniejących gatunków w tym dinozaury i amonity

• Pod koniec okresu orogeneza alpejska

Era kenozoiczna dzieli się na:

• Czwartorzęd – od 2,5 mln lat temu:

  • Holocen

  • Plejstocen

• Trzeciorzęd – 65 – 2,5 mln lat temu

TRZECIORZĘD:

• Ostatecznie oderwała się Europa od Ameryki Płn., powstaje płn. Atlantyk

• Trwa orogeneza alpejska

• Rozwój roślin kwiatowych, różnicowanie się ssaków, pierwsze ssaki drapieżne, pierwsze prymitywne ssaki morskie

• Eocen – rozprzestrzenienie się roślin ciepłolubnych, pierwsze ssaki morskie

• Oligocen – rozwój roślin jednoliściennych, pierwsze małpy

• Miocen – rozwój świata ssaków, m.in. pierwsze psowate, niedźwiedziowate

• Pliocen – dominacja ssaków na lądach, australopitek

CZWARTORZĘD:

• Silne zmiany klimatu – rozległe zlodowacenia niżowe lądów na półkuli północnej (glacjały) na przemian z interglacjałami

• Zmiany poziomu oceanów

• Sformowanie się łuków wyspowych Karaibów i Azji

• Wędrówka stref roślinnych wraz ze zmianami klimatu, zmiany wysokości pięter w górach

• Ostateczne ukształtowanie linii brzegowej

• Pojawienie się człowieka

• Duże zmiany w świecie zwierząt, rozkwit, a następnie wyginięcie znacznej liczby gatunków

• Udomowienie niektórych gatunków roślin i zwierząt

• Zmiany szaty roślinnej związanej z działalnością człowieka