Probl Hig Epidemiol 2014, 95(1): 6-13

Pasożyty – zagrożenie nadal aktualne

Parasites are still dangerous

Edward Hadaś, Monika Derda

Katedra i Zakład Biologii i Parazytologii Lekarskiej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Despite the increasing knowledge of parasites, better methods of fighting
them and the ever improving sanitary conditions, parasitic infections
continue to pose a significant threat to human health and life.
A growing incidence of parasitic infections is observed, associated with
the food industry, with the emergence of new pathogens and new parasitic
diseases as well as with civilizational changes and tourism. Another
important problem is the increase of parasite resistance to drugs.
According to information from the World Health Organisation, over the
last ten years more than 4.5 billion people became infected with different
parasites which are the cause of about 14 million deaths worldwide
annually.
Based on the Polish statistics, the most common infections are caused by
Enterobius vermicularis, Ascaris lumbricoides, Trichiuris trichiura, Giardia
intestinalis, arthropods and mites.

Key words: Parasites, parasitic infections, prevention of infestations

Pasożyty, pomimo coraz większej wiedzy zdobywanej na ich temat, coraz
lepszych sposobów zwalczania oraz poprawy warunków sanitarnych, nadal
stanowią duże zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka.
Obserwuje się wzrost częstości zarażenia pasożytami związany z przemysłem
spożywczym, pojawiają się nowe patogeny oraz nowe choroby pasożytnicze
związane ze zmianami cywilizacyjnymi i turystyką. Innym bardzo istotnym
problemem jest wzrost oporność pasożytów na leki.
Według danych WHO w ciągu ostatnich 10 lat różnymi pasożytami zaraziło
się ponad 4,5 miliarda ludzi. Pasożyty są przyczyną 14 mln przypadków
zgonów na świecie w skali roku.
Według statystyk w Polsce najczęstsze są inwazję wywołane przez Enterobius
vermicularis, Ascaris lumbricoides, Trichiuris trichiura, Giardia intestinalis
oraz stawonogi i roztocza.

Słowa kluczowe: pasożyty, inwazje pasożytnicze, zapobieganie inwazjom

Adres do korespondencji / Address for correspondence
prof. dr hab. Edward Hadaś
Katedra i Zakład Biologii i Parazytologii Lekarskiej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego
ul. Fredry 10, 1-701 Poznań
tel./fax [phone], e-mail: [e-mail]

© Probl Hig Epidemiol 2014, 95(1): 6-13

www.phie.pl

Nadesłano: 03.02.2014
Zakwalifikowano do druku: 0.02.2014

Wstęp

Parazytologiajestnaukąopasożytach,awwąskim

znaczeniuobejmujeorganizmypasożytującewewnątrz

inazewnątrzżywiciela,jakrównieżczasamigrzyby.

Parazytologia zajmuje się biologią pasożytów, ich

występowaniem i rozprzestrzenianiem, poznaniem

patologii i przebiegu chorób pasożytniczych oraz

opracowaniemmetodichzwalczaniaizapobiegania.

Nazwa pasożyt pochodzi od greckiego słowa

parasitos

–współbiesiadnik,darmozjad.Pojęciepa-

sożytnictwajesttrudnedozdefiniowania.Zjawisko

tomożnaokreślićróżniezpunktuwidzeniaekologii,

biochemii,patologii,higieny,czygenetyki.

Pasożytnictwojestzwiązkiemantagonistycznym,

w którym osobniki jednego gatunku (pasożyta)

wykorzystują osobniki innego gatunku (żywiciela)

jakoźródłopokarmuiczęstojakośrodowiskożycia,

wyrządzająctejpopulacjiszkody.Interakcjetezreguły

prowadządozmniejszeniaszybkościwzrostupopulacji

żywiciela. Należy podkreślić, że chorobotwórczość

jestzasadniczą,zpunktuwidzeniamedycyny,cechą

pasożytnictwa.

Wludzkimorganizmiemożeprzebywaćponad

300 gatunków pasożytów. Wbrew obiegowym po-

glądom,żepasożytyżyjągłówniewnaszychjelitach,

faktyczniemożnajeodkryćwkażdejczęścinaszego

ciała.Pasożytyżyjąwskórze,nawłosach,wpłucach,

mięśniach,stawach,wątrobie,przełyku,krwi,oczach,

atakżewmózgu.

Dostająsięonedoorganizmuczłowiekaróżnymi

drogami: poprzez spożywanie niedomytych owoców

iwarzyw,niestarannieprzygotowanejedzenie(surowe

lubniedogotowane),poprzezpicienieprzegotowanej

wody,brakhigienyosobistej,spożywaniepokarmów

niewiadomegopochodzeniaczynawetpoprzezkontakt

zukochanymzwierzątkiem,któregonieodrobaczamy.

Ponadtopodróżezagraniczneistresstająsiędodatkowym

czynnikiemsprzyjającymzarażeniuprzezpasożyty.

7

Hadaś E, Derda M. Pasożyty – zagrożenie nadal aktualne

Najczęściejzarażeniepasożytamizwiązanejestze

spożyciemzakażonejwodyiżywności.Pasożytyprze-

dostająsiędonaszegoorganizmupoprzezukąszenie

owadów,anawetpoprzezpowietrze,wktórymkurz

stanowitransportdlajajpasożytów.Częstozarażenie

mamiejscepodczaskąpieliwzbiornikachwodnych.

Coraz częstsze są również zarażenia noworodków

jeszczewłoniematki.

Wśród kilkudziesięciu tysięcy gatunków zwie-

rzątopisanychwEuropieokoło25%jestpasożytami.

Ztejgrupyokoło50%jestpłazińcamilubobleńcami,

następnie25%należydostawonogówi17%dopier-

wotniaków.WPolsceczłowiekmożebyćżywicielem

kilkudziesięciugatunkówzwierząt,wtymprzeszło

40gatunkówpasożytującychwewnątrzjegoustroju.

Większośćgatunkóworganizmówpasożytujących

uczłowiekajestszerokorozprzestrzenionanaświecie,

aichwystępowaniewiążesięzbrakiemrozwojuoświa-

tyzdrowotnejihigieny.

Zewzględunamiejscebytowaniawyróżniasię

pasożytyzewnętrzne,występującenapowierzchnicia-

łaorazpasożytywewnętrzne,pasożytującewustroju

żywiciela.

Żywiciel, w którym pasożyt osiąga dojrzałość

płciową lub rozmnaża się płciowo, jest żywicielem

ostatecznym. Pozostałych żywicieli nazywa się po-

średnimi.

Działaniefizycznepasożytanaorganizmczło-

wieka polega przede wszystkim na mechanicznym

uszkodzeniu tkanki lub narządu: skóry (roztocza

iowady),ścianyjelita,tkankimięśniowejlubukładu

nerwowego (tasiemce, nicienie i pierwotniaki), ale

równieżnadoprowadzeniudoczasowych,odwracal-

nychlubtrwałychzmiannarządówtakichjakwątroba,

płuca,mózginerki.

Pasożytyniejednokrotniebywająrównieżpośred-

niąprzyczynązagrażającążyciu.Wytwarzająbowiem

substancjewywołującesilnereakcjealergiczneiodczy-

nyzapalne(np.nicienieiroztocza).Substancjepo-

chodzącezpasożytówendogennychorazegzogennych

mogąbyćrównieżprzyczynązaburzeńogólnychjak

np.niedokrwistośćiskazakrwotoczna.Wuczulonym

ustrojunawetobecnośćnielicznychpasożytówmoże

wywołaćgwałtownąreakcjeorganizmu.

Zarównowewnętrzne,jakiizewnętrznepasożyty

odgrywają istotną rolę jako żywiciele-przenosiciele

innychpatogenówczłowiekanp.wirusów,bakterii,

riketsji,pierwotniakówitasiemców(kleszcze,wszy,

pchły).Mogąoneotwieraćwrotainnymzakażeniom

poprzezuszkadzanietkanek,anawetprzenosićza-

razkizesobą.

Zarażenie pasożytami stale utrzymującymi się

udanegożywicielaniezawszemusiwywołaćuniego

objawychorobowe.Organizmytestanowiąrezerwuar

pasożyta,którymożebyćniebezpiecznydlainnych

organizmów.Człowiekmożebyćtakżezarażonypaso-

żytami,którychszkodliwedziałanieujawnisiędopiero

wpewnychspecyficznychwarunkachnp.przyspadku

odporności(np.nowotwory,transplantacje,leczenie

immunosupresorami,AIDS).

Wedługdanychstatystycznychokoło2miliardów

ludzizarażonychjestaktualnieprzynajmniejjednym

pasożytem,aogólnaliczbaprzypadkówparazytoz;

czylichoróbwywołanychprzezpasożyty,przekracza

3miliardy.Danete,tobardzoostrożnewyliczenia.

WedługdanychWHOwciąguostatnich10lat

różnymipasożytamizaraziłosięponad4,5miliarda

ludzi,wEuropie–co3osoba,wUSA85-95%społe-

czeństwa.Pasożytysąprzyczyną14mlnprzypadków

zgonównaświeciewciąguroku.Todaje25%ogólnego

wskaźnikaśmiertelności.

W ludzkim organizmie może zadomowić się

wiele różnych gatunków pasożytów, od mikrosko-

pijnychrozmiarów,ażpotewidocznegołymokiem.

Najnowszeopracowaniapodają,żeworganizmach

95%dorosłychludzizamieszkiwałoodjednegodo5

gatunkówpasożytów.

WedługstatystykwPolsceinwazjaowsikówsięga

95% ludności, włosogłówki – 80%, glisty ludzkiej

– 50%, a zarażenie Giardia – lamblia u niemowląt

dochodzido80%.

Pasożytnicze organizmy człowieka należą do

grup systematycznych zaliczanych do Helmintów

(robaków), Pierwotniaków, Stawonogów i czasami

Grzybów.Helmintyczłowiekastanowiądwiewielkie

grupysystematyczne:obleńców(Nemathelminthes)

ipłazińców(Platyhelminthes).

Poniżejpodanoprzykładykilkupasożytniczych

gatunkówhelmintów,pierwotniakówistawonogów

najczęściejwystępującychwPolsce,którychwystępo-

waniemożnaograniczyćdziękiprzestrzeganiuhigieny

lubzastosowaniuodpowiednichurządzeńdoniszcze-

niaforminwazyjnychlubprzenosicielipasożytów.

Helminty

Owsik ludzki(Enterobius vermicularis)jestto

pasożytjelitagrubego,rozpowszechnionynacałym

świecie,zwłaszczawklimacieumiarkowanym.Wy-

stępujeczęściejudzieciniżudorosłych.WEuropie

stwierdzonorocznezarażenieowsikiemwróżnych

grupach dzieci sięgające kilkudziesięciu procent.

WPolscebadaniamasowewykazałyrocznezarażenie

owsikiemu17%dorosłychi38%dzieciwwieku7-14

lat;wdomachdzieckaiizolowanychgrupachstwier-

dzonoczasamiowsicęu90,anawet100%badanych

[1].ŚredniorocznyodsetekosóbzarażonychwPolsce

wynosiokoło18%.

8

Probl Hig Epidemiol 2014, 95(1): 6-13

Owsica (choroba wywołana przez Enterobius

vermicularis

)możeprzebiegaćbezobjawowo.Objawy

chorobowezależąodintensywnościinwazjiiwrażli-

wościosobniczej.Owsicamożeutrzymywaćsiędługo,

ajejobjawymogąnasilaćsięwskutekciągłegosamo

zarażania. Wielu chorym dokucza świąd odbytu.

Udziecimożewystępowaćmoczenienocne,aponadto

zarażenie wywołuje zaburzenia układu nerwowego

takiejak:nadmiernąpobudliwość,bezsennośćiogól-

nezmęczenie.Udziewczątikobietwędrująceowsiki

wywołująświądorazzapaleniesromuipochwy.

Głównymsposobemzwalczaniaowsicyjestznajo-

mośćdróginwazji.Zarażenienastępujebezpośrednio

jajamiprzeniesionyminapalcachdoustzeswędzącej

okolicyodbytu.Jajamogąbyćprzenoszonenaniemy-

tychrękach,pożywieniuiprzedmiotachcodziennego

użytku,np.udziecinazabawkach,istądtrafiajądo

ust.Wreszciejajarozsypywanenabieliźniepościelo-

wejiosobistejmogądostaćsięzkurzemdowszystkich

pomieszczeńmieszkalnych.

Można mówić o owsicy jako o chorobie osób

wspólniemieszkających.Zarażenieowsikiemmoże

bowiemnastąpićzarównoprzezpołknięciejaj,które

z kurzem dostały się na pożywienie, jak też tych,

którezpowietrzemprzedostałysiędogórnychdróg

oddechowych.Dlategowzwalczaniuowsicyzasad-

nicze znaczenie ma stosowanie przez dłuższy czas

zabiegówporządkowo-higienicznych.Jesttorównież

warunek skuteczności leczenia farmakologicznego.

Opróczzachowaniahigienyosobistej,koniecznejest

częstazmianabieliznyosobistejipościelowej.Ponadto

istotnejestniszczeniejajznajdującychsięwotoczeniu

przezskrupulatneutrzymanieczystościwmieszkaniu

(szczególniekanap,foteliidywanów),wubikacjiiła-

zience.Wtemperaturzepokojowejpasożytutrzymują

zdolnośćdozarażaniado3tygodni.

Włosogłówka ludzka(Trichuris trichiura)jest

kosompolitycznymnicieniem,którywPolscewystępu-

jenajczęściejpoowsiku.Częstośćzarażeniakażdego

rokuwahasięod2,3do25%,awniektórychwsiach

do90%.

Występującyonawjelicieślepymigrubymczło-

wieka.

Unosicieliniewielkiejliczbyosobnikówwłoso-

główkiniestwierdzasiężadnychobjawówchorobo-

wych.Wprzypadkuintensywnejinwazjispotykamy

się z objawami ze strony przewodu pokarmowego,

układunerwowegoikrążenia.Występująbólewpra-

wymdolnymkwadraciebrzucha,biegunkaśluzowa,

czasamizkrwią,bezsenność,stanynerwicowe,zawro-

tyibóległowy,niedokrwistość.

Leczenie zarażenia włosogłówką jest trudne,

tymważniejszejestzapobieganiezarażeniu.Polega

ononaprzestrzeganiuhigienyosobistej(zwłaszcza

myciurąkprzedjedzeniem)orazdokładnymmyciu

spożywanychowocówijarzyn.

Glista ludzka(Ascaris lumbricoides)należydo

geohelmintów.Jestpasożytemwystępującymwjelicie

cienkimuokoło1/4ludnościświata,awniektórych

regionachu90%populacji.Podwzględemczęstości

występowaniawPolsce,glistaludzkazajmujetrzecie

miejscepoowsikuiwłosogłówce.Częstośćjejwystę-

powaniajestocenianaod1do18%[2-6].

Zpośródgrupypasożytniczychnicienijelitowych

glistaludzkaprzedstawiasięnajokazalej.Najdłuższe

okazyglistymogądochodzićnawetdo40centymetrów,

adziennieskładajądo200tysięcyjaj.Rozpowszech-

nionesąnacałymświecie,anajbardziejtam,gdzie

królujenędzaizłewarunkisanitarne.Afrykajeststrefą,

szczególnieintensywnychendemiiglistnicy.Znanyjest

przypadekdwunastoletniegochłopcaprzywiezionego

doszpitalazrozpoznaniemniedrożnościjelit.Chłopiec

byłwstaniebardzociężkim,więcprzeprowadzonona

nimzabiegoperacyjny.Przyczynąniedrożnościjelit

okazałsiękłębekponadpięciusetdorosłychglist.Po

kilkudniachoperacjętrzebabyłopowtórzyćiusunięto

mukolejnąsetkęglist.Operowanogorazjeszczeitym

razemusuwającokołostudorosłychglist.Chłopiec

ostatecznienieprzeżyłpokonanyprzezszturmujące

jegoorganizmglistyludzkie[7].

Intensywne inwazje i powikłania glistnicy są

przyczynąokoło60tysięcyzgonówrocznienaświecie.

Usetektysięcyzarażonychosóbpasożytywywołują

anemię.

Reakcja człowieka na obecność glisty ludzkiej

zależyodwrażliwościosobniczej.Czasamijużjedna

glista wywołuje przykre, a nawet poważne objawy

wpostaci uporczywej pokrzywki, zaburzeń nerwo-

wych,jelitowych.Wprzebieguglistnicyobjawycho-

robowemogąbyćwywołaneprzezwędrującelarwy

orazdorosłenicienieprzebywającewjelicie.

Larwywędrującewdużejliczbiewywołująuszko-

dzenieścianyjelitaiwątroby.Najpoważniejszezmiany

powstająwpłucach.Zabłąkanelarwy,którezpłuc

dostałysiędonietypowychnarządów,wywołująwnich

odczynyzapalne.

Wglistnicymożewystępować:pokrzywka,świąd

skóry,obrzękitwarzyirąk,zapaleniespojówki,łzawie-

nie,suchykaszeliinneobjawyalergiczne.Zestrony

układunerwowegomogąwystępowaćwglistnicytakie

objawyjakbezsenność,niespokojnysen,nadmierna

pobudliwośćnerwowa,czasemobjawyprzypominające

padaczkę.Stwierdzonorównież,żedziecidotknięte

glistnicąrozwijająsięznaczniesłabiejpodwzględem

fizycznymiumysłowym.

Zapobieganieodgrywazasadnicząrolęwzwal-

czaniu glistnicy. Higiena osobista chroni przed za-

rażeniemjajami.Najważniejszenawykitomycierąk

Hadaś E, Derda M. Pasożyty – zagrożenie nadal aktualne

zwłaszczaprzedjedzeniem,unikaniezanieczyszcze-

niapomieszczeń,przedmiotówcodziennegoużytku,

zabawek i innych rzeczy ziemią przynoszoną z ze-

wnątrznp.naobuwiu.Dziecisąszczególnienarażone

nazarażeniesięjajami,zpowodunieprzestrzegania

zasadhigieny.

Glista psia i glista kocia(Toxocara canisiT. cati)

podobniejakAscarisiTrichurisnależądogeohelmin-

tów,którymimożeuleczarażeniuczłowiek.Pasożyty

tenwpostacidojrzałejwystępująpowszechniewjelicie

upsówikotów,auczłowiekawystępująjedyniewpo-

staciachlarwalnych.Napoczątkuinwazjiuczłowieka

pojawiasiępowiększeniewątrobyiobjawyzapalenia

płuc.Larwykrążąwrozmaitychnarządach,niekoń-

czącswojegocyklurozwojowego.Zpłucmogąonedo-

stawaćsiędoobwodowegokrążeniadużegoinastępnie

doinnychnarządów,np.gałkiocznej,mózgu,mięśni.

Larwyglistywywołująuczłowiekaziarniniaki,akilka

larwmożewywołaćliczneguzywtkankach,wktórych

larwypozostająprzyżyciurok,anawetdłużej.

Zarażeniejajamiglistypsiejlubkociejnastępuje

podobniejakzarażenieglistąludzkąpoprzezpołknię-

cieinwazyjnychjajznajdującychsięnapożywieniu,

brudnychrękachlubprzedmiotachwkładanychdo

ust.ZwalczaniezarażeniaToxocarasp.opierasięgłów-

nienazachowaniuhigieny,dezynfekcjiiczystościpo-

mieszczeńorazprzedmiotówcodziennegoużytku.

Jajaglistypsiej,kociejiludzkiejsąniewrażliwe

naśrodkidezynfekcyjne,natomiastsąwrażliwena

wysokątemperaturę.

Tasiemce bąblowcowe i tasiemiec wielojami-

sty(Echinococcus granulosusiE. multilocularis)należą

dogatunkówwystępującychwPolsceiEuropie.Posta-

ciedojrzałetychtasiemcówwystępująwjeliciecienkim

zwierzątpsowatych(pies,wilk,lis),apostacielarwal-

newnarządachwewnętrznychczłowieka,jakrównież

zwierząttakichjak:bydło,świnie,kozyorazgryzonie.

Bąblowicajestczęstauzwierząthodowlanych,aostat-

niocorazczęściejnotowanajestrównieżuczłowieka.

Naświeciewystępująogniskaendemicznezachoro-

wańspowodowanychE. multilocularis:wSzwajcarii,

południowychNiemczech,naSyberii,wJaponiiina

Alasce. W Polsce najwięcej przypadków bąblowicy

wielokomorowejuludziodnotowanowrejoniePucka,

Kętrzyna,GiżyckaiBiałowieży.

Postaciąinwazyjnądlaczłowiekasąjajatasiemca

wydalaneprzezżywicielaostatecznego,główniepsa.

Psyjakożywicieleostatecznizazwyczajdobrzetolerują

nawet intensywne zarażenie tasiemcem. Człowiek

zarażasiębąblowcemprzezbezpośrednikontaktzza-

rażonympsemlubpośredniopoprzezzanieczyszczone

jajamiprzedmiotycodziennegoużytkulubpoprzez

zanieczyszczonążywność.Wniektórychprzypadkach

źródłemzarażeniaczłowiekamogąbyćlisyhodowlane

wfermachlubdzikiezwierzętamięsożerne

Objawychorobotwórczeinastępstwobąblowicy

uczłowiekazależąprzedewszystkimodumiejscowie-

nia,wielkościiliczbypasożytów.Bąblowicanierzadko

doprowadzadozgonużywiciela,zwłaszczawmózgo-

wejlokalizacjipasożyta.Wbąblowicywątrobyobjawy

guzalubpowikłaniawystępujądopierowkilkalub

kilkanaścielatpozarażeniu,zwykleuludzidorosłych.

Najwcześniejdajeosobieznaćbąblowicazlokalizowa-

nawmózgulubgałceocznej.

Skutecznym zabezpieczeniem człowieka przed

inwazją Echinococcus sp. jest okresowe odrobacza-

niepsów,nieskarmianiepsówodpadamirzeźnymi

iutrzymaniehigienywpomieszczeniachwktórych

przebywaczłowiekipies.

Tasiemiec psi(Dipylidium caninum),nazywany

częstojestteżtasiemcemogórkowymzracjikształtu

członów.Jestonpasożytemkosmopolitycznympsów.

WPolscewiększośćpsówjestzarażonatymtasiem-

cem.Żywicielempośrednimsąpchły.Człowiekjest

przypadkowymżywicielemostatecznymtegotasiem-

ca.WiększośćinfestacjiDipylidium caninumuosób

dorosłych,jakiuzwierzątjestbezobjawowa.

Zarażenie następuje poprzez przypadkowe po-

łknięcie całej, lub fragmentu rozgniecionej pchły

zawierającejlarwypasożytalubpoprzezprzypadkowe

dostaniesiępchłydopożywienia.Opisanoliczneprzy-

padkizarażeniaumałychdzieci.Sąonepojedyncze

ibezobjawowe.

Skutecznym zabezpieczeniem człowieka przed

zarażeniemtymtasiemcemjestzwalczaniepchełiich

larwwpomieszczeniachmieszkalnych.Niestetywięk-

szośćpsówdomowychjestżywicielempojedynczych

lublicznychpcheł,zazwyczajbędącychnosicielami

tasiemcapsiego.

Pasożytnicze pierwotniaki człowieka

Toksoplasma gondii jest kosmopolitycznym

pierwotniakiem,pasożytującymwewnątrzkomórkowo

wróżnychtkankachustrojuczłowiekaiwieluzwie-

rząt. Niektóre odczyny immunologiczne wskazują

nakontaktztympasożytemuokoło25-90%ludzi

na świecie. Pierwotniak ten wywołuje u człowieka

toksoplazmozęnabytąlubwrodzoną.Toksoplazmoza

nabytawpostaciostrejprzebiegazwysokątempera-

turą,bólamigłowy,objawamizapaleniapłuc,mięśnia

sercowego, powiększeniem węzłów chłonnych, śle-

dzionyiwątrobyorazzapaleniemoponmózgowych

imózgu.Toksoplazmozawrodzonaujawniasięwciągu

pierwszychczterechmiesięcyżyciaiunoworodków

maprzebiegbardzociężki.Wwiększościprzypadków

toksoplazmozawrodzonaprzebiegazwodogłowiem,

zapaleniemsiatkówkiinaczyniówkigałkiocznejoraz

ogniskową martwicą krwotoczną mózgu. U dzieci

przeżywających ostry okres choroby następuje nie-

10

Probl Hig Epidemiol 2014, 95(1): 6-13

dorozwójumysłowy.Zakażeniematekwczasieciąży

kończysiębardzoczęstoporonieniem.

Postaciąinwazyjnądlaczłowiekasąmiedzyin-

nymioocystyitrofozoity.Oocystywydalanesąprzez

kotywrazzkałem.Zachowująoneznacznąodpor-

nośćnadziałanieczynnikówśrodowiskowychidość

długo zachowują swoją inwazyjność. Trofozoitami

najczęściej możemy zarazić się spożywając surowe

lubniedogotowanemięso.Wobecciężarnychkobiet

zalecasięograniczeniekontaktuzezwierzętamioraz

wyeliminowaniesurowegomięsazjadłospisu.

Wielkouściec jelitowy(Giardia intestinalis)jest

równieżpierwotniakiemkosmopolitycznym.Uczło-

wiekawystępujewpostacicystyitrofozoitu.Częstość

występowaniawPolscewynosiokoło10%udorosłych

i25-50%udzieci.Giardiozamożeprzebiegaćwposta-

cijelitowej,żołądkowo-jelitowej,rzekomo-wrzodowej,

żółciowo-wątrobowejiinnych.Udziecistwierdzasię

zaburzenia trawienia tłuszczu i węglowodanów, co

łączniezniedoboremwitaminiutratąbiałkawczasie

biegunekprowadzidoniedożywieniaiupośledzenia

fizycznego.Postaciąinwazyjnądlaczłowiekasącysty.

Cystyprzeżywająwtemp.pokojowejkilkadni,aleginą

natychmiastwtemp.powyżej55°C[8].

Pełzak czerwonki(Entamoeba histolytica)jest

kosmopolitycznympasożytemczłowiekawystępują-

cym głównie w strefie tropikalnej i subtropikalnej.

WPolsceszacujesię,żewystępujeuok.2%populacji

itozazwyczajwśródludziprzyjeżdżającychztych

regionów lub mających kontakt z ludźmi, którzy

stamtądprzyjechali.Dlategoprzypadkipełzakowicy

zazwyczajnotujesięwmiastachportowychorazwśród

mieszkańcówwybrzeża.

Pełzaki czerwonki wywołują u człowieka peł-

zakowicę (amoebosis). Występowanie objawów

chorobowychwiążesięzwnikaniemtrofozoitówdo

błonypodśluzowejiwarstwymięśniowejścianyjelita

grubegoorazpowstawaniemrozsianychowrzodzeń

martwiczych. Objawy kliniczne choroby zależą od

miejscapasożytowaniapełzaków.Wostrejpełzako-

wicyjelitowejwystępująbiegunkizdużąilościąśluzu

i krwi. Drogą naczyń krwionośnych pełzaki mogą

przedostawać się do innych narządów powodując

ropnienp.wątroby,śledziony,mózgu.Bezobjawowe

zarażenietympasożytem,częstewkrajachoklimacie

umiarkowanym,powodujenosicielstwo.

Postaciąinwazyjnąpełzakasącysty,któreginą

wciągu5min.wtemp.50°C,awwyższejtemp.wciągu

ułamkówsekund[1].

Pełzaki wolno żyjące(Acanthamoeba,Echinamoe-

ba

,Hartmannella,Naegleria,Mastigina,Valhlkampfia,

Vannella

iVexillifera)sąorganizmamikosmopolitycz-

nymi,któreodżywiająsiębakteriami,grzybamioraz

cząstkamimateriiorganicznej[9].Sąonedoskonale

przystosowanedośrodowiska.Podczasgdywiększość

wszędobylskich pełzaków nie jest niebezpieczna

dlaczłowieka,kilkagatunkówjestpatogenicznych.

Właściwościpatogenicznewykazująmiędzyinnymi

niektóre szczepy pełzaków z rodzajów: Naegleria

powodujące zazwyczaj śmiertelne zapalenie opon

mózgowychimózgu;Balamuthiapowodującezapale-

nierogówkioka,mózgu,skóryiinnychtkanekoraz

pełzakizrodzajuAcanthamoebapowodująceszczegól-

nieciężkieitrudnedoleczeniazapalenierogówkioka,

rzadziejziarniniakowezapaleniemózgu,płuciinnych

tkanek.

Pełzakiwolnożyjącesąorganizmamiszerokoroz-

powszechnionymiwprzyrodzie.Występująwpostaci

dwóchstadiów:aktywnieodżywiającychsiętrofozoi-

tóworazbardzoodpornychnawarunkiśrodowiskowe

cyst[10].Możnaznaleźćjewpróbkachgleby,wody,

powietrzaorazwtkankachzwierzęcych,aponadto

wurządzeniachklimatyzacyjnych,wwodziewodocią-

gowej,prysznicach,urządzeniachsanitarnych,base-

nachkąpielowych,dializatorach,płynachdosoczewek

kontaktowychizarażonychhodowlachtkankowych.

Trofozoityicystypełzakówsąwykrywanewosadach

oceanicznych,wwodziemineralnejbutelkowanej,jak

równieżwwymazachzbłonyśluzowejjamynosowej

igardła[11-14].

Zarażeniepełzakaminastępujęnajczęściejwcie-

płychporachrokuiwiążesięzkontaktemzwodą.Jed-

nakżewprzypadkurodzajuAcanthamoebazarażenie

możenastąpićrównieżpoprzezuszkodzonąskóręlub

uszkodzonąrogówkęokanp.podczaspracywziemi

lubzabawywpiasku.

Niestety,niemaprofilaktykizarażeniapełzakami

wolnożyjącymi.Jedynymsposobemuniknięciazaraże-

niajestunikaniekąpieliwtermicznieskażonychwo-

dach,nieużywaniesoczewekkontaktowychwtrakcie

ibezpośredniopokąpieliorazstosowaniespecjalnych

zacisków nosa podczas nurkowania. Ponadto ścisłe

przestrzeganiehigienyprzyprzechowywaniuizakła-

daniusoczewekkontaktowychnacodzień.

Pełzak dziąsłowy(Entamoeba gingivalis)jest

kosmopolitycznym pełzakiem bytującym w jamie

ustnejczłowieka.Jesttopierwotniakoprostymcyklu

rozwojowym.Wyróżniamytylkojednostadium–tro-

fozoit,którycharakteryzujesięzmiennymkształtem.

E. gingivalis

nietworzycyst.Prewalencjategopierwot-

niaka,przebiegzarażeniaorazchorobotwórczośćbyły

jakdotąd,przedmiotemnielicznychbadań.

Dozarażenianajczęściejdochodzipodczaspo-

całunkówlubteżpoprzezwspólneużywanienaczyń.

Wjamieustnejpierwotniaktenwystępujeprzeważnie

na brzegach dziąseł, w przestrzeniach międzyzę-

bowych, ubytkach zębów, zatokach przynosowych,

wropotokuzębodołowym,kryptachmigdałkóworaz

wśluzieoskrzelowym.Wykrytojątakżewtreściropni

11

Hadaś E, Derda M. Pasożyty – zagrożenie nadal aktualne

płuc.Wprzypadkustwierdzeniapierwotniakawwy-

dzielinieoskrzelowejkoniecznejestróżnicowanieE.

gingivalis

zE. histolytica,któreopartejestnazdolności

E. gingivalis

dofagocytowaniuleukocytów[15].

JakdotądchorobotwórczośćE. gingivalisniezostała

udowodniona. Za pewnym wpływem zarażenia na

przebiegprocesówzapalnychwjamieustnejmożeprze-

mawiaćfakt,żeE. gingivalisczęściejwystępujeuosób

zezmianamibłonyśluzowejjamyustnej,zzapaleniem

migdałkówpodniebiennychizatokprzynosowych,jak

równieżuludzizezłąhigienąjamyustnejiuchorych

zobniżonąodpornościąorganizmu[16].

Informacje dotyczące częstości występowania

Entamoeba gingivalis

wśródosóbzdrowychsąbardzo

zróżnicowane.Badaniaprzeprowadzonewlatach70.

nastudentachwykazałyobecnośćtegopełzakau20%

badanych[17].Wpublikacjachodnotowanotakże,

iż wzrost prewalencji E. gingivalis [18] występuje

wpowiązaniuzeschorzeniamijamyustnej,zwłaszcza

wchorobachprzyzębia.Napodstawiebadańwłasnych

[19] wykazano, że częstość występowania pełzaka

dziąsłowegoustudentówwynosi72%.

Pasożyt zewnętrzne

Stawonogi(Arthropoda)należądogrupyzwie-

rzątliczącejokoło2000000gatunków.Stosunkowo

niewielegatunkówstawonogówpasożytujebezpośred-

nionaczłowieku.Większośćstanowiąprzenosiciele

chorób,przyczyniającychsiędoszerzeniaepidemii

iepizoocjipowodującchoroby,śmierćmilionówludzi

istratywśródzwierząt.Niebezpieczeństwopowstające

zwystępowaniapasożytniczychstawonogówwoto-

czeniuczłowiekawynikanietylkozbezpośredniego

ichdziałanianaczłowieka,alerównieżzdziałania

pośredniego na system immunologiczny. Oto kilka

gatunkówpasożytniczychstawonogówzagrażających

człowiekowi.

Obrzeżek gołębi(Argas reflexus)jestgatun-

kiemkosmopolitycznym,notowanymwPolsce.Jako

pasożytżyjewgniazdachgołębiaijaskółkiskalnej.

Żywisięrównieżkrwiąkurikaczek.Możeatakować,

głównie nocą, ludzi w mieszkaniach położonych

obokopuszczonychgołębnikówpoddaszyistrychów

zamieszkałychprzezgołębie.Obrzeżkikłująboleśnie,

powodującświądiobrzękskóry,abólipodrażnienie

miejscpokłutychmożeodnawiaćsięniekiedyprzez

kilkalat.Uosóbwrażliwychpowodująbardzociężkie

objawyalergii,niekiedyutratęprzytomności.Obrzeż-

ki przenoszą zarazki choroby drobiu, jak również

wirusykleszczowegozapaleniamózgu,zarazkiduru

rzekomegoigorączkiQ.

Zwalczanieobrzeżkówopierasięniszczeniujaj

ilarwnp.zapomocąśrodkówchemicznychiwysokiej

temperatury.

Pchły(Ctenocephalides canisiinnegatunki)mogą

stanowićplagędlaludziizwierząt.Niewszyscyludzie

sąjednakowowrażliwinaukłuciapcheł.Reakcjaskóry

jest typu alergicznego i u różnych ludzi występuje

zróżnymnasileniem.

Czas rozwoju pcheł zależy od temperatury

iwilgotności.Naczłowiekupasożytująpostacieima-

ginalne. Larwy żywią się odpadkami pochodzenia

organicznego oraz kałem dorosłych pcheł. Larwy

ipoczwarkimożnaznaleźćwszczelinachkanap,dy-

wanówikurzu.

Pchłysąprzenosicielamiiżywicielamipośrednimi

wielupasożytówczłowiekam.innymitasiemcapsiego.

Zwalczaniepchełjestpodobnedozwalczaniainnych

stawonogów.

Wesz odzieżowa oraz wesz głowowa(Pediculus

humanus

,P. capitis)charakteryzujesiędużąspecyficz-

nościążywicielskąiwzwiązkuztympasożytujetylko

naczłowieku.

Samica P. humanus składa jaja (gnidy) w war-

stwachodzieżyprzylegającychdociała.Dziękilepkiej

wydzieliniejajaprzyklejająsiędoodzieży,najczęściej

wzdłuższwów.Zjajwylęgająsięnimfy,którepokil-

kuwylinkachprzeobrażająsięwpostaćimago.Cały

rozwój osobniczy trwa kilka tygodni. P. capitis ma

podobnycyklrozwojowydoP. humanus,ztym,żena

głównyobszarwystępowaniawybierasobieowłosione

częścigłowy.

Rozprzestrzenieniewszynastępujeprzezkontakt

bezpośredni z zarażoną osobą oraz przez wspólne

używanieodzieżyigrzebieni.Podczaswszawicyna

skórzepowstająswędzącewykwity,którewywołują

uzarażonejosobyuczucieswędzenia.Tozkoleidopro-

wadzapoprzezdrapaniedozranieńskóry,któremogą

ulegaćwtórnemuzakażeniubakteriami.Nieleczona

wszawicagłowowamożedoprowadzićdostrupowa-

tych zmian skórnych i zlepiania włosów w skutek

sączeniazranekpłynusurowiczego.Wszawicamoże

byćprzyczynąpowstawaniaodczynówalergicznych.

WeszodzieżowamożeprzenosićRickettsia prowazekii,

wywołującedurplamisty[20].

Roztoczastanowiąkilkutysięcznągrupęorgani-

zmów,zktórychtylkoniektóregatunkisąbezpośred-

nimipasożytamiczłowiekaizwierząt,ainnesąprzy-

czynądolegliwościalergicznychuludziuczulonych

naichwydzielinylubproduktytrawienia.Większość

gatunkówjestobojętnadlaczłowieka,atylkoniektóre

sąprzyczynąwieludolegliwości.Roztoczasąszeroko

rozpowszechnionenaświecieimożnajespotkaćwe

wszystkichmiejscachotaczającychczłowieka.

Nużeniec(Demodex folliculorum,Demodex brevis)

charakteryzująsięmałymirozmiarami,robakowatym

kształtemciałaikrótkimikikutowatymiodnóżami.

Poszczególnegatunkimorfologiczniesąsłabozróż-

12

Probl Hig Epidemiol 2014, 95(1): 6-13

nicowane, ale za to wykazują dużą specyficzność

wobecżywicieli[21].Demodexspp.jestpasożytem

śródskórnym bytującym w torebkach (mieszkach)

włosowychorazgruczołachłojowychludziizwierząt.

Pasożytyteprzenosząsiępoprzezbezpośrednikontakt

zeskórąosobyzarażonej,zapośrednictwempościeli,

ręczników, kosmetyków oraz prawdopodobnie za

pośrednictwemkurzu.

Samicaskładaokoło20jaj.Cyklrozwojowynu-

żeńcówtrwaokoło3tygodniizachodzinajednym

żywicielu.

Zmianypatologicznewprzebiegudemodekozy

powieksąnastępstwemwieluczynników,międzyin-

nymi:zaczopowaniatorebekwłosowychikanalików

wyprowadzającychzgruczołówłojowych,odczynowej

hiperkeratynizacji,hiperplazjinabłonka,mechanicz-

negoprzenoszeniabakterii,reakcjizapalnejżywiciela

naobecnośćchitynypasożytajakociałaobcegooraz

pobudzeniahumoralnychodpowiedziżywicielaiko-

mórkowychreakcjiimmunologicznychpodwpływem

roztoczyiichwydalin[22].

Zarażeniu nużeńcami oraz zapaleniu brzegów

powiekuosóbzarażonychsprzyjapracazużyciem

mikroskopu [23] i rośnie ona wraz z wiekiem.

Wwiększychskupiskachludzkichzarażonychjestod

11%wgrupie3-10latkówdo97%wgrupiepowyżej

80lat[24].

Roztocz szczurzy(Ornithonyssus bacoti)wiel-

kości około 0,5 mm, rozmnaża się bardzo szybko,

głównie dzieworodnie. Jest to pasożyt okresowy,

żywisięwdzień.Właściwymżywicielemjestszczur

wędrowny.Pasożytatakujeludziwpomieszczeniach

położonychwpobliżumiejscprzebywaniaszczurów.

Kłujeboleśniepowodującpodrażnienieskóryisilne

odczyny alergiczne. Może przenosić zarazki duru

szczurzego,gorączkiQ,anawetdżumy.Zwalczanie

poleganazmywaniupodłóg,mebligorącąwodąlub

chemicznie.

Swędzik jesienny (Trombicula autumnalis)

madługośćok.1,7mm.Jestpasożytemstadiowym

atakującymssakitylkojakolarwa.Larwyatakujące

człowiekazatrzymująsięwmiejscachwiązaniaodzie-

ży, np. koło pasa, usadawiając się najchętniej koło

torebekwłosowychikanalikówpotowych.Larwyata-

kująsezonowo,latemijesieniąwczasieprzebywania

człowiekanapolulubogrodzie.Zwalczaniepolegana

prasowaniulubparowaniuodzieżylubczyszczeniu

chemicznym.

Ptaszyniec(Dermanyssus gallinae)żyjewza-

niedbanych kurnikach i gołębnikach. Pasożyt ma

wielkośćokoło0,6-0,7mm.Żywicielemtegopasożyta

jestgłównieptactwodomowe.Wprzypadkugłodu

atakujezwierzętadomoweiczłowieka.Żerujewnocy.

Ptaszyniecprzenosiwirusoweibakteryjnechoroby

drobiu.Długotrwałeporuszaniesiępasożytanaciele

człowiekapowodujeświądizmianyskórne.Zwalcza-

nietegopasożytajestpodobnedozwalczaniainnych

pasożytniczychstawonogów.

Zakończenie

Wydawałoby się, że już w połowie XX wieku

problem chorób pasożytniczych został rozwiązany.

Jednakżepomimocorazwiększejwiedzyopasożytach,

poprawiewarunkówsanitarnychorazcorazlepszych

sposobówzwalczaniapasożytów,obserwujemyponow-

nynawrótproblemówzwiązanychzpasożytamiczło-

wieka.Nastąpiłwzrostczęstościzarażeniazwiązany

zprzemysłemspożywczym,pojawiłysięnowepatoge-

nyinowechorobypasożytniczezwiązanezezmianami

cywilizacyjnymiiturystyką,zwiększyłasięoporność

pasożytównalekiorazpojawiłysiękomplikacjezwią-

zanebezpośrednioipośredniozzarażeniem.

Formyinwazyjnedlaczłowiekaprzedstawionych

wniniejszymopracowaniupasożytówwystępujących

wPolsce,mogąbyćskuteczniezwalczanenietylkoprzy

pomocymetodfarmakologicznych,czychemicznych,

alerównieżzapomocąwysokiejtemperatury.Utrzyma-

niehigienywotoczeniudomowymczłowiekaiwalka

różnymisposobamizpostaciamiinwazyjnymipasoży-

tówmożesięprzyczynićdouniknięciazarażenia.

1. Kadłubowski R. Zarys parazytologii Lekarskiej. PZWL,

Warszawa1988.

2. RyngajłłoA,CzkwianiancEiwsp.Objawyzestronyprzewodu

pokarmowego – dominujący obraz kliniczny zarażenia

AscarisspeciesudziecihospitalizowanychwKlinicePediatrii

iGastroenterologiiInstytutuCentrumZdrowiaMatkiPolki

wŁodzi.PrzeglPediatrycz2011,41(1):22-27.

3. AwasthiS,BundyDA,SavioliL.Helminthicinfections.BMJ

2003,327(7412):431-433.

4. BitkowskaE,WnukowskaNiwsp.Analizawystępowania

pasożytów jelitowych u dzieci klas pierwszych w Polsce

wrokuszkolnym2002/2003.PrzeglEpidemiol2004,58(2):

295-302.

Piśmiennictwo / References

5. PayneLG,KoskiKG,etal.ScottME.BenefitofvitaminA

supplementation on Ascaris reinfection is less evident in

stuntedchildren.JNutr2007,137(6):1455-1459.

6. WorldHealthOrganization:Reviewontheepidemiological

profileofhelminthiasesandtheircontrolintheWestern

Pacific Region, 1999-2008, 2008. http://www.wpro.who.

int/sites/mvp/documents

7. SzczygiełB.Reportażeafrykańskie.KAW,Kraków1986.
8. JakubowskiW.ThecontrolofGiardiainwatersupplies.[in:]

Giardiasis.MeyerEA(ed).1990:335-353.

13

Hadaś E, Derda M. Pasożyty – zagrożenie nadal aktualne

9. StockmanLJ,WrightCJ,etal.PrevalenceofAcanthamoeba

spp.andotherfree-livingamoebaeinhouseholdwater,Ohio,

USA1990-1992.ParasitolRes2011,108(3):621-627.

10. Marciano-CabralF,CabralG.Acanthamoebaspp.asagents

of disease in humans. Clin Microbiol Rev 2003, 16(2):

273-307.

11. DeJonckheereJF.EcologyofAcanthamoeba.RevInfectDis

1991,13(Suppl5):S385-387.

12. Mergeryan H. The prevalence of Acanthamoeba in the

humanenvironment.RevInfectDis1991,13(Suppl.5):

S390-391.

13. Szenasi Z, Endo T, et al. Isolation, identification and

increasing importance of „free-living” amoebae causing

humandisease.JMediMicrobiol1998,47(1):5-16.

14. VisvesvaraGS,Stehr-GreenJ.Epidemiologyoffree-living

amebainfections.JProtozool1990,37(4):25S-33S.

15. JianB,KolanskyAS,etal.Entamoebagingivalispulmonary

abscess–diagnosedbyfineneedleaspiration.Cytojournal

2008,5:12.

16. LiuGY,ChenJF,etal.Experimentalstudyonthepathogenesis

ofEntamoebagingivalis.ZhongguoJiShengChongXueYu

JiShengChongBingZaZhi2001,19(4):229-232.

17. GlebskiJ,NierychlewskaAiwsp.Extensivenessofoccurrence

ofprotozoainman’soralcavity.WiadParazytol1975,21(1):

11-14.

18. ReczykJ,GłębskiJiwsp.Występowaniepełzakadziąsłowego

irzęsistkapoliczkowegowstanachchorobowychjamyustnej

człowieka.CzasStomatol1976,29(8):697-700.

19. DerdaM,HadaśEiwsp.IncidenceofEntamoebagingivalis

in the oral cavity of students. J Stomatol 2011, 64(10):

784-795.

20. Deryło A. Parazytologia i akaroentomologia medyczna.

WydawnictwoNaukowePWN,Warszawa,2002.

21. Humiczewska M. Demodex folloculorum oraz Demodex

brevis (Acarida) jako czynniki przewlekłego zapalenia

brzegówpowiek.WiadParazytol1991,37(1):127-139.

22. CepitaD,Kuźna-GrygielWiwsp.Demodexfolliculorumand

Demodexbrevisasacauseofchronićmarginalblepharitis.

AnnAcadMedStetinensis2007,53(1):63-67.

23. Garbacewicz A, Udziela M i wsp. Zakażenie nużeńcem

wpopulacjipolskiejuchorychnazapaleniebrzegówpowiek

i osób w grupie ryzyka, jakie stwarza praca z użyciem

mikroskopu.KlinikaOczna2010,112(10-12):307-310.

24. Kuźna-Grygiel W, Kosik-Bogacka D i wsp. Objawowe

ibezobjawowe inwazje Demodex spp. Powiek u osób

wróżnychgrupachwiekowych.WiadParazytol2004,50(1):

55-61