Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 1

Historia Bezpieczeństwa Polski

Bezpieczeństwo - brak poczucia zagrożenia, pojęcie subiektywne, termin łączony z wojskowością;
- w zależności od podmiotu - bezpieczeństwo jednostkowe, grup społecznych państw,
międzynarodowe;
- bezpieczeństwo wewnętrzne – instrumenty porządku publicznego;
- bezpieczeństwo zewnętrzne – armia, wojsko;

1. Początki

Państwo MIESZKA
Cechy:



Charakter patrymonialny tzn. prywatno-prawny, państwo traktowane jako własność;



Panujący dzieli państwo ( testament Krzywoustego);



Płacenie trybutu, uznawanie zwierzchności;



Dokument DAGOME IUDEX - W dokumencie tym, spisanym po łacinie, Mieszko oddaje
swoje państwo pod papieską opiekę chcąc uniknąć zależności Cesarza Niemieckiego. Papież
oddaję Polskę pod władanie Mieszkowi za co Mieszko ponosi opłaty ( z tego wywodzi się
dziesięcina;



Władca wchodzi sojusze dla swoich interesów, nie państwa.

Instytucje odpowiedzialne za bezpieczeństwo:

- drużyna książęca;
- pospolite ruszenie.

Starsza i Młodsza drużyna książęca. Starsza – służy radą księciu, młodsza zaś to właściwa siła
zbrojna.

Obowiązki Lennika:
- zasiadanie w radzie;
- udział w wojnie;
- służenie radą;
- wykupienie swojego pana z niewoli.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 2

System Bezpieczeństwa Wewnętrznego- oparty o instytucję KOMESA GRODOWEGO

- Komes grodowy – pierwotnie ( dowódca grodu), później (pospolity kmieć);
- w późniejszych latach instytucja KASZTELANA;
- Instytucja WOJEWODY – funkcja czysto wojskowa, w zastępstwie księcia wiódł wojska na bój
np. Bitwa pod Grunwaldem.

Bezpieczeństwo Osobiste Obywateli:
- przestępstwa miały charakter prywatno-prawny (nie było podziału na prawo cywilne i prawo
karne);
- wszystko było traktowane jako szkoda, którą można zrekompensować finansowo, wartość
odszkodowania zależała od przestępstwa, można było się wykupić
- charakter kompozycyjny – ugoda;

Władza monarsza nie była dość silna by zapewnić bezpieczeństwo w kraju, w związku z tym istniał
prywatny wymiar sprawiedliwości.
- na wniosek poszkodowanego;
- w przypadku osłabienia władzy centralnej – (wyraźny przykład) dawanie immunitetów przez
monarchę godzące w państwo.

Immunitet ekonomiczny – prawo bicia monety;
immunitet sądowniczy - przekazanie przez panującego (monarchę) władzy sądowniczej nad
ludnością terenu immunizowanego w ręce właściciela. Czynności administracyjne, sądowe
i skarbowe przejmował posiadacz dóbr objętych immunitetem.

Nadawanie immunitetów sprzyjało rozdrobnieniu, prowadziło do utrwalenia stosunków lennych,
osłabiało władzę monarszą. Jednocześnie sprzyjało rozwojowi ekonomicznemu tych terenów,
osadnictwu, oczynszowaniu gospodarstw chłopskich.

Efektem końcowym było to, że trudno było znaleźć sprawiedliwość. Ludzie sami zaczęli brać
sprawiedliwość w swoje ręce ( Lincz we Włodowie, krwawe Wróżdy)

Wróżda - zemsta jednej grupy na drugiej za zabójstwo krewnego, przy okaleczeniu członka rodu,
obowiązek zemsty mieli inni członkowie na innym rodzie ( nawet jeśli osoba była niewinna),
okaleczanie, zabijanie, spirala wzajemnej przemocy.

Kościół wprowadził instytucje bezpieczeństwa – PAX DEI ( pokój Boży ) i TREUGA DEI (rozejm Boży),
różnica między nimi: pierwsze to trwałe przerwanie wojny a drugie czasowe przerwanie wojny
(zawieszenie działań zbrojnych).

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 3

PAX DEI – otoczenie szczególną ochroną osób i miejsc, które nie mogą się bronić ( kobiety
duchowni, chłopi w czasie zbiorów), polegało to na tym, że przestępstwo popełnione w tym czasie
było srożej karane, chronione miejsca (istotne dla bezpieczeństwa państwa to drogi publicznie,
kościoły, młyny także dwór książęcy.

TREUGA DEI – zawieszenie działań zbrojnych (także krwawych wróżd), polegał na wyznaczeniu
okresów, w których nie można się mścić (czwartek, piątek, sobota, niedziela), w inne dni również
gdy dniem tym było święto kościelne. Były też dłuższe okresy takie jak ADWENT czy WIELKI POST.

Pokój i Rozejm Boży (łac. Pax et Treuga Dei) – zespół konwencji ogłoszonych przez średniowieczny
Kościół rzymskokatolicki dla przeciwdziałania zbrojnej przemocy feudalnej. Pokój Boży,
wprowadzony po raz pierwszy przez synod w Charroux w 989 r., roztaczał ochronę nad
określonymi kategoriami osób słabszych lub bezbronnych (od duchownych poprzez kobiety, dzieci
i starców po chłopów, kupców i podróżnych). Rozejm Boży, dzieło katalońskiego benedyktyna
Oliby, opata Ripoll i biskupa Vic, ustanowiony w 1027 na synodzie w Toluges (dziś Toulouges)
w hrabstwie Rosselló, wyznaczał natomiast ramy czasowe bezwzględnego zawieszenia broni: od
środy rano do poniedziałku wieczorem, później również w całym okresie adwentu i wielkiego
postu[1]. Instytucja Pokoju i Rozejmu Bożego była stosowana do końca XIII w. przez papieży
i synody biskupie w celu ograniczenia wojen feudalnych. W feudalnej Katalonii zgromadzenia
zwoływane dla zaprzysiężenia Pokoju i Rozejmu położyły fundament pod rozwój tamtejszego
średniowiecznego parlamentaryzmu.



Od Bożego Narodzenia aż do poniedziałku po święcie Trzech Króli, i dalej od wielkiego
postu aż po oktawę Zielonych Świąt, dalej wszystkie wigilie i święta, i przez trzy dni w
każdym tygodniu, mianowicie od czwartku wieczora aż do świtu poniedziałku, niechaj
panuje wszędzie, (tak) by nikt nie uderzył (też znieważył) nieprzyjaciela swego.



Kto by zabił (w tym czasie), niechaj podlega wyrokowi śmierci. Kto by zranił, niechaj straci
rękę. Kto by uderzył sztyletem, jeśli jest szlachcicem, (niechaj) librę (funt srebra) położy,
jeśli wolnym czy ministeriałem – 11 solidów, jeśli poddanym (niechaj będzie ukarany) na
skórze i włosach.



Każdy dom, dworzyszcze, niechaj (...) ma stały pokój. Niech nikt nie nachodzi (domu), nikt
nie włamuje, nikt niechaj nie śmie w określonych terminach gwałtem (...) najeżdżać. Kto by
się ośmielił, jakiegokolwiek by był pochodzenia, głową (będzie) karany.



Jeśliby uciekający przed nieprzyjacielem wszedł do swojej czy czyjej zagrody, niechaj będzie
tam bezpieczny. Kto by dzidę za nim (aż) do zagrody wrzucił – niechaj rękę utraci.



Komukolwiek by zarzucono pogwałcenie tego pokoju, a on zaprzeczył, jeśli jest wolno
urodzony lub wolny, (przez) 12 świadków ma się oczyścić, jeśli jest poddanym (...) (poddany
będzie) próbie zimnej wody, tak że sam się ma (w wodę) rzucić.



Podróżnemu niechaj nikt nie odmówi gościny.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 4

Czterdziestodniówka królewska (we Francji XI-XIIw.) – przez 40dni od zajścia można się było mścić
tylko na uczestnikach zajścia, po 40dniach na pozostałych. Myślano, że przez 40dni emocje opadną
i poszkodowani nie będą się mścić na niewinnych.

Kara kompozycyjna - (od łac. compositio – ugoda) – rodzaj kary pieniężnej stosowany
powszechnie w prawie średniowiecznej Europy, powstały w związku z wypieraniem z prawa
zwyczajowego krwawej zemsty. Kara kompozycyjna miała zastosowanie, gdy w wypadku
popełnienia przestępstwa prywatnego, za zgodą sądu lub stron, karę na życiu lub ciele zamieniano
na karę pieniężną. Była to kara subsydiarna, gdyż w razie niemożności opłacenia przez sprawcę
przestępstwa okupu, ponosił on karę na życiu lub ciele.
Kara kompozycyjna zazwyczaj zawierała w sobie okup na rzecz pokrzywdzonego lub jego rodu oraz
opłatę na rzecz władcy za naruszenie porządku społecznego.

Gwarantem ugody były kary kompozycyjne, które składały się z dwóch elementów:
- odszkodowanie dla strony poszkodowanej – główszczyzna – za głowę członka rodu np. 100

- nawiązka – za okalecznie np. 100

- opłata na rzecz władcy – dla władcy płaciło się proporcjonalnie również po 100 za śmierć czy
okaleczenie.

Opłaty dla władcy były dawane, aby umowa była przestrzegana (gwarancja respektowania umowy)

Bezpieczeństwo Wewnętrzne w okresie monarchii patrymonialnej:
- w tym okresie nastąpiło osłabienie władzy centralnej – prywatne sądy;
- instytucja rugownika (donosiciel władcy, czy popełniono przestępstwo, kto je popełnił)
- rządy władcy polegały na objeżdżaniu włości i wymierzaniu kar.

Po monarchii patrymonialnej wchodzimy w okres monarchii stanowej.
Rok 1320 – rok koronacji Władysława Łokietka na króla Polski, w XIII w. zaczęły się kształtować
stany, grupy społeczne, które kierowały się odrębnymi zasadami prawnymi.

Stan społeczny – grupa społeczna podlegająca odrębnym regulacjom prawnym.

Grupy społeczne:
- chłopi;
-szlachta;
-duchowieństwo (najwcześniej się wykształciła)
- mieszczaństwo.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 5

1320r. – Corona REGNI POLONIAE – Korona Królestwa Polskiego – założenie odrębności państwa
i odrębności monarchy ( majątku monarchy).

Nazwa "Korona Królestwa Polskiego" odnosiła się do państwa, jako instytucji niezależnej od
władcy, nie będącej już, jak w dobie monarchii patrymonialnej, jego własnością. Nazwa "Korona
Królestwa" określała Polskę, jako organizm niepodzielny, rządzący się prawami i zasadami
ustrojowymi stojącymi ponad osobą monarchy. Władca zgodnie z tą ideologią nie miał prawa
uszczuplania terytorium państwa, np. poprzez zapis testamentowy lub nadanie ziemi w lenno. Nie
był też już jedynym i nadrzędnym źródłem prawa, jak w okresie wcześniejszym. Sam podlegał
prawom królestwa, co wyrażało się m.in. w wykształconym już w pełni prawie oporu. Terminem
Korony Królestwa określano często nie tylko ziemie rzeczywiście znajdujące się pod władzą króla
polskiego, ale także te do których roszczono sobie prawa, czyli przede wszystkim Śląsk i Pomorze
Gdańskie. Do Korony wliczano także stanowiące (pomimo podejmowanych przez lokalnych książąt
prób usamodzielnienia się) lenno Polski Mazowsze.

Jedną z przyczyn upadku kraju był brak męskiego potomka (po Kazimierzu Wielkim). Po
zjednoczeniu ziem przez Władysława Łokietka, synowie K. Wielkiego z nieprawego łoża, mimo iż
mają tytuły szlacheckie nie mogą objąć tronu ( kościół miał w tym udział).

Kazimierz IV (Kaźko słupski) (ur. 1351, zm. 2 stycznia 1377 w Bydgoszczy) – książę dobrzyński,
inowrocławski i słupski z dynastii Gryfitów, syn Bogusława V i Elżbiety Kazimierzówny, córki
Kazimierza Wielkiego, króla Polski. Po śmierci matki wychowywany był na dworze krakowskim oraz
cesarskim Karola IV, adoptowany przez Kazimierza Wielkiego przypuszczalnie w kwietniu 1369, aby
Ludwik Węgierski nie mógł wyegzekwować tzw. "paktu o przeżycie"; otrzymał wówczas ziemie
sieradzką i łęczycką. W 1370 uzyskał dodatkowo ziemię dobrzyńską (jako lenno), część Kujaw
z Bydgoszczą, kasztelanię kruszwicką, Złotorię, Wałcz i Złotów. Pomimo poparcia planów
Kazimierza Wielkiego przez część „panów wielkopolskich”, sąd po śmierci króla anulował
testament, a przyszłemu księciu słupskiemu pozwolono zatrzymać jedynie ziemię dobrzyńską,
Kruszwicę, Wałcz i Złotów.

Akt przekazania ziem został anulowany ze wzg. Na nową politykę państwową a nie prywatną.

Układ o przeżycie (pakt o przeżycie) – w prawie zwyczajowym funkcjonującym w feudalnej
(średniowiecznej i nowożytnej) Europie była to umowa, na mocy której strona żyjąca po śmierci
drugiej obejmuje władztwo nad podległymi jej ziemiami. Najczęściej układały się strony
o podobnej kondycji majątkowej. Najczęściej układ o przeżycie zawierali władcy, z których
przynajmniej jeden był w podeszłym wieku, a obaj byli bezdzietni. Zdarzało się, że panujący byli
równolatkami, a dotyczyło to zazwyczaj braci-parów pragnących, by po śmierci jednego z nich jego
władztwo trafiło w ręce drugiego – a nie jak to groziło w tym wypadku – w ręce wspólnego
seniora.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 6

„Czynnikiem osłabiającym pozycję króla był brak męskiego potomka…”

Korona Królestwa Polskiego odnosiła się do państwa, jako instytucji niezależnej od władcy, nie
będącej już, jak w dobie monarchii patrymonialnej, jego własnością. Korona Królestwa określała
Polskę, jako organizm niepodzielny, rządzący się prawami i zasadami ustrojowymi stojącymi ponad
osobą monarchy. Władca zgodnie z tą ideologią nie miał prawa uszczuplania terytorium państwa,
np. poprzez zapis testamentowy lub nadanie ziemi w lenno. Nie był też już jedynym i nadrzędnym
źródłem prawa, jak w okresie wcześniejszym. Sam podlegał prawom królestwa, co wyrażało się
m.in. w wykształconym już w pełni prawie oporu. Terminem Korony Królestwa określano często
nie tylko ziemie rzeczywiście znajdujące się pod władzą króla polskiego, ale także te do których
roszczono sobie prawa, czyli przede wszystkim Śląsk i Pomorze Gdańskie. Do Korony wliczano
także stanowiące (pomimo podejmowanych przez lokalnych książąt prób usamodzielnienia się)
lenno Polski Mazowsze.

Za panowania W. Łokietka miała Korona miała dwie prowincje Wielkopolskę i Małopolskę. Poza
koroną był Śląsk, Mazowsze i Pomorze Gdańskie.

Przy zjednoczeniu ziem Łokietek działał w porozumieniu z Radą Monarszą (Królewską). Prowadził
on politykę w oparciu o miecz.

PO ZJEDNOCZENIU ZIEM:
Dwa elementy konstrukcyjne KORONY KRÓLESTWA POLSKIEGO,
1. KKP są wszystkie ziemie Polskie połączone i te których nie udało się połączyć, każdy król po
W. Łokietku był zobowiązany do odzyskania utraconych ziem;
2. Państwo przestaje być własnością monarchy, cecha – niepodzielność terytorium!

Kazimierz III Wielki (ur. 30 kwietnia 1310 w Kowalu, zm. 5 listopada 1370 w Krakowie) –
najmłodszy syn Władysława I Łokietka i Jadwigi Bolesławówny, król Polski w latach 1333–1370,
ostatni monarcha z dynastii Piastów na tronie polskim.
- prowadził politykę w oparciu o zabieg dyplomatyczne a nie akcje zbrojne;
- miał dwóch synów z nieprawego łoża ( polityka nie akceptowała takich, dzieci te nie dziedziczyły
po ojcu tylko po matce). Synowie K.Wielkiego nie mogli objąć tronu.
- próba przekazania tronu Księciu Słupskiemu (czyt. str. 5)

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 7

Rys.1 Królestwo Polskie w czasach panowania K. Wielkiego (1333-1370)

ROZPOCZYNA SIĘ WALKA O TRON…

Rada Królewska zaczyna decydować kto zasiądzie na tronie.

Jednym z kandydatów na tron był Ludwik (Węgierski) Andegaweński syn siostry Kazimierza
Wielkiego.

Ludwik Węgierski, Ludwik I Wielki (ur. 5 marca 1326 w Wyszegradzie, zm. 10 września 1382
w Trnawie) – król Węgier w latach 1342–1382, król Polski w latach 1370–1382.
Ludwik pochodził z rodu Andegawenów (gałąź Kapetyngów) – dynastii rządzącej Węgrami od 1308
do 1382. Jego ojcem był król Węgier Karol Robert, a matką Elżbieta Łokietkówna, córka króla Polski
Władysława I Łokietka i siostra Kazimierza III Wielkiego. Elżbieta była głównym doradcą Ludwika, a
jej pozycja na Węgrzech była bardzo silna.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 8

Ludwik Węgierski w związku z chęcią objęcia tronu rozpoczyna działania tzn.
- w roku 1355 wydaje Przywilej budziński – przywilej nadany polskiej szlachcie w Budzie. Ludwik
Węgierski nadał ten przywilej w zamian za obietnicę szlachty, że w przypadku, gdyby Kazimierz
Wielki nie miał legalnego męskiego potomka, to szlachta wyrazi zgodę na to, że Ludwik
Węgierski koronuje się na króla Polski. W przywileju tym król zobowiązywał się do



nienakładania nowych podatków i pokrywania strat, które szlachta ponosiła
w wyprawach zagranicznych,



Ponadto Ludwik Węgierski zobowiązał się, że w czasie podróży będzie utrzymywał się ze
środków własnych,



a także obiecał nie obsadzać urzędów obcymi (tzn. Węgrami);

W związku z tym, że L. Andegaweński nie ma syna, tylko dwie córki wprowadza przywilej koszycki:
- Przywilej koszycki (przywilej generalny) nadał 17 września 1374 roku polskiej szlachcie król
Ludwik Węgierski w Koszycach w zamian za uznanie przez szlachtę praw do korony polskiej
jednej ze swych córek (w dokumencie nie wymieniono której, chodziło jednak o najstarszą córkę
Ludwika, Katarzynę, która zmarła kilka lat później).

Szlachta uzyskała następujące przywileje:



redukcja obowiązku finansowego wobec państwa, zwolnienie z poradlnego z wyjątkiem
2 groszy z łanu kmiecego i 4 grosze z dóbr klasztornych (wcześniej podatek wynosił 12
groszy dla szlachty i 24 dla duchowieństwa),



zobowiązuję się do wykupienia z niewoli,



zobowiązanie do nieustanawiania nowych podatków bez zgody rycerstwa (z wyjątkiem
stałego podatku),



zwolnienie od obowiązku budowy i naprawy zamków (z wyłączeniem sytuacji, gdy
odbudowy wymagałyby umocnienia pograniczne, zagrożone wojną, lub gdy na budowę
nowego zamku wyraziłaby zgodę cała szlachta),



urzędy tylko dla Polaków (np. starosta), urzędy ziemskie (wojewoda, kasztelan) dla szlachty
danej dzielnicy,



zwolnienie szlachty z obowiązku utrzymywania dworu królewskiego w czasie jego podróży
po kraju,



zwolnienie z budowy miast i mostów.

Pakt koszycki był przywilejem generalnym, czyli rozciągał się na cały kraj i odnosił się tylko do
szlachty (nie obejmował chłopów, mieszczan oraz duchowieństwa, które później otrzymało od
Ludwika osobne przywileje).

Warto zaznaczyć, że zmiana podatku poradlnego znacznie obniżała dochody do skarbu państwa.
Przywilej ten także ograniczał władzę króla na rzecz stanu szlacheckiego. Gdy władca miał
przyjechać do szlachcica lub rycerza musiał płacić z własnych pieniędzy za wyżywienie.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 9

Królową(królem) jednak zostaję Jadwiga Andegaweńska w roku 1384.

Jadwiga Andegaweńska (ur. między 3 października 1373 a 18 lutego 1374 w Budzie, zm. 17 lipca
1399 w Krakowie) – najmłodsza córka Ludwika Węgierskiego i Elżbiety Bośniaczki, król Polski od
1384, święta Kościoła katolickiego, katolicka patronka Polski.

Na zjeździe w Radomsku obrano Jadwigę Andegaweńską królem Polski. Jesienią 1384 przybyła
z Węgier do Polski.
16 października 1384 roku w Krakowie została koronowana przez arcybiskupa gnieźnieńskiego
Bodzantę na króla Polski.

Jadwigę za żonę miał pojąć Wilhelm Habsburg, Panowie krakowscy mieli jednak wobec niej
zupełnie inne plany, chcąc związać Polskę z Litwą (sojusz ze wzg. Na zagrożenie z północy),
ofiarowali polską koronę wielkiemu księciu litewskiemu Jagielle, który miał przyjąć chrzest wraz ze
swoim państwem (unia w Krewie 14 sierpnia 1385). Kasztelan krakowski Dobiesław Kurozwęcki
przepędził austriackiego pretendenta z zamku.

Unia w Krewie 14 sierpnia 1385 - unia personalna Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem
Litewskim. Potrzeba unii polsko-litewskiej wynikła z powodu zagrożenia, jakie dla Polski i Litwy
stworzył na przełomie XIV i XV wieku zakon krzyżacki. Unia w Krewie była pierwszym z sześciu
aktów unijnych podpisanych między Wielkim Księstwem Litewskim a Królestwem Polskim. Układ
przewidywał małżeństwo wielkiego księcia litewskiego Jagiełły z królem Polski Jadwigą oraz objęcie
przez niego polskiego tronu, w zamian za co Jagiełło zobowiązał się przyjąć chrzest i
schrystianizować Litwę, odzyskać wszystkie ziemie utracone przez Koronę. W ostatnim punkcie
aktu książę Jagiełło "obiecuje ziemie swoje litewskie i ruskie na wieczne czasy do korony królestwa
polskiego przyłączyć".

Władysław II Jagiełło nie miał męskiego potomka.
Władysław II Jagiełło - wielki książę litewski w latach 1377–1381 i 1382–1392,
król Polski i najwyższy książę litewski w latach 1386–1434, założyciel dynastii Jagiellonów.

W.Jagiełło nadaje szlachcie przywileje:
- Przywilej piotrkowski z 1388 – przywilej nadany szlachcie 29 lutego 1388 w Piotrkowie przez
króla Polski Władysława II Jagiełłę. Gwarantował m.in.



wykup szlachcica z niewoli zagranicznej,



żołd w wysokości trzech grzywien od kopii w czasie wyprawy zagranicznej
(I.Grat mówi, że 5 grzywien),



niepowierzanie zamków obcokrajowcom.

Potwierdzał przywilej koszycki nadany przez Ludwika Andegaweńskiego w 1374r.
DOPIERO Z CZWARTĄ, ŻONĄ UDAJE SIĘ W. JAGIELLE I MA DWÓCH SYNÓW.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 10

-Przywilej czerwiński nadany 23 lipca 1422 roku szlachcie polskiej przez króla Władysława II
Jagiełłę na sejmie obozowym w Czerwińsku nad Wisłą w zamian za udział w wojnie z zakonem
krzyżackim. Przywilej ten gwarantował:



nietykalność majątkową szlachty bez wyroku sądowego,



król nie mógł bić monety bez zgody rady królewskiej,



sądy miały sądzić według prawa pisanego,



nikt nie mógł być równocześnie starostą i sędzią ziemskim (zasada incompatibilitas,
poszerzona później w postanowieniach przywilejów nieszawskich na urząd starosty z
urzędem kasztelana i wojewody).

- Przywilej jedlneńsko-krakowski 1430 w Jedlni, potwierdzony w Krakowie w 1433– przywilej
szlachecki nadany przez Władysława Jagiełłę w zamian za obietnicę szlachty polskiej, że jego syn
Władysław III Warneńczyk zasiądzie na tronie polskim i przedłuży to panowanie dynastii
Jagiellonów w Polsce.Treść przywileju została sformułowana w Brześciu Kujawskim w 1425 roku.
Nadanie przywileju nastąpiło w Jedlni w 1430 roku, a w 1433 roku w Krakowie nastąpiło jego
potwierdzenie. Przywilej ten gwarantował szlachcie (wtedy stanowiła ona ok.10% społeczeństwa):



nienaruszalność (nietykalność majątkową i osobistą) przez króla i jego urzędników bez
prawomocnego wyroku sądowego.



Król zobowiązał się, że NEMINEM CAPTIVABIMUS NISI IURE VICTUM (nikogo nie uwięzimy,
nim go wcześniej nie pokonamy prawem).



Ponadto przywilej nadawał szlachcicowi wyłączne prawo do zostania dostojnikiem
kościelnym.

Pierwszym na świecie podobnym przywilejem była WIELKA KARTA SWOBÓD W ANGLII- przywilej
wydany pod przymusem w 1215 r. przez króla Anglii Jana bez Ziemi.

STAWIAJĄC NA JAGIEŁŁE, ZANIEDBALIŚMY SPRAWY ŚLĄSKA…

- Statuty nieszawskie 1454 (lub przywileje nieszawskie) – przywileje wydane w listopadzie
i grudniu 1454 przez króla Kazimierza IV Jagiellończyka, w czasie wojny trzynastoletniej, dla
szlachty poszczególnych ziem Polski.
Statuty nieszawskie sankcjonowały dotychczasowe swobody szlachty, wprowadzały nowe oraz
ingerowały w swobodę decyzji króla. Odzwierciedlały antagonizm małopolsko-wielkopolski
i różnice w szczegółowych rozwiązaniach prawnych w tych dzielnicach.
Najważniejsze było postanowienie redakcji wielkopolskiej:



król nie może ustanawiać nowych praw, zwoływać pospolitego ruszenia i nakładać
podatków nadzwyczajnych bez odwołania się do sejmików ziemskich (postanowienie to
pominięto w tekście dla Małopolski i Rusi)

OD TEGO MOMENTU MÓWIMY O RZECZPOSPOLITEJ SZLACHECKIEJ…

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 11

Elekcje odbywają się w ramach dynastii.

W 1530r. Zygmunt Stary (król Polski 1507-1548) doprowadza do elekcji za życia (Vivente rege),
wtedy Zygmunt August został koronowany na Wawelu przez prymasa Polski Jana Łaskiego i
formalnie, współrządził wespół z ojcem. Taki sposób rozstrzygnięcia o sukcesji wywołał ostry
sprzeciw sporej części szlachty, wobec czego już podczas sejmu koronacyjnego Zygmunt Stary
musiał zapewnić, iż elekcja następcy Zygmunta Augusta odbędzie się według tradycyjnych zasad

Unia lubelska (1569) – umowa międzynarodowa Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem
Litewskim zawarta 1 lipca 1569 na Sejmie w Lublinie. Określana jako unia realna, w odróżnieniu od
poprzednich, wiążących oba państwa tylko osobą władcy (unia personalna). Została przyjęta 28
czerwca, a podpisana 1 lipca 1569, ostatecznie ratyfikowana przez króla 4 lipca 1569. W jej wyniku
powstało państwo znane w historiografii jako Rzeczpospolita Obojga Narodów – ze wspólnym
monarchą, herbem, sejmem, walutą, polityką zagraniczną i obronną – zachowano odrębny skarb,
urzędy, wojsko i sądownictwo.

W roku 1572 Zygmunt August nie pozostawia męskiego potomka i wygasa dynastia Jagiellonów.

Polska staję przed poważnym problemem:
-niewiadomo jak postępować po śmierci króla (nie ma uregulowań objęcia tronu czyli, sposób
elekcji, miejsce elekcji, kto ma być wybrany);
- kto ma przejąć władzę w okresie bezkrólewia?

Postanowiono, że do czasu wyboru następnego króla będą obowiązywać następujące ustalenia:



Osobą sprawującą naczelną władzę będzie na czas bezkrólewia prymas Jakub Uchański,
(tzw. Interrex ), jest to dowód zwycięstwa kontrreformacji w Polsce,



Konfederacje (kaptury) szlacheckie przejmą władzę w terenie (np. w województwach)



Pokój religijny na terenie kraju zapewni tzw. konfederacja warszawska, uchwalona na
początku 1573 roku.

Najważniejszym wynikiem tego między szlacheckiego porozumienia było ustalenie, iż wybór na
króla będzie się odbywał przez elekcję, której ostateczną formę ustalono na sejmie
konwokacyjnym w 1573. Wybory miały być powszechne w obrębie stanu szlacheckiego (viritim,
czyli „mąż w męża”).

Ustalono, że każdy szlachcic może zostać królem. Miejscem elekcji stała się wieś Wola koło W-wy

Od tej pory wybieranie monarchy nazywało się wolną elekcją, i w istocie była ona wolna, mógł
w niej uczestniczyć każdy szlachcic, a nie tak jak w przeszłości tylko członkowie sejmu.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 12

SZLACHCIC NA ZAGRODZIE RÓWNY WOJEWODZIE -> równość szlachecka

Wolna elekcja – wybór monarchy nieprzestrzegający zasad sukcesji dynastycznej. Na elekcji
szlachta głosowała województwami w obecności posłów, którzy zanosili jej głosy do senatu: wybór
króla ogłaszał marszałek, mianował natomiast prymas. Senatorowie wiedli wiodącą rolę
w ustalaniu ostatecznych wyników wolnej elekcji. Pierwsza wolna elekcja w Polsce odbyła się
w roku 1573 we wsi Kamień pod Warszawą, rok po bezpotomnej śmierci ostatniego z Jagiellonów
– Zygmunta II Augusta. Później ustalono stałe miejsce, w którym odbywała się elekcja – była to
wieś Wola pod Warszawą, aczkolwiek elekcja, w trakcie której na króla wybrano Augusta III Sasa,
również miała miejsce w Kamieniu.

Elekcja viritim (łac. electio viritim - każdemu z osobna) – elekcja, która oznaczała osobisty udział
całej szlachty w wyborze króla. Ta forma elekcji została ustalona przez obradujących na pierwszym
sejmie konwokacyjnym zwołanym na 6 stycznia 1573 roku. Pierwsza tego typu wolna elekcja
odbyła się 11 maja 1573 roku, wówczas został wybrany pochodzący z Francji książę Henryk
Walezy. Miało to miejsce w Kamieniu pod Warszawą. Jednakże tradycyjnym miejscem wyboru
nowych monarchów na tron Rzeczypospolitej stała się wieś Wola pod Warszawą.

Elekcja 1573 (pierwsza wolna elekcja) – elekcja Henryka Walezego, w maju 1573 roku.

Kandydatów do objęcia tronu w kraju, który przeżył ciężkie chwile podczas bezkrólewia, pojawiło
się bardzo wielu, lecz największą rolę między nimi odgrywali przedstawiciele dynastii Habsburgów
i Walezjuszów. Byli to Ernest Habsburg (syn cesarza Austrii) i Henryk Walezy. Jednakże szlachta
była podzielona i wyścig do tronu mogli wygrać także inni, mniej utytułowani kandydaci. O to
stanowisko starali się także Iwan IV Groźny i Jan III Waza, lecz było słychać również głosy, że tron
powinien objąć "król Piast". Tym Piastem był ubogi starosta bydgoski Wawrzyniec Słupski.
Ernest Habsburg mógł liczyć na poparcie części katolickiej szlachty, zaś jego głównego rywala
Henryka Walezego popierała duża część szlachty, którą stanowili przeciwnicy absolutnych rządów
Austriaka. Na Iwana Groźnego głosowaliby przedstawiciele prawosławnych litewskich rodów
szlacheckich. Na tę elekcję przybyło ok. 40 - 50 tys. osób uprawnionych do głosowania. Aż do 1990
żadne wybory głowy państwa polskiego nie odbyły się przy udziale tak wielkiej liczby głosujących.
W końcu, w maju 1573 roku wybrano na tron polski Francuza – Henryka Walezego ( przeważył
głos interrexa). By objąć tron Polski, Walezjusz musiał podpisać ustawy: Artykuły henrykowskie i
pacta conventa. Były to przepisy prawne gwarantujące odpowiedni ustrój w państwie.

Głosowało się województwami.
Do objęcia tronu startowało dwóch kandydatów Henryk Walezy i Ernest Habsburg.

Konfederacja warszawska (1573) – gwarantowane prawa wszystkich wyznań, nie dawano praw
ateistom… popularne, uproszczone określenie aktu zawiązania konfederacji generalnej utworzonej
na pierwszy sejm konwokacyjny w 1573 r. w Warszawie, a właściwie dla tej jego części, która

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 13

zawiera postanowienia dotyczące zapewnienia swobody wyznania dysydenckiej szlachcie w I
Rzeczypospolitej. Dokument uważany jest za początek gwarantowanej prawnie tolerancji religijnej.

Pacta conventa (z łac. warunki uzgodnione) – załącznik artykułów henrykowskich, umowa
o charakterze publicznoprawnym podpisywana w czasie sejmu koronacyjnego przez każdego nowo
wybranego w drodze wolnej elekcji króla. Umowy te redagowane były w czasie sejmu elekcyjnego
przez reprezentantów sejmu i senatu oraz przez reprezentantów wszystkich kandydatów na tron
Rzeczypospolitej z osobna. W paktach konwentach znajdowały się osobiste zobowiązania króla.
Zgodnie z postanowieniami pierwszych paktów konwentów podpisanych w 1573 roku, król Henryk
Walezy był zobowiązany do:



kształcenia 100 polskich szlachciców w Paryżu na swój koszt,, opłacenia studiów na
Sorbonie dla 100 dzieci szlacheckich corocznie



otwarcia portu we Francji dla towarów szlacheckich głownie zboża



spłaty długów Zygmunta Augusta,



utrzymywania przymierza polsko-francuskiego,



sprowadzenia kilku tysięcy piechoty przeciw Iwanowi Groźnemu,



sprowadzenia uczonych z zagranicy do Akademii Krakowskiej,



łożenia co roku na potrzeby Polski 450 tysięcy dukatów ze swoich własnych zasobów,



wysłania na Bałtyk floty francuskiej,



odbudowy floty polskiej,



odrestaurowania Akademii Krakowskiej,



małżeństwo z Anną Jagiellonką.

Wszyscy kolejni królowie podpisywali tekst, składający się zwykle z tekstu Artykułów
henrykowskich, uzupełnionego o warunki dodatkowe, uzależniające władzę królewską od woli
wyborców i przez to dodatkowo ją osłabiające.

H. Walezy miał gwarantować elekcyjność tronu, że wyrzeknie się dziedziczności, politykę
zagraniczną i wojny będzie prowadził w skonsultowaniu z senatem. Przydzielono mu 16 senatorów
(co rok 4) aby przestrzegał zobowiązań.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 14

ARTYKUŁY HENRYKOWSKIE – SFORMUŁOWANE ZASADY USTROJOWE RZECZPOSPOLITEJ…

Artykuły henrykowskie (łac. Articuli Henriciani) – akty prawne sformułowane w czasie
bezkrólewia, zostały spisane na sejmie elekcyjnym 20 maja 1573 r., którego głównym zadaniem
było wybranie monarchy. Były prawami niezmiennymi, zawierającymi najważniejsze uregulowania
dotyczące sprawowania władzy w państwie oraz określały stosunki między sejmem walnym
a monarchą. Był to zbiór przepisów prawnych, których przestrzegać musiał każdy król Polski
wybrany w drodze wolnej elekcji. Poprzez podpisanie tych artykułów król uzależniał się od
szlachty. Wraz z pacta conventa stanowiły podstawę ustroju Rzeczypospolitej w dobie wolnych
elekcji. Nazwa pochodzi od imienia pierwszego władcy, który musiał ten oto dokument podpisać
by wstąpić na tron polski – Henryka Walezego.

Artykuły:



gwarantowały szlachcie zachowanie przywilejów,



określały zasady ustroju i prawa Rzeczypospolitej,



nakazywały królowi zwoływanie sejmu walnego co dwa lata na okres 6 tygodni,



król na stałe miał przy swoim boku radę doradczą złożoną z szesnastu senatorów (tak
zwanych senatorów rezydentów),



nie pozwalały na używanie tytułu dziedzicznego; król miał być wybierany tylko poprzez
wolną elekcję,



politykę wewnętrzną i zagraniczną poddawały kontroli sejmu,



zabraniały królowi podejmowania istotnych decyzji politycznych bez zgody senatorów
przebywających na dworze królewskim,



narzucały zależność monarchy od praw Rzeczypospolitej, czyli od szlachty, która te prawa
sporządzała,



obywatele mieli prawo do wolności wyznania (przysięga na przestrzeganie postanowień
konfederacji warszawskiej)



zezwalały na wypowiedzenie królowi posłuszeństwa (rokosz), w wypadku łamania przez
niego przywilejów szlacheckich.



król musiał przestrzegać tolerancji religijnej

HENRYK WALEZY NIE PODPISAŁ ANI PACTA CONVENTA ANI ARTYKUŁÓW HENRYKOWSKICH.
DOPIERO NASTĘPNY WYBRANY NA KRÓLA STEFAN BATORY PODPISAŁ OBA DOKUMENTY.
W ROKU 1574r H. WALEZY UCIEKŁ Z KRAJU I NIEGDY NIE WRÓCIŁ

Czynnikiem osłabiającym pozycję Polski było kupczenie tronem (handlowanie , kupowanie),
ingerencja obcych państw, drugim czynnikiem było liberum veto.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 15

Okresy monarchii:
- od czasów Mieszka do 1320r (zjednoczenia ziem) panowała monarchia patrymonialna,
- od 1320r. do 1454r (przywilej nieszawski) panowała monarchia stanowa,
- od 1454r do 1764 panowała Rzeczpospolita Szlachecka podzielona na dwa okresy
od 1454r do 1652r – Demokracja szlachecka
od 1652r do 1764r – Oligarchia Magnacka

1652r. - Pierwsze Zerwanie Sejmu (uznano veto jednostki)

Za namową magnata Janusza Radziwiłła Władysław Siciński "zerwał" sejm. Stworzony precedens
stał się odtąd stosowanym prawem nazwanym liberum veto (łac. wolne nie pozwalam). Zasada ta
umożliwiała zerwać sejm jednym głosem sprzeciwu.

STANY:
Od momentu wykrystalizowania się podziałów społecznych (czyli ostatecznego zdefiniowania, co
przyporządkowuje osobę do danego stanu) przynależność stanowa (poza duchowieństwem) była
z reguły dziedziczna. W ustroju monarchii stanowej stany korzystały z szerokiego samorządu; przez
przedstawicieli w parlamentach uczestniczyły też w życiu politycznym kraju.
Wyliczenie poszczególnych stanów jest dość problematyczne, gdyż w różnych krajach podział ten
był odmienny. Zróżnicowanie brało się stąd, że krajowe systemy stanowe wyrastały niezależnie na
gruncie miejscowego systemu prawa. Generalnie wymienić można następujące stany, przy czym w
żadnym społeczeństwie nie występowały one wszystkie:

-stany uprzywilejowane



feudałowie świeccy – w niektórych krajach podzieleni na 2 odrębne stany:
1. wielcy panowie feudalni (możnowładztwo) – grupa, która wyewoluowała później w

arystokrację

2. rycerstwo, późniejsza szlachta



duchowieństwo

-stany nieuprzywilejowane



tzw. stan trzeci – obejmujący mieszczaństwo, niekiedy też chłopstwo



mieszczaństwo



chłopi



żydzi (jako grupa wyznaniowa) – w niektórych krajach m.in. w Polsce traktowani jako
odrębny stan.

Przynależność stanowa chłopów kształtowała się różnie: w niektórych krajach stanowili odrębny
stan, w innych zaliczano ich wraz z mieszczaństwem do tzw. stanu trzeciego, niekiedy zaś jako
grupa nieuczestnicząca w życiu politycznym nie byli zaliczani w obręb żadnego stanu.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 16

W Polsce istniały następujące stany



król (w okresie republiki szlacheckiej król był prawnie osobnym stanem)



rycerstwo/szlachta (formalnie oraz prawnie nie doszło do rozdziału na możnowładztwo i
pozostałe rycerstwo, jednak wykształciła się grupa, stojąca wyżej niż pozostała szlachta -
magnaci)



duchowieństwo



mieszczaństwo



chłopi



żydzi

Podział szlachty:
-magnateria- manat posiadał co najmniej 10 wiosek,
- szlachta posesjonaci – min 1 wieś, nie pracowali na roli,
- szlachta zagrodowa – dysponowała niewielkimi gospodarstwami, zagrodą, musieli sami pracować
na roli,
- szlachta gołota – bez majątku, bez ziemi

Senatorowie i Król ( izba wyższa) zajmowali się polityką zagraniczną i wymiarem sprawiedliwości,
posłowie i szlachta (izba niższa) zajmowała się pracą ustawodawczą. Chodziło o wypracowanie
jednomyślności, wspólnego stanowiska.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 17

Rozbicie dzielnicowe (inaczej rozdrobnienie feudalne) − okres w historii Polski trwający umownie
od 1138 roku do koronacji Władysława Łokietka w roku 1320. Cechą charakterystyczną tego
okresu jest postępujące rozdrobienie państwa polskiego na coraz mniejsze, w znacznej mierze
niezależne, władztwa terytorialne. Proces ten był związany z rozradzaniem się dynastii Piastów,
której każdy członek, zgodnie z polskim prawem zwyczajowym, miał prawo do posiadania części
ojcowizny. Podobne procesy zachodziły w dziejach państwa piastowskiego już wcześniej, jednak
zwykle udawało się je w miarę szybko zahamować. Na mocy ustawy sukcesyjnej Bolesława III
Krzywoustego Księstwo Polskie zostało podzielone na dzielnice w 1138r.

Ziemie zjednoczył po koronacji Władysław Łokietek w 1320r.

Po rozbiciu dzielnicowym -> podział na urzędy centralne (dygnitarze) oraz urzędy ziemskie.

Urzędy Centralne i Ziemskie oprócz starosty były dożywotnie! Pochodziły z nominacji
królewskiej.

Urzędy Centralne:

a) urzędy koronne ( na obszarze całego państwa),

- urząd kanclerza koronnego – zawiadywał wielką pieczęcią królewską, prowadził
korespondencje z państwami ościennymi oraz politykę zagraniczną;
- podskarbi koronny – dbał o skarbiec królewski oraz skarbiec królewski;
- marszałek koronny – mistrz ceremonii, funkcje policyjne, zabezpieczenie porządku gdzie
przebywał król;
- hetman wielki koronny – funkcje dowódcze, dowodził wojskami zaciężnymi np. Jan III Sobieski
Piastowanie urzędów hetmana było furtką do zasiadania w senacie.
-urząd starosty – od początku XIV w. urzędnik sprawujący w imieniu monarchy władzę nad
określonym terytorium (starosta generalny), wprowadzili go Przemiślidzi, nazywano go
ramieniem królewskim bo był bardzo sprawnym i dyspozycyjnym urzędnikiem, mógł
podejmować takie decyzje jak król z wyjątkiem nadawania przywilejów, pilnował interesów
królewskich, ochrona starosty była taka sama jak ochrona króla (jednakowa),

b) urzędy nadworne ( uprawnienia tylko na dworze królewskim)

- podkanclerzy nadworny – zawiadywał małą pieczęcią, polityką wewnętrzną i sprawami
wewnętrznymi,
- podskarbi nadworny – główny księgowy, prowadził rachunki królewskie,
- marszałek nadworny - mistrz ceremonii, funkcje policyjne, zabezpieczenie porządku gdzie
przebywał król;
- hetman polny – funkcje dowódcze, wykonywał polecenia hetmana wielkiego.

BIAŁY ORZEŁ NA CZEROWNYM TLE BYŁ HERBEM ZIEMI KRAKOWSKIEJ!

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 18

PO ZJEDNOCZENIU ZIEM -> DWIE PROWINCJE MAŁOPOLSKA I WIELKOPOLSKA

Urzędy Ziemskie:

a) urząd wojewody – doprowadzał pospolite ruszenia do centralnego miejsca zbiórki, wchodził w skład

senatu, wojewodowie ustanawiali wysokość tax na targach dbali o interesy szlachty
Bez wojewody -> ziemie, z wojewodą -> województwa.

b) Kasztelan – doprowadzenie pospolitego ruszenia do wojewody
c) Podkomorzy – uprawnienia sądownicze, sprawował sądy w przypadku sporu o miedzę, był sędzią w

sprawach samowolnego opuszczenia chorągwi, występował przed urzędami, sądami jako reprezentant
(prawna opieka) wdów i sierot,

d) Sędzia ziemski – stał na czele sądu ziemskiego.
e) Urząd chorążego – doprowadzał wojska do kasztelana,
f) Wojski- dbał o bezpieczeństwo na danej ziemi, gdy szlachta ruszała na pospolite ruszenie,
g) Miecznicy, stolnicy, cześnicy=> urzędy tytularne (honorowe)

Oprócz hetmanów, podskarbich i chorążych wszystkie urzędy były dygnitarskimi!

SEJM->POSŁOWIE
SENAT->SENATOROWIE
ABLEGACI->reprezentanci 5 miast z prawem głosu jedynie w sprawach swych miast. Mogli się spotykać z
posłami i prosić o uwzględnienie interesów mieszczan

SĄDOWNICTWO SZLACHECKIE:

-wszyscy szlachcice poza gołotą podlegali sądom ziemskim,
- podkomorzy – sędzia w sprawach o nieruchomość,
- starosta – sędzia w przypadku 4 art. Grodzkich

-gwałt, podpalenie, napad na dom szlachcica, rozbój na drodze publicznej

- szlachcice mieli prawo wnosić sprawę bezpośrednio do króla

W 1578r odebrano królowi najwyższe sądownictwo i utworzono trybunał koronny ( osłabiono pozycję
króla). W Trybunale zasiadali deputaci 33 -> 27 szlachciców 6 duchownych (wybierani na roczną kadencję)

Trybunał Koronny – fatalnie działający, skorumpowany, magnateria kupowała deputatów

Magnat -> powyżej 10 wiosek, Possesjonat -> do 10 wiosek, Szlachta Zagrodowa -> swoje gospodarstwo,
Szlachta Gołota ->nie miała własnego gospodarstwa, nie obejmowały ją przywileje, nie podlegały sądom,
które przysługiwały pozostałej szlachcie, nie mogła zasiadać do sejmu walnego

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 19

Sejm Walny – 1493r. – od tego roku S.W zbierał się w składzie dwuizbowym, izba wyższa (król,
senatorowie), izba niższa (posłowie, izba poselska)

1569r.- 140senatorów, 179 posłów -> po Unii Lubelskiej.

Posłowie byli związani instytucjami poselskimi.

Sejm rokoszowy -> aby wszyscy szlachcice mogli brać udział w Sejmie Walnym ( król płaci tylko za 6
z województwa)

Król zwoływał sejm na 6 tygodni obrad.

W 1652r. – veto Sicińskiego, aby każdy czuł się traktowany równo, dotyczyło nie przedłużania
obrad – chciano je przedłużyć bo nie omówiono wszystkich spraw, do kosza poszło wszystko co
zostało ustalone.

Za Augusta III SASA odbył się tylko jeden sejm! Sejm koronacyjny, inne były zrywane.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 20

Mimo słabnącej pozycji króla znaczenie Polski w Europie zaczyna wzrastać.

Krzyżacy -> sprowadza (przypuszczalnie 1226r) ich Konrad Mazowiecki aby zabezpieczyć granicę
z Prusami.

W 1515r. Jagiellonowie zawierają układ dynastyczny z Habsburgami – jeżeli będą bezpotomni
partner obejmuję władzę w kraju.

Unia Personalna w osobie Jagiełły.

Witold (młodszy) Jagiełło (starszy) ->bracia

Po 1569r. ziemie współczesnej Ukrainy zostają włączone do Korony.
Powstaje jedno z większych Państw w Europie ale nieliczne bo tylko 10mln mieszkańców
( w porównaniu z innymi była to mała ilość)

1569r. Unia lubelska – umowa międzynarodowa Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem
Litewskim zawarta 1 lipca 1569 na Sejmie w Lublinie. Określana jako unia realna, w odróżnieniu od
poprzednich, wiążących oba państwa tylko osobą władcy (unia personalna). Została przyjęta 28
czerwca, a podpisana 1 lipca 1569, ostatecznie ratyfikowana przez króla 4 lipca 1569. W jej wyniku
powstało państwo znane w historiografii jako Rzeczpospolita Obojga Narodów – ze wspólnym
monarchą, herbem, sejmem, walutą, polityką zagraniczną i obronną – zachowano odrębny skarb,
urzędy, wojsko i sądownictwo.



Oba państwa miały mieć jednego władcę wybieranego wspólnie przez oba narody w wolnej
elekcji i koronowanego na króla Polski i wielkiego księcia Litwy w Krakowie.



Powołano wspólny Sejm walny, obradujący w Warszawie, którego izba poselska składała
się ze 120 posłów koronnych i 48 litewskich, a w skład Senatu weszło 113 senatorów
koronnych i 27 litewskich.



Oba człony Rzeczypospolitej zobowiązały się prowadzić wspólną politykę obronną i
zagraniczną



Zachowano odrębne urzędy centralne, tytuły i dostojeństwa z zakresem kompetencji
identycznym w obu krajach



Wprowadzono identyczną monetę, bitą osobno w każdym państwie



Zachowano odrębne wojsko polskie i litewskie



Zachowano odrębne języki urzędowe (na Litwie język ruski)



Egzekucja królewszczyzn i podważanie nadań królewskich nie miały zastosowania na Litwie



Uchwalono unifikację systemów prawnych



Zniesiono zakaz nabywania przez Polaków dóbr na Litwie

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 21

Unia horodelska – zawarta 2 października 1413 w Horodle pomiędzy Polską a Litwą.
Potwierdzała wspólną politykę obu państw, wprowadziła instytucję odrębnego wielkiego
księcia na Litwie wybieranego przez króla Królestwa Polskiego za radą i wiedzą bojarów
litewskich oraz panów polskich, wspólne sejmy i zjazdy polsko-litewskie, urzędy wojewodów
i kasztelanów na Litwie, a litewską szlachtę zrównała z polskimi rodami. Oba Królestwa Korony
i Litwy nie będą prowadzić polityki na własną rękę.

Wojna trzynastoletnia (1454-1466) – wojna między zakonem krzyżackim a Polską, zakończona
II pokojem toruńskim.
II pokój toruński – traktat zawarty w Toruniu 19 października 1466 między Polską,
a Krzyżakami, kończący wojnę trzynastoletnią, trwającą w latach 1454-1466

Ziemie inkorporowane do Królestwa Polskiego



Królestwo Polskie odzyskało Pomorze Gdańskie z Gdańskiem (jako Prusy Królewskie),
ziemię chełmińską i ziemię michałowską



Polska uzyskała Warmię i Powiśle z Żuławami, a w ich obrębie miasta pruskie, m.in.
Malbork i Elbląg

Zobowiązania wielkiego mistrza krzyżackiego



każdy nowo obrany mistrz miał w ciągu 6 miesięcy złożyć królowi polskiemu hołd lenny



wielki mistrz stawał się senatorem królewskim, zobowiązanym do uczestnictwa w
radzie królewskiej na wezwanie władcy polskiego z prawem udziału w elekcji nowego
władcy włącznie



wielki mistrz miał obowiązek udzielenia pomocy zbrojnej Polsce[1] i był ograniczony w
sprawach polityki zagranicznej na rzecz króla polskiego

Inne



traktat zabraniał Krzyżakom zabiegania o zwolnienie z przysięgi wierności, składanej
królowi polskiemu i korzystania z ewentualnie udzielonego zwolnienia[2]



skład Zakonu, do połowy stanu miał być werbowany spośród poddanych Królestwa
Polskiego tj. Korony i królewskiej części Prus



traktat zapewniał amnestię dla poddanych króla polskiego i Zakonu



zapewniał swobodę kontaktów handlowych na terenach całych Prus



dokonano sekularyzacji biskupstwa chełmińskiego, poddając je zwierzchnictwu
arcybiskupa gnieźnieńskiego, sekretarza królewskiego Wincentego Kiełbasy.



biskupstwo pomezańskie nie uległo sekularyzacji, ale zostało również oddane pod
zwierzchnictwo - tym razem tylko dożywotnio - Wincentego Kiełbasy



traktat miał być potwierdzony przez papiestwo, które formalnie utrzymywało
zwierzchnictwo nad Prusami

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 22



Ziemie lenne Królestwa Polskiego zorganizowano w Prusach Zakonnych, ze stolicą
w Królewcu.

Po śmierci Stefana Batorego -> Wazowie, Zygmunt III Waza (stolica z Krakowa do W-wy)

Z3W wciąga Rzeczpospolitą w wojnę ze Szwecją.
XVIIw. – wiek wojen dla Polski.

Dymitriady – nazwa interwencji zbrojnych części polskiej magnaterii w wewnętrzne sprawy
Carstwa Rosyjskiego w czasie Wielkiej Smuty w latach 1604-1610, w celu osadzenia na tronie
moskiewskim pretendentów podających się za syna Iwana Groźnego. Dymitriady były jedną
z przyczyn wybuchu wojny polsko-rosyjskiej 1609-1618.

Bitwa pod Moskwą – to seria dwóch bitew stoczonych w dniach 1 i 3 września 1612 na
przedmieściach Moskwy przez wojska polsko-litewskie pod dowództwem hetmana wielkiego
litewskiego Jana Karola Chodkiewicza, z oddziałami rosyjskiego I i II pospolitego ruszenia
Dmitrija Pożarskiego i Dmitrija Trubeckiego. Bitwa zakończyła się taktycznym zwycięstwem
Rosjan. Pozbawiony aprowizacji polski garnizon Kremla skapitulował 7 listopada 1612. 8
grudnia, idący z kolejną odsieczą król Zygmunt III Waza, na wieść o poddaniu się Moskwy
zawrócił swoje wojska spod Wołokołamska. W marcu 1611 roku doszło do wybuchu
powstania mieszkańców Moskwy. Polacy nie dali się wyprzeć z Kremla i podpalili miasto.
Duża część Moskwy spłonęła. Nawet Żółkiewski był pod wrażeniem okrucieństwa obu
walczących stron. Jednak w sierpniu 1612 roku Rosjanie otoczyli Kreml i rozpoczęło się jego
oblężenie. Polacy pozbawieni zaopatrzenia dopuszczali się nawet kanibalizmu, aby przetrwać
i nie umrzeć z głodu. 1 listopada podpisano kapitulację. 6 (według niektórych badaczy 7)
listopada 1612 roku Polacy opuścili Kreml. Większość z nich, wbrew wcześniejszym
obietnicom, od razu wymordowano. Reszta poszła w niewolę.

W 1648r. przestaję panować Władysław IV, królem zostaję Jan Kazimierz, ten też ucieka z
Polski

Potop szwedzki – szwedzki najazd na Polskę w 1655 w czasie II wojny północnej (1655–
1660). Formalnie zakończył go pokój w Oliwie zawarty w 1660. Wojna ta prowadzona była
nie tylko przez Szwecję, w czasie wojny zmieniały się zarówno sojusze, jak i siły obu stron.
Była ona kontynuacją wcześniejszych wojen prowadzonych przez Rzeczpospolitą, miała także
swoje korzenie w sporze o tron Szwecji zapoczątkowanym jeszcze przez króla Zygmunta III
Wazę. Potop szwedzki pokazał słabość Rzeczypospolitej, gdyż szwedzkie sukcesy możliwe
były m.in. dzięki kolaboracji samych Polaków, którymi kierowały różne motywy. Choć
ostatecznie najeźdźcy zostali wyparci z kraju, to koszt zawartych układów był wysoki, a
zniszczenia materialne i kulturowe są widoczne do dziś

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 23

Rozejm andruszowski – rozejm zawarty 30 stycznia 1667 w Andruszowie (wioska w województwie
smoleńskim), kończący wojnę Rzeczypospolitej z Rosją toczoną od 1658 roku. W praktyce był to
rozejm podsumowujący wyniki walk trwających od 1654 roku, rozpoczętych w wyniku ugody
perejesławskiej, gdyż porozumienie zawarte w 1656 miało charakter przejściowy, związany z
groźnymi dla obu państw sukcesami Szwecji w II wojnie północnej.

Wiedeńska odsiecz, NAJWIĘKSZY SUKCES POLSKI wyprawa wojenna króla Jana III Sobieskiego
podjęta w 1683 w celu udzielenia pomocy wojskowej oblężonemu przez Turków Wiedniowi. Była
ona konsekwencją sojuszu polsko-austriackiego skierowanego przeciwko Turcji, zawartego w
kwietniu 1683 przez Jana III Sobieskiego i cesarza Leopolda I.Król polski wyruszył na czele 25-
tysięcznej armii koronnej złożonej z jazdy, piechoty i artylerii. Po połączeniu z wojskami
austriackimi i posiłkami z innych państw armia sojusznicza, która dotarła pod Wiedeń, liczyła 70
tys. żołnierzy. Dowództwo nad całością sił powierzono Janowi III Sobieskiemu, który przygotował
plan uderzenia na obóz nieprzyjacielski. Turcy dysponowali ponad 100-tysięczną armią dowodzoną
przez wielkiego wezyra Kara Mustafę.Decydująca bitwa rozegrała się 12 września 1683. Po udanym
ataku wojsk austriackich wzdłuż Dunaju w kierunku Wiednia ostateczną klęskę wojskom tureckim
zadało 20-tysięczne zgrupowanie jazdy polskiej i niemieckiej. Szczególną rolę w ataku na obóz
turecki odegrała husaria, uderzająca ze wzgórza Kahlenberg. W bitwie wyróżniła się także polska
artyleria pod dowództwem M. Kątskiego.

W 1696r. śmierć Jana III Sobieskiego- kres samodzielnych działań Rzeczpospolitej.
Królem Polski zostaję August II Sas- elekt z Saksoni. Pierwsze lata panowania Saksonia wypowiada
wojnę Szwecji. Sejm Polski nie wyraża na to zgody, Polska zostaję spustoszona przez Szwedów
(była krajem tranzytowym przemarszu wojsk, wojska tu stacjonowały).

Stanisław Leszczyński zostaje równocześnie królem Polski z Augustem II Sasem. Leszczyński ma
poparcie wojsk szwedzkich. August II Sas abdykuje na rzecz Leszczyńskiego. Szwedzi ponoszą
klęskę pod Połtawą. Leszczyński ucieka do Szwecji, Francji-> abdykuje.

Polska jest przedmiotem polityki europejskiej a nie podmiotem.

Na świecie wojna 30 letnia:

Wojna trzydziestoletnia – konflikt trwający od 23 maja 1618 do 24 października 1648 pomiędzy
protestanckimi państwami Rzeszy niemieckiej wspieranymi przez inne państwa europejskie (takie
jak Szwecja, Dania, Republika Zjednoczonych Prowincji, Francja) a katolicką dynastią Habsburgów.
Mimo że wojna spowodowana była przyczynami natury religijnej, jednym z powodów jej
długotrwałości stało się również dążenie mocarstw europejskich (nie tylko protestanckich) do
osłabienia potęgi Habsburgów.

Początek polityki równowagi ->źle jest gdy jendo państwo ma pozycję HEGEMONA

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 24

Na Świecie:

1700r. woja o sukcesję Hiszpańską

1712r. traktat w Utrechcie powtarza uzgodnienia z traktatu Westfalskiego
II filary -> polityka równowagi -> nie może być hegemonii, system równowagi,
-> polityka rekompensaty -> krajowi o słabszej pozycji należy zrekompensować utracone
wpływy, rekompensata nabytkami terytorialnymi.

Słabsza pozycja Polski oznacza stabilność państw ościennych

ROZBIORY POLSKI BYŁY WYNIKIEM EUROPEJSKIEJ POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA CZYLI POLITYKI
RÓWNOWAGI I POLITYKI REKOMPENSATY!

Konfederacja – związek zbrojny zawiązany przez szlachtę w interesie króla,
Rokosz – związek zbrojny zawiązany przez szlachtę przeciwko królowi.

Gdy Sejm był zawiązany w konfederację nie można było stosować liberum veto.

Sejm Niemy – 1717r złamany rokosz szlachty przez wojska rosyjskie, posłowie otoczeni przez
wojska rosyjskie godzą się na powrót na tron Augusta II Sasa, armia ma być mniejsza niż 24 tys.

W roku 1733 ( śmierć Augusta II Sasa) Stanisław Leszczyński drugi raz wraca na tron, wybrany na
Woli przez szlachtę. W Kamionie inna szlachta wybiera na króla Augusta III Sasa i on zostaję.
Leszczyński Abdykuje,

1733r pierwszy i ostatni sejm za panowania A3Sasa. (1733-1764)

Po śmierci A3Sasa królem zostaję Stanisław August Poniatowski -> ostatni król, kochanek
Katarzyny II (carycy)

1724r –Tumult toruński (niem. Thorner Blutgericht- dosł. krwawy sąd toruński) – wydarzenia z 16
lipca 1724 w Toruniu, kiedy to doszło do zamieszek między miejscowymi protestantami a
katolikami, zakończone zdemolowaniem kolegium jezuickiego przez protestantów. W odpowiedzi
na to wydarzenie powołany przez króla Augusta II sąd asesorski skazał 9 protestanckich
uczestników zajść oraz 2 protestanckich burmistrzów miasta na śmierć, co wywołało silne
wzburzenie poza granicami kraju i poważny kryzys dyplomatyczny.

Konfederacja barska (1768-1772) – zbrojny związek szlachty polskiej utworzony w Barze na Podolu
29 lutego 1768 roku, z zaprzysiężeniem aktu założycielskiego w obronie wiary katolickiej i
niepodległości Rzeczypospolitej, skierowany przeciwko: kurateli Imperium Rosyjskiego, królowi
Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i popierającym go wojskom rosyjskim. Celem
konfederacji było zniesienie ustaw narzuconych przez Rosję, a zwłaszcza dających
równouprawnienie innowiercom. Przywódcą był Kazimierz Puławski.

Puławski bierze udział w spisku o zgładzenie SAP później ucieka do Ameryki.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 25

Sojusz państw południowych – austria – hiszpania – państwa katolickie

Sojusz państw północnych – Rosja Prusy – państwa niekatolickie

Wojna rosyjsko-turecka –(wojska rosyjskie osłabione) stąd konfederacja Barska ( nie udaję się)

Konfederacja Barska kończy się wygraną wojny Rosji z Turcją – caryca nie jest w stanie
podporządkować sobie całej RP.

Skoro Katarzynie II nie może sobie podporządkować terytorium RP wchodzi w sojusz z Austrią i
Prusami ( zasada równowagi sił i rekompensaty podział POLSKI – I rozbiór 1772r)

I rozbiór Polski – 1772r Sejm Rozbiorowy – sejm skonfederowany działający w latach 1773-1775,
powołany przez trzy ościenne mocarstwa zaborcze: Rosję, Prusy i Austrię, w celu zatwierdzenia
cesji terytorium Rzeczypospolitej w czasie I rozbioru Polski.

Warunek S.A.Poniatowskiego na przyjęcie rozbioru – zgodzi się na rozbiór jeżeli zostanie
powołana KOMISJA EDUKACJA NARODOWEJ, powołano wtedy również Radę Nieustającą przy
Królu.

1768r. uchwalenie praw kardynalnych (dzięki Rosji)
1775r. powrót do praw i dodanie treści,

Prawa kardynalne- nawiązanie do art. Henrykowskich;

- miały być wieczyste, nieodmienne;

- zawierały postanowienia art. Henrykowskich dodatkowo zaliczona w 1768

nietykalność osobista szlachty, dodatkowo nienaruszalność zasady liberum
veto,

- pod wpływem opozycji królewskiej w 1775r, królem może być tylko Piast, nie

żaden obcy monarcha, ale z jednym zastrzeżeniem, że królem nie może być
jego syn, wnuk a dopiero prawnuk.

Jednocześnie w 1775r. powołano RADĘ NIEUSTAJĄCĄ – obradywała cały czas. Wszystkie
kompetencje króla odebrano i nadano RADZIE, która składała się z 36 osób wybieranych w połowie
przez Sejm i Senat na 6 lat co dwa lata miało zmieniać się 12 osób. Kompetencjami Rady była
polityka wewnętrzna i zagraniczna.

Król był członkiem tej Rady, przysługiwał mu jeden głos i głos decydujący w razie remisu.

Departamenty oraz komisje wielkie w obrębie Rady NIeustającej i Komisja Edukacji Narodowej
pomimo ograniczeń działały dość sprawnie.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 26

Z reguły sejm zwoływany był co dwa lata na 6 tygodni.

W 1788r w październiku zwoływany jest Sejm, sejm zawiązany w konfederację nie kończy pracy po
6 tyg tylko obraduję dalej.

W 1790r, po 2 latacg przyjęto rozwiązanie że nie rozwiązują sejmu tylko rozpisano po 2 latach
wybory uzupełniające ( podwójny skład posłów).

Wzorem dla tej decyzji były stany generalne we Francji (po 175 latach przerwy) 3 stan chciał
podwójnego składu.

W 1791r. 3 maja – konstytucja została uchwalona z naruszeniem pracy sejmu ( pracowano nad nią
w gabinetach królewskich)

Marszałek Małachowski zarządził miesięczną przerwę w obradach zaczęto przesyłać projekt
konstytucji zaufanym osobom. Małachowski zwołuję na 3 maja sejm było 182 posłów na obradach.

W myśl konstytucji!:



Zostało zniesione liberum veto,



Sejm był wybierany na 2 lata (70-100dni sesji)



Wzorzec angielski (król panuje a nie rządzi)



Wszystkie akty królewskie miały być podpisywane przez ministrów, którzy biorą za nie
odpowiedzialność,



Straż praw – obsada nawiązanie do urzędów centralnych w Polsce Szlacheckiej, władza
wykonawcza -> król, 5 ministrów,prymas, marszałek sejmu, następca tronu.

W skład wchodzili ustawowo:



król (jako przewodniczący)



prymas (jako głowa duchowieństwa i przewodniczący KEN)



pięciu ministrów: Pieczęci do spraw wewnętrznych (kanclerz), Pieczęci do spraw
zagranicznych (drugi kanclerz), policji (marszałek wielki koronny), wojny (hetman)
i skarbu (podskarbi)

Oraz dodatkowo mogli w skład wchodzić:



marszałek Sejmu (bez prawa głosu),



dwóch sekretarzy



pełnoletni następca tronu (bez prawa głosu).

W 1793r. II rozbiór Polski, powstanie kościuszkowskie, (Rosja, Prusy)
W 1795 r. III rozbiór Polski. (Rosja, Prusy, Austria)

Norman Davis – 3 rozbiór Polski przykład pokojowej Agresji, przeprowadzono je gangsterskimi metodami, mechanizm rozbioru:
do stłumienia ruchów reformatorskich należy użyć armii rosyjskiej, RP stwarza zagrożenie Prusom należy te straty zrekompensow ać
jej terytoriami.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 27

Upadek RP na 123 lata ->utrata niepodległości!!!

1807r. – powstanie Księstwa Warszawskiego istniało do 1815r.

Napoleon przegrywa pod Waterloo, upada jego wizja jednoczenia Europy na wzór
francuski.

Kongres Wiedeński – 1815r. decydujący głos miały wojska, które pokonały Napoleona
Austria Anglia Prusy i Rosja. Każde z nich miało odmienną wizję losów Polski
Zasadę równowagi sił mocno forsowała Anglia, która wymogła udział przegranej Francji
w Kongresie Wiedeńskim.
Prusy i Austria nie były za tym, żeby odnowić Państwo Polskie, Anglii bardziej zależało na
tym, żeby POLSKA się odrodziła.

1.Propozycja Anglii (nierealna) – Odrodzenie Państwa Polskiego na terenach z przed II
rozbioru Polski.
3. Państwo Polskie będzie odrodzone na terenach Księstwa Warszawskiego pod
zwierzchnictwem Rosji.
Aleksander I – nikt nie będzie decydował o tym jak i gdzie będzie wyglądała Polska, to były
zdobyte przez niego terytoria, on tylko będzie decydował. Każdy car Rosji miał być królem
nowego Królestwa Polskiego.

Na Kongresie Wiedeńskim:
- zasada restauracji – wyrażała tendencje przywrócenia obalonych monarchii na tron,
- zasada legitymizmu – zasada suwerenności ludu.

Na Kongresie Wiedeńskim kierowano się trzema głównymi zasadami:

Legitymizm - prawo nienaruszalności dynastii panujących przed Rewolucją Francuską do
tronów europejskich, ponieważ władza ich pochodziła od Boga; było to także sprzeciwianie
się hasłom rewolucji dotyczącym suwerenności narodu i jego prawie do samostanowienia;
wystąpienia przeciw władcy i jego dynastii uznano za bezprawne.

Restauracja - powrót do dynastii sprzed 1789 roku, na przykład na tronie Francji znowu
zasiedli Burboni (Ludwik XVIII).

Równowaga sił - jest to stosowana przez Anglie zasada tzw. "balance of power", która
miała zapobiec dominacji jednego państwa kosztem innych na kontynencie europejskim;
Wielka Brytania często występowała w roli arbitra.

Po klęsce Napoleona z części ziem byłego Księstwa Warszawskiego utworzone zostało na
kongresie wiedeńskim w 1815 r. Królestwo Polskie.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 28

Święte Przymierze

Święte Przymierze była to próba stworzenia federacji państw, których władcy troszczyliby się
o zachowanie porządku i ładu w Europie. Miano nie tylko nie dopuszczać do kolejnych
rewolucji, ale także w założeniach miano się kierować braterstwem, zasadami ewangelii oraz
przyjaźnią przy rozwiązywaniu konfliktów międzynarodowych. Akt ustanawiający Święte
Przymierze podpisano 26 września 1815 roku z inicjatywy cara Rosji, Aleksandra I. Chociaż do
Przymierza przystąpiły prawie wszystkie kraje europejskie (oprócz Państwa Kościelnego,
Anglii i Turcji), to jednak główny prym wiodły trzy z nich: Austria, Rosja i Prusy.
Trzy mocarstwa rozbiorowe w trakcie obrad KW zawiązują święte przymierze czyli
zobowiązanie pomocy w razie próby obalenia porządku, gdyby wybuchło powstanie
w którymkolowiek zaborze inne państwo pomoże w jego stłumieniu.

PRZED WYBUCHEM I WOJNY ŚWIATOWEJ:

-przymierze z 1870r w Wersalu – II Rzesza Niemiecka
Sojusz Niemcy- Włochy- Austro_węgry
- państwa ententy – Angielsko- Francusko-Rosyjski

NIKT NIE CHCE POLSKI!!!! (PRZED WOJNĄ)

Dwa nurty: Dmowskiego i Piłsudskiego.
W oparciu o które z państw rozbiorowych będziemy budowali swoje terytoria?!
- opcja Dmowskiego - w razie wybuchu powstania – niepodległość w oparciu o terytorium
Niemiec w przymierzu z Rosją

- wg Piłsudskiego „nieważne z kim i przeciwko komu” ważne żeby zbudować armię Polską.

Gdy dochodzi do wybuchu wojny:

- Piłsudski przekroczył z armią granicę zaboru Austriackiego.

Działania polityków polskich były prowadzone na dwóch płaszczyznach:
- zabiegi dyplomatyczne (R.Dmowski) na arenie międzynarodowej,
- zabiegi tworzenia wojsk (tworzenie legionów) –Piłsudski „nawet z diabłem o niepodległość”

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 29

Odmowa przysięgi przez Piłsudkiego.

Kryzys przysięgowy – tak nazwano odmowę złożenia przysięgi na wierność cesarzowi
Niemiec przez żołnierzy Legionów Polskich (głównie I i III Brygady) 9 i 11 lipca 1917.

Po wydaniu Aktu 5 listopada, roku niemiecki generał-gubernator Hans von Beseler
organizował wiosną 1917 „Polnische Wehrmacht” i postanowili włączyć do niego Legiony.
Spowodowało to konieczność złożenia przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec Wilhelmowi
II (wcześniejsza przysięga była na wierność cesarzowi austriackiemu[1]). Józef Piłsudski,
polityk mający największe wpływy w Legionach, zalecił legionistom by nie składali przysięgi.
Większość żołnierzy I i III Brygady demonstracyjnie uchyliła się od niej 9 lipca 1917. Przysięgę
złożyła tylko większość żołnierzy II Brygady, od samego początku słabo związanych z Józefem
Piłsudskim (jej dowódcą był gen. Józef Haller). Żołnierze ci zasilili „Polnische Wehrmacht”,
nazwany tymczasem Polskim Korpusem Posiłkowym – pod niemieckim dowództwem
i rekrutowanym z poboru.

Legioniści, którzy odmówili złożenia przysięgi, zostali internowani w obozach: żołnierze w
Szczypiornie, zaś oficerowie w Beniaminowie. W nocy z 21 na 22 lipca 1917 Józef Piłsudski
i Kazimierz Sosnkowski zostali aresztowani. Po krótkim przetrzymywaniu w kilku więzieniach
Piłsudskiego przewieziono do Magdeburga, gdzie przebywał w ścisłej izolacji w twierdzy
wojskowej. Dopiero w sierpniu 1918 umieszczono wraz z nim Sosnkowskiego[2]

5 listopada 1916 roku władze niemieckie i austriackie wydały tzw. Akt 5 listopada
gwarantujący Polakom powstanie samodzielnego Królestwa Polskiego. Nie zostały
sprecyzowane granice przyszłej monarchii. Akt zawierał natomiast sformułowania dotyczące
stworzenia armii polskiej. Wydanie aktu wiąże się z faktem, że przedłużająca się I wojna
światowa zmusiła państwa centralne do poszukiwania rekruta w okupowanym Królestwie
Kongresowym. Wszystko to po to aby zachęcić Polaków do wstąpienia do Armii Centralnej.
W imieniu Cesarzy obiecano, że będzie odbudowane Królestwo Polskie..

W momencie obalenia caratu odpada jeden z sojuszników „państw ententy” – ROSJA
Zmienia się stosunek Francji do Polski – bo ktoś musi bronic wsch granicę Niemiec osłaniając
Armia Polska we Francji, zwana też Błękitną Armią (od koloru francuskich mundurów) lub
Armią Hallera – polska ochotnicza formacja wojskowa powstała w czasie I wojny światowej
w roku 1917, powołana dekretem prezydenta Francji Raymonda Poincarégo 4 czerwca 1917
z inicjatywy Romana Dmowskiego oraz kierowanego przez niego Komitetu Polskiego
Narodowego.

Dopiero po orędziu Willsona Woodrowa zabiegi Dmowskiego stają się skuteczne:
Nazwą 14 punktów Wilsona określa się program pokojowy, który przedstawił 8 stycznia 1918
roku w orędziu do Kongresu prezydent Thomas Woodrow Wilson. Postulował w nim
podjęcie działań, które należałoby przedsięwziąć, by świat po I wojnie światowej był
sprawiedliwszy. Wprowadzenie ich w życie miałoby też zapobiec kolejnej wojnie światowej.
Dla Polski ważny był 13. punkt, mówiący o utworzeniu niepodległego państwa polskiego
z dostępem do morza na terenach zamieszkanych w większości przez ludność polską.

13. Stworzenie niepodległego państwa polskiego na terytoriach zamieszkanych przez ludność bezsprzecznie
polską, z wolnym dostępem do morza, niepodległością polityczną, gospodarczą, integralność terytoriów tego
państwa ma być zagwarantowana przez konwencję międzynarodową

.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 30

Rozjem między Francją Anglią a Niemcami w 1918r.
Rozejm w Compiègne − kończący I wojnę światową układ rozejmowy pomiędzy Ententą i
Cesarstwem Niemieckim, uzgodniony w poniedziałek 11 listopada 1918 roku o godzinie 5:12
i podpisany o 5:20 rano w wagonie kolejowym w lesie pod Compiègne.

Traktat wersalski – główny układ pokojowy kończący I wojnę światową, podpisany 28
czerwca 1919 roku przez Niemcy, mocarstwa Ententy i państwa sprzymierzone i
stowarzyszone. Został ratyfikowany 10 stycznia 1920 roku i z tą datą wszedł w życie. Traktat
ustalił wiele granic międzypaństwowych w Europie oraz wprowadził nowy ład polityczny.

Traktat wersalski został zawarty podczas paryskiej konferencji pokojowej, trwającej od 18
stycznia 1919 roku do 21 stycznia 1920 roku. Brało w niej udział 27 zwycięskich państw.
Polska była reprezentowana przez Ignacego Paderewskiego i Romana Dmowskiego,
członkami delegacji byli również Antoni Abraham i Tomasz Rogala. Państwa pokonane
w I wojnie światowej (Niemcy, Austro-Węgry, Turcja, Bułgaria) nie zostały dopuszczone do
konferencji. Przedstawiono im tylko traktaty do podpisania

Polska odzyskała znaczną część ziem zabranych jej przez Prusy w I i II rozbiorze: większą część
Wielkopolski i poważną część byłych Prus Królewskich (zwanych pod zaborem: Prusy
Zachodnie), z niewielkim jednak dostępem do morza (144 km); ponadto po plebiscycie na
Górnym Śląsku w 1921 r. i III powstaniu śląskim część górnośląskiego zagłębia
przemysłowego z Katowicami i Chorzowem.
Gdańsk z przyległymi gminami i miastami Oliwą i Sopotem stał się Wolnym Miastem o
charakterze odrębnego państwa, ale z włączeniem w skład terytorium celnego Polski i
zapewnieniem jej szerokich uprawnień w porcie gdańskim.

10 listopada 1918 – Józef Piłsudski przybywa z Magdeburga do Warszawy po zwolnieniu z
wiezienia. Wielkie święto, ludzie witają przyszłego bohatera i głównego dowódcę.
11 listopada 1918 - powstają zalążki państwa Polskiego, Przekazanie władzy przez
Daszyńskiego Piłsudskiemu ( nie jest uznawany na zachodzie a ma realną władzę) Rada
Regencyjna przekazała władzę nad podległym jej wojskiem Józefowi Piłsudskiemu.
Ponadto kapitulacja Niemiec i zakończenie I wojny światowej Zakończenie nękania przez
Niemców, odzyskanie niepodległości, wielka wygrana i „otwarta furtka” dla Polski.

Państwa uznają Dmowskiego wodzem, który nie ma realnej władzy w Polsce.

W styczniu 1919r Piłsudski oddaję władzę oddaję władzę Paderewskiemu, żeby złagodzić
spór.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 31

Komitet Narodowy Polski w Paryżu (KNP) – założona 15 sierpnia 1917 w Lozannie przez
Romana Dmowskiego polska organizacja polityczna działająca w latach 1917–1919. Jako
siedzibę obrała Paryż. Celem Komitetu była odbudowa państwa polskiego przy pomocy
państw Ententy. KNP był uznany przez rządy Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch za namiastkę
rządu polskiego na emigracji i przedstawicielstwo interesów Polski[1].

Jego przywódcami byli Roman Dmowski, Ignacy Jan Paderewski, Erazm Piltz, Stanisław
Kozicki, Marian Seyda, Maurycy Zamoyski oraz Jan Emanuel Rozwadowski – sekretarz KNP.
Było to porozumienie między politykami Narodowej Demokracji (ND) a Stronnictwem
Polityki Realnej (SPR).

KNP prowadził politykę zagraniczną odradzającego się państwa polskiego i organizował
Armię Polską we Francji. Był uznany przez rządy Francji (20 września), Wielkiej Brytanii (15
października), Włoch (30 października), USA (10 listopada 1917) za oficjalnego reprezentanta
odradzającej się państwowo Polski. KNP uznał powstały 16 stycznia 1919 rząd Ignacego Jana
Paderewskiego i rozwiązał się.


Traktat Wersalski podpisali Ignacy Paderewski i Roman Dmowski!

Mały traktat Wersalski – nakładał zobowiązania na nowopowstałe Polskę i Czechosłowację
respektowanie praw mniejszości narodowych zajmujących terytoria nowopowstałych
państw. Traktat nie obejmował Niemiec. Niemcy ciągały przez to Polskę przed ligę narodów.

KONCEPCJE ODBUDOWY GRANIC I KSZTAŁTOWANIA SIĘ NOWEGO PAŃSTWA:
- DMOWSKIEGO – koncepcja inkorporacjonizmu- należy włączyć ziemie etnicznie polskie
i ziemie ze zdecydowaną większością ludności polskiej do Polski.
-PIŁSUDSKIEGO – koncepcja federacyjna – tworzymy silne państwo Polskie, ale połączone
federacją z Białorusią i Litwą pod Hegemonią POLSKI. Wiąże się z nią koncepcja prometejska:
czyli z Rosji Radzieckiej wyrwać jak najwięcej Republik.

11 listopad 1918r – odzyskanie niepodległości.
Koniec czerwca 1919r. traktat wersalski:
-odrzucenie propozycji Dmowskiego co do granic wschodnich z czasów po II rozbiorze Polski,
wolna ręka co do tworzenia granic.

17 luty 1918 r – wojna z bolszewikami o granice
27 grudnia 1918r – powstanie wielkopolskie – jedyne zwycięskie!! – powstańcy byli uznani za
wojska ententy dzięki zabiegom Dmowskiego.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 32

Niepewne granice wschodnie, nieułożone granice Północne.
W 1919r. zaangażowanie na wschodzie,nie mogą walczyć ani zach ani na płd.
Operacja Kijowska –kwiecień 1920r – Polska zajmuje Kijów następnie w lipcu Rosjanie są już
w natarciu na Polskę.

Śląsk Cieszyński po I wojnie światowej zostaje przyznany Czechom.
Traktat Ryski 1921 – jak najmniej ludności niepolskiej było na terytorium Polski.
Do 1925r. Niemcy były postanowieniami traktatu wersalskiego ograniczone w relacjach
gospodarczych z Polską.

W 1922r w Rapallo doszło do nawiązania stosunków między Berlinem a Moskwą. Niemcy
uzyskują możliwość testowania swojej broni na terytorium ZSRR.

Porozumienie w Locarno (ustalenie granic Francji, Anglii i Niemiec)
Traktat w Locarno zwany też Traktatem locarneńskim lub Układem w Locarno został zawarty
w dniu 16 października 1925 roku w szwajcarskiej miejscowości Locarno. Traktat,
a właściwie kilka odrębnych układów, był podsumowaniem międzynarodowej konferencji
rozpoczętej 5 października 1925 r., zwołanej z inicjatywy Niemiec.
Francja, Belgia, Wielka Brytania i Włochy podpisały z Niemcami tzw. pakt reński,
gwarantujący nienaruszalność granicy między Niemcami a Francją i Belgią, przy czym Wielka
Brytania i Włochy miały w razie agresji ze strony Niemiec lub Francji udzielić pomocy stronie
napadniętej. Równocześnie strony wyrzekały się agresji wobec siebie. Udział Belgii oznaczał,
że państwo to zrzekało się swego dawnego statusu neutralności.
Ponadto podpisano cztery układy arbitrażowe, które Niemcy zawarły z Francją, Belgią, Polską
i Czechosłowacją, oraz dwa układy gwarancji wzajemnej między Francją z jednej, a Polską
i Czechosłowacją z drugiej strony. Te ostatnie podtrzymywały ważność sojuszów francusko-
polskiego i francusko-czechosłowackiego na wypadek dokonania agresji przez Niemcy.
Niemcy nie zgodziły się na to, by wzmianka o tych układach znalazła się w tekście paktu
reńskiego.
Traktat gwarantował nienaruszalność granicy niemiecko-belgijskiej i niemiecko-francuskiej.
W ten sposób Niemcy ostatecznie godziły się z wyznaczoną w Wersalu zachodnią granicą
swojego terytorium. Potwierdzając nienaruszalność swych granic zachodnich równocześnie
odmówiły gwarancji w odniesieniu do granic z Polską i z Czechosłowacją. Dla Polski
i Czechosłowacji było to dowodem na to, że odtąd granice w Europie dzielą się na
nienaruszalne i na te, które naruszyć można. Było jasne, że w przyszłości Niemcy będą chciały
te granice zmienić na swoją korzyść. Zgoda Francji i Wielkiej Brytanii na takie stanowisko była
wyrazem wzrostu potęgi i znaczenia Niemiec na arenie międzynarodowej. Fakt ten czynił je
mocarstwem równorzędnym z pozostałymi i w znacznym stopniu podważał ład wersalski. Jak
powiedział sir Austin Chamberlain "Odtąd nie ma zwycięzców i zwyciężonych". W 1926 roku
Niemcy przystąpiły do Ligi Narodów.

Bezpieczeństwo Narodowe

Made by blizniax ©

HBP

Strona 33

Po dojściu Hitlera do władzy 1933 planował on uderzyć na zachód (Francję). Jego planem
było stworzenie WIELKIEJ RZESZY. Do jesieni 1938r Hitler starał się włączyć w strefę swoich
wpływów Polskę, wysnuwał propozycje dyplomatyczne o pomoc w podziale Sudetów
Czeskich.

Po zajęciu Czechosłowacji
Kwiecień 1939 r –plany uderzenia na Polskę,
23 sierpień 1939 – pakt Ribbentrop-Mołotow
Pakt Ribbentrop-Mołotow – umowa międzynarodowa z 23 sierpnia 1939 roku, będąca
formalnie paktem o nieagresji pomiędzy III Rzeszą Niemiecką i Związkiem Socjalistycznych
Republik Radzieckich, która zgodnie z tajnym protokołem dodatkowym, stanowiącym
załącznik do oficjalnego dokumentu umowy, dotyczyła rozbioru terytoriów lub
rozporządzenia niepodległością suwerennych państw: Polski, Litwy, Łotwy, Estonii, Finlandii
i Rumunii.

Tajny Protokół Dodatkowy:
Z okazji podpisania paktu o nieagresji między Rzeszą Niemiecką a ZSRR podpisani
pełnomocnicy obu stron poruszyli w ściśle poufnej wymianie zdań sprawę wzajemnego
rozgraniczenia sfer interesów obu stron. Wymiana ta doprowadziła do następującego
wyniku:



Na wypadek przekształcenia terytorialno-politycznego obszaru należącego do państw
bałtyckich (Finlandia, Estonia, Łotwa i Litwa), północna granica Litwy tworzy
automatycznie granicę sfery interesów niemieckich i ZSRR, przy czym obie strony
uznają roszczenia Litwy do terytorium wileńskiego.



Na wypadek terytorialno-politycznego przekształcenia terytoriów należących do
państwa polskiego, sfery interesów Niemiec i ZSRR będą rozgraniczone w przybliżeniu
przez linię Narew-Wisła-San. Kwestia, czy i w interesie obu uznane będzie za
pożądane utrzymanie niepodległego państwa polskiego zostanie definitywnie
zdecydowane dopiero w ciągu dalszego rozwoju wypadków politycznych. W każdym
razie oba rządy rozwiążą tę kwestię na drodze przyjacielskiego porozumienia.



Jeżeli chodzi o południowy wschód Europy, to ze strony radzieckiej podkreśla się
zainteresowanie Besarabią. Ze strony Niemiec stwierdza się zupełne desinteressment
odnośnie do tego terytorium.



Protokół ten traktowany będzie przez obie strony w sposób ściśle tajny.