09 Wykonywanie i eksploatacja instalacji wodociągowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Andrzej Świderek

Wykonywanie i eksploatacja instalacji wodociągowych
i kanalizacyjnych 311[39].Z2.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Witold Kapusta
mgr inż

. Katarzyna Majewska-Mrówczyńska

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Andrzej Świderek

Konsultacja:
mgr inż. Jolanta Skoczylas

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[39].Z2.02
„Wykonywanie i eksploatacja instalacji wodocią

gowych i kanalizacyjnych”, zawartego

w modułowym programie nauczania dla zawodu technik urządzeń sanitarnych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Elementy instalacji wodociągowych

9
9

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Zasady wykonywania instalacji wodociągowych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zasady wykonywania połączenia wodociągowego

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Uzbrojenie instalacji wodociągowej oraz warunki jego lokalizacji

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Odbiór i eksploatacja instalacji wodociągowych

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Urządzenia i instalacje przeciwpożarowe

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Elementy instalacji kanalizacyjnych

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Przybory sanitarne i warunki ich lokalizacji

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

4.9. Wyposażenie instalacji kanalizacyjnej oraz warunki montażu

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.4. Sprawdzian postępów

4.10. Zasady wykonywania instalacji kanalizacyjnych

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające

4.10.3. Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

4.11. Odbiór i eksploatacja instalacji kanalizacyjnych

4.11.1. Materiał nauczania

4.11.2. Pytania sprawdzające

4.11.3. Ćwiczenia

4.11.4. Sprawdzian postępów

4.12. Instalacja kanalizacji deszczowej

4.12.1. Materiał nauczania

4.12.2. Pytania sprawdzające

4.12.3. Ćwiczenia

4.12.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach wykonywania instalacji

wodociągowych i kanalizacyjnych, ich eksploatacji i odbiorze.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

–

cele kształcenia tej jednostki modułowej,

–

materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się
do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczeń.
Po ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując sprawdzian
postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś
materiał albo nie,

–

sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została także karta odpowiedzi,

–

wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej,
która umożliwia Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela

lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność.

Jednostka modułowa: „Wykonywanie i eksploatacja instalacji wodociągowych

i kanalizacyjnych”, której treści teraz poznasz, jest jednym z modułów koniecznych
do zapoznania się z procesem montażu, eksploatacji i odbioru instalacji wodociągowych
i kanalizacyjnych.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

311[39].Z2.01

Stosowanie

technik instalacyjnych

311[39].Z2

Instalacje

sanitarne

311[39].Z2.03
Wykonywanie

i eksploatacja instalacji

centralnego ogrzewania

oraz ciepłej wody

użytkowej

311[39].Z2.05
Wykonywanie

i eksploatacja instalacji

wentylacyjnych

i klimatyzacyjnych

311[39].Z2.02

Wykonywanie

i eksploatacja instalacji

wodociągowych

i kanalizacyjnych

311[39].Z2.04
Wykonywanie

i eksploatacja

instalacji

gazowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozpoznawać rodzaje instalacji sanitarnych,

−

wykonywać prace przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu instalacji sanitarnych,

−

rozróżniać łączniki do połączeń rozłącznych i nierozłącznych stosowane w instalacjach
ze stali, miedzi, kamionki, żeliwa oraz tworzyw sztucznych,

−

oceniać stan techniczny rur i łączników do montażu,

−

wykonywać połączenia rozłączne rur instalacyjnych,

−

wykonywać podstawowe operacje obróbki materiałów instalacyjnych stosowanych
w instalacjach sanitarnych,

−

mocować elementy instalacji w budynku,

−

prowadzić instalacje różnymi sposobami,

−

stosować terminologię budowlaną,

−

przestrzegać zasad bezpiecznej pracy, przewidywać i zapobiegać zagrożeniom,

−

stosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

−

odczytywać i interpretować rysunki budowlane,

−

posługiwać się dokumentacją budowlaną,

−

wykonywać przedmiary i obmiary robót,

−

wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne,

−

organizować stanowiska składowania i magazynowania,

−

korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozróżnić rodzaje i elementy instalacji wodociągowej,

−

określić rodzaje połączeń wodociągowych oraz metody ich wykonania,

−

określić warunki i zasady montażu połączenia wodociągowego,

−

dobrać materiały, narzędzia i sprzęt do wykonania połączenia wodociągowego,

−

sklasyfikować wodomierze i inne urządzenia pomiarowe,

−

określić wielkości charakterystyczne dla wodomierzy,

−

dobrać urządzenia do pomiaru ilości przepływającej wody,

−

zaplanować usytuowanie wodomierza na przewodach wodociągowych w budynku i poza
nim,

−

określić właściwości materiałów stosowanych do wykonania instalacji wodociągowych,

−

dobrać materiały, narzędzia i sprzęt do wykonania instalacji wodociągowych
w określonej technologii,

−

określić zasady wykonywania połączenia wodociągowego,

−

określić zasady prowadzenia przewodów w pomieszczeniach, przez przeszkody
budowlane oraz w sąsiedztwie innych przewodów,

−

wyznaczyć miejsca prowadzenia przewodów oraz montażu uzbrojenia i urządzeń
wodociągowych,

−

określić

funkcje

zadania

poszczególnych

rodzajów

uzbrojenia

instalacji

wodociągowych,

−

dobrać

elementy

uzbrojenia

zapewniające

bezpieczną

eksploatację

instalacji

wodociągowej,

−

określić warunki montażu uzbrojenia instalacji wodociągowej,

−

przygotować rury do montażu,

−

wykonać połączenia rur, kształtek i armatury,

−

scharakteryzować instalacje przeciwpożarowe,

−

wyjaśnić zasadę działania instalacji przeciwpożarowych oraz warunki wykonania,

−

przeprowadzić próbę szczelności instalacji wodociągowej,

−

określić warunki techniczne odbioru instalacji wodociągowej,

−

sporządzić dokumentację odbioru technicznego,

−

określić sposoby zapobiegania stratom wody w instalacji wodociągowej,

−

określić zakres prac konserwacyjno-remontowych,

−

określić zadania instalacji kanalizacyjnej,

−

rozróżnić rodzaje i elementy instalacji kanalizacyjnej oraz określić ich zadania,

−

określić zasady prowadzenia przewodów instalacji kanalizacyjnej w budynku,

−

dobrać sposób połączenia przykanalika z miejską siecią kanalizacyjną,

−

określić właściwości materiałów stosowanych do wykonania instalacji kanalizacyjnej,

−

dobrać materiały, narzędzia i sprzęt do montażu instalacji kanalizacyjnej w określonej
technologii,

−

sklasyfikować przybory sanitarne według określonych kryteriów,

−

dobrać przybory sanitarne oraz urządzenia kanalizacyjne,

−

określić zasady i warunki montażu przewodów, uzbrojenia, przyborów sanitarnych
i urządzeń kanalizacyjnych,

−

wyznaczyć trasę prowadzenia przewodów kanalizacyjnych oraz miejsca montażu
uzbrojenia, przyborów sanitarnych i urządzeń kanalizacyjnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wykonać połączenia rur, kształtek i armatury w określonej technologii,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas
montażu instalacji kanalizacyjnej,

−

przygotować instalację kanalizacyjną do odbioru technicznego,

−

rozróżnić rodzaje i elementy instalacji kanalizacji deszczowej,

−

dobrać materiały do wykonania kanalizacji deszczowej,

−

zaplanować prowadzenie przewodów instalacji kanalizacji deszczowej w zależności
od wysokości i konstrukcji obiektu budowlanego,

−

zinwentaryzować instalację wodociągową i kanalizacyjną w budynku,

−

określić warunki i zasady eksploatacji instalacji wodociągowej i kanalizacyjnej,

−

sprawdzić działanie instalacji i urządzeń kontrolno-pomiarowych oraz zaplanować
ich naprawy i remonty,

−

rozpoznać i określić możliwości usuwania awarii instalacji wodociągowych
i kanalizacyjnych,

−

posłużyć się sprzętem do obsługi, konserwacji i naprawy instalacji kanalizacyjnej,

−

sporządzić inwentaryzację instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych,

−

zorganizować demontaż instalacji wodociągowej i kanalizacyjnej,

−

dostrzec zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

wykonać instalacje wodociągowe oraz kanalizacyjne zgodnie z przepisami
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Elementy instalacji wodociągowych

4.1.1. Materiał nauczania

Instalacja wodociągowa to układ przewodów z armaturą (uzbrojeniem) w budynku i na

terenie nieruchomości, którego zadaniem jest dostarczenie wody dla odbiorcy zgodnie
z zapotrzebowaniem o odpowiedniej jakości i określonym ciśnieniu.

Podstawowymi elementami instalacji wodociągowej są:

−

połączenie wodociągowe,

−

przewody instalacji wodociągowej w budynku,

−

punkty czerpalne,

−

armatura wodociągowa.
Instalacja wodociągowa w budynku rozpoczyna się od głównego zaworu odcinającego

usytuowanego za wodomierzem. Wewnątrz budynku usytuowane są przewody instalacji
wodociągowej. Służą one do rozprowadzania wody w sposób umożliwiający jej pobór
w wybranych punktach. Punkty czerpalne są to miejsca zorganizowanego poboru wody
w określonym celu.

W instalacji wodociągowej wyróżnia się przewody:

−

rozdzielcze – poziome,

−

pionowe,

−

odgałęzieniowe.
Przewody rozdzielcze doprowadzają wodę do pionów, którymi woda transportowana jest

na poszczególne kondygnacje, gdzie odgałęzieniami dopływa do poszczególnych punktów
czerpalnych.

Instalacja wodociągowa może być wykonana w układzie z:

−

rozdziałem dolnym – rys. 1,

−

rozdziałem górnym – rys. 2.

Rys. 1.

Schemat instalacji wodociągowej z rozdziałem dolnym [17, s. 9.3.2.1.] 1 – przewód
rozdzielczy dolny, 2 – pion wodociągowy, 3 – odgałęzienie, 4 – zawór czerpalny, 5 – zawór
przelotowy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2.

Schemat instalacji wodociągowej z rozdziałem górnym [17, s. 9.3.3.1] 1 – pion
zasilający zbiornik górny, 2 – zbiornik górny otwarty z zaworem pływakowym,
3 – zawór zwrotny prosty, 4 – przewód rozdzielczy prosty, 5 – zawór przelotowy,
6 – pion wodociągowy, 7 – odgałęzienie, 8 – zawór czerpalny

Instalacje z rozdziałem dolnym wykonywane są w budynkach średnio wysokich;

przewód rozdzielczy układany jest na najniższej kondygnacji.

W instalacjach z rozdziałem górnym przewód poziomy ułożony jest na najwyższej

kondygnacji. Woda do niego kierowana jest głównym przewodem pionowym, z którego nie
prowadzi się żadnych odgałęzień. Woda na kondygnacje doprowadzana jest pionami
od najwyższej położonej części budynku.

Instalacje wodociągowe mogą być wykonywane jako jednostrefowe, w których zasilanie

odbywa się bezpośrednio z sieci wodociągowej lub jako wielostrefowe. Liczba stref zależy
od wysokości budynku i od przyjętego układu wykonania instalacji. Jeżeli ciśnienie wody
w przewodzie sieci wodociągowej jest wystarczające – to pierwsza strefa ma zasilanie
bezpośrednio z wodociągu. Następne strefy mogą być wykonywane jako instalacje
z rozdziałem dolnym lub górnym. Wówczas każda strefa zasilana jest z osobnych urządzeń
do podnoszenia ciśnienia wody, a liczba przewodów rozdzielczych układanych na
kondygnacjach zależy od ilości stref w budynku wysokim.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3.

Schemat instalacji wodociągowej dwustrefowej [17, s. 9.3.5.3.] 1 – przewód
rozdzielczy dolny w I strefie, 2 – zawór zwrotny, 3 – zestaw podwyższający
ciśnienie, 4 – zawór przelotowy, 5 – pion wodociągowy w I strefie, 6 – odgałęzienie,
7 – zawór czerpalny, 8 – pion zasilający instalację wodociągową II strefy,
9 – przewód rozdzielczy w II strefie

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie elementy wchodzą w skład instalacji wodociągowej?
2. Jakie są układy instalacji wody zimnej?
3. Jakie są różnice między układami instalacji wodociągowej?
4. Dlaczego przeprowadza się strefowanie instalacji wodociągowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie dokumentacji technicznej instalacji wodociągowej w budynku

wielokondygnacyjnym dokonaj podziału instalacji na strefy zasilania. Uzasadnij dokonany
podział.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację techniczną budynku wielokondygnacyjnego zwracając

uwagę na przebieg instalacji wodociągowej,

2) dokonać podziału instalacji wodociągowej na strefy zasilania,
3) uzasadnić wybór dokonanego podziału,
4) zapisać na arkuszu papieru formatu A4 argumenty, które związane były

z zaproponowanym rozwiązaniem,

5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna budynku wielokondygnacyjnego z wrysowanym przebiegiem
instalacji wodociągowej,

–

arkusz papieru formatu A4,

–

długopis, ołówek, przybory kreślarskie, gumka,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca elementów instalacji wodociągowych.

Ćwiczenie 2

Na podstawie dokumentacji technicznej instalacji wodociągowej w domku

jednorodzinnym rozpoznaj rodzaj instalacji wodociągowej biorąc pod uwagę sposób
poprowadzenia przewodu poziomego tej instalacji w budynku. Scharakteryzuj ten sposób
rozprowadzenia przewodów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację techniczną budynku jednorodzinnego zwracając uwagę na

przebieg poziomego przewodu instalacji wodociągowej,

2) na arkuszu papieru formatu A4 zapisać rodzaj rozpoznanego sposobu rozprowadzenia

przewodów instalacji wodociągowej,

3) zapisać cechy charakterystyczne rozpoznanego sposobu rozprowadzenia przewodów

instalacji wodociągowej,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna budynku jednorodzinnego z wrysowanym przebiegiem
instalacji wodociągowej,

–

arkusz papieru formatu A4,

–

długopis, ołówek, przybory kreślarskie, gumka,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca elementów instalacji wodociągowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcie instalacji wodociągowej?



2) scharakteryzować układy instalacji wody zimnej?



3) porównać układy instalacji wodociągowych?



4) określić przyczyny wyznaczania stref instalacji wodociągowych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Zasady wykonywania instalacji wodociągowych

4.2.1. Materiał nauczania

Zasady doboru materiałów instalacyjnych

Do budowy instalacji wodociągowych, w zakresie średnic od 15 do 100 mm, są

stosowane materiały tradycyjne: stal ocynkowana, miedź oraz materiały z tworzyw
sztucznych. Przyczyną, dla której stal ocynkowana zastępowana jest nowymi materiałami
instalacyjnymi jest jej wysoka podatność na korozję. Temperatura wody ciepłej w instalacjach
nie powinna przekraczać 55

C–60

C, a w czasie dezynfekcji termicznej powinna wynosić ok.

C. Trwałość warstwy ochronnej rury stalowej nie ulega zniszczeniu jeżeli czas

oddziaływania podwyższonej temperatury jest dość krótki.

Materiałami stosowanymi w instalacjach wodociągowych do wykonywania:

−

połączenia wodociągowego są:
–

stal ocynkowana,

–

tworzywa sztuczne: PVC, PVC–U, PE, PE–HD, PE–MD, PE–LD;

–

przewodów instalacji:
–

stal ocynkowana

–

miedź,

–

tworzywa sztuczne.

Instalacje wodociągowe wody zimnej mogą być wykonane z rur stalowych dwustronnie

ocynkowanych ze szwem, gwintowanych. Dla instalacji ciepłej wody użytkowej powinny być
zastosowane rury o zwiększonej grubości cynkowej warstwy ochronnej. Do połączenia
stalowych odcinków rurowych stosowane są gwintowane łączniki z żeliwa ciągliwego białego
Uszczelnienie połączenia przeprowadza się z wykorzystaniem przędzy z konopii i pasty
uszczelniającej, albo taśmy teflonowej.

Do budowy instalacji wodociągowych stosowane są również rury miedziane. Ze względu

na obecność miedzi wykazują oddziaływanie bakteriostatyczne w stosunku do wody
wodociągowej. Połączenia nierozłączne rur miedzianych wykonuje się przez lutowanie
kapilarne stosując łączniki miedziane lub mosiężne. Temperatura topnienia lutu w lutowaniu
miękkim jest niższa od 450

C. Połączenia można wykonać także stosując złącza utworzone

poprzez kielichowanie.

W przypadku wykonywania połączeń rozłącznych, m.in. dla połączeń z elementami

armatury, można stosować łączniki przejściowe gwintowane; dopuszcza się także stosowanie
łączników zaciskowych i kołnierzowych.

Rury z tworzyw sztucznych o strukturze termoplastycznej mają korzystniejsze

właściwości w porównaniu z rurami stalowymi czy miedzianymi. Ich zaletami są: odporność
na korozję, łatwy i szybki montaż. W wykonawstwie instalacji stosowane są rury wykonane z:

−

polichlorku winylu PVC,

−

niezmiękczonego polichlorku winylu PVC – U,

−

chlorowanego polichlorku winylu PVC – C,

−

polietylenu PE,

−

polietylenu dużej gęstości PE – HD,

−

polietylenu średniej gęstości PE – MD,

−

polietylenu małej gęstości PE – LD,

−

polietylenu sieciowanego PEX,

−

polipropylenu PP, PP–R, PP–RT,

−

polibutylenu PB,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a także rury wielowarstwowe PE–Al–PE, PE–X–Al–PE–X.

W rurach z tworzyw sztucznych stosuje się również wkładki aluminiowe mające

korzystny wpływ na właściwości mechaniczne. W połączeniach wodociągowych używa się
rur kielichowych z PVC oraz rur z PE.

Instalacje z tworzyw sztucznych wykonuje się stosując połączenia kielichowe,

kołnierzowe, gwintowe, klejone, zgrzewane, zaciskowe, zaprasowywane.

Połączenia kielichowe z uszczelką wykonuje się poprzez wsunięcie bosego końca jednej

rury w kielich drugiej, kształtki lub innego elementu instalacji. W kielichu jest wyprofilowane
zagłębienie o kształcie odpowiadającym kształtowi uszczelki.

Połączenia kołnierzowe są wykonywane z zastosowaniem płaskiej uszczelki wkładanej

pomiędzy dwa kołnierze odcinków rurowych oraz śrub scalających połączenie.

Połączenia gwintowe powstają poprzez zastosowanie gwintowanych złączek.

Do uszczelnienia stosowana jest taśma teflonowa.

Połączenia klejone wykonywane są w sposób taki, że część cylindryczna zewnętrzna

pokryta klejem wsunięta zostaje w gładką mufę drugiego elementu połączeniowego.

Połączenia zgrzewane wykonywane są przez połączenie rozgrzanych i nadtopionych

powierzchni łączonych materiałów. Zgrzewanie może być: doczołowe, elektrooporowe,
mufowe.

Połączenia zaciskowe polegają na zaciśnięciu rury na łączniku lub gdy element

zaciskający jest zaciskany na rurze.

Połączenia zaprasowywane powstają wówczas, gdy na rurę nakłada się metalową

złączkę, którą zaciska się na końcówce rury. Uszczelnienie połączenia następuje przez
zaprasowanie tulei złączki na rurze.

Aby poprawnie były wykonane wszystkie rodzaje połączeń należy bezwzględnie

stosować przewidziane instrukcjami montażowymi złączki, a sposób wykonania połączenia
wykonać zgodnie z zaleceniami instrukcji przy zastosowaniu odpowiednich sprawnych
technicznie narzędzi.

Podczas dokonywania doboru materiału na wykonanie instalacji wody zimnej i ciepłej

wody użytkowej powinno brać się pod uwagę warunki techniczne i cenowe:

−

czy zakres średnic danego systemu instalacyjnego odpowiada wymaganiom
projektowanej lub modernizowanej instalacji,

−

czy proponowany w projekcie sposób wykonania będzie możliwy do realizacji
w wybranej technologii,

−

czy materiały instalacyjne (rury, łączniki) posiadają wymagane aprobaty techniczne
i atesty dopuszczenia do stosowania,

−

jakie będą koszty inwestycyjne i eksploatacyjne instalacji w wybranej technologii
wykonania.

Montaż instalacji z rur stalowych ocynkowanych

Podczas montażu instalacji wodociągowych z rur stalowych ocynkowanych oprócz

ogólnych zasad powinno brać się pod uwagę poniższe zalecenia:
–

do wykonania instalacji wodociągowych należy zastosować rury stalowe ocynkowane ze
szwem gwintowane,

–

do montażu należy stosować łączniki z żeliwa ciągliwego białego,

–

połączenia gwintowane powinny być uszczelniane przędzą z konopii i pastą
uszczelniającą lub przy użyciu taśmy teflonowej,

–

niedopuszczalne jest gięcie rur stalowych ocynkowanych. Zmianę kierunku prowadzenia
przewodów wykonuje się przy zastosowaniu łączników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Montaż instalacji z rur miedzianych

Instalacje wodociągowe z rur miedzianych oprócz zasad ogólnych powinny ponadto

spełniać zalecenia:
–

rury miedziane powinny być wykonane zgodnie z obowiązująca normą przedmiotową;

–

połączenia nierozłączne rur miedzianych należy wykonać za pomocą lutowania
kapilarnego przy zastosowaniu łączników miedzianych, mosiężnych lub złączy
utworzonych poprzez kielichowanie końca rury;

–

połączenia rozłączne wykonuje się przy zastosowaniu łączników przejściowych
gwintowanych stosowanych przy montażu armatury, łączników zaciskowych lub
kołnierzowych;

–

złącza rozłączne nie powinny być ukryte pod tynkiem;

–

z uwagi na dużą wydłużalność rur miedzianych powinny być w czasie montażu instalacji
wodociągowych stosowane kompensatory zgodnie z dokumentacją projektową.

Montaż instalacji z tworzyw sztucznych

Połączenia rur z tworzyw sztucznych powinny być wykonywane w zależności od

materiału:
–

przez klejenie łączy się rury z PVC, CPVC,

–

przez zgrzewanie łączy się rury z PE, PP,

–

przy użyciu zaciskowych łączników mosiężnych łączy się rury z PE–X,

–

przez zgrzewanie i przy użyciu zaciskowych łączników mosiężnych łączy się rury z PB,

–

przy użyciu złączy zaciskowych lub zaprasowywanych łączy się rury wielowarstwowe:
PE–Al–PE, PE–X–Al–PE–X, PP–Al–PP,
Przy wbudowywaniu armatury w układ instalacyjny powinny być stosowane gwintowane

łączniki przejściowe umożliwiające wykonanie połączenia.

Mocowanie przewodów

Przewody poziome powinny być mocowane do istniejących w obiekcie elementów

konstrukcyjnych za pomocą podpór stałych i ruchomych. Odstępy między miejscami
podparcia powinny być tak dobrane, aby zapewnić kompensację przewodów.

Rozstawienie podpór stałych powinno wynikać z usytuowania kompensatorów na trasie

przewodu oraz lokalizacji punktów czerpalnych.

Dla przewodów prowadzonych pionowo odległości pomiędzy podporami mogą być

zwiększone o 30 % w stosunku do przewodów poziomych. W miejscu odgałęzienia przewodu
na kondygnacje powinno być zastosowane ramię kompensacyjne.

Na przewodach pionowych prowadzonych w wydzielonych wnękach instalacyjnych lub

bruzdach, można pominąć stosowanie kompensacji, gdyż dopuszczalne jest wystąpienie
wyboczeń przewodów od ich osi.

W przypadkach montowania na odcinkach przewodów elementów armatury, powinno się

przed i za nimi lokalizować podpory stałe bądź przesuwne.

Zasady montażu zestawu wodomierzowego

Zestaw wodomierzowy powinien zostać usytuowany w:

–

budynku w części podpiwniczonej, jeśli jego odległość od ulicy z przewodem
rozdzielczym sieci wodociągowej nie przekracza 15 m,

–

studzience wodomierzowej wybudowanej 2 m od ogrodzenia nieruchomości gdy
odległość budynku od ulicy przekracza 15 m albo gdy budynek nie jest podpiwniczony.

W skład zestawu wchodzi:

−

wodomierz,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

dwa zawory odcinające – jeden przed, a drugi za wodomierzem,

−

zawór antyskażeniowy,

−

komplet niezbędnych kształtek.
Dopuszczalne jest rozwiązanie, w którym w skład zestawu wodomierzowego wchodzi

jeden lub więcej filtrów.

Sposób wbudowania zestawu wodomierzowego zależy od układu wysokościowego

podłogi piwnicy w budynku. Umieszcza się go na wspornikach przyściennych. Długość
odcinka prostego przed wodomierzem powinna być równa co najmniej 5 średnicom
połączenia wodomierzowego, a za wodomierzem odcinek prosty powinien odpowiadać 3
średnicom połączenia wodomierza. Strumień wody dopływający do wodomierza jest
wówczas równomierny.

Wodomierze określonej średnicy mogą być wbudowywane w przewód o średnicy

większej za pomocą łączników redukcyjnych. Dla wodomierzy ustawianych poza budynkiem
średnica studzienek kołowych powinna wynosić 1,2 lub 1,8 m.

Wymagania techniczne montażu instalacji wodociągowych
–

przewody wody zimnej i ciepłej wody użytkowej powinny być prowadzone po ścianach
wewnętrznych, prostopadle i równolegle do ścian,

–

w uzasadnionych przypadkach dopuszcza się prowadzenie przewodów po ścianach
zewnętrznych pod warunkiem wykonania zabezpieczenia przed przemarzaniem,

–

dopuszcza się układanie przewodów wodociągowych poniżej poziomu posadzki budynku
nie podpiwniczonego albo poniżej poziomu posadzki piwnicy w kanałach, do których jest
dostęp tylko pod warunkiem, że w pomieszczeniu temperatura jest powyżej 0

–

zabronione jest układanie przewodów wodociągowych w ziemi, jeżeli posadzka tworzy
szczelną płytę nad przewodem,

–

w miejscach przejść przewodów przez przegrody budowlane i ławy fundamentowe
powinny być zastosowane tuleje. W miejscach tych nie powinno być połączeń rur.
Przestrzeń między rurą a tuleją ochronną powinna być wypełniona materiałem
elastycznym,

–

spadki przewodów powinny zapewniać możliwość odwodnienia instalacji w jednym
lub kilku miejscach, a także możliwość odpowietrzenia przez najwyżej usytuowane
punkty czerpalne,

–

przewody poziome w rozdziale dolnym powinny być prowadzone ze spadkiem co
najmniej 3 mm/m w kierunku przeciwnym do przepływu wody, w rozdziale górnym ze
spadkiem 5 mm/m w kierunku zgodnym z kierunkiem przepływu wody,

–

przewody odgałęzieniowe prowadzi się ze spadkiem co najmniej 3 mm/m w kierunku
przepływu wody, a na ostatniej kondygnacji w kierunku pionu,

–

przewody poziome prowadzone przy ścianach, na lub pod stropami powinny spoczywać
na podporach stałych (w uchwytach) i ruchomych (w uchwytach, na wspornikach,
zawieszeniach) usytuowanych w odstępach nie mniejszych niż to wynika w wymagań
dla materiału rur instalacyjnych,

–

przewody podejść wody zimnej i ciepłej powinny być dodatkowo mocowane przy
punktach poboru wody,

–

przewody wodociągowe mogą być prowadzone w obudowanych węzłach sanitarnych,
ale pod warunkiem zapewnienia dostępu do wszystkich zaworów odcinających,

–

piony wodociągowe powinny być prowadzone w obudowanych kanałach instalacyjnych
tzw. szachtach ale pod warunkiem zapewnienia dostępu do zaworów odcinających
dopływ wody do odgałęzień na kondygnacje,

–

przewody pionowe można prowadzić po wierzchu ścian lub w bruzdach o wymiarach
7 x 7, 7 x 14, 14 x 14 cm,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

przewody układane w zakrywanych bruzdach ściennych lub szlichcie podłogowej
powinny

być

zinwentaryzowane

naniesione

dokumentacji

technicznej

powykonawczej,

–

przewody w bruzdach powinny być prowadzone w izolacji cieplnej, rurze płaszczowej,
lub z izolacją powietrzną (dopuszcza się układanie przewodu owiniętego tekturą falistą)
w taki sposób, aby przy wydłużeniach cieplnych powierzchnia przewodu była
zabezpieczona przed tarciem o ścianki bruzdy i materiał zakrywający, jak również
aby w miejscach połączeń i na odgałęzieniach nie powstawały dodatkowe naprężenia,

–

zakrycie bruzdy powinno nastąpić po dokonaniu odbioru częściowego instalacji
wodociągowej,

–

przewody instalacji wodociągowej wykonanej z tworzyw sztucznych powinny być
prowadzone w odległości mierzonej od powierzchni rur większej od 10 cm od
rurociągów cieplnych. W przypadku gdy odległość ta jest mniejsza należy zastosować
izolację cieplną,

–

przewody pionowe mocuje się uchwytami do ścian, przy czym odległość między nimi
powinna wynosić co najmniej 2,5 m z równoczesnym spełnieniem warunku, że na każdej
kondygnacji w połowie wysokości powinno być jedno mocowanie,

–

przewody instalacji wodociągowej powinny być izolowane, jeśli działanie źródła ciepła
może spowodować podwyższenie temperatury ścianki przewodu powyżej + 30

–

przewody instalacji wodociągowej prowadzone przez nie ogrzewane pomieszczenia
lub w których jest znaczna zawartość pary wodnej powinny być zabezpieczone izolacją
przed zamarzaniem i wykraplaniem pary wodnej na zewnętrznych ściankach przewodów,

–

przewody powinny być prowadzone w sposób umożliwiający wykonanie izolacji
cieplnej,

–

odległość zewnętrznej powierzchni przewodu wodociągowego lub jego izolacji cieplnej
od przegród budowlanych podana jest w tabeli 1:

Tabela 1.

Zestawienie odległości przewodów wodociągowych od przegród budowlanych [źródło własne]

Średnica

przewodu

[mm]

Odległość od ściany, stropu, podłogi
[cm]

do 25

32–50

65–80

100

–

maksymalne odchylenie przewodu pionowego od pionu może wynosić 1 cm na jedną
kondygnację,

–

przewody wodociągowe miedziane i z tworzyw sztucznych powinny być prowadzone
tak, aby były chronione przed dewastacją,

–

przewody poziome instalacji wody zimnej powinny być prowadzone poniżej przewodów
instalacji wody ciepłej, instalacji grzewczej, przewodów gazowych,

–

przewodów instalacji wodociągowych nie wolno prowadzić powyżej przewodów
elektrycznych,

–

minimalna odległość przewodów wodociągowych od przewodów elektrycznych przy
układaniu równoległym powinna wynosić 10 cm, a w miejscach skrzyżowań 5 cm,

–

przy układaniu równoległym minimalna odległość przewodów wodociągowych
od przewodów gazowych powinna wynosić 15 cm,

–

w przypadku skrzyżowania przewodów wodociągowych z przewodami kanalizacyjnymi
przy odległościach mniejszych od 60 cm należy na przewodzie wodociągowym stosować
rury ochronne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

średnice wylotów odgałęzień powinny wynosić:
–

15 mm nad zlewem, zmywakiem, umywalką, przepływowym gazowym
podgrzewaczem c.w.u., przy zbiorniku płuczącym, pisuarze, bidecie, natrysku;

–

20 mm nad wanną z centralnym zaopatrzeniem w ciepłą wodę użytkową,
zlewozmywakiem;

–

25 mm przy zaworze ciśnieniowym płuczącym.

Zasady montażu armatury i urządzeń wodociągowych

Zawory odcinające powinny być umieszczane:

–

na połączeniu wodociągowym za wodomierzem,

–

na odgałęzieniach przewodów rozdzielczych,

–

w miejscu odcięcia dopływu wody do pionu,

–

na odgałęzieniach od pionu do punktów czerpalnych,

–

w miejscach umożliwiających odcięcie dopływu wody do punktów czerpalnych
w przypadku kiedy zachodzi niebezpieczeństwo zamarzania przewodów,

–

na odgałęzieniu od pionu do grupy punktów czerpalnych jednego rodzaju,

–

przed urządzeniami do podnoszenia ciśnienia wody,

–

przed urządzeniami do centralnego jej podgrzewania,

–

przed wodomierzami,

–

przed filtrami wody.
Zawory zwrotne powinny być umieszczane:

–

jako integralna część zestawu wodomierzowego,

–

przed urządzeniami do podnoszenia ciśnienia wody,

–

za urządzeniami do centralnego jej podgrzewania.

Każda instalacja wodociągowa powinna być wyposażona w armaturę umożliwiającą

opróżnienie jej z wody. Należy przewidzieć takie możliwości dla:
–

każdego pionu wodociągowego,

–

całej instalacji w miejscu za zestawem wodomierzowym licząc zgodnie z kierunkiem
przepływu wody,

–

części instalacji i dla urządzeń wodociągowych zlokalizowanych w pomieszczeniach
w których zachodzi prawdopodobieństwo wystąpienia temperatur poniżej 0

–

urządzeń przeznaczonych do podnoszenia i magazynowania wody w których element
spustowy nie jest integralną częścią tego urządzenia.

Izolowanie przewodów

Zgodnie z wytycznymi technicznymi izolacja cieplna wszystkich przewodów

wodociągowych powinna być wykonywana na uwagi na:
–

„roszenie przewodów” czyli skraplanie się pary wodnej,

–

podwyższanie się temperatury transportowanej wody w przypadku instalacji wody
zimnej,

–

obniżanie się temperatury transportowanej wody w przypadku instalacji wody ciepłej.
Przewody wodociągowe przygotowane do założenia warstwy izolacyjnej powinny być

czyste, suche, bez śladów uszkodzeń mechanicznych.

Założenie warstwy izolacyjnej powinno być poprzedzone przeprowadzeniem prób

szczelności, wykonaniem wymaganych zabezpieczeń antykorozyjnych oraz po potwierdzeniu
zgodności wykonania stosownym protokołem odbioru.

Instalacja wodociągowa wraz z wbudowaną armaturą powinna być zabezpieczona przed

możliwością powstawania i rozprzestrzeniania się drgań i hałasów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przepisy bhp w zakresie wykonawstwa instalacji wodociągowych

Obowiązujące przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie prac związanych

z wykonawstwem instalacji wodociągowych dotyczą właściwej organizacji stanowisk
roboczych, posługiwania się sprawnymi technicznie narzędziami, warunkami transportowania
materiałów i narzędzi.

Wszystkie stanowiska pracy powinny być uporządkowane, oświetlone, przystosowane

w zakresie temperatur do realizacji prac monterskich. Podczas prac na wysokości szczególnie
na drabinach, pomostach pracownik powinien być zaopatrzony w sprzęt ochrony osobistej,
a urządzenia i obiekty pomocnicze powinny być prawidłowo wykonane i dostosowane do
prowadzenia tego rodzaju prac. Zabronione jest używanie w czasie robót monterskich
uszkodzonych narzędzi, zużytych technicznie, nieprawidłowo zabezpieczonych przed
porażeniem prądem elektrycznym. Narzędzia po zakończeniu prac powinny być składowane
w miejscu do tego przeznaczonym – szafkach lub torbach monterskich. Przy ręcznych
pracach transportowych należy zwrócić uwagę na sposób ich wykonywania, oraz ciężar,
wielkość i długość materiałów i sprzętu, koniecznie z zachowaniem wszystkich
obowiązujących zasad bezpieczeństwa osób zatrudnionych.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakich miejscach lokalizuje się zestawy wodomierzowe?
2. Jakie warunki należy spełnić podczas wykonania zestawu wodomierzowego w piwnicy

budynku?

3. Jakie są techniki łączenia rur z tworzyw sztucznych?
4. Co decyduje o wyborze materiału do wykonania instalacji wodociągowej?
5. Jakie zasady obowiązują podczas prowadzenia przewodów poziomych w czasie

wykonywania instalacji wodociągowych?

6. Jak, w stosunku do przegród budowlanych, prowadzone są przewody wodociągowe?
7. W jakich przypadkach wykonuje się bruzdy w ścianach dla ułożenia instalacji

wodociągowej?

8. Z jakich materiałów tworzywowych wykonywane są instalacje wodociągowe?
9. Kiedy stosuje się izolację przewodów wody zimnej?
10. Jakie zasady bhp powinny być przestrzegane w czasie robót montażowych instalacji

wodociągowych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj czynności związane z wyznaczeniem trasy prowadzenia przewodów instalacji

wodociągowej w łazience domku jednorodzinnego. Wrysuj planowaną trasę instalacji
wodociągowej na podkład budowlany oraz określ, czym kierowałeś się dokonując wyboru
trasy przewodów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację budowlaną domku jednorodzinnego,
2) na podkładzie budowlanym wrysować trasę prowadzenia przewodów wodociągowych

posługując się obowiązującymi symbolami i oznaczeniami graficznymi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) na arkuszu papieru formatu A4 wypisać kryteria wyboru trasy przewodu

wodociągowego,

4) opracować harmonogram czynności związanych z wyznaczeniem trasy prowadzenia

przewodów instalacji wodociągowej w łazience i zapisać go na arkuszu papieru formatu
A4,

5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

podkład budowlany domku jednorodzinnego,

–

wytyczne projektowania i wykonania instalacji wodociągowych,

–

arkusz papieru formatu A4,

–

długopis, linijka, ołówek, gumka,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wykonywania instalacji wodociągowych.

Ćwiczenie 2

Wykonaj montaż zestawu wodomierzowego DN 20 na rurach stalowych ocynkowanych

dla wody zimnej zgodnie z dokumentacją techniczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z dokumentacją techniczną instalacji wodociągowej,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej wymagane przepisami bhp i ppoż.,
4) zgromadzić niezbędne materiały instalacyjne,
5) dobrać sprzęt, narzędzia, materiały pomocnicze niezbędne do wykonania ćwiczenia,
6) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi,
7) wyznaczyć miejsce wykonania zestawu wodomierzowego,
8) wytrasować otwory na przegrodzie budowlanej,
9) sprawdzić poziome ustawienie miejsc pod otwory montażowe,
10) wywiercić otwory montażowe,
11) założyć obejmy rur stalowych,
12) skompletować kształtki, armaturę, odcinki rur, materiały uszczelniające,
13) wyznaczyć długości montażowe odcinków rur,
14) przyciąć rurę na żądaną długość,
15) oczyścić końcówki rur,
16) naciąć gwinty zewnętrzne na odcinkach rur,
17) połączyć wstępnie elementy stanowiące połączenie wodomierzowe,
18) sprawdzić długość zestawu wodomierzowego z miejscem montażu na przegrodzie

budowlanej,

19) skorygować ewentualne błędy,
20) połączyć poszczególne elementy w całość połączenia wodomierzowego,
21) uszczelnić połączenia,
22) zawiesić zestaw na przegrodzie budowlanej,
23) przyłączyć zestaw do instalacji wody zimnej,
24) sprawdzić szczelność połączeń,
25) skorygować ewentualne błędy,
26) sprawdzić zgodność z dokumentacją ćwiczenia,
27) uporządkować stanowisko pracy,
28) zagospodarować odpady i niewykorzystane materiały,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
30) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna instalacji wodociągowej,

–

przecinarka tarczowa,

–

gwintownica z kompletem narzynek gwintów,

–

wiertarka udarowa,

–

taśma teflonowa,

–

wodomierz,

–

rury stalowe,

–

kształtki żeliwne,

–

zawór odcinający,

–

filtr,

–

zawór zwrotny lub zawór antyskażeniowy zwrotny,

–

komplet kluczy płaskich,

–

komplet wkrętaków płaskich lub krzyżakowych,

–

środki ochrony osobistej,

–

apteczka pierwszej pomocy,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wykonywania instalacji wodociągowych.

Ćwiczenie 3

Wykonaj montaż odcinka instalacji wody zimnej z rur PP z rozdziałem dolnym, wraz

z uzbrojeniem, zgodnie z dokumentacją techniczną instalacji wodociągowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację techniczną instalacji wodociągowej,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp,
3) zgromadzić materiał niezbędny do wykonania zadania,
4) skompletować narzędzia, sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
5) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej,
6) ustalić sposób prowadzenia przewodów rurowych względem przegrody budowlanej,
7) wyznaczyć osie przewodów odcinka instalacji wody zimnej z rozdziałem dolnym,
8) wyznaczyć miejsce montażu punktów mocujących rury z PP,
9) zamocować uchwyty do mocowania rury,
10) przygotować odcinki rur z PP do montażu,
11) wykonać połączenie rur PP z pionami wodociągowymi z PP,
12) zamontować rurę osłonową typu „peszel” na rury,
13) ułożyć i zamocować w uchwytach rury zgodnie z dokumentacją,
14) uzbroić odcinki rur w zawory odcinające,
15) skorygować ewentualne błędy,
16) sprawdzić zgodność z dokumentacją ćwiczenia,
17) uporządkować stanowisko pracy,
18) zagospodarować odpady i niewykorzystane materiały,
19) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
20) dokonać oceny ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna instalacji wodociągowej,

–

rury typu PP o średnicach zgodnych z dokumentacją zadania,

–

zawory kulowe odcinające ½”,

–

kształtki do połączeń zgrzewanych zgodnie z dokumentacją,

–

rura typu „peszel”,

–

uchwyty do mocowania rur z kołkiem,

–

materiały pomocnicze: taśma teflonowa,

–

kołki plastikowe,

–

komplet kluczy płaskich,

–

komplet kluczy oczkowych,

–

komplet kluczy hydraulicznych,

–

komplet wkrętaków płaskich i krzyżakowych,

–

poziomnica,

–

przymiar składany,

–

młotek,

–

kombinerki,

–

wiertarka udarowa z kompletem wierteł,

–

zgrzewarka,

–

środki ochrony osobistej,

–

apteczka pierwszej pomocy,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wykonywania instalacji wodociągowych.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie



1) określić wymagania jakościowe dla materiałów używanych do

wykonywania instalacji wodociągowych?



2) określić warunki zabudowy zestawu wodomierzowego?



3) zaprezentować sposoby prowadzenia instalacji wodociągowych

w budynkach mieszkalnych?



4) określić

średnice przewodów odgałęzieniowych instalacji

wodociągowej?



5) określić maksymalne odchylenie przewodu pionowego instalacji

wodociągowej?



6) wybrać miejsca wykonania bruzd w podczas budowy instalacji

wodociągowej?



7) wskazać miejsca montażu zaworów zwrotnych w instalacjach

wodociągowych?



8) określić sposoby przejścia przewodów wodociągowych przez

przegrody budowlane?



9) dobrać odległość ułożenia przewodu wodociągowego z PP

względem przewodów cieplnych?



10) określić warunki bezpiecznego wykonywania prac montażowych

w instalacjach wodociągowych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady wykonywania połączenia wodociągowego

4.3.1. Materiał nauczania

Połączenie (przyłącze) wodociągowe jest to odcinek przewodu łączący źródło wody

z urządzeniami wodociągowymi nieruchomości. Składa się z: elementu łączącego sieć
z instalacją, przewodu z uzbrojeniem oraz zestawu wodomierzowego.

Łączenie przewodu rozdzielczego miejskiej sieci wodociągowej z przewodem połączenia

wodociągowego (domowego) może być wykonane z zastosowaniem: trójnika lub opaski.
Sprzęt, narzędzia i sposób zabezpieczenia w środki ochrony osobistej są typowe dla robót
instalacyjnych charakterystycznych w danej technologii wykonania prac.

Zastosowanie trójnika jest możliwe w każdej sytuacji, pod warunkiem, że przewód sieci

wodociągowej jest opróżniony z wody. Łączenie wykonuje się, gdy średnica połączenia
wodociągowego przekracza 50 mm, albo, gdy średnica połączenia jest większa od połowy
średnicy przewodu ulicznego. W odwodnionym przewodzie wodociągowym wycina się
odcinek rury o długości równej długości trójnika zwiększonej o głębokość kielicha. Kiedy
usunięty już jest wycięty odcinek rury – stosując nasuwkę dwukielichową – łączy się bosy
koniec trójnika i bosy koniec przewodu. Między bosy koniec trójnika a przeciętą rurę
wodociągu ulicznego wbija się klin dociskający kielich trójnika umożliwiając wykonanie
uszczelnienia w kielichu. Nasuwkę przesuwa się w miejsce w taki sposób, aby objęła
równocześnie bosy koniec trójnika i przewodu ulicznego. Po tak wykonanym połączeniu
montuje się zasuwę kielichową połączoną z kielichem trójnika. Zmontowanie zasuwy i jej
zamknięcie umożliwia napełnienie wodą ulicznego przewodu wodociągowego. W dalszej
kolejności wykonuje się kolejne czynności montażowe na połączeniu wodociągowym.

Zastosowanie opaski nie wymaga opróżnienia przewodu sieci wodociągowej z wody.

Stosuje się je w przypadkach, gdy średnica nawiercanego otworu na przewodzie sieciowym
jest mniejsza od połowy średnicy przewodu rozdzielczego wodociągu. Średnica odcinka
połączenia nie powinna przekraczać 50 mm. Połączenie polega na umocowaniu na
przewodzie sieciowym kształtki za pomocą opaski. Uszczelka między kształtką a rurą
zapewnia szczelność połączenia. Do kształtki mocuje się zasuwę, a do niej ramę z wiertłem
i przewierca otwór w ściance przewodu wodociągowego. Kiedy otwór jest wykonany,
cofnięte wiertło należy zamknąć zasuwę i zdjąć urządzenie do nawiercania.

Połączenia wykonuje się w wykopach. Spadek połączenia wodociągowego powinien

wynosić minimum 3‰ w kierunku przeciwnym do przepływu wody (w kierunku do
wodociągu), co umożliwia odwodnienie połączenia i odpowietrzenie przewodów sieci
wodociągowej.

Do wykonania połączenia używa się rur stalowych ocynkowanych, z PVC lub PE, jeżeli

średnica połączenia wynosi do 50 mm, albo rur żeliwnych, jeśli połączenie wykonywane jest
średnicą powyżej 50 mm.

Połączenie wodociągowe powinno być wykonywane możliwie najbliżej budynku,

prostopadle do przewodu ulicznego w odległości ok. 2 m od narożnika budynku. Odległość
przewodu połączenia wodociągowego powinna wynosić:

−

1,5 m od sieci kanalizacyjnej i gazowej,

−

0,8 m od kabli elektrycznych,

−

0,5 m od kabli telekomunikacyjnych.

Przejście przewodu połączenia przez ścianę budynku powinno być wykonane przez

otwór o średnicy 15 cm większy od średnicy przewodu połączenia. Powstałą wolną przestrzeń
powinno wypełnić się czarnym sznurem i tłustą gliną. Celem zabezpieczenia gliny przed

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wypłukaniem wodą gruntową otwór od strony zewnętrznej powinien zostać przykryty
zaprawą cementową.

Zakończeniem połączenia wodociągowego jest zestaw wodomierzowy. Przyłącze

wodociągowe jest własnością dostawcy wody.

Rys. 4. Schemat połączenia wodociągowego za pomocą trójnika [6, s. 393]: 1 – przewód

wodociągowy, 2 – trójnik kielichowy, 4 – zasuwa kielichowa, 6 – przewód z rur
kielichowych, 7 – zawór lub zsuwa, 8 – wodomierz, 9 – zawór główny ze spustem,
10 – klosz żeliwny, 11 – skrzynka uliczna

Rys. 5.

Schemat połączenia wodociągowego za pomocą opaski [6, s. 393] 1–przewód
wodociągowy, 3–opaska, 5–nawiertka, 7–zawór lub zsuwa, 8–wodomierz, 9–zawór główny
ze spustem, 10–klosz żeliwny, 11–skrzynka uliczna

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób można połączyć sieć wodociągową z instalacją wodociągową?
2. Kiedy można wykonać połączenie wodociągowe z zastosowaniem trójnika?
3. Kiedy można zastosować opaskę do wykonania połączenia wodociągowego?
4. Jakie kolejne czynności należy wykonać podczas montażu połączenia wodociągowego

z użyciem trójnika?

5. Jakie są zalecane minimalne spadki i odległości podczas wykonywania połączenia

wodociągowego?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj

czynności

związane

wykonaniem

połączenia

wodociągowego

z zastosowaniem opaski z rur z PVC zgodnie z dokumentacją budowlaną oraz z wytycznymi
technicznymi obowiązującymi w tym zakresie. Wykonaj zestawienia materiałowe
i sprzętowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację techniczną połączenia wodociągowego,
2) zaplanować kolejność czynności związanych z wykonaniem połączenia wodociągowego

z zastosowaniem opaski i zapisać je na arkuszu,

3) wykonać zestawienie niezbędnych materiałów instalacyjnych z PVC o zadanej średnicy –

rur, kształtek,

4) wykonać zestawienie sprzętu, narzędzi, materiałów pomocniczych niezbędnych

do wykonania ćwiczenia,

5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) ocenić jakość swojej pracy.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj

czynności

związane

wykonaniem

połączenia

wodociągowego

z zastosowaniem trójnika, zgodnie z warunkami technicznymi wykonania przyłącza
wodociągowego. Odcinek połączenia wodociągowego wykonany jest z żeliwa.

Uwaga: prace ziemne zostały wykonane przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia,

wykop jest zabezpieczony.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować

warunki

techniczne

wykonania

połączenia

wodociągowego

z zastosowaniem trójnika,

2) przeanalizować materiał dotyczący technologii wykonywania prac montażowych

na przewodach żeliwnych,

3) opracować harmonogram wykonania przyłącza wodociągowego zgodnie z warunkami

ćwiczenia,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna przyłącza wodociągowego,

–

warunki techniczne wykonania przyłącza wodociągowego,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wykonywania połączenia wodociągowego.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie: połączenie wodociągowe?



2) zorganizować

stanowisko

pracy

wykonania

połączenia

wodociągowego?



3) określić sposoby wykonania połączenia wodociągowego?



4) dobrać technologię wykonania połączenia wodociągowego?



5) wykonać przejście przewodu połączenia wodociągowego przez

przegrodę budowlaną?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Uzbrojenie instalacji wodociągowej oraz warunki jego

lokalizacji

4.4.1. Materiał nauczania

Zadaniem uzbrojenia (armatury) instalacji wodociągowych jest zapewnienie właściwej

eksploatacji i obsługi przewodów wodociągowych. Wszystkie elementy posiadające
bezpośredni kontakt z wodą przeznaczoną do celów konsumpcyjnych powinny posiadać
świadectwo Państwowego Zakładu Higieny oraz spełniać wymagania określone normami
przedmiotowymi.

Na wyposażenie instalacji wodociągowych składają się rodzaje armatury:

–

czerpalna,

–

regulacyjna,

–

zabezpieczająca,

–

kontrolno-pomiarowa.
Armatura czerpalna dzieli się na:

–

zawory czerpalne – służące do poboru jednego rodzaju wody (zimnej lub ciepłej),

–

baterie czerpalne – umożliwiające pobór wody zimnej, ciepłej lub zmieszanej
w dowolnym stosunku.
Baterie i zawory czerpalne można podzielić ze względu na:

a) sposób zamocowania:

–

ścienne,

–

stojące,

b) konstrukcji wylewki:

–

ze stałą lub ruchomą wylewką,

–

z perlatorem lub bez perlatora.

Baterie czerpalne można także podzielić ze względu na:

a) sposób otwierania – zamykania przepływu wody:

–

dwuuchwytowe,

–

jednouchwytowe,

–

bezdotykowe,

b) sposób regulacji temperatury wody:

–

regulowanie ręczne,

–

regulowanie automatyczne (z termoregulacją).

Zawory czerpalne mogą być grzybkowe bądź kulowe; produkowane są jako mosiężne

i mosiężne chromowane, oraz z tworzyw sztucznych.

Zawory grzybkowe mogą być przeznaczone do wody zimnej, wówczas grzybek

wyposażony jest w uszczelkę gumową lub skórzaną oraz do wody ciepłej – wówczas
stosowana jest uszczelka z fibry.

Zawory kulowe o średnicy DN 15 – DN 20 posiadają korpus i kulę wykonaną

z mosiądzu. Uszczelnienie kuli stanowi teflon; trzpień jest z mosiądzu, a jego uszczelnienie
stanowi aluminium, stal ocynkowana lub mosiądz. Zakres pracy w temperaturze od + 1

C do

+ 80

C. Znajdują one zastosowanie m.in. do podłączenia pralek automatycznych.

Zawory z tworzyw sztucznych (poliformaldechyd–PF, poliamid, akrylobutylostyren–

ABS) z powłokami metalizowanymi w swojej konstrukcji mają wiele cech wspólnych
z zaworami skośnymi przelotowymi.

Baterie czerpalne wykonywane są z mosiądzu o powierzchni chromowanej. Wyróżnia się

baterie: zlewozmywakowe, umywalkowe, wannowe, natryskowe. Wszystkie one są

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

znormalizowane. Przeznaczone są do pracy przy ciśnieniu nominalnym do 1 MPa
i maksymalnej temperatury wody – 100

Baterie czerpalne dwuuchwytowe mają niezależne zawory wody zimnej i ciepłej,

a stopień zmieszania wody zależy od stopnia otwarcia każdego z zaworów. Woda ciepła
powinna być doprowadzona z lewej strony baterii. Do otwierania, zamykania i regulacji
przepływu używane są głowice suwakowe z uszczelkami gumowymi lub głowice
z uszczelkami ceramicznymi (2 płytki korundowe).

Baterie czerpalne jednouchwytowe wyposażone są w jedną dźwignię lub głowicę. Można

regulować natężenie strumienia wody oraz jej temperaturę – stopień zmieszania wody zależy
od kąta obrotu dźwigni służącej do otwierania i zamykania przepływu wody zimnej i ciepłej.

Baterie termostatyczne zapewniają stałą temperaturę wypływającej wody zgodnie

z wymogami użytkownika średnio ok. 38

C zapewniającą komfort mycia. Zadaną

temperaturę wody zapewnia termostat odkształcający się pod wpływem temperatury
i powodujący poprzez zawór dwupozycyjny zmniejszenie dopływu zimnej wody
i zwiększenie poboru ciepłej wody albo też działanie odwrotne. Uruchamianie baterii odbywa
się przy pomocy dźwigni lub głowicy.

Baterie bezdotykowe – ich otwieranie i zamykanie odbywa się automatycznie przez

zastosowanie układów elektronicznych reagujących na obecność użytkownika – podsunięcie
ręki pod wylewkę spowoduje uruchomienie wypływu wody, a jej cofnięcie powoduje
odcięcie tego wypływu.

Armatura czerpalna przeznaczona dla użytkowania przez osoby niepełnosprawne

wyposażona jest w zawory i baterie o przedłużonych dźwigniach i jest zaopatrzona
w funkcje czasowe. Powoduje to bezpieczną ich eksploatację: prostotę obsługi, niezawodność
działania, zabezpieczenie przed zalaniem. Oprócz powyżej wspomnianych funkcji mogą być
ponadto przystosowane do uruchamiania za pomocą pedału naciskanego nogą lub kołem
wózka, pokrętłem, kolanem, łokciem.

Wysokość ustawienia baterii czerpalnej na przyborze sanitarnym zależy od konstrukcji

przyboru. Wysokość zamocowania baterii czerpalnych na ścianie względem podłogi
pomieszczenia zależy od rodzaju przyboru sanitarnego oraz przeznaczenia baterii. Zależność
przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Wysokość ustawienia armatury czerpalnej ściennej nad podłogą lub przyborem [8, s. 23]

Przybór sanitarny

Wysokość

ustawienia

armatury

czerpalnej

nad

podłogą [m]

Wysokość ustawienia [m]

zlew

0,75–0,95

zlewozmywak

pracy

stojącej

1,10–1,25

zlewozmywak

pracy

siedzącej

1,00–1,10

umywalka

1,00–1,15

umywalka

dla

dzieci

w przedszkolu

0,85–0,95

armatury

czerpalnej

nad

górną krawędzią przedniej
ścianki przyboru
0,25–0,35

wanna

0,70–0,80

armatury

czerpalnej

nad

górną krawędzią przedniej
ścianki przyboru 0,10–0,18

natrysk:
– bateria czerpalna

1,00

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– głowica natrysku (sitko)

1,80–2,20

bidet

0,40

miska ustępowa:
—

zawór

spłukujący

ciśnieniowy

—

zbiornik

nisko

zawieszony

—

zbiornik

wysoko

zawieszony

—

zbiornik

zespolony

z przyborem

0,90–1,10
0,90–1,10
2,30
0,75–0,80

Armatura regulacyjna

Zadaniem zaworów przelotowych jest regulowanie przepływu wody na danym odcinku

instalacji wodociągowej. Mogą być wykonane z mosiądzu, żeliwa, tworzyw sztucznych
w zakresie średnic od DN10 do DN80 w trzech rodzajach, jako:

−

zawory przelotowe zwykłe: odcinające, odcinające z kurkiem spustowym,

−

zawory skośne półprzelotowe,

−

zawory skośne pełnoprzelotowe.

Armatura zabezpieczająca

Stanowią ją zawory:

−

zwrotne,

−

pływakowe,

−

napowietrzające,

−

antyskażeniowe,

−

redukcyjne,

−

bezpieczeństwa.
Zawory zwrotne – stosowane są w celu zapewnienia jednokierunkowego przepływu

wody, uniemożliwiają przepływ w kierunku przeciwnym niż założony. Produkowane są
z żeliwa, mosiądzu. Wśród nich wyróżnia się zawory grzybkowe poziome i pionowe, kulowe
oraz klapkowe.

Zawory pływakowe – stosowane są w zbiornikach wody w celu zabezpieczenia go przed

przepełnieniem; stosowane m.in. w zbiornikach spłukujących miski ustępowe.

Zawory napowietrzające – stosowane są celem szybkiego napowietrzenia przewodu

wodociągowego w czasie opróżniania go z wody, aby uchronić przewód przed powstaniem
w nim podciśnienia.

Zawory antyskażeniowe – stosowane są celem zabezpieczania instalację wody pitnej

przed zanieczyszczeniem przez przepływ zwrotny.

Zawory redukcyjne – stosowane są na przewodach wodociągowych w miejscach

granicznych między strefą wysokiego i niskiego ciśnienia w celu utrzymania jego wartości
w granicach określonych za dopuszczalne.

Zawory bezpieczeństwa – chronią przewody przed powstaniem w nich nadmiernego

ciśnienia; montowane są m.in. na przewodach transportujących wodę z pompowni.

Armatura kontrolno-pomiarowa

Armatura kontrolno-pomiarowa stosowana jest do ustalania ilości i natężenia

przepływającej wody za pomocą wodomierzy oraz wartości i zmienności ciśnienia wody przy
zastosowaniu manometrów. Wśród manometrów stosowane są najczęściej manometry
rurkowe Bourdona.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wodomierze – umożliwiają rozliczenia za wodę między dostawcą wody a jej odbiorcą.

Jest to przyrząd do samoczynnego pomiaru i rejestracji objętości przepływającej przez niego
wody.

Klasyfikacja wodomierzy obejmuje:

–

wodomierze silnikowe – wirnikowe (skrzydełkowe jedno lub wielostrumieniowe, sucho
lub mokrobieżne), śrubowe, turbinowe,

–

wodomierze komorowe – m.in. tłokowe, bębnowe, tarczowe,

–

wodomierze manometryczne – kryzowe, dyszowe, kolanowe,

–

wodomierze sprzężone – równoległe i szeregowe,

–

wodomierze upustowe.
Najczęściej w instalacjach wodociągowych w budynkach stosowane są wodomierze

wirnikowe.

Zasada pomiaru polega na przeniesieniu na mechanizm wskazująco – sumujący obrotów

wirnika wprawianego w ruch naporem hydrodynamicznym przepływającej wody.

Wielkościami charakteryzującymi wodomierze są: średnica nominalna DN w mm,

nominalne natężenie przepływu Q

mierzone w m

/h.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu stosuje się armaturę wodociągową?
2. Jakie znasz rodzaje baterii czerpalnych?
3. Na jakich wysokościach montuje się baterie czerpalne natryskowe?
4. Gdzie stosuje się zawory zwrotne w instalacjach wodociągowych?
5. W jakim celu stosuje się zawory antyskażeniowe w instalacjach wodociągowych?
6. Jaka jest zasada pomiaru natężenia przepływu wody w wodomierzach wirnikowych?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj montaż baterii umywalkowej ściennej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować usytuowanie umywalki,
2) zaplanować usytuowanie baterii umywalkowej,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej wymagane przepisami bhp i ppoż.,
5) zgromadzić niezbędne materiały instalacyjne,
6) dobrać sprzęt, narzędzia, materiały pomocnicze niezbędne do wykonania ćwiczenia,
7) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi,
8) sprawdzić kompletność baterii umywalkowej ściennej,
9) wyznaczyć miejsce montażu baterii nad umywalką,
10) wytrasować miejsce prowadzenia odcinków instalacji wody zimnej i ciepłej dla

podłączenia baterii,

11) wyznaczyć długości montażowe odcinków rur stalowych ocynkowanych,
12) przyciąć rurę na żądaną długość,
13) oczyścić końcówki rur, naciąć gwinty zewnętrzne na odcinkach rur,
14) połączyć wstępnie fragment połączeniowy instalacji z baterią,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15) skorygować ewentualne błędy,
16) wykonać bruzdy w ścianie,
17) zamocować przygotowany fragment instalacji w bruździe,
18) zamontować kolana montażowe do listwy montażowej,
19) zamontować listwę montażową do ściany,
20) założyć łączniki,
21) uszczelnić połączenia,
22) zamontować baterię,
23) sprawdzić ustawienie baterii,
24) połączyć nowowykonany fragment z instalacją wodociągową,
25) otworzyć zawory odcinające tak aby był przepływ wody przez baterię,
26) sprawdzić szczelność połączeń,
27) skorygować ewentualne błędy,
28) zawiesić umywalkę w stelażu montażowym,
29) sprawdzić zgodność z dokumentacją ćwiczenia,
30) uporządkować stanowisko pracy,
31) zagospodarować odpady i niewykorzystane materiały,
32) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
33) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

bateria umywalkowa ścienna jedno lub dwuuchwytowa,

–

kształtki połączeniowe,

–

listwa montażowa,

–

odcinki rur z stali ocynkowanej,

–

taśma teflonowa,

–

uchwyty,

–

umywalka,

–

komplet kluczy płaskich,

–

środki ochrony osobistej: rękawice parciane, okulary ochronne,

–

instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,

–

apteczka pierwszej pomocy,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca uzbrojenia instalacji wodociągowych i warunków jego
lokalizacji.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj miejsce montażu armatury czerpalnej w pracowni szkolnej, do której będzie

doprowadzona instalacja wodociągowa. Dobierz rodzaj armatury czerpalnej na podstawie kart
katalogowych producentów. Przedstaw jej dane techniczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeprowadzić wizję lokalną pracowni szkolnej, w której zaplanowano doprowadzenie

instalacji wodociągowej,

2) zaplanować usytuowanie umywalki, wybrane miejsce wskazać na wykonanym szkicu

rzutu pionowego przegrody budowlanej,

3) dobrać rodzaj baterii czerpalnej: ścienną lub stojącą,
4) wybrać z kart katalogowych producentów baterię czerpalną,
5) wypisać na arkuszu papieru formatu A4 dane techniczne wybranej baterii czerpalnej,
6) zaprezentować efekty swojej pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karty katalogowe producentów baterii czerpalnych,

–

arkusz papieru formatu A4, długopis, ołówek, gumka,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca uzbrojenia instalacji wodociągowych i warunków jego
lokalizacji.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

dobrać baterię czerpalną dla wskazanego przyboru sanitarnego?



wskazać miejsca zamontowania baterii umywalkowych?



wskazać

lokalizację

instalacjach wodociągowych zaworów

przelotowych z kurkiem spustowym?



wyznaczyć podstawowe odległości lokalizacji baterii natryskowej?



zaplanować lokalizację dla montażu zaworów regulujących przepływ

wody w instalacji wodociągowej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Odbiór i eksploatacja instalacji wodociągowych

4.5.1. Materiał nauczania

Badanie odbiorcze szczelności instalacji wodociągowej

Aby można było przystąpić do badania szczelności wykonanej instalacji wodociągowej

powinny być spełnione warunki:
–

bruzdy i kanały w których prowadzona jest instalacja powinny być odkryte,

–

nie założona izolacja cieplna na przewodach wodociągowych.
Badanie szczelności powinno być przeprowadzone wodą, a tylko w uzasadnionych

względami technicznymi przypadkach dopuszcza się wykonanie badania sprężonym
powietrzem.

Przed rozpoczęciem badania szczelności wodą cała instalacja powinna być skutecznie

wypłukana wodą. Te prace powinny być wykonywane, jeśli temperatura zewnętrzna jest
dodatnia. Ponadto instalacja wodociągowa powinna być odpowietrzona, napełniona wodą.
W instalacjach ciepłej wody urządzenia zabezpieczające przed wzrostem ciśnienia ponad
dopuszczalne powinny być odłączone. Do instalacji powinna zostać podłączona pompka
ręczna do badania szczelności zaopatrzona w zbiornik wody, zawory: odcinający, zwrotny
i spustowy. Należy ponadto zastosować manometr tarczowy o zakresie większym od ciśnienia
próbnegoi działce elementarnej 0,1 bar przy zakresie ciśnienia do 10 bar.

Badanie szczelności rozpoczyna się po 24 godz. od napełnienia instalacji wodą, jeżeli

wcześniej nie wystąpiły w miejscach połączeń przecieki wody ani roszenie instalacji.
W czasie badania przewód wodociągowy nie powinien być poddany nasłonecznieniu. Należy
kontrolować temperaturę otoczenia. Dopuszcza się, aby różnica temperatur w czasie 3 godz.
przed i 3 godz. po badaniu nie przekraczała trzech stopni Celsjusza. Jeśli warunki są
spełnione, można przystąpić do podniesienia ciśnienia wody w instalacji kontrolując jego
wartość w najniższym punkcie instalacji. Wartość ciśnienia próbnego powinna być
w wysokości półtora krotnego ciśnienia roboczego, ale nie więcej niż 10 bar.
Badanie szczelności powinno być przeprowadzone zgodnie z wytycznymi tabeli 3 i tabeli 4.

Tabela 3. Badanie odbiorcze szczelności wodą instalacji wodociągowej wykonanej z przewodów metalowych

(stali ocynkowanej, stali odpornej na korozję, albo z miedzi) [8, s. 29]

Przebieg badania

Połączenia
przewodów Nazwa czynności

Czas
trwania

Warunki

uznania

wyników

badania za pozytywne

podniesienie ciśnienia w instalacji
do wartości ciśnienia próbnego

–

brak przecieków i roszenia,
szczególnie

połączeniach

i dławnicach,

Spawane,
lutowane,
zaciskane

kołnierzowe obserwacja instalacji

½
godziny

j.w.

ponadto

manometr

nie

wykaże spadków ciśnienia,

podniesienie ciśnienia w instalacji
do wartości ciśnienia próbnego

–

brak przecieków i roszenia,
szczególnie

połączeniach

i dławnichach,

Gwintowane

obserwacja instalacji

½
godziny

j.w.

ponadto

ciśnienie

manometrze nie spadnie więcej
niż 2%,

połączenia przewodów zaciskane dokręcaniem lub zaprasowywaniem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 4. Badanie odbiorcze szczelności wodą instalacji wodociągowej wykonanej z przewodów

z tworzyw sztucznych [8, s. 30]

Przebieg badania

Nazwa czynności

Czas
trwania

Warunki

uznania

wyników

badania

pozytywne

Badanie wstępne
podniesienie ciśnienia w instalacji
do wartości ciśnienia próbnego

–

obserwacja instalacji i podniesienie
ciśnienia w instalacji do wartości
ciśnienia próbnego

10 min

obserwacji instalacji i podniesienie
ciśnienia w instalacji do ciśnienia
próbnego

10 min

obserwacja instalacji

10 min

podniesienie ciśnienia w instalacji
do wartości ciśnienia próbnego

–

Brak przecieków i roszenia, spadek ciśnienia
spowodowany jest wyłącznie elastycznością
przewodów z tworzywa sztucznego.

obserwacja instalacji

½
godziny

brak przecieków i roszenia, spadek ciśnienia
nie większy niż 0,6 bar

UWAGA: w przypadku nie spełnienia chociaż jednego warunku uznania badania wstępnego
za zakończone z wynikiem pozytywnym, wynik badania ocenia się negatywnie. W takim
przypadku należy usunąć przyczynę wyniku negatywnego i ponownie wykonać badanie
wstępne od początku.
Badanie główne
(do badania głównego można przystąpić bezpośrednio po badaniu wstępnym zakończonym
wynikiem pozytywnym)
podniesienie ciśnienia w instalacji
do wartości ciśnienia próbnego

–

obserwacja instalacji

2
godziny

brak przecieków i roszenia, spadek ciśnienia
nie większy niż 0,2 bar

UWAGA 1: w przypadku nie spełnienia chociaż jednego warunku uznania badania głównego
za zakończone z wynikiem pozytywnym, wynik badania ocenia się negatywnie. W takim
przypadku należy usunąć przyczynę wyniku negatywnego i ponownie wykonać badanie
wstępne od początku.
UWAGA 2: badanie główne zakończone wynikiem pozytywnym kończy badanie odbiorcze
szczelności, z wyjątkiem instalacji z przewodów z tworzywa sztucznego, których producent
wymaga przeprowadzenia także innych badań, nazwanych w WTWiO badaniami
uzupełniającymi.
Badanie uzupełniające (do badania uzupełniającego jeżeli takie badanie jest wymagane
przez producenta przewodów z tworzywa sztucznego należy przystąpić bezpośrednio po
badaniu głównym zakończonym wynikiem pozytywnym)
Przebieg badania (czynności i czas ich trwania) oraz warunki uznania wyników badania za
zakończone wynikiem pozytywnym, powinny być zgodne z wymaganiami producenta
przewodów z tworzywa sztucznego.

Po badaniach szczelności w instalacjach wodociągowych powinny być przeprowadzane

zgodnie z wytycznymi zawartymi w normach przedmiotowych badania:
–

zabezpieczeń antykorozyjnych powierzchni zewnętrznych instalacji wodociągowej,

–

oznakowania instalacji wodociągowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

zabezpieczenia instalacji wody ciepłej przed przekroczeniem granicznych wartości
ciśnienia i temperatury,

–

efektów regulacji instalacji wody ciepłej,

–

zabezpieczenia przed możliwością pogorszenia jakości wody, oraz zmianami
skracającymi trwałość instalacji,

–

natężenia hałasu wywołanego przez instalację,

–

zabezpieczenia instalacji przed możliwością przepływów zwrotnych,

–

pomp obiegowych,

–

armatury: odcinającej i regulacyjnej.

Płukanie i dezynfekcja przewodów

Czynności płukania i dezynfekcji przewodów rurowych są praktycznie ostatnimi przed

oddaniem instalacji do użytkowania. Przeprowadzane są tylko w przypadku stwierdzenia
jakości wody niezgodnej z wymaganiami jakościowymi wody przeznaczonej do spożycia
przez ludzi – t.j. Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dn. 20.03.2007 r w sprawie jakości
wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61 poz. 417).

Do płukania stosowana jest woda wodociągowa o jakości przeznaczonej do spożycia

przez ludzi. Czynność trwa do czasu, kiedy wypływająca woda z armatury czerpalnej jest
czysta według oceny wzrokowej.

Do dezynfekcji przewodu wodociągowego stosowany jest roztwór chlorku wapnia

w ilości 100 mg/dm

lub chloroaminy w ilości 20–30 mg/dm

pozostawiony w przewodzie

przez jedną dobę. Następnie przeprowadzane jest płukanie i zalecane jest wykonanie analizy
bakteriologicznej wody.

Odbiory techniczne instalacji wodociągowej

Odbiór międzyoperacyjny jest elementem kontroli jakości wykonania robót

poprzedzających wykonanie instalacji wodociągowej. Przeprowadza się go wówczas, gdy:
–

następuje zmiana wykonawcy,

–

wystąpiły przejścia przez przegrody budowlane,

–

wykonane zostały bruzdy w ścianach,

–

sprawdza się zgodność kierunku bruzdy z pionem.

Po wykonaniu odbioru sporządza się protokół stwierdzający jakość wykonania robót oraz
potwierdzający ich przydatność do prawidłowego wykonania instalacji.

Odbiór częściowy przeprowadza się, kiedy część zakresu prac montażowych zanika

w wyniku postępu prac montażowych. Z wykonania odbioru częściowego sporządzany jest
protokół. Wykonuje się go, gdy:
–

przewody układane są w bruzdach które zostają zakrywane,

–

przewody układane są w rurach ochronnych,

–

wykonywane są uszczelnienia w przejściach przez przegrody budowlane,

–

sprawdzenie jakości wykonanych prac montażowych nie będzie możliwe w czasie
odbioru końcowego.
Odbiór końcowy przeprowadzany jest po całkowitym zakończeniu montażu instalacji

wodociągowej. Sporządzany jest protokół. W czasie tego odbioru przedstawione powinny być
dokumenty:
–

projekt techniczny powykonawczy instalacji,

–

dziennik budowy,

–

obmiary powykonawcze,

–

protokoły odbiorów międzyoperacyjnych i częściowych,

–

protokoły odbiorcze badań szczelności instalacji,

–

instrukcje obsługi i gwarancje wbudowanych wyrobów,

–

instrukcję eksploatacji instalacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do czynności wykonywanych podczas odbioru końcowego należy:

–

sprawdzenie zgodności wykonania instalacji z projektem technicznym powykonawczym,

–

sprawdzenie protokołów międzyoperacyjnych, częściowych, badań odbiorczych,

–

uruchomić instalację,

–

sprawdzić osiąganie zakładanych parametrów.
Odbiór techniczny zostaje zakończony protokolarnym przyjęciem instalacji do

eksploatacji przez użytkownika lub protokolarnym stwierdzeniem, że występują przyczyny
uniemożliwiające użytkowania instalacji wodociągowej zgodnie z wymogami technicznymi
i przeznaczeniem. Wówczas należy powtórzyć czynności odbiorcze po usunięciu
nieprawidłowości.

Legalizacja wodomierzy

Każdy wodomierz wprowadzony do obrotu publicznego musi być opatrzony właściwą

cechą legalizacyjną. Cechę tę stanowi:
–

cecha właściwego urzędu,

–

cecha legalizacyjna roczna i cecha legalizacyjna miesięczna.
Okres ważności cechy legalizacyjnej wynosi:

–

61 miesięcy dla wodomierzy wody zimnej o przepływie do 10 m

/h,

–

49 miesięcy dla wodomierzy wody ciepłej lub gorącej o przepływie do 10 m

/h.

Cecha legalizacyjna traci ważność przed upływem terminu ważności w razie:

–

uszkodzenia wodomierza,

–

uszkodzenia cechy legalizacyjnej,

–

stwierdzenia, że błędy wskazań wodomierza przekraczają wartości dopuszczalne.
Legalizację przeprowadza upoważniony pracownik posiadający uprawnienia wydawane

przez Urząd Miar i Jakości.

Konserwacja instalacji i urządzeń wodociągowych

Zadaniem podstawowym instalacji wodociągowej jest dostarczenie wody do wszystkich

odbiorców w wymaganej ilości i jakości oraz pod odpowiednim ciśnieniem.

Aby te zadania zostały każdorazowo spełnione, instalacja wodociągowa powinna być

poddawana regularnym zabiegom konserwacyjnym polegającym na wykonywaniu
przeglądów okresowych i remontów bieżących.

Instalację wodociągową trzeba chronić przed zamarznięciem poprzez usunięcie przyczyn

powodujących obniżenie temperatury otoczenia poniżej 0

C, sprawdzając stan pomieszczeń,

wprawić wybite szyby itd. Jeżeli doszło już do zamarznięcia instalacji należy zamarznięte
miejsce odmrozić. Nie należy dopuścić do skraplaniu się pary wodnej na zimnych rurach
metalowych szczególnie w pomieszczeniach: łaźni, kuchni, które powinny być dobrze
wentylowane.

Przecieki instalacji wodociągowej są zjawiskiem dość powszechnie występującym.

Przyczyn jest bardzo wiele np. m.in.:
–

nieszczelne zawory,

–

zły stan techniczny przewodów rurowych.
Konserwacji powinna być poddawana całą instalacja wodociągowa znajdująca się

w danym obiekcie:
–

przewody wodociągowe,

–

połączenie wodociągowe,

–

armatura zamontowana na przewodach instalacyjnych,

–

urządzenia do poboru wody,

–

urządzenia do utrzymania ciśnienia wody,

–

urządzenia poprawy jakości wody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zakres prac konserwacyjnych powinien obejmować:

–

wymianę zużytych uszczelek w zaworach przelotowych, czerpalnych,

–

wymianę zużytych uszczelek w bateriach zlewozmywakowych, umywalkowych,
wannowych,

–

uszczelnianie dławic,

–

wymianę grzybków w zaworach przelotowych, czerpalnych i bateriach czerpalnych,

–

wymianę zaworu pływakowego w zbiorniku płuczącym miski ustępowej,

–

wymianę pływaka wraz z jego regulacja,

–

drobne naprawy zbiornika płuczącego miski ustępowej typu: wymiana uszczelki zaworu
pływakowego,

–

czyszczenie z osadów zbiornika płuczącego,

–

wymiana baterii,

–

wymiana fragmentu instalacji,

–

wymianę pompy cyrkulacyjnej,

–

regulację pracy zbiornika hydroforowego,

–

inne nie wymienione a wymagające drobnych prac remontowych z uwagi na długi okres
użytkowania.
Częstotliwość dokonywania przeglądów zależy od:

–

wielkości instalacji określonej liczbą punktów czerpalnych w budynku lub
pomieszczeniu,

–

sposobu korzystania z punktów czerpalnych.

Tabela 5. Częstotliwości przeglądów instalacji wodociągowej w obiektach budowlanych [źródło własne]

Rodzaj budynku

Zalecane

częstotliwości

przeglądów

mieszkalny

1 raz w miesiącu

szkoła, przedszkole, internat,
urzędy

2–3 dni w tygodniu

zakłady

przemysłowe,

usługowe

1 raz dziennie

hotele

1 raz w tygodniu

Celem inwentaryzacji jest sprawdzenie, czy przebieg lub uzbrojenie (armatury) instalacji

wodociągowej są zgodne z projektem technicznym, a czasami inwentaryzacja wykonywana
jest w celu odtworzenia zagubionej lub nieaktualnej dokumentacji technicznej.
Inwentaryzację instalacji wykonuje się w postaci szkicu odręcznego i aksonometrii, na
których wymiaruje się przewody i elementy armatury, podając ich wymiary rzeczywiste,
charakterystyczne parametry zainstalowanych elementów wyposażenia.

Inwentaryzacja przewodów instalacji wodociągowej obejmuje:

–

przewody instalacji wodociągowej,

–

uzbrojenie instalacji wodociągowej,

–

połączenie wodociągowe wraz z zestawem wodomierzowym.
Głównym materiałem inwentaryzacyjnym jest rysunek inwentaryzacyjny wykonany

w skali 1:250. Ponadto są to kartoteki i księgi inwentarzowe obejmujące dla każdego obiektu
budowlanego wyszczególnienie zamontowanej armatury. Komputerowa baza danych
zastępuje wszelkie kartoteki, a nawet księgi inwentarzowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady bhp podczas prac konserwacyjnych

Każdorazowo, niezależnie od tego, kto wykonuje prace naprawcze instalacji

wodociągowej należy pamiętać o zachowaniu podstawowych wymagań bezpieczeństwa
swojego i innych osób.

Powinny podlegać sprawdzeniu narzędzia i sprzęt stosowany do prac instalacyjnych:

młotki, narzędzia monterskie, przecinaki. Osoba wykonująca prace naprawcze powinna być
wyposażona w odzież ochronną i środki ochrony indywidualnej w wymaganym przepisami
zakresie.

Należy pamiętać aby narzędzia były sprawne technicznie. Nie wolno:

–

rzucać narzędziami,

–

pozostawiać ich w czasie przerw na stanowiskach pracy,

–

chodzić po narzędziach i sprzęcie.
Praca powinna odbywać się na podłodze lub na pomostach, rusztowaniach

zabezpieczonych barierkami ochronnymi. Zawsze powinien być zabezpieczony dostęp do
dobrego oświetlenia.

Należy bezwzględnie pamiętać, że podczas czynności konserwacyjnych mogą

występować zagrożenia związane z napełnianiem instalacji wodą pod ciśnieniem, ruchem
pomp, porażeniem prądem elektrycznym.
Przed rozpoczęciem jakichkolwiek prac przy instalacji wodociągowej, należy spuścić z niej
wodę. W przypadku wystąpienia nieszczelności trzeba zamknąć zawór odcinający i bardzo
szybko spuścić z niej wodę.

Spuszczanie zimnej wody polega na:

–

zakręceniu głównego zaworu odcinającego instalację wodociągową,

–

otworzeniu wszystkich zaworów i baterii czerpalnych aby wypuścić wodę znajdującą się
w przewodach rurowych.
Jeśli układ instalacji wodociągowej jest z własnym ujęciem wody to powinno się

w pierwszej kolejności wyłączyć pompę i sprawdzić czy za zbiornikiem jest zawór odcinający
dla zasilania całego budynku. W przypadku braku zaworu należy wypuścić do kanalizacji
wodę zgromadzoną w zbiorniku.

Spuszczanie ciepłej wody zależy od sposobu jej przygotowania. Jeśli zasilanie ciepłą

wodą jest z miejskiej sieci wodociągowej, sposób postępowania jest taki sam jak w przypadku
instalacji wody zimnej. W przypadku lokalnego przygotowania ciepłej wody użytkowej
w pierwszej kolejności należy wyłączyć zasilanie (gaz lub prąd elektryczny). W przypadku
użytkowania podgrzewacza pojemnościowego należy odłączyć grzałkę i zakręcić zawór. Jeśli
naprawy wymaga zbiornik lub jego zasilanie należy opróżnić go z wody.

Spuszczanie wody ze zbiornika płuczącego miski ustępowej powinno mieć miejsce przy

każdorazowej naprawie. Czynność ta polega na:
–

zakręceniu zaworu przy spłuczce ustępowej, a w przypadku braku tego zaworu powinno
się zamknąć zawór odcinający dla całego pomieszczenia lub kondygnacji,

–

opróżnieniu zbiornika z wody.
Spuszczanie wody ze zbiornika przy pompie polega na:

–

wyłączeniu zasilania pompy,

–

odkręceniu zaworu spustowego.
Spuszczanie wody ze zbiornika z gorącą wodą zależne jest od przyczyny stwierdzonego

uszkodzenia.

Jeśli jest konieczna wymiana lub naprawa zbiornika podgrzewacza, najpierw należy

wyłączyć grzałkę, następnie zamknąć zawór z zimną wodą i wypuścić gorącą wodę przez
armaturę czerpalną. Aby woda szybciej spłynęła powinien zostać poluzowany zawór
bezpieczeństwa lub odkręcić odpowietrznik i poprzez korek spustowy odprowadzić wodę do
kanalizacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pęknięcia na instalacji wodociągowej najczęściej zdarzają się w okresie zimy, gdy

instalacje wykonane są z rur miedzianych oraz z rur stalowych ocynkowanych. Docelowym
rozwiązaniem jest wymiana uszkodzonego odcinka instalacji. Jeśli zakres prac jest znaczny
i nie jest możliwy do natychmiastowego wykonania można zastosować doraźne rozwiązanie
w postaci:
–

założenia elastycznego przewodu gumowego i opaski z uszczelką gumową,

–

wykonania łaty z kleju epoksydowego.
Założenie uszczelnienia jest prostą czynnością polegającą na założeniu w cieknącym

miejscu uszkodzenia elastycznego przewodu gumowego lub z tworzywa sztucznego
i zaciśnięciu opaski.

Do założenia łaty w miejscu przecieku zarówno na rurach z tworzyw sztucznych jak

i metalowych znajdują zastosowanie kleje dwuskładnikowe tworzące twardą masę po ok.
20 minutach. Powierzchnie powinny zostać starannie oczyszczone na długości większej
o 25–50 mm z każdej strony pęknięcia. Następnie należy przygotować klej, nałożyć go na
rurę na grubość ok. 6 mm. Po 24 godzinach klej osiąga pełną wytrzymałość. Przed
ponownym napełnieniem przewodu wodą miejsce nałożenia łaty powinno zostać przykryte
taśmą zabezpieczającą.

W instalacji wodociągowej baterie i zawory czerpalne stanowią źródło najczęstszych

problemów podczas eksploatacji. Bezpośrednia przyczyna strat wody lub awarii są zużyte
uszczelki zaworów grzybkowych lub awarie uszczelnień głowic.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie

znasz

uwarunkowania

przeprowadzania

próby

szczelności

instalacji

wodociągowych wykonywanych z zastosowaniem różnych materiałów?

2. Jakie dokumenty sporządzane są w czasie odbiorów technicznych instalacji

wodociągowych?

3. Jaki zakres prac obejmuje konserwacja instalacji wodociągowej?
4. Jak często powinno przeprowadzać się przeglądy instalacji wodociągowej?
5. Jakie zasady bhp powinny być przestrzegane w czasie konserwacji instalacji

wodociągowej?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj kolejność czynności dla sprawdzenie szczelności instalacji wodociągowej

w obrębie jednej kondygnacji, warunki przeprowadzenia badania oraz sposób jego
dokumentowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację techniczną instalacji wodociągowej,
2) przeanalizować

czytać

wytyczne

badania

odbiorczego

szczelności

instalacji

wodociągowej,

3) na arkuszu papieru wykonać niezbędne zestawienia i wykazy,
4) zapisać warunki dokumentowania badania szczelności instalacji wodociągowej,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru formatu A4,

–

długopis, ołówek, gumka, linijka,

–

dokumentacja techniczna instalacji wodociągowej,

–

wytyczne badania odbiorczego szczelności instalacji wodociągowej,

–

protokół z przeprowadzenia próby szczelności,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca odbioru i eksploatacji instalacji wodociągowych.

Ćwiczenie 2

Zaproponuj czynności konserwacyjne i legalizacyjne dla zestawu wodomierzowego

Podaj kwalifikacje osoby mogącej dokonać konserwacji i legalizacji urządzenia
pomiarowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować wytyczne montażu, konserwacji i legalizacji wodomierza,
2) na arkuszu papieru wypisać zalecane czynności konserwacyjne,
3) wypisać kwalifikacje osoby posiadającej uprawnienia do wykonywania czynności

konserwacji i legalizacji wodomierza,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wytyczne montażu, konserwacji i legalizacji wodomierza,

–

arkusz papieru formatu A4,

–

długopis, linijka, ołówek, gumka,

–

karta katalogowa wodomierza,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca odbioru i eksploatacji instalacji wodociągowych.

Ćwiczenie 3

podstawie

rysunku

instalacyjnego

przeprowadź

inwentaryzację

instalacji

wodociągowej z uwzględnieniem rodzaju uzbrojenia we wskazanym obiekcie budowlanym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rysunek instalacyjny,
2) przeanalizować przebieg instalacji wodociągowej we wskazanym obiekcie budowlanym

i jej uzbrojenie,

3) na

arkuszu

papieru

wypisać

elementy

uzbrojenia

instalacji

wodociągowej

z uwzględnieniem ich przeznaczenia i średnic,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna instalacji wodociągowej w obiekcie budowlanym,

–

norma branżowa w zakresie oznaczeń graficznych instalacji wodociągowych,

–

karty katalogowe uzbrojenia instalacji wodociągowej,

–

arkusz papieru formatu A4,

–

długopis, linijka, ołówek, gumka,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca odbioru i eksploatacji instalacji wodociągowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić warunki przeprowadzania próby szczelności odcinka instalacji

wodociągowej?



określić rodzaje odbiorów technicznych instalacji wodociągowych?



ustalić zakres prac konserwacyjnych instalacji wodociągowej?



określić zasady bhp podczas przeprowadzania prac konserwacyjnych
instalacji wodociągowej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Urządzenia i instalacje przeciwpożarowe

4.6.1. Materiał nauczania

Wodne instalacje przeciwpożarowe wykonywane są w celu ochrony przeciwpożarowej

obiektów budowlanych o różnym przeznaczeniu.

Rozwiązanie instalacji wodnej przeciwpożarowej zależy od przeznaczenia obiektu

budowlanego oraz od jego wysokości. W budynkach mieszkalnych niskich, czyli o wysokości
do 15 m nie ma obowiązku wyposażenia obiektu w wewnętrzne instalacje przeciwpożarowe.
Budynki takie chronione są poprzez korzystanie z sieci wodociągowej z hydrantami
zewnętrznymi.

W budynkach mieszkalnych wysokich zachodzi obowiązek wyposażania ich

w wewnętrzne instalacje przeciwpożarowe. W zakładach przemysłowych ten obowiązek
istnieje, a rodzaj i sposób prowadzenia instalacji przeciwpożarowej zależy od obciążenia
ogniowego stref pożarowych i ich wielkości. Wykonywane są one jako instalacje hydrantowe,
tryskaczowe i zraszaczowe.

Instalacje hydrantowe

Budynki mieszkalne, w których liczba kondygnacji jest większa od pięciu lub budynki są

wyższe od 15 m, ale nie przekracza wysokości 55 m, powinny być wyposażone w instalacje
przeciwpożarowe nie napełnione wodą, czyli tzw. suche piony.

Suche piony budowane mają średnicę 80 mm i są zlokalizowane są przy klatkach

schodowych. W dolnej części pionu wbudowana jest nasada pożarnicza, do której
w przypadku powstania pożaru przyłącza się węże pożarnicze i zasila wodą z możliwie
najbliższego hydrantu zewnętrznego.

Z pionu woda pobierana jest poprzez zawór hydrantowy. Dla budynków o wysokości

do 25 m na każdej kondygnacji powinien być zamontowany jeden zawór hydrantowy,
a w budynkach wyższych – dwa zawory hydrantowe. Każdy zawór hydrantowy powinien być
zaopatrzony w nasadę pożarniczą umożliwiającą podłączenie węży pożarniczych.

Budynki mieszkalne o wysokości ponad 55 m powinny być wyposażone w pełną

instalację przeciwpożarową stale napełnioną wodą. Instalacja taka powinna posiadać źródło
wody, pompownię i przewody. W przypadku powstania pożaru pobór wody następuje
z hydrantów wewnętrznych umieszczonych w szafce stalowej wbudowanej w ścianę lub na
niej powieszonej.

Elementami każdego hydrantu są:

−

zawory hydrantowe,

−

odcinki węża hydrantowego,

−

odcinki węża pożarniczego,

−

prądownica wodna.
W czasie pożaru powinna być możliwość jednoczesnego korzystania z:

−

dwóch hydrantów dla budynków mieszkalnych niskich,

−

czterech hydrantów dla budynków mieszkalnych wysokich.
Źródłem wody dla instalacji hydrantowych przeciwpożarowych powinien być przewód

sieci wodociągowej o średnicy minimum 150 mm, z którego woda przewodem o średnicy 100
mm doprowadzana jest do zbiornika o pojemności minimum 100 m

usytuowanego

z piwnicznej części budynku lub nad najwyższą mieszkalną kondygnacją. Instalacja
w budynkach wysokich może być wykonana z rozdziałem dolnym lub z rozdziałem górnym
wody. Minimalna średnica pionów to 80 mm. Na pionie na każdej kondygnacji budynku
powinny być umieszczone po dwa zawory hydrantowe. Wartość ciśnienia wody mierzona

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przed zaworem hydrantowym nie powinna być mniejsza niż 0,2 MPa, a nie wyższa niż 0,9
MPa.

W zakładach przemysłowych oraz obiektach biurowych i użyteczności publicznej

instalacje przeciwpożarowe hydrantowe składają się z pionów i przewodów poziomych, na
których są zainstalowane hydranty o średnicy 25 mm lub 52 mm. W budynkach niskich, dla
których źródłem wody jest sieć wodociągowa – dopuszczalna jest możliwość, aby hydranty
wewnętrzne zasilane były z instalacji wody zimnej. W budynkach administracyjnych
o wysokości 15–5 m instalowane powinny być piony suche. W zakładach przemysłowych
źródłem wody na cele przeciwpożarowe jest hydrant zewnętrzny o średnicy 100 mm
zamontowany na przewodzie sieci wodociągowej, którego wydajność przy ciśnieniu 0,1 MPa
wynosi 15 dm

/s.

W czasie zaistnienia pożaru powinien być przewidziany pobór wody z dwóch sąsiednich

hydrantów wewnętrznych, za wyjątkiem teatrów i budynków o wysokości ponad 25 m. Tam
powinna być możliwość równoczesnego korzystania z czterech hydrantów wewnętrznych.

Instalacje tryskaczowe

Tryskacz to samoczynne wodne urządzenie gaśnicze przeznaczone do zwalczania pożaru

w pierwszej jego fazie i zawiązane na trwale z chronionym obiektem.

Tryskacz to zawór wyposażony w:

−

zamknięcie grzybkowe z zamkiem rozpadającym się w temperaturze znamionowej (jest
to temperatura wyższa o 40–50

C od temperatury otoczenia),

−

rozetkę która rozbija wypływający strumień wody na drobne krople.

Rys. 6.

Instalacja (sekcja) tryskaczowa systemu wodnego [6, s. 409] 1 – przewód
wodociągowy sieci pierścieniowej, 2 – przewód zasilający, 3 – zawór kontrolno
– pomiarowy, 4 – przewód rozdzielczy, 5 – przewody rozprowadzające,
6 – tryskacze, 7 – turbinka wodna, 8 – dzwon alarmowy, 9 – podłączenie do
elektrycznego urządzenia alarmowego, 10 – manometry

Instalacja tryskaczowa jest układem przewodów umieszczonych pod stropem

chronionego pomieszczenia. W przewody rozprowadzające wstawione może być

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

maksymalnie 6 szt. tryskaczy rozpryskiwaczami do góry (wyjątkowo w uzasadnionych
przypadkach istnieje możliwość umieszczenia ich do dołu). Powinny być ustawione ok. 15
cm od stropu, nie wyżej niż 7 m nad podłogą, rozstawione między sobą maksymalnie co 3,5
m. Każdy tryskacz powinien chronić ok. 9 m

powierzchni poziomej. Instalacja tryskaczowa

może być wykonana w systemie:

−

wodnym – cała instalacja wypełniona jest wodą pod ciśnieniem źródła zasilania; może
być wykonana tylko dla ochrony pomieszczeń o temperaturze dodatniej;

−

powietrznym – woda pod ciśnieniem źródła zasilania znajduje się tylko do grzybka
zaworu

kontrolno-alarmowego

(zawór

obowiązkowo

musi

być

usytuowany

w pomieszczeniu ogrzewanym); dalsza część instalacji wypełniona jest sprężonym
powietrzem.
Zasilanie instalacji tryskaczowej powinno być z dwóch niezależnych źródeł wody. Może

być zasilanie jednostronne ale tylko w przypadku, gdy źródłem wody jest przewód sieci
wodociągowej o średnicy minimum 200 mm.

Instalacje zraszaczowe

Zraszacz to zawiązane na trwale z chronionym obiektem samoczynne lub ręczne wodne

urządzenie gaśnicze albo zabezpieczające przed rozprzestrzenianiem się pożaru
i promieniowaniem cieplnym. Urządzenia te mogą być:
–

gaśnicze – stosowane do gaszenia cieczy palnych o temperaturze powyżej 60

C m.in. do

gaszenia wolno stojących transformatorów, w składach wyrobów gumowych,

–

zabezpieczające – stosowane m.in. do ochrony kurtyn w teatrach, w składach cieczy
palnych.
Zraszacz jest urządzeniem stale otwartym z uwagi na to, że nie ma w sobie zamka

topliwego.

Instalacja zraszaczowa powinna być wykonana w taki sposób, aby woda pod ciśnieniem

źródła zasilania wypełnia przewody rozdzielcze do pobudzaczy. Dalej przewody
rozprowadzające są z wody opróżnione. Pobudzacze są to zawory odcinające dopływ wody
do zraszaczy. Otwarcie dopływu wody następuje poprzez zamek topikowy pobudzacza, który
ulega zniszczeniu z chwilą wzrostu temperatury w pomieszczeniu chronionym powyżej
temperatury znamionowej. Uruchomienie instalacji poprzez wypływ wody z zraszaczy
następuje z chwilą zniszczenia zamknięcia topikowego pobudzacza; jednocześnie zostają
uruchomione urządzenia alarmowe.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz rodzaje instalacji przeciwpożarowych?
2. Z jakich elementów składa się hydrant wewnętrzny?
3. Co to jest temperatura znamionowa tryskacza?
4. Kiedy stosuje się instalacje tryskaczowe?
5. Gdzie znajdują zastosowanie urządzenia zraszaczowe?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie katalogów tryskaczy i zraszaczy stosowanych w instalacjach

przeciwpożarowych określ podobieństwa i różnice zarówno w budowie, jak i zasadach ich
działania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować karty katalogowe tryskaczy i zraszaczy,
2) przeanalizować ogólne wytyczne związane z rozplanowaniem instalacji tryskaczowych

i zraszaczowych dla zapewniania bezpieczeństwa ogniowego budynku,

3) wypisać na arkuszu formatu A4 parametry urządzeń tryskaczowych i zraszaczowych,
4) przeprowadzić analizę porównawczą w zakresie budowy u zasady działania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karty katalogowe tryskaczy i zraszaczy,

–

ogólne wytyczne w zakresie rozplanowania instalacji tryskaczowych i zraszaczowych
dla zapewniania bezpieczeństwa ogniowego budynku,

–

arkusz papieru formatu A4,

–

długopis, linijka, ołówek, gumka,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca urządzeń i instalacji przeciwpożarowych.

Ćwiczenie 2

Sporządź wykaz czynności, materiałów, sprzętu i narzędzi oraz środków ochrony

osobistej dla wykonania instalacji tryskaczowej w systemie wodnym dla pomieszczenia
magazynowego. Podaj skład zespołu pracowników do wykonania zadania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację techniczną wodnej instalacji tryskaczowej,
2) przeanalizować wytyczne podłączania i montażu tryskaczy w instalacji tryskaczowej,
3) sporządzić harmonogram wykonania instalacji tryskaczowej w systemie wodnym dla

pomieszczenia magazynowego,

4) na arkuszu papieru wykonać niezbędne zestawienia i wykazy,
5) podać skład zespołu pracowników do wykonania zadania,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna wodnej instalacji tryskaczowej,

–

wytyczne montażu tryskaczy w instalacji tryskaczowej,

–

karty katalogowe tryskaczy,

–

arkusz papieru formatu A4,

–

długopis, linijka, ołówek, gumka,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca urządzeń i instalacji przeciwpożarowych.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) skompletować wyposażenie szafki hydrantowej?



2) określić konieczną liczbę zaworów hydrantowych w budynkach

mieszkalnych?



3) wskazać rozmieszczenie tryskaczy na wodnej instalacji tryskaczowej?



4) wyjaśnić budowę i zasadę tryskaczy?



5) wskazać zastosowanie zraszaczy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Elementy instalacji kanalizacyjnych

4.7.1. Materiał nauczania

Instalacja kanalizacyjna to zespół współpracujących ze sobą elementów kanalizacyjnych

służących do oprowadzania ścieków bytowych z obiektu. Instalacja kanalizacyjna powinna
zapewniać stałe odprowadzanie ścieków z budynków w sposób zapewniający zabezpieczenie
instalacji i obiektu budowlanego przed szkodliwym ich oddziaływaniem.

Rys. 7.

Schemat instalacji kanalizacyjnej [17, s. 11.1.2] 1 – kanalizacja zewnętrzna,
2 – przykanalik (przyłącze kanalizacyjne), 3 – studzienka rewizyjna, 4 – przewód
odpływowy (poziom), 5 – pion (przewód spustowy), 6 – podejście, 7 – rura
wentylacyjna, 8 – czyszczak (rewizja)

Elementami tworzącymi instalację kanalizacyjną dla ścieków bytowych są:

–

przybory sanitarne – urządzenia służące do przyjmowania i odprowadzania ścieków
bytowych powstających wskutek działalności człowieka,

–

podejście kanalizacyjne – odcinek przewodu kanalizacyjnego łączący przybór sanitarny
z pionem kanalizacyjnym, lub łączący urządzenie kanalizacyjne z przewodem
odpływowym,

–

pion kanalizacyjny (przewód spustowy) – odcinek instalacji służący do odprowadzania
ścieków z podejścia kanalizacyjnego do przewodu odpływowego,

–

przewód odpływowy – odcinek instalacji służący do odprowadzania ścieków z pionów
kanalizacyjnych do przykanalika,

–

przykanalik (przyłącze kanalizacyjne) – odcinek przewodu odprowadzający ścieki
z instalacji kanalizacyjnej do sieci kanalizacyjnej lub innego odbiornika ścieków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przewody instalacji kanalizacyjnej

Ścieki bytowe powinny odpływać z budynków do sieci kanalizacyjnej. Na obszarach

pozbawionych kanalizacji zewnętrznej ścieki można odprowadzać do zbiornika
bezodpływowego, który należy okresowo opróżniać.

Podejście kanalizacyjne

Jest to przewód łączący przybory sanitarne z pionem kanalizacyjnym. Średnica

przewodów jest w większości przypadków taka sama jak średnica odpływu z przyborów. Dla
pojedynczych przyborów sanitarnych średnice podejść wynoszą:
–

40 mm dla umywalek, bidetów,

–

50 mm dla zlewów, zmywaków, zlewozmywaków, pisuarów, wanien, brodzików,

–

100 mm dla misek ustępowych.

Minimalny spadek przewodu podejścia to 2%. Długość podejścia mierzona od pionu

do syfonu nie powinna przekraczać 2,5 m dla misek ustępowych oraz 3,5 m dla innych
przyborów. Jeżeli długość podejścia kanalizacyjnego przekracza długość dopuszczalną dla
przyboru to wówczas należy średnicę podejścia zwiększyć o jeden wymiar lub zastosować
wentylację podejść. Pojedyncze podejście kanalizacyjne nie powinno mieć więcej niż 3
zmiany kierunku na całej swojej długości.

Pion kanalizacyjny

Zadaniem pionów kanalizacyjnych jest zebranie ścieków z połączeń na kondygnacjach

i odprowadzenie do systemu przewodów odpływowych. Liczba pionów kanalizacyjnych
zależy od rozmieszczenia przyborów sanitarnych. W domach jednorodzinnych instalacja
przeważnie prowadzona jest dwoma pionami. Średnica pionu powinna być równa co najmniej
największej średnicy pode DN 100 powoduje, że średnica pionu wynosi 100 mm. Pion na
całej swojej długości powinien mieć jednakową średnicę. Jeśli do pionu kanalizacyjnego
włączonych jest przynajmniej 5 misek ustępowych jego średnica powinna być zwiększona
o jeden wymiar. Maksymalnie do jednego pionu można włączyć 20 misek ustępowych.
W dolnej części pionu powinien być wmontowany czyszczak. W obiektach budowlanych,
których wysokość przekracza 15 m lub pięć kondygnacji w pion powinna być wbudowana
odsadzka a ponad nią czyszczak. Górna część pionu ponad przyborami najwyższej
kondygnacji musi być wyprowadzona ponad dach i zakończona rurą wywiewną. Średnica
części pionu ponad przyborami najwyższej kondygnacji może być zredukowana –
zmniejszona o jeden wymiar. Średnica rury wywiewnej natomiast powinna być większa
o 50–100 mm od niezredukowanej części pionu kanalizacyjnego. Taki układ jest stosowany
wszędzie tam gdzie obciążenie pionu ściekami jest niewielkie i gdy długość podejścia
kanalizacyjnego jest prawidłowa.

W budynkach o dużej liczbie kondygnacji i gdy spodziewane są duże obciążenia pionu

ściekami powinno się stosować dodatkowy pion wentylacyjny ustawiony obok pionu
kanalizacyjnego. Oba piony na każdej kondygnacji powinny być połączone poprzez trójnik
z odnogą o kącie 45

. Pod stropem najwyższej kondygnacji oba piony powinny być połączone

i zakończone wspólną rurą wywiewną. Jeżeli na kondygnacji jest ustawionych wiele
przyborów sanitarnych, a ich odległości od pionu są znaczne, to powinien być ustawiony
dodatkowy pion wentylacyjny łączący końce podejść kanalizacyjnych; wyprowadzony ponad
dach i zakończony rurą wywiewną. W zasadzie średnica dodatkowego pionu wentylacyjnego
powinna być równa średnicy pionu kanalizacyjnego. Dopuszcza się zmniejszenie średnicy
pionu wentylacyjnego, ale nie więcej niż o jeden wymiar średnicy. Średnica pionów
wentylacyjnych nie powinna być mniejsza od 50 mm dla pionów kanalizacyjnych o średnicy
75 mm i 100 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W miejscu, gdzie konieczna jest dodatkowa wentylacja, najczęściej przy podejściu do

miski ustępowej montowany jest w budynku napowietrzacz (zawór napowietrzjący).

Pion kanalizacyjny powinien być wolny od włączeń przyborów sanitarnych na dwóch

metrach dolnej części przed wprowadzeniem go w przewód odpływowy, jeżeli budynek jest
wyższy od dziesięciu kondygnacji.

W miejscu połączenia pionu z przewodem odpływowym średnica rury nie powinna być

mniejsza niż największa średnica podejścia do przyborów sanitarnych.

Przewody odpływowe

Zadaniem ich jest zbieranie ścieków odprowadzanych przez poszczególne piony

kanalizacyjne i transportowanie do przewodów na zewnątrz budynku, czyli przykanalika.

Średnica przewodów odpływowych powinna być większa o jeden wymiar od średnicy

pionu. Dopuszcza się, aby średnica przewodu odpływowego była równa średnicy pionu
tj. DN 100 w przypadku, gdy do układu instalacji kanalizacyjnej włączona jest tylko jedna
miska ustępowa.

Minimalne spadki przewodów odpływowych dla instalacji kanalizacji ścieków bytowych

i kanalizacji ogólnospławnej zależne są od ich średnicy.

Maksymalny spadek przewodu odpływowego zależy od średnicy przewodu i rodzaju

materiału, z jakiego przewód ten jest wykonany.

Przykanalik

Przykanalik jest przewodem odprowadzającym ścieki od granicy nieruchomości do

kanału ulicznego. Zbiera ścieki ze wszystkich przewodów odpływowych na terenie
nieruchomościi odprowadza je do sieci kanalizacyjnej. Średnica przykanalika powinna być co
najmniej równa największej średnicy przewodu odpływowego, nie powinna być mniejsza od
200mm. Minimalny spadek przykanalika to 2%. Spadek maksymalny wynika
z wytrzymałości na ścieranie rur. Na przykanliku nie może być żadnych załamań jego
przebiegu.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Z jakich elementów zbudowana jest instalacja kanalizacyjna?
2. Jakie przewody wchodzą w skład instalacji kanalizacyjnej?
3. Jaki fragment instalacji nazywany jest przykanalikiem?
4. Gdzie w instalacji kanalizacyjnej znajduje się podejście kanalizacyjne?
5. Ile maksymalnie misek ustępowych można włączyć do jednego pionu kanalizacyjnego?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj czynności związane z rozplanowaniem instalacji kanalizacyjnej w obiekcie

budowlanym na podstawie dokumentacji projektowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację techniczną instalacji kanalizacyjnej,
2) zaplanować kolejność włączenia przyborów sanitarnych do podejścia kanalizacyjnego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) na formacie papieru A4 wypisać kolejność włączenia przyborów sanitarnych do

przewodów podejścia kanalizacyjnego,

4) narysuj szkic podejścia kanalizacyjnego instalacji kanalizacyjnej,
5) zaprezentować wykonanie ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

metoda tekstu przewodniego,

–

pokaz z objaśnieniem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna instalacji kanalizacyjnej,

–

dokumentacja budowlana obiektu budowlanego,

–

arkusz formatu A4,

–

długopis, ołówek, gumka, linijka,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca elementów instalacji kanalizacyjnej.

Ćwiczenie 2

Na rzucie poziomym budynku jednorodzinnego w skali 1:100 zaznaczone są: miska

ustępowa, umywalka, wanna. Wrysuj przewody podejścia kanalizacyjnego zgodnie
z obowiązującymi wytycznymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację rysunkową budynku jednorodzinnego,
2) wrysować przebieg podejścia kanalizacyjnego od przyborów sanitarnych do pionu

kanalizacyjnego,

3) sprawdzić, czy proponowane rozwiązanie jest zgodne z warunkami technicznymi

prowadzenia przewodów kanalizacyjnych,

4) zaprezentować wykonanie ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja budowlana budynku jednorodzinnego w skali 1:100 z wrysowanymi
przyborami sanitarnymi,

–

wytyczne w zakresie wykonywania dokumentacji technicznej instalacji kanalizacyjnych,

–

arkusz formatu A4,

–

długopis, ołówek, gumka, linijka,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca elementów instalacji kanalizacyjnej.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać elementy instalacji kanalizacyjnej w budynku?



2) określić

maksymalną

długość

podejścia

kanalizacyjnego

dla

pojedynczej miski ustępowej?



3) określić średnice dla przewodu odpływowego?



4) określić minimalny spadek przykanalika?



5) naszkicować

prostą

instalację

kanalizacyjną

dla

budynku

jednorodzinnego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Przybory sanitarne i warunki ich lokalizacji

4.8.1. Materiał nauczania

Wielkości powierzchni użytkowych dla wybranych przyborów sanitarnych i urządzeń

sanitarnych oraz wymagania w zakresie montażu przedstawia rysunek 8.

Rys. 8. Wielkość powierzchni użytkowych dla wybranych przyborów i urządzeń sanitarnych

[1, s. 25:] a – umywaka, b – wanna, c – pralka automatyczna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przybory sanitarne o różnych kształtach i wymiarach są przeznaczone do utrzymania

higieny osobistej, utrzymania czystości w gospodarstwie domowym oraz do przejmowania
ścieków z nich odprowadzanych.

Wśród przyborów sanitarnych wyróżnić należy:

–

zlewy – przeznaczone do wylewania zużytej wody pozbawionej zanieczyszczeń stałych.
Wykonane mogą być z żeliwa emaliowanego, kamionki, fajansu. Kształt misy może być
prostokątny lub półokrągły. Średnica odpływu DN 40 lub DN 50. W dnie misy powinno
być umieszczone sitko do zatrzymywania zanieczyszczeń stałych,

–

zmywaki – przeznaczone do mycia i płukania naczyń kuchennych i laboratoryjnych.
Wykonane mogą być z żeliwa emaliowanego, stali nierdzewnej, kamionki, fajansu.
Są wykonane jako prostokątne jedno – lub dwukomorowe. Średnica odpływu DN 50,

–

zlewozmywaki – przeznaczone do zmywania naczyń kuchennych oraz przejmowania
wody brudnej. Stanowią więc połączenie funkcji zmywaka i zlewu. Wykonane mogą być
z żeliwa emaliowanego, blachy stalowej nierdzewnej, fajansu, kamionki, mas
ceramicznych pokrywanych żywicami. Produkowane zlewozmywaki różnią się miedzy
sobą kształtem, wymiarami, kolorystyką, przeznaczeniem lokalizacyjnym. Najczęściej
wykonywane są jako jedno– lub dwukomorowe, z ociekaczem lub bez. Średnica odpływu
wynosi DN 50,

–

umywalki – służą do utrzymania higieny osobistej górnych części ciała oraz
wykonywania drobnych przepierek. Wykonuje się je z fajansu, porcelitu, kamionki, stali
nierdzewnej, żeliwa emaliowanego. Kształt jest owalny lub prostokątny o różnej
wielkości. Średnica odpływu DN 40,

–

wanny – przeznaczone są do kąpieli. Wykonywane są jako standardowe lub z systemem
hydromasażu z żeliwa emaliowanego, blachy stalowej emaliowanej, tworzyw sztucznych,
kamionki. Wykonywane są najczęściej jako prostokątne o różnej długości. Można je
również spotkać w innej szerokiej gamie kształtów. Średnica odpływu DN 50. Każda
wanna powinna być zaopatrzona w wpust wannowy z korkiem, przelew zabezpieczony
rozetą i syfon,

–

brodziki natryskowe – przeznaczone są do odprowadzania ścieków po kąpieli pod
natryskiem. Wykonywane są jako kwadratowe, półokrągłe z blachy stalowej
emaliowanej. Warunkiem poprawności dla tego przyboru jest ukształtowanie obrzeża
i dna w taki sposób aby zapewniony był spływ ścieków do otworu spustowego. Średnica
odpływu DN 50,

–

miski ustępowe – przeznaczone są do odprowadzania ścieków fekalnych. Wykonywane
są z fajansu, kamionki. Z uwagi na sposób użytkowania i warunki montażu mogą być:
stojące, wiszące, stropowe. Ze względu na sposób zamontowania płuczki mogą być
wykonane z górnopłukiem, dolnopłukiem, kompaktowe. Każdy ustęp składa się z: miski
ustępowej, deski siedzeniowej i urządzenia płuczącego. Średnica odpływu ścieków DN
100,

–

bidety – przeznaczone są do utrzymania higieny osobistej intymnych części ciała.
Wykonywane są z fajansu, porcelitu. Mogą być jako stojące lub wiszące. Zaopatrzone są
w baterie bidetowe. Średnica odpływu ścieków DN 32, DN40,

–

pisuary – przeznaczone do odprowadzania ścieków fekalnych. Zakładane są w miejscach
publicznych. Wykonane są z fajansu, kamionki, stali nierdzewnej. Mogą być muszlowe,
korytkowe, ścienne. Różny może być ich kształt i sposób umocowania na ścianie.
Umieszcza się je pojedynczo lub grupowo wzdłuż ściany. W dnie pisuaru jest sitko,
w górze otwór do połączenia przewodu doprowadzającego zimną wodę do spłukiwania.
Średnica odpływu ścieków DN 50.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Montaż przyborów sanitarnych i urządzeń kanalizacyjnych

Wymagania są następujące (wszystkie wymiary wysokościowe odnoszą się licząc od

podłogi do górnej krawędzi przybory sanitarnego):
–

zlewy powinno umieszczać się na wysokości 0,70–0,90 m nad podłogą. Zawór czerpalny
ścienny montuje się na wysokości 0,25–0,35 m nad krawędzią przyboru, bezpośrednio
pod nimi montowany jest syfon;

–

zmywaki, zlewozmywaki powinno umieszczać się na wysokości 0,80–0,90 m
w przypadku pracy w pozycji stojącej, oraz na wysokości 0,70–0,75 m gdy przeznaczone
są do pracy na siedząco, na wspornikach przyściennych lub na szafce kuchennej;
bezpośrednio pod nim montowany jest syfon. Zawory czerpalne lub baterie ścienne
montuje się na wysokości 0,25–0,35 m nad krawędzią przyboru, lub ustawione są
bezpośrednio na przyborze;

–

umywalki powinno umieszczać się na wysokości 0,75–0,80 m dla dorosłych, oraz na
wysokości 0,50–0,60 m w przedszkolach; mocuje się je do ścian, na szafkach
łazienkowych lub na wspornikach przyściennych; z podejściem kanalizacyjnym łączy się
przez syfon. Zawory czerpalne lub baterie ścienne montuje się na wysokości 0,25–0,30 m
nad krawędzią przyboru, lub ustawione są bezpośrednio na przyborze;

–

wanny ustawiane są na nóżkach na podłogach jako wolnostojące lub obmurowane. Mogą
być połączone bezpośrednio przez syfon z podejściem kanalizacyjnym lub odpływ może
być wyprowadzony do wpustu podłogowego. Zawory lub baterie czerpalne ścienne
powinny być umieszczane 0,20 m nad górną krawędzią wanny od strony spustu lub w
odległości 1/3 długości wanny od strony odpływu. Zawory lub baterie czerpalne stojące
umieszcza się bezpośrednio na krótkim boku wanny od strony odpływu ścieków;

–

brodziki natryskowe montowane są w obudowie zapewniającej zamontowanie syfonu.
Mogą być montowane jako indywidualne lub zbiorowe. Baterie natryskowe zakładane są
na wysokości 1,0–1,2 m nad poziomem posadzki;

–

miski ustępowe powinny być zamontowane do posadzek i wówczas wysokość
zamontowania górnej krawędzi zbiornika powinna wynosić od 0,8 do 1,0 m nad miską
ustępową. Również na takiej wysokości powinien być zamontowany zawór odcinający
na dopływie wody zimnej do zbiornika płuczącego. W przypadku montażu zbiornika
górnopłuczącego powinien być on zawieszony na wysokości 1,6 do 1,8 m nad miską
ustępową. Jeżeli zbiornik płuczący ustawiony jest na tylnej krawędzi miski ustępowej to
nie powinien utrudniać normalnego z niej korzystania. Istniej także możliwość
zastosowania do spłukiwania miski ustępowej urządzenia ciśnieniowego. Wówczas
zawór spłukujący ciśnieniowy średnicy DN 25 powinien być zamontowany na wysokości
1,1 m nad posadzką licząc od osi wylotu podejścia czerpalnego;

–

bidety mogą być montowane bezpośrednio na posadzce lub mogą być zawieszone
na wysokości 0,5 m nad nią. Każdy bidet powinien być wyposażony w syfon montowany
na odpływie i baterię zakładaną na przyborze;

–

pisuary montowane są na ścianie na wysokości 0,55 do 0,65 m nad posadzką. Każdy
pisuar powinien być zaopatrzony w urządzenie spłukujące różnej konstrukcji i sposobu
współpracy z przyborem ale zawsze w sposób zapewniający jednorazowe spłukanie
wnętrza wodą w ilości ok. 2,5 dm

.Górny otwór muszli doprowadzający wodę do

spłukiwania powinien być połączony rurą płucząca DN 15 ze zbiorniczkiem
spłukującym. Odpływ połączony jest z podejściem przez syfon.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz rodzaje przyborów sanitarnych?
2. Jakie średnice odpływu są dla poszczególnych przyborów sanitarnych?
3. Z jakich materiałów wykonuje się zlewozmywaki
4. Jakie są rodzaje wanien?
5. Gdzie montuje się pisuary?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj montaż umywalki do przegrody budowlanej oraz podejście kanalizacyjne

z PVC z włączeniem poprzez wmontowany do pionu kanalizacyjnego trójnik zgodnie
z dokumentacją techniczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację techniczną zadania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej wymagane przepisami bhp i ppoż.,
4) zgromadzić niezbędne materiały instalacyjne,
5) dobrać sprzęt, narzędzia, materiały pomocnicze niezbędne do wykonania ćwiczenia,
6) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi,
7) ocenić jakość umywalki, rur i łączników,
8) sprawdzić kompletność syfonu i zmontować go,
9) wytrasować miejsce zamontowania umywalki,
10) zamocować wsporniki mocujące do przegrody budowlanej,
11) sprawdzić wypoziomowanie wsporników,
12) zawiesić umywalkę na wspornikach,
13) dostosować odcinki rur do długości montażowej (odmierzyć długość rur, przyciąć,

obrobić końcówki),

14) dokonać wstępnego montażu syfonu, łączników, rur,
15) skorygować ewentualne błędy,
16) zamontować syfon do umywalki,
17) połączyć odcinki rur połączeniami kielichowymi z łącznikami,
18) włączyć podejście kanalizacyjne do trójnika w pionie,
19) sprawdzić szczelność wykonanego podejścia kanalizacyjnego,
20) sprawdzić zgodność z dokumentacją ćwiczenia,
21) uporządkować stanowisko pracy,
22) zagospodarować odpady i niewykorzystane materiały,
23) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
24) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna zadania,

–

stół montażowy z dostępem do oświetlenia,

–

przymiar liniowy,

–

ołówek,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

suwmiarka,

–

punktak,

–

poziomnica,

–

umywalka,

–

syfon,

–

rury i łączniki z PVC zgodnie z dokumentacją,

–

wiertarka z kompletem wierteł,

–

piłka z brzeszczotem,

–

komplet wkrętaków płaskich i krzyżakowych,

–

środki ochrony osobistej: rękawice robocze, okulary ochronne,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca przyborów sanitarnych i warunków ich lokalizacji.

Ćwiczenie 2

Zaproponuj miejsce lokalizacji miski ustępowej w pomieszczeniu sanitarnym

przedstawionym na rzucie poziomym w skali 1:50. Określ warunki prawidłowego
usytuowania miski ustępowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację budowlaną pomieszczenia sanitarnego,
2) zaplanować miejsce usytuowania miski ustępowej i wrysować oznaczenie graficzne na

podkład budowlany pomieszczenia,

3) na arkuszu papieru formatu A4 wypisać warunki niezbędne dla prawidłowej lokalizacji

miski ustępowej względem pionu kanalizacyjnego i innych elementów wyposażenia
pomieszczenia sanitarnego budynku,

4) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rzut poziomy pomieszczenia w skali 1:50,

–

arkusz papieru formatu A4,

–

długopis, ołówek, linijka, gumka,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca przyborów sanitarnych i warunków ich lokalizacji.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wyszczególnić przybory sanitarne?



2) zaplanować

lokalizację przyborów sanitarnych względem pionu

kanalizacyjnego?



3) wymienić materiały, z których wykonuje się umywalki?



4) określić sposoby spłukiwania misek ustępowych?



5) określić przeznaczenie bidetu?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Wyposażenie instalacji

kanalizacyjnej oraz warunki

montażu

4.9.1. Materiał nauczania

Wyposażenie (uzbrojenie) instalacji kanalizacyjnej można sklasyfikować w zależności

od funkcji, jaką ono spełnia na:
–

zabezpieczające pomieszczenia przed wydostawaniem się gazów kanalizacyjnych – są to
syfony (zamknięcia wodne),

–

umożliwiające dostanie się do wnętrza przewodu kanalizacyjnego – są to rewizje
(czyszczaki),

–

odprowadzające gazy kanalizacyjne do atmosfery – są to rury wentylacyjne (wywiewki)
lub napowietrzacze,

–

zabezpieczające przed nadmiernym wzrostem energii kinetycznej poruszających się
w pionach ścieków – są to odsadzki,

–

zabezpieczające pomieszczenia przed zalaniem cofającymi się ściekami z miejskiej sieci
kanalizacyjnej – są to zamknięcia burzowe,

–

odprowadzające wody ściekowe – są to wpusty podłogowe.

Syfony

Montowane są w instalacjach kanalizacyjnych pod przyborami sanitarnymi lub mogą

stanowić element konstrukcyjny przyboru sanitarnego w celu uniemożliwienia wydostania się
gazów kanalizacyjnych z wnętrza przewodów kanalizacyjnych do pomieszczeń. Wysokość
zamknięcia wodnego nie może być mniejsza niż 50 mm. W rzeczywistości (praktyce) stosuje
się zamknięcia wodne o wysokości 75 mm i większe. Dzięki swojemu kształtowi syfon
zatrzymuje wodę w czasie każdego odpływu ścieków. Zamknięcie wodne w syfonie stanowi
szczelną przegrodę pomiędzy przewodami kanalizacyjnymi a pomieszczeniem mieszkalnym
dla gazów kanalizacyjnych oraz tłumi odgłosy odpływu docierające z pionów
kanalizacyjnych.

Wśród syfonów wyróżniamy syfony:

–

kolankowe typu S: pionowe i skośne,

–

butelkowe,

–

kamionkowe poziome typu U,

–

skrzynkowe.
Wielkość syfonów określa średnica przyboru, do którego zamontowania są one

przeznaczone i może ona wynosić 32 mm, 40 mm, 50 mm. Produkowane są one z żeliwa,
tworzyw sztucznych, kamionki, stali, mosiądzu. Uzbrojenie (wyposażenie) instalacji
kanalizacyjnej można sklasyfikować w zależności od funkcji, jaką ono spełnia współpracując
z przyborem sanitarnym na:

–

wannowe,

–

umywalkowe,

–

zlewozmywakowe,

–

bidetowe,

–

do pisuaru,

–

do brodzika.
Każdy syfon powinien być połączony z podejściem kanalizacyjnym w sposób rozłączny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rewizje

Rewizje (czyszczaki) umożliwiają dostęp do wnętrza przewodu kanalizacyjnego w celu

ich czyszczenia lub płukania Do produkcji czyszczaków stosowane jest żeliwo, tworzywa
sztuczne, kamionka, stal. Najczęściej stosowane są z żeliwa z otworem bocznym nakrytym
przykrywą mocowaną na cztery śruby motylkowe; szczelność zapewnia podkładka gumowa
podłożona przed skręceniem oraz z PVC z przykrywkami okrągłymi uszczelnianymi
podkładką gumową.

Średnice rewizji to 70 mm, 100 mm, 150 mm. Montowane powinny być wszędzie tam,

gdzie spodziewane jest zatkanie przewodu oraz w takich odległościach, by istniała możliwość
usunięcia za pomocą np. spirali kanalizacyjnej przyczyny zablokowania przekroju przewodu.

Rewizje powinny być zamontowane:

–

na podejściu kanalizacyjnym o długości większej od 2,5 m w miejscu poprzedzającym
włączenie się do pionu kanalizacyjnego,

–

na pionie kanalizacyjnym w miejscu przed przejściem w przewód odpływowy,

–

na pionie kanalizacyjnym nad odsadzką,

–

na przewodzie odpływowym przy wyjściu z budynku.

Rury wentylacyjne

Instalacja kanalizacyjna może być wentylowana poprzez zastosowanie:

–

rury wywiewnej (wywiewki),

–

zaworu napowietrzającego (napowietrzacza).
Rury wentylacyjne (rury wywiewne) stanowią zakończenie pionu kanalizacyjnego.

Spełniają w instalacjach kanalizacyjnych zadania:
–

umożliwiają odprowadzanie gazów kanalizacyjnych do atmosfery a więc spełniają rolę
wentylacji instalacji kanalizacyjnej,

–

przeciwdziałają możliwości wyssania wody stanowiącej zamknięcie wodne w syfonach.

Rys. 9. Rura wywiewna z blachy stalowej ocynkowanej [3, s. 269]

Rura wentylacyjna (wywiewka) jest odcinkiem rury kanalizacyjnej wykonanej z tego

samego materiału co pion kanalizacyjny. Zakończona jest ażurowym daszkiem, a jego
konstrukcja pozwala na optymalną pracę instalacji. Odcinek rury wyprowadzony ponad dach
powinien mieć co najmniej 0,5 m Może mieć ona średnicę mniejszą niż pion kanalizacyjny
o jeden wymiar; minimalna średnica 0,1 m – wymiar wywiewki wynosi 75 mm, dla pionu
o wymiarze 0,125 m wymiar wywiewki wynosi 110 mm. Jeśli jedna wywiewka wentyluje

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kilka pionów, jej przekrój musi być większy niż połowa sumy przekrojów wentylowanych
spustów.

Jeśli do wywiewki podłączone są dwa piony o średnicy 0,1 m każdy, to wywiewka musi

mieć również średnicę 100 mm. Rury wywiewne produkuje się jako żeliwne, z blachy
ocynkowanej, z PVC o średnicach d/D 50/125 mm, 100/150 mm.

Jeżeli odległość pionu wentylacyjnego od okien i drzwi jest mniejsza od 4 m to rura

wentylacyjna powinna być usytuowana powyżej otworów drzwiowych i okiennych.
Obecnie w budynkach wysokościowych stosuje się rury wywiewne z nasadami lub zaworami
napowietrzającymi.

Napowietrzacz

Montowanie zaworów napowietrzających w instalacji kanalizacyjnej ma na celu

zapewnienie dopływu do jej wnętrza odpowiedniej ilości powietrza Z uwagi na swoją budowę
reaguje on na zmianę ciśnienia w instalacji powodowaną spuszczeniem wody. Napowietrza
instalację powietrzem pomieszczenia. Powoduje to wyrównanie ciśnienia i zapobiega
zjawisku wyssania wody z syfonu (zniszczeniu zamknięcia wodnego). Napowietrzacz
stosowany jest gdy:
–

w czasie budowy nie został wyprowadzony ponad dach pion kanalizacyjny,

–

występuje ryzyko zamarzania przewodów kanalizacyjnych,

–

w budynku wykonana została duża liczba pionów, co powoduje dużą liczbę wywiewek,
które powinny być wyprowadzone ponad dach,

–

konieczne

byłoby

stosowanie

tradycyjnych

rozwiązań

wentylacji

instalacji

kanalizacyjnej.

Odsadzki

W budynkach wysokich na pionach kanalizacyjnych montowane są odsadzki powyżej

piątej kondygnacji. Zadaniem ich jest zabezpieczenie pionu kanalizacyjnego przed nadmierną
energią kinetyczną przepływających ścieków.

Zamknięcia burzowe

Zamknięcia burzowe powinny być montowane na przewodach poziomych instalacji

kanalizacyjnej w przypadku, gdy zachodzi prawdopodobieństwo cofnięcia się ścieków
z miejskiej sieci kanalizacyjnej do układu instalacji kanalizacyjnej (możliwość zabezpieczenia
piwnic budynku przed zalaniem ściekami). Mogą one być uruchamiane ręcznie
i automatycznie.

Wykonuje je się z żeliwa i tworzyw sztucznych o średnicach 100 mm, 150 mm

z uszczelnieniem gumowym. Funkcję zamknięcia burzowego może spełniać zasuwa
kanałowa zamontowana na przewodzie odprowadzającym ścieki z budynku.

Wpusty podłogowe

Wpusty podłogowe montowane są w pomieszczeniach np. kotłownie, pralnie, łaźnie,

w których może na posadzkach okresowo występować znaczna ilość wody, którą należy
odprowadzić do instalacji kanalizacyjnej.

Posadzki w tych pomieszczeniach powinny być tak ukształtowane aby istniała możliwość

samoczynnego spływu wody do wpustów podłogowych.

Wpusty podłogowe wykonane mogą być z żeliwa, blachy stalowej, kamionki i tworzyw

sztucznych. Mogą być wykonane z kratką kwadratową lub okrągłą, z otworem w środku lub
bez otworu. Średnica wylotu syfonowego może wynosić 40 mm, 50 mm, 70 mm, 100 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ponadto w instalacji kanalizacyjnej powinny być montowane:

–

na odpływie ścieków z miejsc zbiorowego żywienia odtłuszczacze centralnie w budynku
lub poza nim albo też indywidualne przy każdym zlewozmywaku, zlewie, zmywaku czy
też zmywarce. Powinny być zabezpieczone przed zamarzaniem. Nie wolno do nich
wprowadzać ścieków typu fekalnego ani wód opadowych,

–

na odpływie ścieków zawierających w swoim składzie zanieczyszczenia ropopochodne
pochodzące z myjni samochodowych, stacji obsługi samochodów powinny być
odbenzyniacze i łapacze błota (namułów) zawsze na zewnątrz budynku w miejscach
zabezpieczonych przed ogniem,

–

na odpływie ścieków agresywnych – neutralizatory,

–

jeżeli ścieki odprowadzane są z przewodów poniżej poziomu sieci kanalizacyjnej to
powinny być zastosowane lokalne urządzenia pompowe.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Gdzie montuje się rewizje?
2. W jakim celu stosuje się odsadzki na pionach kanalizacyjnych?
3. Z jakich materiałów wykonuje się rury wywiewne?
4. Kiedy stosuje się zawory napowietrzające?
5. Jaką rolę w instalacji kanalizacyjnej spełniają zamknięcia burzowe?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj czynności związane z montażem rury wywiewnej zgodnie z wytycznymi

technicznymi obowiązującymi w tym zakresie. Wykonaj zestawienie materiałowe
i sprzętowe. Określ, jakie zabezpieczenia w środki ochrony osobistej są niezbędne do
wykonania zadania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować kolejność czynności związanych z montażem rury wywiewnej na połaci

dachowej i zapisać je na arkuszu,

2) wykonać zestawienie niezbędnych materiałów instalacyjnych dla wykonania montażu

rury wywiewnej z zadanego materiału,

3) wykonać zestawienie sprzętu, narzędzi, materiałów pomocniczych niezbędnych

do wykonania ćwiczenia,

4) wypisać środki ochrony osobistej wymagane przepisami bhp i p.poż.,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wytyczne techniczne w zakresie montażu wyposażenia instalacji kanalizacyjnej,

–

arkusz papieru formatu A4,

–

długopis, linijka, ołówek, gumka,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca wyposażenia instalacji kanalizacyjnej oraz warunków
montażu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaplanuj czynności związane z montażem zasuwy burzowej na przewodzie odpływowym

w piwnicy budynku zgodnie z dokumentacją budowlaną i wytycznymi technicznymi
obowiązującymi w tym zakresie. Wykonaj zestawienie materiałowe i sprzętowe. Określ, jakie
zabezpieczenia w środki ochrony osobistej są niezbędne do wykonania zadania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację techniczną instalacji kanalizacyjnej,
2) zaplanować kolejność czynności związanych z wbudowaniem zasuwy burzowej

w istniejący fragment przewodu odpływowego w piwnicy budynku i zapisać je na
arkuszu,

3) wykonać zestawienie niezbędnych materiałów do wykonania ćwiczenia,
4) wykonać zestawienie sprzętu, narzędzi i materiałów pomocniczych niezbędnych

do wykonania ćwiczenia,

5) wypisać środki ochrony osobistej wymagane przepisami bhp i p.poż.,
6) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna instalacji kanalizacyjnej,

–

arkusz papieru formatu A4,

–

długopis, ołówek, gumka, linijka,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca wyposażenia instalacji kanalizacyjnej oraz warunków
montażu.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić rodzaje syfonów stosowanych w instalacjach kanalizacyjnych?



2) określić zadania rury wentylacyjnej w instalacji kanalizacyjnej?



3) zastosować wytyczne ustawienia rury wentylacyjnej względem połaci

dachowej?



4) zaplanować usytuowanie wpustów podłogowych w zależności od

przeznaczenia pomieszczenia?



5) zaplanować lokalizację czyszczaków w instalacji kanalizacyjnej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Zasady wykonywania instalacji kanalizacyjnych

4.10.1. Materiał nauczania

Wymagania materiałowe oraz kwalifikacyjne rur i kształtek żeliwnych

Żeliwo jest stopem żelaza z węglem oraz innymi domieszkami (krzemu, manganu,

fosforu, siarki). Do produkcji rur kanalizacyjnych stosuje się dwie odmiany żeliwa: szare
i sferoidalne.

Żeliwo szare charakteryzuje się dużą wytrzymałością na ściskanie, a małą na rozciąganie.

Formą stopową pośrednią między żeliwem szarym, a stalą jest żeliwo ciągliwe. Stosowane
jest do produkcji kształtek (łączników).

Żeliwo sferoidalne to żeliwo szare, w którym grafit występuje w postaci kulkowej, pod

postacią sferoidalnych skupień. Uzyskuje się je w wyniku modyfikowania żeliwa szarego
o tendencji krzepnięcia jako szare, lecz o bardzo małym stężeniu siarki i fosforu.
Charakteryzuje

się

zdecydowanie

lepszymi

właściwościami

wytrzymałościowymi,

odpornością na wysokie ciśnienia w stosunku do żeliwa szarego. Ze względu na elastyczność
jest materiałem stosowanym do budowy rurociągów w każdych warunkach, a zwłaszcza, gdy
występują nieprzewidzialne przeciążenia Nie powodują bowiem one pęknięć i awarii,
a możliwe deformacje nie wpływają negatywnie na żywotność rurociągów. Dzięki cieńszym
ściankom, rury z tego materiału są lżejsze.

Rury kanalizacyjne żeliwne na całej powierzchni pokrywane są powłoką ochronną

antykorozyjną np. lakierem bitumicznym. Warstwa, którą utworzyła powłoka bitumiczna
powinna ściśle przylegać do powierzchni rury, być elastyczna, nie złuszczać się, nie odpadać
i nie lepić. Powłoka uznawana jest za prawidłowo wykonaną, jeżeli podczas uderzenia
młotkiem stalowym 9,5 kg nie nastąpiło jej uszkodzenie.

Wewnętrzną powłokę rury z żeliwa sferoidalnego stanowi wykładzina z zaprawy

cementowej – musi być to warstwa jednorodna. Jest ona nanoszoną metodą natryskową.

Najważniejszą zaletą żeliwnych rur i kształtek jest ich ognioodporność (są niepalne),

odporność na niską i wysoką temperaturę oraz duża zdolność tłumienia drgań przez ścianki
rur, co pozwala na stosowanie ich w obiektach użyteczności publicznej (szkołach, szpitalach,
budynkach administracyjnych itp.) oraz w budownictwie mieszkaniowym i przemysłowym.
Własności żeliwa pozwalają zapewnić użytkownikom bezpieczeństwo i zredukować hałas
przepływających ścieków lub wody deszczowej bez konieczności stosowania izolacji
termicznej i akustycznej.

Do zbudowania instalacji kanalizacyjnej stosuje się, oprócz rur i kształtek kielichowych,

także rury i kształtki bezkielichowe łączone z zastosowaniem różnych obejm zaciskowych.

Wyroby kanalizacyjne z żeliwa znakowane są na zewnętrznej powierzchni rur i kształtek.

Oznaczenia zawierają następujące informacje:

–

nazwę normy wyrobu np. DIN 19522, PN – EN 598:2000,

–

nazwę lub symbol producenta,

–

datę produkcji,

–

średnicę nominalną,

–

w przypadku trójników i łuków dodatkowo wartość kąta.

Wymagania materiałowe oraz kwalifikacyjne rur i kształtek kamionkowych

Kamionka jest produkowana z gliny z dodatkiem szamotu, a po wypaleniu ścianki

zewnętrzne i wewnętrzne rur są szkliwione. Kamionka jako tworzywo ceramiczne jest
odporna na działanie substancji chemicznych (zarówno pochodzących ze ścieków, jak
i z gruntu, w którym jest położona), rury są więc trwałe i szczelne po wielu latach
eksploatacji. Charakteryzuje się znaczną gładkością powierzchni wewnętrznych, z czego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wynikają małe opory przepływu. Rury uderzane młotkiem powinny wydawać czysty
metaliczny dźwięk. Kamionkowe rury i kształtki są obustronnie szkliwione ceramicznie, czyli
glazurowane, co zapewnia im wysoką odporność chemiczną. Ponieważ rury kamionkowe są
wrażliwe na zamarzającą wodę, powinny być prowadzone poniżej głębokości przemarzania
gruntu.

Rury i kształtki kamionkowe obecnie bardzo rzadko stosuje się do budowy przewodów

odpływowych zewnętrznych lub wewnętrznych, a także do budowy pionów kanalizacyjnych.
Materiał ten nie jest bowiem wytrzymały na uderzenia – łatwo pęka.

Z kamionki produkowane są rury kielichowe. Rury mają długość 600–1500 mm, średnice

100 ÷ 300 mm. Najczęściej używane są przewody długości 1 m.

Magazynowanie, transport rur i łączników
1. Rury w odcinkach prostych powinny być transportowane luzem w pozycji poziomej,

na miękkim podłożu aby nie uległy uszkodzeniu, powinny być zabezpieczone przed
możliwością przesuwania się.

2. Końce rur powinny być zabezpieczone zaślepkami z tworzywa sztucznego, aby

uniemożliwić przedostawanie się zanieczyszczeń do wnętrza rury.

3. Każde opakowanie producent powinien opisać informacją zawierającą:

a) nazwę wytwórcy,
b) stan kwalifikacyjny rur,
c) wymiary rur,
d) numer partii,
e) masę netto i brutto.

4. Łączniki powinny być pakowane w sposób zabezpieczający je przed zanieczyszczeniem,

uszkodzeniami mechanicznymi i korozją.

5. W jednym opakowaniu można umieszczać tylko łączniki tego samego typu, wymiaru

i wykonane z tego samego materiału.

6. Pomieszczenia, w których przechowywane są rury i łączniki powinno być czyste, suche,

bez szkodliwych oparów.

7. Rozmieszczenie rur powinno eliminować możliwość ich uszkodzenia mechanicznego,

np. przez przypadkowe nadepnięcie.

Zasady montażu rur żeliwnych i kamionkowych

Aby wykonana zgodnie z zasadami obowiązującymi przy pracach monterskich instalacja

kanalizacyjna z rur żeliwnych i kamionkowych była szczelna i trwała rury te muszą być
przygotowane do łączenia w następujący sposób:
–

krawędź rur musi być prostopadła, czysta i pozbawiona zadziorów,

–

rury nie mogą być uszkodzone i zdeformowane,

–

obróbkę rur wykonuje się specjalistycznym narzędziami.

Łączenie rur żeliwnych

Dla rur kanalizacyjnych żeliwnych kielichowych wykonanie połączeń kielichowych

polega na wsunięciu bosego końca jednej rury do kielicha drugiej rury do wyczuwalnego
oporu. Powstałą wolną przestrzeń pomiędzy wewnętrzną ścianką kielicha a zewnętrzną
powierzchnią bosego końca rury wypełnienia się materiałem uszczelniającym. Do głębokości
⅔ kielicha uszczelnia się sznurem konopnym smołowanym, a resztę wolnej przestrzeni
wypełnia się zaprawą cementową, folią aluminiową, pianką poliuretanową. Sznur nie
powinien mieć miejscowych zgrubień. Coraz częściej znajduje zastosowanie sznur gumowy
lub elastomerowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rury żeliwne kanalizacyjne bezciśnieniowe łączone przy zastosowaniu połączeń

kielichowych, zastępowane są coraz częściej przez rury i kształtki bezkielichowe łączone
w systemy za pomocą łączników zaciskowych, obejm i złącz (wykonanych najczęściej
ze stabilizowanej stali chromowej) i uszczelek z tworzywa elastomerowego (np. EPDM).
Zgodnie z przyjętą europejską symboliką, elementy systemu malowane są na kolor brunatno–
czerwony.

Łączenie rur kamionkowych

Aby wykonać instalację kanalizacyjną z zastosowaniem rur kamionkowych, łączy się je

przy pomocy złączy kielichowych z wklejonymi gumowymi uszczelkami lub
uszczelniającymi pierścieniami z poliuretanu. Rury i kształtki kamionkowe, łączone są także
przy zastosowaniu złączy kielichowych, które uszczelnia się za pomocą sznura konopnego
smołowanego lub pakuł impregnowanych materiałami bitumicznymi oraz kitu asfaltowego,
zaprawy cementowej lub żywic epoksydowych. Rury kamionkowe można też łączyć za
pomocą obejm z polipropylenu w systemie połączeń bezkielichowych.

Połączenia mieszane

Połączenia mieszane w instalacjach kanalizacyjnych stosuje się wszędzie tam, gdzie

zachodzi konieczność połączenia rur i kształtek z różnych materiałów. Połączenia takie mogą
być wykonane z rur żeliwnych i rur kamionkowych. Stosowane są wówczas kształtki –
dołączniki, które umożliwiają połączenie dwóch odcinków tych rur poprzez wykonanie
połączenia kielichowego. Wykonuje się połączenia rur żeliwnych z rurami z tworzyw
sztucznych np. z PVC, PP jako połączenia kielichowe z zastosowaniem pierścieni
uszczelniających.

Montaż przewodów instalacji kanalizacyjnych

Montaż instalacji kanalizacyjnej prowadzi się w kierunku odwrotnym do przepływu

ścieków tj. od przykanalika (przyłączenia do sieci kanalizacyjnej) do przyborów sanitarnych.

Zakres robót obejmuje:

−

ułożenie przykanalika,

−

ułożenie przewodów odpływowych,

−

montaż pionów,

−

montaż podejść kanalizacyjnych,

−

montaż przyborów sanitarnych.
W pierwszej części montażu wykonywany jest on „na sucho” celem dopasowania

kształtek i kontroli spadków. W części drugiej przeprowadzany jest montaż ostateczny.

Zakres robót montażowych powinien obejmować:

–

w budynku: montaż przewodów i przyborów,

–

poza budynkiem: roboty ziemne, ułożenie i montaż przewodów, montaż lokalnych
urządzeń oczyszczających ścieki.
Przewody (zwłaszcza z tworzyw sztucznych) nie powinny być prowadzone po wierzchu,

bo są po prostu brzydkie, a przepływające w nich ścieki mogą powodować hałas. Ponadto są
narażone na działanie promieniowania UV co powoduje zmianę struktury materiału
tworzywowego.

Aby zminimalizować szumy należy stosować elastyczne obejmy mocujące, a piony

bezpośrednio przylegające do pomieszczeń mieszkalnych osłonić izolacją akustyczną. Może
ona być jednocześnie izolacją termiczną, jeśli przewód kanalizacyjny obłoży się co najmniej
2–centymetrową warstwą wełny mineralnej. Rury można układać w bruzdach ściennych, ale
nie powinno się ich zamurowywać.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W wyjątkowych przypadkach dopuszcza się układanie przewodów instalacji

kanalizacyjnej wewnątrz budynku na ścianach zewnętrznych. Układ przewodów
kanalizacyjnych wewnątrz budynku powinien być równoległy bądź prostopadły względem
ścian. W czasie montażu budynku w technologii prefabrykowanej przewody instalacji
kanalizacyjnej mogą być układane wspólnie z innymi przewodami tworzącymi węzły
sanitarne. Przewodów instalacji kanalizacyjnej nie należy układać powyżej przewodów
instalacji gazowej, wodnej i elektrycznej.
Przy montażu instalacji kanalizacyjnej należy zwrócić uwagę na to, że ścieki odprowadzane
z misek ustępowych muszą być oddzielnym podejściem wprowadzane do trójnika na pionie
zlokalizowanym poniżej wszystkich innych podłączeń podejść kanalizacyjnych z danej
kondygnacji. Norma PN–92/B–01707 dopuszcza również przy odprowadzaniu ścieków
z danej kondygnacji rozwiązanie, w którym wspólne podejście odprowadzające ścieki innych
przyborów włączone jest do pionu 0,7 m poniżej podejścia z miski ustępowej.

Łączenie przyborów sanitarnych i urządzeń kanalizacyjnych z podejściem

kanalizacyjnym wymaga zastosowania kształtek zwanych dołącznikami (traperami)
i uszczelek gumowych.

W pionach wykonanych z tworzyw sztucznych trzeba uwzględnić wydłużenia liniowe

pod wpływem ciepła biorąc pod uwagę sposoby łączenia poszczególnych elementów
przewodu.

Rury żeliwne i kamionkowe powinny być przymocowane hakami umieszczanymi pod

kielichami lub co 2 m. Dla rur z PVC i PP do przymocowania do przegród budowlanych
stosuje się obejmy sytuowane co 2 m. Podczas montażu pionów, poczynając od dołu, rury
ustawia się kielichami do góry i łączy sobą poprzez połączenia kielichowe.

Przy przejściach przewodów przez przegrody należy zastosować tuleje ochronne, których

średnica powinna być większa od średnicy przewodu właściwego. Przestrzeń między rurą
a tuleją, powinna być wypełniona materiałem elastycznym.

Przewody pionowe instalacji kanalizacyjnej powinny być wyprowadzone ponad połać

dachową w postaci rury wywiewnej na wysokość 0,5–1,0 m powyżej okien i drzwi
do pomieszczeń znajdujących się w odległości nie mniejszej niż 4m od nich. Niedopuszczalne
jest wprowadzenie rur wentylacyjnych

instalacji kanalizacyjnej do przewodów

wentylacyjnych pomieszczeń mieszkalnych, przewodów dymowych i spalinowych.

Nie jest wymagane wyprowadzenie ponad dach wszystkich przewodów wentylacyjnych

instalacji kanalizacyjnej pod warunkiem zastosowania zaworów napowietrzających te piony.
Urządzenia te powinny zapewniać szczelność uniemożliwiając przedostawanie się gazów
kanalizacyjnych do pomieszczeń, w których przebywają stale lub okresowo ludzie.

Przy zastosowaniu zaworów napowietrzających, ostatni pion kanalizacyjny, licząc

od podejścia kanalizacyjnego na każdym przewodzie odpływowym oraz co piąty pion
kanalizacyjny, powinny być obowiązkowo wyprowadzone ponad dach budynku.

Podstawowe zasady wykonywania pionów kanalizacyjnych
–

Każdy właściwie wykonany przewód spustowy powinien być pionowy. Ewentualne
odchylenia od pionu nie powinny przekraczać 1‰ tj. 1 mm na długości 1 m przewodu.

–

Miejsce montażu pionu powinno być możliwie najbliżej wszystkich przyborów
sanitarnych.

–

Pojedynczy pion kanalizacyjny na całej swojej długości powinien być wykonany z rur
takiej samej średnicy i nie powinna być ona mniejsza od największej średnicy podejścia
kanalizacyjnego.

–

Przybory sanitarne tego samego rodzaju powinny być zlokalizowane nad sobą na
wszystkich kondygnacjach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

Podejścia kanalizacyjne do pionów nie powinny być łączone pod kątem większym niż
45° od osi pionu.

–

Pion powinien być wyposażony w rewizję (czyszczak); dzięki rewizji można wyczyścić
zapchany przewód. Pełną szczelność przykrywy zapewnia gumowa podkładka.

–

Górny odcinek przewodu spustowego, około 0,5 m od powierzchni dachu, przechodzi
w rurę wentylacyjną, zwaną wywiewką, której średnica może być nieco mniejsza
od średnicy całego pionu.

–

W miejscu włączenia pionu do przewodu odpływowego montowane jest kolanko
redukcyjne lub zwężka pionowa, co umożliwia przejście ze średnicy pionu do średnicy
poziomu.

Przewody odpływowe powinny być układane najkrótszą drogą, równolegle lub prostopadle
do przegród budowlanych i fundamentów tak, aby nie naruszyć ich stateczności, koniecznie
z zachowaniem odpowiedniego spadku. Spadek powinien być jednakowy na całej długości,
co zapewnia samooczyszczanie się przewodu. Rury układa się kielichem w kierunku
przeciwnym do spływu ścieków. Wyjście przewodu odpływowego poza budynek powinno
być wykonane prostopadle do ławy fundamentowej, w której powinna być osadzona rura
ochronna o średnicy większej od średnicy przewodu odpływowego.

Głębokość minimalna ułożenia przewodów odpływowych pod podłogą piwnicy

lub posadzką w pomieszczeniu o temperaturze powyżej 0

C powinna wynosić:

–

0,3 m dla przewodów z rur żeliwnych,

–

0,5 m dla przewodów z innych materiałów licząc do ich górnej powierzchni.
Jeżeli początek przewodu odpływowego znajduje się w pobliżu fundamentu, to jego

zagłębienie wyznacza fundament.

Minimalna głębokość ułożenia przewodów odpływowych poza budynkiem wyznacza

strefa przemarzania gruntu.

W przewody układane w budynku powinny być wbudowane czyszczaki co 15 m, oraz

przed każdym uskokiem poziomu. Dla przewodów odpływowych poza obiektem
budowlanym powinny być ustawione studnie rewizyjne dla średnic DN 150 co 35 m, a dla
średnic DN 200 co 50 m.

Na przewody z tworzyw sztucznych powinno się w miejscach przejść dodatkowo nałożyć

tuleje ochronne. Umożliwią one rurom pewien ruch, zabezpieczając instalację przed
uszkodzeniami mechanicznymi. Przestrzeń pomiędzy tuleją a rurą powinno się zabezpieczyć
izolacją.

Jeśli przewody kanalizacyjne z tworzyw sztucznych układane są w sąsiedztwie

przewodów wydzielających ciepło, powinny być osłonięte otulinami izolacyjnymi w celu
zabezpieczenia przed przegrzewaniem.

Jeżeli piwnica budynku posiada znaczne zagłębienie i jest ono większe niż głębokość

kanalizacji zewnętrznej, to dopuszcza się prowadzenie przewodów odpływowych nad
podłogą.

W przypadku gdy ścieki z budynku są odprowadzane do dość płytko położonej

kanalizacji zewnętrznej – różnica rzędnych do 2,5 m – to powinny być na przewodzie
odpływowym montowane zamknięcia burzowe.

Przykanaliki prowadzi się prostopadle do przewodów kanalizacji zewnętrznej. Sposób

jego włączenia do sieci kanału ulicznego zależy od miejsca włączenia, materiału i średnicy
kanału ulicznego. Można dokonać włączenia poprzez:
–

studnię rewizyjną na sieci kanalizacyjnej; różnica rzędnych pomiędzy dnem przykanalika
i studzienki nie powinna być większa niż 0,5m.

–

trójnik z wpustem o średnicy 200 mm pod kątem 45–60

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jeśli nie ma możliwości zamontowania rewizji na przykanaliku, trzeba zamontować

rewizję na przewodzie głównym, przed zewnętrzną ścianą budynku.

Jeżeli długość przykanalika przekracza 50 m, to trzeba na nim wykonać dodatkowo

studzienki rewizyjne. Odstęp pomiędzy nimi nie może przekraczać 50m. Do studzienki
rewizyjnej wybudowanej na przykanaliku można włączyć kilka przewodów; wpusty
deszczowe można łączyć tylko wówczas, gdy wylot przewodu jest umieszczony co najmniej
0,2 m nad dnem studzienki, ale nie wyżej niż 0,5 m.

Prace ziemne związane z wykonaniem wykopami powinny być realizowane zgodnie

z zasadami prowadzenia robót, warunkami określonymi w dokumentacji technicznej
dla przykanalika przy zachowaniu względów bezpieczeństwa.

Prowadzenie przewodów kanalizacyjnych

Przewody instalacji kanalizacyjnej należy prowadzić po ścianach wewnętrznych.

Dopuszcza się prowadzenie ich po ścianach zewnętrznych przy zachowaniu warunku
zabezpieczenia przed przemarzaniem.

Przy układaniu przewodów równolegle do ścian konstrukcyjnych poniżej ław

fundamentowych wymagane jest zabezpieczenie przed naruszeniem stateczności budynku.

Pionowe przewody kanalizacyjne prowadzone przez pomieszczenia lub szyby

instalacyjne przylegające bezpośrednio do pokoi mieszkalnych, biurowych, sal szpitalnych
itp. powinny być zabezpieczone izolacją akustyczną.

Przy montażu przewodów pionowych dopuszcza się stosowanie odsadzek celem

ominięcia przeszkód.

Przewody odpływowe w budynku układa się równolegle do ścian, a wszystkie przebicia

przez przegrody budowlane powinny być wykonywane pod kątem prostym. Przewody te
układa się po jak najkrótszej drodze z odpowiednim spadkiem. Można je prowadzić
w piwnicy nad lub pod posadzką. Żeliwne przewody odpływowe prowadzone pod posadzką
pomieszczeń w których występują temperatury dodatnie (powyżej 0

C).powinny być

układane w ziemi na głębokości zapewniającej przykrycie minimum 30 cm.

Przewody żeliwne układane poza budynkiem powinny być układane na głębokości

minimum 1,5 m tj, poniżej strefy przemarzania gruntu. Jeśli tego warunku nie można spełnić
to koniecznie przewody te należy zabezpieczyć warstwą izolacyjną odpowiedniej grubości
wykonaną np. z żużla.

Zmiany kierunku przewodów uzyskuje się przez stosowanie łuków, których promień

wynosi od 5 do 10 średnic przewodu.

Odpływowe przewody kanalizacyjne powinny być układane na całej długości

z jednakowym spadkiem. Minimalny spadek dla tych przewodów zapewniający grawitacyjny
odpływ ścieków powinien wynosić:

–

dla przewodów o średnicy DN 100 – 2,5%,

–

dla przewodów o średnicy DN 150 – 1,5%,

–

dla przewodów o średnicy DN 200 – 1,0%,

–

dla przewodów o średnicy DN 300 – 0,6%.

Rury kanalizacyjne stosowane do montażu przewodów odpływowych powinny być

układane kielichami w kierunku przeciwnym do kierunku przepływu ścieków.

Nie wolno prowadzić przewodów kanalizacyjnych powyżej przewodów gazowych

i elektrycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mocowanie przewodów kanalizacyjnych

Na pionowych przewodach kanalizacyjnych należy stosować na każdej kondygnacji

co najmniej jedno mocowanie stałe zapewniające przenoszenie obciążeń rurociągów.
Przenoszeniu dźwięków materiałowych zapobiega zastosowanie wkładki gumowej.

Wszystkie elementy stanowiące piony kanalizacyjne powinny być mocowane

niezależnie.

Dla przewodów kanalizacyjnych układanych poziomo bez względu na średnicę przewodu

maksymalne odstępy uchwytów powinny wynosić 2,0 m.

Podporę stałą pionu kanalizacyjnego z żeliwa instaluje się nad stropem piwnicznym,

a w przypadku budynków wysokich co pięć kondygnacji.

Przepisy bhp

Montaż instalacji kanalizacyjnych odbywa się zazwyczaj równocześnie z

wykonawstwem

instalacji wodociągowej. W sposób prawidłowy powinno być zorganizowane stanowisko
pracy, transport materiałów i narzędzi. Pracownicy powinni posługiwać się tylko narzędziami
sprawnymi technicznie, bezwzględnie nie należy posługiwać się narzędziami uszkodzonymi
czy też zużytymi. Po zakończeniu pracy narzędzia powinny być przechowywane w torbach
monterskich. Stanowisko pracy powinno być uporządkowane, oświetlone. Pomosty, drabiny,
powinny być dostosowane do prowadzonych robót.

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak łączy się kanalizacyjne rury żeliwne bezkielichowe?
2. Jakie elementy instalacji kanalizacyjnej można wykonać z rur kamionkowych?
3. Jak łączy się kanalizacyjne rury kamionkowe?
4. W jaki sposób prowadzi się przewody odpływowe przez przegrody budowlane?
5. Od czego zależy minimalny spadek przewodu odpływowego w instalacjach

kanalizacyjnych?

6. Na jakiej głębokości poza budynkiem prowadzi się przewody odpływowe z żeliwa?
7. Ile punktów mocowań powinno być na pionie kanalizacyjnym?
8. W jakich odległościach zakłada się uchwyty dla przewodów kanalizacyjnych układanych

poziomo?

9. Jak układa się kanalizacyjny przewód odpływowy z PVC w piwnicy budynku?
10. Jakie czynności monterskie wykonywane są w celu ułożenia przykanalika?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź wykaz czynności, materiałów, sprzętu i narzędzi oraz środków ochrony

osobistej dla wykonania studni rewizyjnej usytuowanej na przykanaliku. Podaj skład zespołu
pracowników do wykonania zadania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować wytyczne wykonania studni rewizyjnej,
2) na arkuszu papieru wykonać niezbędne zestawienia i wykazy,
3) podać skład zespołu pracowników do wykonania zadania,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

katalogi materiałów do budowy studni rewizyjnej,

–

katalogi studni rewizyjnych z tworzyw sztucznych,

–

wytyczne wykonywani studni rewizyjnych,

–

arkusz papieru formatu A4,

–

długopis, linijka, ołówek, gumka,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wykonywania instalacji kanalizacyjnych.

Ćwiczenie 2

Z zestawu łączników dobierz te, które są niezbędne do wykonania fragmentu instalacji

kanalizacyjnej z żeliwa sferoidalnego DN 100 o zadanym przebiegu przedstawionym
w dokumentacji technicznej instalacji kanalizacyjnej. Wykonaj zestawienie wybranych
łączników na arkuszu papieru formatu A4.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację techniczną instalacji kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z zestawem łączników będących wyposażeniem stanowiska,
3) wybrać kształtki do montażu fragmentu instalacji kanalizacyjnej,
4) sprawdzić poprzez wstępne połączenie, czy wybrane kształtki pasują ze względu na

średnicęi oczekiwaną zgodnie z dokumentacją techniką połączenia,

5) zapisać wykazy na formacie papieru,
6) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestaw rur, kształtek żeliwnych o różnych średnicach,

–

dokumentacja techniczna instalacji kanalizacyjnej,

–

arkusz papieru formatu A4,

–

długopis, ołówek, gumka, linijka,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wykonywania instalacji kanalizacyjnych.

Ćwiczenie 3

Wykonaj połączenie dwóch odcinków rur żeliwnych bezkielichowych różnych średnic

wykorzystując do ich połączenia łączniki, obejmy i zaciski połączeniowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dobrać rury do wykonania połączenia,
3) dobrać łączniki,
4) dobrać obejmy i zaciski połączeniowe,
5) oczyścić powierzchnię bosych końców rur oraz końcówek łączników,
6) dopasować poszczególne elementy połączeniowe względem siebie,
7) połączyć rury i łączniki w fragment instalacji,
8) zlikwidować stanowisko pracy,
9) zagospodarować odpady,
10) zaprezentować efekty swojej pracy,
11) dokonać oceny ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stół montażowy z dostępem do oświetlenia,

–

2 odcinki rury żeliwnej bezkielichowej o różnych średnicach,

–

łącznik redukcyjny (zwężka kanalizacyjna),

–

materiały do czyszczenia – do wyboru: papier ścierny drobnoziarnisty, wełna stalowa,
włókno tworzywowe, wilgotna ściereczka,

–

obejmy i zaciski połączeniowe,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wykonywania instalacji kanalizacyjnych.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wskazać zalety rur żeliwnych kanalizacyjnych?



określić rodzaje i sposoby połączeń rur kanalizacyjnych z żeliwa?



określać sposoby połączeń rur kanalizacyjnych z kamionki?



dobrać obejmy dla wykonania połączenia rur kanalizacyjnych żeliwnych
bezkielichowych?



wskazać

miejsca

założenia

punktów

mocowania

pionie

kanalizacyjnym



określić sposoby łączenia rur żeliwnych kanalizacyjnych z innymi
rodzajami rur?



połaczyć przykanalik z miejską siecią kanalizacyjną?



scharakteryzować

zagrożenia

związane

nieprawidłowym

wykonywaniem przykanalika?



określić maksymalne spadki kanalizacyjnego przewodu odpływowego z
rur kamionkowych?



10) zastosować zasady bhp podczas montażu instalacji kanalizacyjnej

wykonywanejz zastosowaniem różnych materiałów?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11. Odbiór i eksploatacja instalacji kanalizacyjnych

4.11.1. Materiał nauczania

Badanie szczelności instalacji kanalizacyjnej

Podczas badania szczelności instalacji kanalizacyjnej powinno przeprowadzić się

sprawdzenie:
–

szczelności podejść i pionów kanalizacyjnych w czasie swobodnego przepływu wody
przez przewody dla ścieków bytowych,

–

szczelności połączeń przewodów odpływowych poprzez zalanie ich wodą powyżej
kolana łączącego pion z przewodem odpływowym,

–

szczelności wewnętrznych pionów deszczowych poprzez zalanie ich na całej długości
wodą,

–

wytrzymałości materiału z którego wykonane są wewnętrzne piony deszczowe
ciśnieniem wody równym 1,5 krotnej wysokości budynku.
Instalacje dla ścieków bytowych i deszczowych uznaje się za szczelne, jeżeli w czasie

badańi oględzin nie występują przecieki wody w miejscach połączeń.

Odbiór instalacji kanalizacyjnej

Dla kanalizacji grawitacyjnej ścieków bytowych w czasie odbioru międzyoperacyjnego

(częściowego) należy sprawdzić sposób prowadzenia przewodów oraz lokalizację przyborów
sanitarnych. Szczegółowa kontrola obejmuje sprawdzenie:
–

przebiegu tras przewodów kanalizacyjnych,

–

prawidłowości spadków przewodów,

–

szczelności połączeń odcinków rurowych,

–

kompensację wydłużeń w przypadku rur z tworzyw sztucznych,

–

lokalizację przyborów sanitarnych.
Odbiorowi częściowemu powinno się poddać wszystkie te elementy instalacji, które

ulegają zakryciu lub zabudowaniu w czasie postępu robót: wykonywanie przejść przez
przegrody budowlane, bruzd, wykopów, oraz których sprawdzenie jest niemożliwe w czasie
odbioru końcowego.

Każdorazowo po dokonaniu odbioru częściowego powinien być spisany protokół

i złożony stosowny wpis w dzienniku budowy.

Przy odbiorze końcowym powinny zostać przedłożone protokoły odbiorów częściowych

i prób szczelności, powinna podlegać sprawdzeniu zgodność stanu istniejącego
z dokumentacją techniczną i z warunkami technicznymi wykonania i odbioru robót.

W szczególności powinno poddać się sprawdzeniu:

–

prawidłowości wykonanych połączeń,

–

jakości zastosowanych materiałów uszczelniających w połączeniach,

–

rodzaju, wymiarów, przebiegu tras, zastosowanych spadków przewodów,

–

jakości wykonania wentylacji przewodów kanalizacyjnych,

–

prawidłowości zastosowania punktów mocowania przewodów oraz odległości między
tymi punktami,

–

prawidłowości zainstalowania przyborów sanitarnych,

–

zgodności wykonania instalacji kanalizacyjnej z dokumentacją techniczną.

Konserwacja instalacji i urządzeń kanalizacyjnych

Celem

instalacji

kanalizacyjnej

jest zapewnienie stałego odpływu ścieków

z nieruchomości. Aby warunek ten został spełniony, musi ona przez cały okres użytkowania
być utrzymana w pełnej sprawności technicznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zakres czynności eksploatacyjnych obejmuje:

–

przeglądy,

–

konserwacje,

–

remonty.
Zadaniem przeglądów instalacji i urządzeń kanalizacyjnych jest kontrola i stwierdzenie

ewentualnych uszkodzeń i ocena stanu zużycia poszczególnych ich elementów. Pozwalają
one na szybie usunięcie w ramach prac konserwacyjnych zauważonych usterek, przez co
zapobiega się awariom i wyłączeniem instalacji kanalizacyjnej z użytkowania.

Konserwacja obejmuje wykonywanie drobnych czynności naprawczych m.in.:

–

przepychanie odpływów z przyborów sanitarnych,

–

przepychanie podejść kanalizacyjnych,

–

wymiana przyborów,

–

wymiana uszkodzonych odcinków podejść,

–

usunięcie osadów nagromadzonych w syfonach,

–

usunięcie osadów zalegających w przewodach.
Remonty naprawcze swoim zakresem obejmują prace o większym stopniu trudności

technicznych aż do wymiany całej instalacji kanalizacyjnej.

Zakres prac konserwacyjnych powinni wykonywać pracownicy posiadający stosowne

kwalifikacje zawodowe, aby prace te były wykonane fachowo, sprawnie i nie wymagały
kilkukrotnego powracania do realizacji prac o tym samym lub podobnym zakresie.

W budownictwie mieszkalnym w warunkach miejskich zakresem czynności

eksploatacyjnych objęta jest instalacja kanalizacyjna w obiekcie budowlanym – od przyborów
i przewodów – aż do czyszczaka na przewodzie odpływowym wewnątrz budynku.

Eksploatacją przykanalika zajmują się miejskie służby kanalizacyjne.
Najczęściej wykonywanymi pracami na instalacji kanalizacyjnej są prace związane

z przepychaniem przewodów z uwagi na ich zatkanie, które może być w różnych miejscach:
–

w podejściach do przyborów,

–

w pionach,

–

w przewodzie odpływowym.
Przyczyny zatkania przewodów są bardzo różne, najczęstsze z nich to:

–

nieprawidłowe korzystanie z instalacji przez użytkownika (wylewnie tłuszczy,
wyrzucanie dużych rozmiarów odpadów i zanieczyszczeń np. puszki, opakowania,
materiały włókniste),

–

błędy w budowie,

–

wady materiałów użytych w wykonawstwie.
Nieprawidłowe korzystanie z instalacji kanalizacyjnej polega na:

–

spławianiu zanieczyszczeń stałych które ze względu na właściwości powinny być
usunięte z odpadami powstającymi w gospodarstwie domowym lub odpadami
przemysłowymi,

–

spławianie papieru, szmat, waty lub innych środków opatrunkowych, popiołu, piasku,
włosów, nici,

–

odprowadzaniu substancji o charakterze agresywnym w stosunku do materiałów z jakich
wykonana jest instalacja.
Błędy w budowie instalacji kanalizacyjnej lub ukryte wady materiałów mogą

spowodować:
–

przedostawanie się piasku przez niewłaściwie wykonane połączenia przewodów
kanalizacyjnych układanych w gruncie, co w konsekwencji prowadzi do zatkania
przewodów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

niekorzystne warunki gruntowo – wodne np. wysoki poziom wód gruntowych; przy
głęboko posadownionych piwnicach budynków może spowodować infiltrację wody do
wnętrza przewodów,

–

brak urządzeń przeciwzalewowych może spowodować cofkę ścieków z sieci
kanalizacyjnej i zalanie pomieszczeń piwnicy budynku.
Objawem niedrożności przewodów instalacji kanalizacyjnej jest zazwyczaj brak odpływu

ścieków z przyborów lub wypływ ścieków z instalacji do niżej położonych mieszkań, piwnic
budynku.

Sprzęt stosowany do udrażniania instalacji i urządzeń kanalizacyjnych

Wstępna lokalizacja miejsca awarii następuje na podstawie kontroli poziomu ścieków

w miejscu ich wypływu i poniżej tego miejsca. Dokładne zlokalizowanie miejsca awarii
wymaga zastosowania narzędzi: taśm, sprężyn, drążków elastycznych. Sprzęt ten wprowadza
się przez przybory, czyszczaki do przewodów, aż do miejsca stanowiącego opór. Po
zlokalizowaniu zapchania wprowadza się do przewodu odpowiednie narządzie ręczne lub
mechaniczne do ich przepychania.

Przepychanie w pierwszej fazie prowadzi się poprzez użycie najprostszego sprzętu

i sposobów. Podejmuje się następnie kolejne próby przebicia lub rozładowania korka, który
spowodował zapchanie. Jeśli powodem zapchania zatoru było utknięcie w przewodzie
twardego przedmiotu, to powinno podejmować się działanie mające na celu wyciagnięcie go
w całości.

Ostatecznym sposobem usunięcia niedrożności w przepływie ścieków jest demontaż

zapchanego odcinka przewodu lub kształtki i wstawienie nowego elementu.

Po usunięciu przyczyny zapchania koniecznie należy instalację kanalizacyjną przepłukać

z nagromadzonych osadów.

Efektywność prac zależy od stosowanych narzędzi i sprzętu.
Do przepychania stosuje się sprzęt ręczny i mechaniczny.
Sprzęt ręczny to:

–

taśmy stalowe o długości 7,5–30 m stosowane do ustalenia miejsca zatkania
i przepychania przewodów,

–

druty stalowe o długości 2,5–3 m oraz drążki sprężyste o grubości 20–30 mm i długości
3m przystosowane do łączenia poprzez łączniki w długie odcinki z możliwościami
założenia na koniec drutu końcówek o różnym przeznaczeniu,

–

spirale stalowe nazywane żmijkami lub sprężynami kanalizacyjnymi o średnicach
16, 22, 31mm w odcinkach długości 2 m lub 4 m każdy, przystosowane do łączenia
na długość do 30 m,

–

wycinacze korzeni,

–

przepychacze do przyborów i rur.
Sprzęt mechaniczny z silnikiem elektrycznym lub spalinowym stanowi konstrukcyjne

rozwinięcie sprzętu ręcznego.

4.11.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest przebieg wykonania próby szczelności instalacji kanalizacyjnej?
2. Kiedy przeprowadza się odbiór częściowy instalacji kanalizacyjnej?
3. Określić przyczyny zatkania przewodów instalacji kanalizacyjnej?
4. Na czym polega konserwacja instalacji kanalizacyjnej?
5. Jaki sprzęt używany jest do udrażniania instalacji kanalizacyjnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ kolejność czynności dla sprawdzenie szczelności instalacji kanalizacyjnej

w budynku niskim mieszkalnym, warunki przeprowadzenia badania oraz sposób jego
dokumentowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować wytyczne badania odbiorczego szczelności instalacji kanalizacyjnej,
2) zaplanować czynności dla sprawdzenia szczelności instalacji kanalizacyjnej w budynku

niskim mieszkalnym i zapisać je na arkuszu papieru formatu A4,

3) wykonać niezbędne zestawienia i wykazy,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wytyczne przeprowadzania odbiorów instalacji kanalizacyjnej,

–

arkusz papieru formatu A4,

–

długopis, linijka, ołówek, gumka,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca odbioru i eksploatacji instalacji kanalizacyjnych.

Ćwiczenie 2

Z zestawu narzędzi i sprzętu dobierz te, które posłużą do usunięcia niedrożności

zlokalizowanej w przewodzie odpływowym instalacji kanalizacyjnej w obiekcie
budowlanym, dla którego wykonana jest dokumentacja techniczna instalacji kanalizacyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację techniczną instalacji kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z sprzętem i narzędziami stosowanym w pracach konserwacyjnych instalacji

kanalizacyjnej,

3) zlokalizować miejsce wystąpienia niedrożności przewodu odpływowego na podstawie

istniejącej dokumentacji technicznej,

4) dobrać rodzaj sprzętu i narzędzia przeznaczone do usunięcia niedrożności w przewodzie

odpływowym,

5) sprawdzić w dokumentacji techniczno-ruchowej sprzętu, czy wybrane narzędzia i sprzęt

są przeznaczone do wykonywania czynności określonych w zadaniu,

6) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna instalacji kanalizacyjnej,

–

zestaw sprzętu, narzędzi, końcówek do czyszczenia przewodów kanalizacyjnych,

–

dokumentacja techniczno – ruchowa sprzętu do usuwania niedrożności w instalacji
kanalizacyjnej,

–

arkusz papieru formatu A4,

–

długopis, ołówek, gumka, linijka,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca odbioru i eksploatacji instalacji kanalizacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić

warunki

wykonywania

próby

szczelności

instalacji

kanalizacyjnej?



2) zgromadzić dokumenty do odbioru technicznego instalacji kanalizacyjnej?



3) przewidzieć błędy w budowie instalacji kanalizacyjnej mogące

spowodować niedrożność przewodów instalacji kanalizacyjnej?



4) określić warunki zastosowania sprzętu do udrażniania instalacji

kanalizacyjnej?



5) zaplanować czynności związane z czyszczeniem przykanalika?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.12. Instalacja kanalizacji deszczowej

4.12.1. Materiał nauczania

Elementy instalacji kanalizacji deszczowej

Zadaniem instalacji kanalizacji deszczowej jest odprowadzanie wód opadowych z połaci

dachu za pomocą systemu rynien i rur spustowych oraz przewodów odpływowych do sieci
kanalizacyjnej ogólnospławnej, sieci opadowej kanalizacji rozdzielczej.lub do gruntu.

System rynnowy polega na naturalnym (grawitacyjnym) spływie wód po połaci

dachowej, skąd jest przejmowana przez system rur. System ten również pracuje
grawitacyjnie. Umowną granicą instalacji deszczowej jest wylewka, z której woda może być
skierowana do sieci kanalizacji deszczowej (ogólnospławnej) lub na grunt.

Instalacja kanalizacji deszczowej składa się z następujących elementów:
1. Rynny – przewody o przekroju otwartym (okrągłym, prostokątnym, eliptycznym,

trapezowym, okapowym) biegnące wzdłuż krawędzi dachu. Zadaniem rynien jest
zebranie wody opadowej. Rynny prowadzone są z lekkim spadkiem w kierunku
narożników budynku, dzięki czemu woda nie wylewa się za krawędzie, tylko płynie
w kierunku rur spustowych.

2. Rury spustowe – pionowe odcinki przewodów o przekroju zamkniętym (najczęściej

okrągłym lub prostokątnym). Zadaniem rur spustowych jest zebranie wody płynącej
rynnami i odprowadzenie ich poza budynek. Rura spustowa może mieć stały przekrój lub
zwężać się (rura łańcuchowa).

3. Odpływy – elementy, za pomocą których rynny przechodzą w rury spustowe. Odpływ

jest odcinkiem rynny, w którym wykonany jest obrobiony otwór odpowiedniego kształtu,
pozwalający na włączenie rury spustowej. Można wyróżnić odpływy przelotowe
(sztucery) oraz odpływy końcowe (na narożnikach pomieszczeń).

4. Narożniki do rynien – umożliwiają połączenie rynien w narożnikach budynku. Właściwy

montaż narożników jest bardzo ważny dla właściwej pracy rynien (ruchów pod wpływem
temperatury).

5. Łączniki do rynien – złączki zwykłe, uszczelkowe i korekcyjne. Ponieważ montaż rynien

wymaga pozostawiania tzw. dylatacji (odstępów) złączki korekcyjne lub uszczelkowe
umożliwiają wykonanie takich połączenia z dylatacją.

6. Wylewki – kształtki, którymi kończy się rura spustowa. Wylewka może być włączona

do kanalizacji deszczowej, bądź znajdować się nad gruntem.

7. Łączniki do rur spustowych – kolana, trójniki, redukcje, mufy, mufy redukcyjne. Mufy

służą do włączania rur spustowych do odpływów, zadaniem muf redukcyjnych jest
połączenie rury spustowej i odpływu o różnych średnicach. Kolana pozwalają na zmianę
kierunku rury spustowej. Trójniki umożliwiają włączanie do rur spustowych wyposażenia
dodatkowego.

8. Obejmy, haki, rynajzy, – zadaniem tych elementów jest mocowanie rynien i rur

spustowych do dachów i ścian. Rynajzy służą do mocowania rynien – można dostosować
je do kształtu dachu i wymaganego spadku rynien. Obejmy przeznaczona są do
mocowania rur spustowych do ścian budynku.

9. Elementy wykończeniowe i dodatkowe – zadaniem tych elementów jest wykończenie

systemu lub uzupełnienie jego pracy. Przykładami mogą tu być:
a) dekiel służący do zakończenia rynny,
b) filtr siatkowy montowany na rurze spustowej, zatrzymujący zanieczyszczenia,
c) czyszczak (rewizja) umożliwiający przegląd i czyszczenie rury spustowej,
d) odprowadzenie do kanalizacji deszczowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odprowadzanie ścieków deszczowych z dachów

Sposób odprowadzania ścieków deszczowych z dachów zależy od wysokości budynku

i konstrukcji dachu. Dla dachów jedno – lub dwupołaciowych rynny są układane najczęściej
pod gzymsem ze spadkiem 0,5 % w kierunku rur spustowych. Przy niskich budynkach piony
deszczowe są prowadzone na zewnątrz budynku.

W budynkach o dużej liczbie kondygnacji piony deszczowe nie powinny być prowadzone

na zewnątrz budynku, z uwagi na obciążenie wywoływane wiatrem na rury i trudności
eksploatacyjne. Dachy w budynkach wielokondygnacyjnych wykonane są jako dwupołaciowe
ze spadkiem w kierunku do środka obiektu. W tych wypadkach piony deszczowe prowadzone
są wewnątrz budynku.

Średnice pionów deszczowych powinny wynosić:

–

50–100 mm przy odprowadzaniu ścieków deszczowych z ganków i balkonów,

–

150 mm przy odprowadzaniu ścieków deszczowych z powierzchni dachów.
Piony deszczowe powinny być rozstawione w odległości od 10 do 25 m. Jeden pion

deszczowy powinien odprowadzać ścieki deszczowe z powierzchni dachu nie przekraczającej
200 m

Dla wysokich budynków pion deszczowy powinien być zakończony wpustem dachowym

z kratką ochraniającą przed zanieczyszczeniami spływającymi z dachu. Wpust powinien być
osadzony w konstrukcji dachu w sposób uniemożliwiający zalanie pomieszczeń z ostatniej
kondygnacji budynku.

Średnice przewodów odpływowych ułożonych w gruncie powinny wynosić:

–

100 mm dla pionów o średnicy 50–100 mm,

–

150 mm dla pionów o średnicy 150 mm.

Rys.10. Schemat odprowadzania wód opadowych z połaci dachu [10, s. 11.5.1.]

1 – rynna, 2 – rura spustowa, 3 – wpust deszczowy z rurą żeliwną
kielichową, 4 – przewód odpływowy, 5 – zewnętrzna kanalizacja
deszczowa, 6–uchwyt do rury spustowej, 7 – pas okapowy, 9 – uchwyt do
rynny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odprowadzanie ścieków deszczowych z terenów przyległych do budynków

Odprowadzanie ścieków deszczowych z powierzchni podwórek i terenów przyległych

do budynku odbywa się z wykorzystaniem wpustów podwórzowych.

Na powierzchni terenu jest osadzony żeliwny wpust ściekowy z kratką, oparty na

osadniku kamionkowym. Powyżej dna osadnika umieszczony jest króciec służący do
podłączenia poprzez syfon z przewodem odpływowym. Średnica osadnika wynosi 300 mm,
a króćca i przewodu odpływowego 150 mm.

Można też podłączyć rurę spustową do osadnika rynnowego. Woda z rury spustowej

przepływa przez osadnik, na którym zatrzymywane są zanieczyszczenia. W dolnej części
osadnik wyposażony jest w odpowiednie kolanko, do którego może być podłączony przewód
kanalizacyjny. Osadnik powinien być czyszczony raz do roku – w przeciwnym razie zapcha
się, co uniemożliwi skuteczny odpływ wody.

System służący do usuwania wody z powierzchni (np. z podwórka) nosi nazwę

odwodnień. Woda zbierana jest przez specjalne urządzenia odwadniające, z których
kierowana jest do kanalizacji. System odwadniający jest konieczny w następujących
sytuacjach: gdy grunt jest słabo przepuszczalny lub nieprzepuszczalny – np. gliny, iły (woda
nie będzie w sposób naturalny wsiąkała w grunt); niemożliwy jest naturalny odpływ
powierzchniowy (z powodu ukształtowania terenu); obciążenie powierzchni jest duże– np.
działka jest mała albo jest na niej zabudowa szeregowa.

Materiały do budowy instalacji kanalizacji deszczowej

Materiał, z którego wykonana zostaje instalacja kanalizacji deszczowej, będzie

decydował nie tylko o estetyce budynku, ale przede wszystkim o skutecznym odprowadzaniu
wód opadowych z dachu. Materiał ten będzie poddawany wpływom środowiska.

Przewody instalacji kanalizacji deszczowej – rynny i rury spustowe wykonuje się

wykorzystując:

–

PVC – U,

–

stal nierdzewną powlekaną cyną,

–

aluminium,

–

miedź,

–

stopy tytanu z cynkiem.
Rynny z PVC – U zabezpieczone tlenkiem tytanu lub akrylem są stabilizowane

promieniami UV. Dzięki takim zabezpieczeniom, są odporne na zmiany temperatur i na
oddziaływanie promieni UV. Są odporne na korozję atmosferyczną. Wadą jest rozszerzalność
cieplna (rynny wymagają kompensacji).

Rynny ze stali nierdzewnej powlekane puralem są wytrzymałe, trwałe, odporne na

działanie temperatury i promieni UV. Wadą tych rynien jest to, że niestety ulegają korozji
zewnętrznej, a ponadto wykazują podatność na korozję wewnętrzną, gromadzą się osady
niszcząc materiał i zmniejszając przekrój przewodu.

Rynny z aluminium są lekkie, odporne na korozję z uwagi na zabezpieczenie korozyjne,

nie ulegają działaniu promieni UV i różnic temperatur. Ścianki rynien są cienkie i gładkie,
co sprzyja samooczyszczaniu się przewodów spustowych. Nie powinny być łączone metalami
i betonem bo wówczas ulegają korozji kontaktowej.

Rynny z miedzi mogą być patynowane, powlekane akrylem lub cynkiem. Są trwałe,

odporne na działanie promieni UV, temperatury i korozję. Wytwarzająca się warstewka
patyny ochrania przewody przed korozją. Nie powinny być łączone z aluminium oraz ze stalą
na możliwość powstania korozji kontaktowej.

Rynny cynkowo – tytanowe mogą być patynowane. Z uwagi na nawet niewielką

zawartość ok. 1% tytanu są odporne na korozję, działanie promieniu UV i różnic temperatur.
Wadą jest małą liczba fachowców wykonujących tego typu rynny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zestawienie technik połączeń rynien i rur spustowych w zależności od zastosowanego

materiału przedstawia tabela 6.

Tabela 6. Zestawienie materiałów wg technik połączeń rynien i rur spustowych [źródło własne]

Materiał

połączenia

stal
nierdzewna

spawane, poprzez złączki i klamry zatrzaskowe z gumową uszczelką

tytancynk

lutowane, poprzez zatrzaskowe złączki z uszczelkami, wsuwane
(odpowiednie mufy), klejone

miedź

lutowane, poprzez zatrzaskowe złączki z uszczelkami

aluminium

lutowane

PVC

poprzez kształtki i łączniki z uszczelkami, poprzez złączki
zatrzaskowe.

Montaż przewodów instalacji kanalizacji deszczowej

Jednym ze sposobów odprowadzenia wody jest podłączenie systemu rynnowego

do kanalizacji deszczowej. Wówczas na dolnym odcinku rury spustowej, mniej więcej
0,3–0,8 m ponad terenem, należy zamontować rewizję (czyszczak).

Rewizja ma wewnątrz kratkę, na której zbierają się liście i inne zanieczyszczenia

spływające z rynny. Dzięki otwieranej klapie można ją oczyścić. Przynajmniej raz w roku,
najlepiej późną jesienią, powinno się skontrolować i udrożnić każdy odpływ. Rura spustowa
z rewizją przyłączona jest do przewodów odpływowych, a te łączą się z kanalizacją. Średnica
przewodów musi być co najmniej równa średnicy rur spustowych i najczęściej wynosi
100–150 mm. Głębokość, na jakiej powinno się układać rury, zależy od strefy przemarzania
i wynosi 1–1,4 m, a ich minimalny spadek w kierunku kanalizacji – 2%. System taki nie ma
blokady przedostawania się zapachów, dlatego lepiej nie podłączać go do kanalizacji
ogólnospławnej.

Innym sposobem odprowadzenia wody bezpośrednio do kanalizacji jest podłączenie rury

spustowej do osadnika rynnowego. Wyposażony jest on w klapkę, która stanowi blokadę
zapachową, i wyciągany kosz, w którym gromadzą się większe zanieczyszczenia, takie jak
liście.

Rynny łączone są m.in. na zatrzask z uszczelką. Takie połączenie jest całkowicie

szczelne, łatwe do wykonania i najskuteczniej przenosi zmiany długości rynien pod wpływem
temperatury. W celu ułatwienia montażu i zmniejszenia ewentualnych oporów związanych ze
zmianami długości rynien powinno wykonywać się posmarowanie uszczelek w kształtkach
przed zamontowaniem środkiem poślizgowym.

Połączenia na klej nie zapewniają kompensacji zmian długości tworzywa. Systemy

klejone wymagają stosowania specjalnych elementów kompensacyjnych. Klejone połączenie
uniemożliwia prostą wymianę elementów lub rozbiórkę bez ich zniszczenia. Ponadto,
zapewnienie czystości połączenia klejonego w warunkach budowy jest trudne, a wilgotna
pogoda nie sprzyja wykonywaniu dobrych jakościowo łączy klejowych.

Montaż rynien jest bardzo prosty i można przeprowadzić go samodzielnie w oparciu

o instrukcję montażu zastosowanego systemu rynnowego. Przy montażu należy pamiętać
przede wszystkim o zachowaniu następujących zasad:
–

rozstaw uchwytów nie może być większy niż 60 cm,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

rozstaw obejm maksymalnie 2 m (obejmy mocowane powinny być na kształtkach
rurowych,

–

rura musi mieć możliwość swobodnej zmiany długości w zależności od zmian
temperatury otoczenia),

–

sprawdzić prawidłowość założenia uszczelek i posmarować je przed montażem pastą
silikonową; nie stosować do tego celu substancji ropopochodnych, które niszczą
uszczelkę,

–

montaż rynien w kształtkach wykonać zgodnie z oznaczeniem na kształtkach,

–

przy montażu rur w kształtkach pamiętać o zachowaniu luzu (w zależności od
temperatury montażu – w lecie wystarczy ok. 5 mm, a gdy temperatura spada blisko 0

– nawet 12 mm).
Rynny można mocować do deski policzkowej (za pomocą uchwytów z PVC) lub do

desek poszycia dachowego.

Jeżeli instalacja kanalizacji deszczowej wykonywana jest z pionem wewnętrznym

to szczególnie ważne i istotne jest właściwe osadzenie wpustu dachowego w połaci dachowej.

Konserwacja instalacji kanalizacji deszczowej

Prawidłowa praca instalacji polega na odbieraniu wody deszczowej niezależnie od

wielkości opadów. Wykonanie połączeń między rurami powinno być szczelne i dodatkowo
wzmocnione, nie należy zapominać o dylatacjach (szczelinach) umożliwiających zachowanie
dobrych parametrów wytrzymałościowych (odcinki rur nie mogą być zbyt długie).

Dylatacje muszą być prawidłowo uszczelnione; rury instalacyjne ulegają rozszerzaniu

pod wpływem temperatury (szczególnie jest to istotne przy rurach z PVC). Trzeba uwzględnić
„luz” podczas montażu naściennego.

Dobór materiału na system orynnowania trzeba uzależnić od lokalnych warunków

środowiskowych, aby nie uległy zniszczeniu pod wpływem opadów.

4.12.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Kiedy odprowadzanie wód opadowych z dachów prowadzi się pionem zewnętrznym?
2. Jakie są stosowane materiały do budowy pionów zewnętrznych instalacji kanalizacji

deszczowej?

3. Kiedy stosuje się rynny z tworzyw sztucznych?
4. Jakimi technikami łączy się rynny z PVC?
5. Jakie zanieczyszczenia zatrzymuje osadnik rynnowy?

4.12.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj montaż fragmentu rynny z PVC połączeniem na uszczelki z pionem spustowym

zgodnie z dokumentacją techniczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) przeanalizować dokumentacją techniczną,
3) zgromadzić materiał niezbędny do wykonania zadania,
4) skompletować narzędzia, sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej,
6) wyznaczyć trasę prowadzenia rynny,
7) ustalić różnicę wysokości wynikającej z nachylenia rynny,
8) wyznaczyć miejsce montażu zewnętrznych uchwytów,
9) zamocować uchwyty do mocowania rynny,
10) dopasować i zamocować pozostałe uchwyty mocowania rynny na łacie okapowej dachu,
11) dopasować długości rynien do wymagań określonych dokumentacją,
12) wstawić rynnę w uchwyty mocujące,
13) wykonać połączenia odcinków rynien z łącznikami,
14) wyznaczyć miejsce montażu leja spustowego,
15) zamontować lej spustowy,
16) ustalić linię dla prowadzenia pionu spustowego,
17) wyznaczyć miejsce montażu czyszczaka,
18) ustalić miejsca montażu uchwytów mocujących,
19) zamocować uchwyty do ściany budynku,
20) założyć rury pionów spustowych,
21) zamontować czyszczak na przewodzie spustowym,
22) sprawdzić szczelność wykonanych połączeń,
23) zagospodarować odpady i niewykorzystane materiały,
24) uporządkować stanowisko pracy,
25) ocenić jakość wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna instalacji kanalizacji deszczowej,

–

elementy systemu rynnowego,

–

odcinki rur spustowych,

–

drabina,

–

kołki rozporowe,

–

wiertarka udarowa z kompletem wierteł,

–

piłka brzeszczotowa,

–

komplet wkrętaków płaskich,

–

komplet wkrętaków krzyżakowych,

–

komplet pilników,

–

czyściwo,

–

poziomnica,

–

taśma miernicza,

–

sznurek,

–

mazak,

–

apteczka pierwszej pomocy,

–

środki ochrony osobistej,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca instalacji kanalizacji deszczowej.

Ćwiczenie 2

Dobierz z katalogów materiał do wykonania instalacji kanalizacji deszczowej z pionem

zewnętrznym zgodnie z dokumentacją techniczną we wskazanej przez nauczyciela technice
wykonania połączenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokumentację techniczną instalacji kanalizacji deszczowej,
2) wybrać z katalogów materiał i kształtki do montażu pionu zewnętrznego,
3) sprawdzić, czy wybrane elementy systemu rynnowego i pionu spustowego stanowią

całość instalacji opisanej w dokumentacji i czy można zastosować je w wskazanej
technice połączenia,

4) zapisać wyniki pracy na arkuszu papieru,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

katalogi różnych systemów rynnowych z PVC i miedzi,

–

dokumentacja techniczna instalacji kanalizacji deszczowej,

–

arkusz papieru formatu A4,

–

długopis, ołówek, gumka, linijka,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca instalacji kanalizacji deszczowej.

4.12.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić techniki połączeń systemów rynnowych?



2) określić rozstaw obejm rynien i rur spustowych?



3) określić zasady montażu wpustów dachowych?



4) dobrać elementy do montażu systemu rynnowego?



5) zaplanować czynności związane z montażem systemu rynnowego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za każdą poprawną odpowiedź możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Są cztery możliwe

odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna; zaznacz ją znakiem X.

7. Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz

odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedź, którą uważasz za
poprawną.

8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

11. Po rozwiązaniu testu sprawdź, czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE

ODPOWIEDZI.

12. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. W układzie jednostrefowym dla niskich obiektów budowlanych instalacje wodociągowe

montowane są jako instalacje
a) z rozdziałem dolnym.
b) z rozdziałem górnym.
c) z rozdziałem dolnym dwururowe.
d) z rozdziałem dolnym jednorurowe.

2. Średnica podejścia kanalizacyjnego dla pojedynczego zlewozmywaka wynosi

a) 40 mm.
b) 50 mm.
c) 75 mm.
d) 100 mm.

3. Spadek ciśnienia w czasie próby szczelności na instalacji wodociągowej z stali

ocynkowanej może wynosić
a) 2%.
b) 3%.
c) 5%.
d) 10%.

4. Długość podejścia kanalizacyjnego dla pojedynczej miski ustępowej nie powinna

przekraczać
a) 0,5 m.
b) 1,5 m.
c) 2,5 m.
d) 3,5 m.

5. Do jednego pionu kanalizacyjnego maksymalnie można włączyć misek ustępowych

w liczbie
a) 1 szt.
b) 5 szt.
c) 10 szt.
d) 20 szt.

6. Przewody wody zimnej prowadzi się nad przewodami

a) kanalizacyjnymi.
b) elektrycznymi.
c) wody ciepłej.
d) gazowymi.

7. Przed badaniem szczelności instalacja wodociągowa powinna być napełniona wodą przez

a) 3 godziny.
b) 6 godzin.
c) 12 godzin.
d) 24 godziny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Montaż instalacji kanalizacyjnej rozpoczyna się od ułożenia

a) pionu.
b) podejścia.
c) przyboru.
d) przykanalika.

9. Rury z PVC w instalacji kanalizacyjnej łączy się poprzez

a) kielichy.
b) kołnierze.
c) lutowanie.
d) zgrzewanie.

10. Podejście kanalizacyjne z pionem powinno być łączone przez

a) kolano.
b) odsadzkę.
c) rewizję.
d) trójnik.

11. Podejście do przyborów sanitarnych dla ścieków agresywnych może być wykonane z rur

a) azbestowo-cementowych.
b) kamionkowych.
c) betonowych.
d) stalowych.

12. Rura wentylacyjna ma za zadanie

a) zabezpieczać przed osadzaniem się osadów na ściankach pionów.
b) likwidować zjawisko lewarowe w pionie zredukowanym.
c) utrzymywać równomierny przepływ ścieków w pionie.
d) przeciwdziałać wysysaniu wody z syfonów.

13. Rynny układa się ze spadkiem

a) 0,5%.
b) 1,0%.
c) 1,5%.
d) 2,0%.

14. Zawór pływakowy montuje się jako element

a) kontrolujący przepływ wody w instalacji wodociągowej.
b) zabezpieczający instalacji wodociągowej.
c) regulujący przepływ wody w instalacji.
d) czerpalny w instalacji wodociągowej.

15. Połączenie wodociągowe za pomocą opaski można wykonać gdy średnica połączenia jest

a) mniejsza od połowy średnicy przewodu ulicznego.
b) większa od połowy średnicy przewodu ulicznego.
c) taka sama co średnica przewodu ulicznego.
d) równa połowie średnicy przewodu ulicznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16. W instalacji wodociągowej połączenie rozłączne rury z miedzi przy zastosowaniu

łączników gwintowanych wykonuje się w montażu
a) dwóch prostych odcinków rurowych.
b) połączenia wodociągowego.
c) zestawu wodomierzowego.
d) zestawu odwadniającego.

17. Proste odcinki przewodu na połączeniu wodomierzowym powinny być równe

a) przed wodomierzem 3 średnicom przewodu, za wodomierzem 3 średnicom

przewodu.

b) przed wodomierzem 3 średnicom przewodu, za wodomierzem 5 średnicom

przewodu.

c) przed wodomierzem 5 średnicom przewodu, za wodomierzem 3 średnicom

przewodu.

d) przed wodomierzem 5 średnicom przewodu, za wodomierzem 5 średnicom

przewodu.

18. Rura wywiewna powinna być wyprowadzona ponad połać dachu na wysokość

a) 0,05–0,45 m.
b) 0,50–1,00 m.
c) 1,05–1,50 m.
d) 1,55–2,00 m.

19. Szczelność wykonanego podejścia kanalizacyjnego sprawdza się poprzez przepływ

w przewodzie
a) powietrza.
b) ścieków.
c) azotu.
d) wody.

20. Przy włączaniu przykanalika do studni rewizyjnej różnica wysokości między dnem

przykanalika i studni rewizyjnej na kanale miejskiej sieci kanalizacyjnej nie powinna
przekraczać
a) 20 cm.
b) 50 cm.
c) 2%.
d) 3%.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Wykonywanie i eksploatacja instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych

Zaznacz poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Chudzicki J., Sosnowski S.: Instalacje kanalizacyjne – projektowanie, wykonanie,

eksploatacja.,Wydawnictwo „Seidel – Przywecki”, Warszawa 2005

2. Chudzicki J., Sosnowski S.: Instalacje wodociągowe – projektowanie, wykonanie,

eksploatacja., Wydawnictwo „Seidel – Przywecki”, Warszawa 2005

3. Cieślowski S., Karpiński M., Trzaskowski W.: Technologia Instalacje sanitarne. WSiP,

Warszawa 1996

4. Cieślowski S., Krygier K.: Technologia Instalacje sanitarne część 1. WSiP, Warszawa

1998

5. Fox U.: Techniki instalacyjne w budownictwie mieszkaniowym – projektowanie,

wykonawstwo, eksploatacja, zmiana sposobu użytkowania, Arkady, Warszawa 1998

6. Heidrich Z.: Wodociągi i Kanalizacja. Część 2 Kanalizacja. WSiP, Warszawa 2004
7. Heidrich Z.: Wodociągi i Kanalizacja. Część 1. Wodociągi. WSiP, Warszawa 2004
8. Płuciennik M. : Warunki techniczne wykonania i odbioru instalacji wodociągowych.

Wymagania techniczne Zeszyt 7. COBRTI INSTAL, Warszawa 2003

9. Polska Norma PN – EN 12056–1:2002 Systemy kanalizacji grawitacyjnej wewnątrz

budynków – Część 1: Postanowienia ogólne i wymagania

10. Polska Norma PN–81/B–01700.01 Instalacje wewnętrzne wodociągowe i kanalizacyjne.

Wymagania i badania przy odbiorze – Instalacje kanalizacyjne

11. Polska Norma PN–81/B–10700.00 Instalacje wewnętrzne wodociągowe i kanalizacyjne.

Wymagania i badania przy odbiorze. Wspólne wymagania i badania

12. Polska Norma PN–81/B–10700.02 Instalacje wewnętrzne wodociągowe i kanalizacyjne.

Wymagania i badania przy odbiorze. Przewody wody zimnej i ciepłej z rur stalowych
ocynkowanych

13. Polska Norma PN–81/B–10700.04 Instalacje wewnętrzne wodociągowe i kanalizacyjne.

Wymagania i badania przy odbiorze. Przewody wody zimnej z polichlorku winylu
i polietylenu

14. Polska Norma PN–B–10720:1998 Wodociągi. Zabudowa zestawów wodomierzowych

w instalacjach wodociągowych. Wymagania i badania przy odbiorze

15. Praca zbiorowa.: Technologia instalacji wodociągowych i gazowych część 1 Instalacje

wodociągowe, Rea, Warszawa1998

16. Praca zbiorowa.: Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlano-

montażowych. tom II Instalacje sanitarne i przemysłowe. Arkady, 1988

17. Praca zbiorowa.: Wodociągi i kanalizacja – projektowanie, montaż, eksploatacja,

modernizacja, Wydawnictwo Verlag Dashőfer. Warszawa 2005

18. www.e–instalacje.pl
19. www.muratordom.pl

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
05i Wykonywanie i eksploatacja sieci wodociągowych i kanalizacyjnych
05i Wykonywanie i eksploatacja sieci wodociągowych i kanalizacyjnych
05 Wykonywanie i eksploatacja sieci wodociągowych
712[06] Z1 09 Wykonywanie gzymsów i układów rolkowych
PN B 02865 1997 Ochrona przeciwpożarowa budynków Przeciwpożarowe zaopatrzenie wodne Instalacja wodo
instrukcja bhp eksploatacji instalacji elektrycznych niskiego napiecia
WYMIAROWANIE INSTALACJI WODOCIAGOW
Uprawnienia do eksploatacji instalacji i sieci elektrycznych, BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY, PORADY
PN 92 B 01706 Instalacje wodociągowe Wymagania w projektowaniu
Instalacje wodociagowe
PN B 02865 1997 Ap1 1999 Ochrona przeciwpożarowa budynków Przeciwpożarowe zaopatrzenie wodne Instal
311[10] Z1 09 Wykonywanie pomia Nieznany (2)
06i Wykonywanie i eksploatacja sieci ciepłowniczych
MONTAŻ I EKSPLOATACJA INSTALACJI ELEKTRYCZNEJ W OBIEKTACH
INSTALACJA WODOCIĄGOWA 104 111
PROJEKT INSTALACJI WODOCIĄGOWO
09 Wykonywanie posadzek z tworz Nieznany (2)

więcej podobnych podstron