http://www.wychmuz.pl

Wychowanie Muzyczne 1 2011

9

Kultura

D

o najważniejszych czasopism muzycz-
nych ukazujących się w okresie mię-
dzywojennym należały: „Muzyka”

(Warszawa 1924–1938), „Muzyka Polska”
(Warszawa 1934–1939), „Lwowskie Wiado-
mości Muzyczne i Teatralne” (1925–1934),
„Przegląd Muzyczny” (Poznań 1925–1931),
„Śpiewak” (Poznań 1918–1924), „Śpie-
wak” (Katowice 1920–1939), „Kwartalnik
Muzyczny” (1928–1933). W omawianym
okresie ukazywało się również kilkanaście
innych czasopism o ograniczonym charak-
terze i zasięgu. Były to periodyki wydawane
przeważnie przez amatorskie lub zawodowe
organizacje muzyczne, m.in.: „Pracownik
Muzyczny” (Warszawa 1919), „Przegląd
Cecyliański” (Warszawa 1919–1920), „Vade-
mecum dla Muzyków Kościelnych” (Poznań
1923–1924), „Przegląd Teatralny i Muzycz-
ny” (Warszawa 1924–1925), „Życie Muzycz-
ne i Teatralne” (Poznań 1934–1935), „Echo”
(Lwów 1936–1937) (Michałowski 1967, 8).

„Przegląd Muzyczny” (1918–1919)

Odradzające się po I wojnie światowej ży-

cie kulturalne i muzyczne stworzyło warun-

ki do ożywionego rozwoju specjalistycznej
prasy muzycznej. Już w 1918 r. wznowiono
wydawanie w Warszawie, po przerwie wo-
jennej, pisma „Przegląd Muzyczny”, które
nie utrzymało się jednak długo, przestało
ukazywać się w 1919 r. Publikowano w nim
głównie recenzje z życia muzycznego War-
szawy i Łodzi, ale też artykuły znanych mu-
zykologów, m.in. prof. Adolfa Chybińskiego,

Jarosław Domagała

Prasa muzyczna w Polsce w okresie
dwudziestolecia międzywojennego

W upowszechnianiu zagadnień wychowania muzycznego i kultury muzycznej ogrom-
ną rolę odgrywały zawsze czasopisma muzyczne. Dziś sytuacja na tym polu pozosta-
wia wiele do życzenia, nie zawsze jednak tak było. W dwudziestoleciu międzywojen-
nym, kiedy to odzyskanie niepodległości stworzyło w Polsce nowe, lepsze warunki do
rozwoju profesjonalnej prasy, ukazywało się wiele pism muzycznych zawierających
informacje na temat ówczesnego życia muzycznego, omawiających zagadnienia z za-
kresu historii muzyki i teorii muzycznej. Ważne miejsce zajmowała w nich również
problematyka pedagogiczna.

10

Wychowanie Muzyczne 1 2011

http://www.wychmuz.pl

Kultura

prof. Zdzisława Jachimeckiego, prof. Józefa
Reissa i dr Stefanii Łobaczewskiej. Na ła-
mach pisma głos zabierali również wybitni
krytycy muzyczni – Mateusz Gliński i Fran-
ciszek Brzeziński (Porębiczowa 1964,
14). Równolegle we Lwowie ukazywała się
„Gazeta Muzyczna” pod redakcją Stani-
sława Niewiadomskiego, która przetrwała
do 1921 r. Obok tych czasopism wydawano
także inne periodyki muzyczne.

„Muzyka” (1924–1938)

Różnorodność i liczba czasopism mu-

zycznych były dowodem społecznej potrze-
by istnienia profesjonalnego piśmiennictwa
muzycznego. Oczekiwania te spełniło wy-
dawane w latach 1924–1938 w Warszawie
(redakcja mieściła się przy ul. Kapucyń-
skiej 13) pismo „Muzyka”, które odegra-
ło bardzo ważną rolę w rozwoju polskiej
kultury muzycznej. Przez 14 lat ukazały
się 94 zeszyty tego periodyku o łącznej ob-
jętości 5 350 stron. Podejmowana tematyka
oraz kompetencja, rozmach i pomysłowość
redakcji stawiają „Muzykę” na czołowym
miejscu w Polsce wśród pism tego okresu.
W latach trzydziestych podobne znaczenie
miały wprawdzie inne pisma, w szczegól-
ności „Muzyka Polska”, jednak „Muzyka”
pozostała najbardziej reprezentacyjnym
i wszechstronnym czasopismem muzycz-
nym swego okresu.

Wydawcą i redaktorem czasopisma był

krytyk muzyczny, dyrygent i kompozytor –
Mateusz Gliński. Cele i zamierzenia nowego
wydawnictwa określał on następująco:

„[...] zasadniczym celem naszej działal-

ności będzie budzenie i podsycanie zdro-
wego instynktu muzycznego, walka z anal-
fabetyzmem i dezorientacją w dziedzinie
muzycznej. «Muzyka» pozostanie przeto
czasopismem nie tylko dla fachowców, ale
i dla wszystkich tych, którzy kochają piękno
i interesują się rozwojem sztuki polskiej i ob-
cej” (Od redakcji 1924, 52).

Pojawienie się pisma przyjęto z entu-

zjazmem; podkreślano wszechstronność,
europejskość i wysoki poziom szaty graficz-
nej. Doceniano popularyzatorski charakter,
przystępność i otwartość na czytelnika nie-
profesjonalnego. Chwalono także kompro-
misowość prezentowanej treści i wzorowe
opracowanie redakcyjne. Niezaprzeczalną
wartością „Muzyki” był wreszcie niezwykle
przystępny i zrozumiały sposób podania
treści opartej na ściśle naukowych podsta-
wach. Pismo potrafiło ponadto zachować
obiektywizm spojrzenia na ówczesną twór-
czość muzyczną, nie stało na stanowisku
konserwatyzmu muzycznego, ale też nie
uprawiało propagandy wszelkiej postępo-
wości muzycznej.

W pierwszym roku ukazały się 2 nume-

ry czasopisma, a w następnym już 7 o łącz-
nej objętości 391 stron. W kolejnych latach
nastąpił jednak, na skutek problemów fi-
nansowych, znaczny regres pisma, w latach
1931–1932 wydano tylko po 6 numerów,
a w 1933 r. – zaledwie 4. Pewna poprawa
finansowa nastąpiła w 1934 r., kiedy to –
dzięki pozyskanym funduszom – można
było stworzyć 8 zeszytów. W kolejnych la-
tach trudności wróciły, w związku z czym
pismo ukazywało się bardzo nieregularnie
i w szczątkowej formie. Problemy finansowe
powiększyły się po wstrzymaniu subwen-
cji państwowej udzielanej „Muzyce” przez
szereg lat. W 1936 r. ukazały się zaledwie
2 numery czasopisma o objętości 124 stron,
w roku następnym wydano 7 numerów
o objętości 205 stron. Ostatni numer ukazał
się 28 lutego 1938 r. (Michałowski 1967,
12–13).

Tematyka

„Muzyki”

obejmowała

wszystkie dziedziny kultury muzycznej i ży-
cia muzycznego. Większość pozycji teksto-
wych stanowiły materiały biograficzne, na-
stępnie artykuły na temat ówczesnego życia
muzycznego i publikacje historyczne. Wiele
miejsca poświęcono również zagadnieniom

http://www.wychmuz.pl

Wychowanie Muzyczne 1 2011

11

Kultura

praktyki muzycznej, mniej natomiast teorii
muzyki i estetyce muzycznej. Zdecydowanie
przeważała tematyka rodzima, materiały
obce stanowiły zaledwie 6% całej zawarto-
ści pisma. W latach 1924–1931 publikowano
także dodatki nutowe, które dołączano do
każdego zeszytu w postaci czterostronico-
wej wkładki.

Należy podkreślić, że na łamach „Muzy-

ki” wiele miejsca poświęcono zagadnieniom
pedagogiki muzycznej. Pisano m.in. o: me-
todzie Emila Jacques-Dalcroze’a, lekcjach
słuchania muzyki w koncepcji Stefana Wy-
sockiego, szkolnictwie muzycznym w Pol-
sce, znaczeniu nauki solfeżu, nauczaniu mu-
zyki w dawnej Polsce, realizacji programów
śpiewu w szkołach ogólnokształcących,
nauczaniu śpiewu w szkole powszechnej.
Swoje artykuły zamieszczali tu znani polscy
muzycy-pedagodzy: Stefan Wysocki, Stani-
sław Kazuro, Janusz Miketta, Tadeusz Jotey-
ko, Flora Szczepanowska, Tadeusz Mayzner
i Karol Hławiczka (Michałowski 1967,
62–64).

Współpracownikami „Muzyki” były

znane osobistości polskiego życia muzycz-
nego. W piśmie tym publikowali zarówno
członkowie orientacji konserwatywnych,
jak i postępowych, przedstawiciele starszego
i młodszego pokolenia muzyków. Z pismem
współpracowali aktywnie wybitni polscy
muzykolodzy, m.in.: Adolf Chybiński, Ste-
fania Łobaczewska, Zdzisław Jachimecki,
Henryk Opieński i Hieronim Feicht. Wśród
muzyków związanych z „Muzyką” pojawiają
się nazwiska: Karola Szymanowskiego, Sta-
nisława Niewiadomskiego, Tadeusza Joteyki,
Emila Młynarskiego, Ludomira Różyckiego,
Felicjana Szopskiego, Ludomira Rogowskie-
go, a z przedstawicieli młodszego pokolenia:
Jana Maklakiewicza, Michała Kondrackie-
go, Józefa Kofflera, Tadeusza Kasserna i Ro-
mana Palestra. Pismo miało też stałych ko-
respondentów zagranicznych i publikowało
teksty autorów zagranicznych, a wśród nich

m.in.: Aleksandra Tansmana, Beli Bartoka,
Igora Strawińskiego, Arnolda Schönberga,
Bruno Waltera i George’a Bernarda Shawa.
Wśród autorów pojawiały się również na-
zwiska literatów polskich m.in.: Jarosława
Iwaszkiewicza, Witolda Hulewicza i Kazi-
miery Iłłakowiczówny (Michałowski 1967,
17).

„Lwowskie Wiadomości Muzyczne
i Literackie” (1925–1934)

W latach 1925–1934 ukazywały się

„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Lite-
rackie”, poświęcone sprawom kultury mu-
zycznej i twórczości literackiej. Pismo to nie
odegrało w rozwoju polskiej kultury mu-
zycznej tak ważnej roli jak „Muzyka”, było
jednak wydawnictwem dość profesjonal-
nym i cieszyło się dużym uznaniem. Funk-
cję redaktora czasopisma pełnił muzyk i pe-
dagog W. Gołębiowski, sekretarz Związku
Muzyków-Pedagogów we Lwowie. W skład
komitetu redakcyjnego wchodzili wybitni
polscy muzycy i muzykolodzy: Mieczysław
Sołtys, Adolf Chybiński, Witold Friemann,
Hieronim Feicht oraz liczne grono litera-
tów (Świderska 1961, 8–9). Pismo ukazy-
wało się jako miesięcznik i – jak sam tytuł
wskazywał – publikowano w nim zarówno
treści z zakresu literatury, jak i muzyki. Na
część muzyczną składały się artykuły na te-
mat: historii muzyki, muzykologii, kultury
muzycznej, teorii i estetyki muzycznej, za-
mieszczano także informacje biograficzne
oraz wiadomości z zakresu instrumento-
znawstwa.

„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Li-

terackie” szczególnie dużo miejsca poświę-
ciły zagadnieniom pedagogiki muzycznej
oraz organizacji szkolnictwa muzyczne-
go i nauczania muzyki w Polsce. Pisano
o zmianach programowych, dokonujących
się w nauczaniu muzyki w szkołach ogól-
nokształcących, a głos w sprawach szkolnej
edukacji muzycznej zabierali tacy autorzy

12

Wychowanie Muzyczne 1 2011

http://www.wychmuz.pl

Kultura

jak m.in.: Adolf Chybiński, Józef Reiss, Zofia
Lissa i Stanisław Kazuro (Świderska 1961,
22).

„Przegląd Muzyczny” (1925–1931)

Pożyteczną rolę w zakresie upowszech-

niania wiedzy muzycznej spełnił „Przegląd
Muzyczny” – ukazujące się w Poznaniu
w latach 1925–1931 pismo będące organem
Związku Towarzystw Śpiewaczych i Mu-
zycznych (Protokół... 1925, 19). Jako pierw-
szy funkcję jego redaktora naczelnego pełnił
zasłużony kompozytor, pedagog i działacz
muzyczny Henryk Opieński. Na stanowisku
tym zastąpił go później wybitny kompozy-
tor muzyki chóralnej, pedagog i dyrygent
Stanisław Wiechowicz.

„Przegląd Muzyczny” ukazywał się

początkowo jako dwutygodnik, a później
jako miesięcznik. W piśmie podejmowa-
no wszechstronną tematykę, wiele miej-
sca poświęcano sprawom rozwoju kultury
muzycznej oraz działalności amatorskich
organizacji, kół i związków śpiewaczych.
Zamieszczono również wiele artykułów
o charakterze popularyzatorskim i mu-
zykologicznym z zakresu historii muzyki

polskiej i powszechnej, których autorami
byli wybitni polscy muzykolodzy: ks. Hie-
ronim Feicht, Zdzisław Jachimecki, Henryk
Opieński, Józef Reiss, Zofia Lissa i Stefania
Łobaczewska (Stempniewicz 1966, 13).
Przedstawiano również zagadnienia peda-
gogiki muzycznej i szkolnictwa muzyczne-
go, pisano o nauczaniu muzyki w szkołach
ogólnokształcących, kształceniu nauczycie-
li muzyki i o organizacji szkolnictwa mu-
zycznego.

„Muzyka Polska” (1934–1939)

Pismo ukazywało się w Warszawie w la-

tach 1934–1939 i było organem Towarzy-
stwa Wydawniczego Muzyki Polskiej. Jego
redakcja mieściła się do września 1935 r.
przy ul. Świętokrzyskiej 16, w następnych
latach przy ul. Mazowieckiej 7/22. W ciągu
5 lat wydano łącznie 42 zeszyty o łącznej ob-
jętości 2 630 stron.

W „Muzyce Polskiej” kładziono nacisk

na problematykę upowszechniania kultu-
ry muzycznej i organizację polskiego życia
muzycznego. Już w pierwszym numerze pi-
sano:

„Jak najwięcej uwagi poświęcimy polskiej

kulturze muzycznej i wszelkim sprawom,
które mają z nią pozornie nawet luźny zwią-
zek. Z konieczności będziemy musieli usto-
sunkowywać się szczerze i otwarcie do róż-
nych bolączek lub dziwolągów naszego życia
muzycznego, nie pomijając spraw najbardziej
drażliwych. [...] Oddając pierwszy zeszyt do
rąk czytelnika, żywimy gorącą nadzieję, że
«Muzyka Polska» znajdzie oddźwięk wśród
społeczeństwa i muzyków, a przede wszyst-
kim przyczyni się do zjednoczenia muzyków
polskich młodszego pokolenia w zgodnej
i owocnej współpracy nad istotną polską kul-
turą muzyczną i rozkwitem muzyki polskiej”
(Od redakcji 1934, 1–2).

Pismo ukazywało się początkowo w od-

stępach kwartalnych. W 1936 r. wydawa-
ne było jako dwumiesięcznik, zaś w latach

http://www.wychmuz.pl

Wychowanie Muzyczne 1 2011

13

Kultura

1937–1939 jako miesięcznik (Bogdany
1967, 10). W skład komitetu redakcyjnego
wchodzili najwybitniejsi ówcześni muzycy,
pedagodzy i kompozytorzy. Redaktorami
w pierwszym okresie byli: Adolf Chybiński,
Kazimierz Sikorski i Teodor Zalewski, a we
wrześniu 1935 r. do zespołu dołączył Bro-
nisław Rutkowski, który został redaktorem
odpowiedzialnym. W 1936 r. w skład komi-
tetu redakcyjnego wszedł Julian Pulikowski,
we wrześniu 1937 r. – Stefan Kisielewski,
a w 1938 r. dołączyli Konstanty Regamey
i Michał Kondracki (Kielanowska-Brono-
wicz 1963, 16). Autorami zamieszczanych
w piśmie artykułów byli znamienici polscy
kompozytorzy, pedagodzy i muzykolodzy.
Pisali m.in.: Jan Maklakiewicz, Tadeusz
Szeligowski, Stanisław Wiechowicz, Stefan
Kisielewski, Bronisław Rutkowski, Stani-
sław Szpinalski, Józef Chomiński, Stefania
Łobaczewska, Zofia Lissa i Włodzimierz
Poźniak.

Szczególnie chętnie przedstawiano w pi-

śmie zagadnienia nowej twórczości muzycz-
nej i recenzje wydawanych wówczas polskich
utworów. Informowano o ważniejszych
wydarzeniach muzycznych w Polsce i za
granicą, zamieszczano ponadto sprawoz-
dania z działalności stowarzyszeń, chórów
i instytucji muzycznych. Tadeusz Ochlew-
ski regularnie przedstawiał też informacje
z działalności Organizacji Ruchu Muzycz-
nego (ORMUZ) – sprawozdania kompletne
i bardzo dokładne, które dają pełny obraz
działalności tej organizacji od powstania
w 1934 r. do wybuchu wojny. Na kartach
czasopisma pojawiały się też inne materia-
ły sprawozdawcze, na przykład szczegóło-
wa kronika Towarzystwa Wydawniczego
Muzyki Polskiej. Nie zabrakło również ar-
tykułów z zakresu teorii, estetyki, psycholo-
gii i socjologii muzyki. Na łamach „Muzyki
Polskiej” pisano także o nauczaniu muzyki
i kształcie szkolnictwa muzycznego w Pol-
sce (Bogdany 1967, 29–30).

„Muzyka w Szkole” (1929–1933)

Pismem o wielkim znaczeniu dla rozwoju

wychowania muzycznego w Polsce był mie-
sięcznik „Muzyka w Szkole”, ukazujący się
w latach 1929–1933 w Katowicach. Czasopi-
smo to – organ Stowarzyszenia Nauczycieli
Śpiewu i Muzyki w Szkołach Państwowych
i Prywatnych – było redagowane i wydawa-
ne przez znanego pedagoga i organizatora
życia muzycznego Karol Hławiczka (Pigła
1991, 168–169). Na łamach tego periodyku
przewijała się przede wszystkim problema-
tyka pedagogiczna, przedstawiano i oma-
wiano tu rozmaite koncepcje pedagogiczne
oraz prezentowano treści pomocne w pracy
dydaktycznej w nauczaniu śpiewu.

Po kilkuletniej przerwie w publikowa-

niu „Muzyki w Szkole” ponowne wydawanie
pisma rozpoczęto w 1938 r. , jednak już pod
zmienioną nazwą „Nowa Muzyka w Szko-
le”, choć wydawcą pozostało Stowarzysze-
nie Nauczycieli Śpiewu i Muzyki w Szkołach
Państwowych i Prywatnych, a funkcję re-
daktora nadal pełnił K. Hławiczka. Niestety,
po wydaniu zaledwie 5 numerów tego wów-
czas już dwumiesięcznika prace nad nim na

14

Wychowanie Muzyczne 1 2011

http://www.wychmuz.pl

Kultura

nowo przerwano na skutek wybuchu wojny
(Pigła 1991, 174).

„Śpiew w Szkole” (1933–1939)

Niezwykle cennym pismem omawia-

jącym zagadnienia pedagogiki muzycznej
był ukazujący się w Warszawie w latach
1933–1939 miesięcznik „Śpiew w Szkole”
wydawany przez Sekcję Nauczycieli Muzyki
i Śpiewu Związku Nauczycielstwa Polskiego.
Jako pierwszy funkcję jego redaktora pełnił
Karol Hławiczka, w 1934 r. zastąpił go Tade-
usz Mayzner. Od czwartego numeru w roku
szkolnym 1935/1936 redaktorem został Lu-
dwik Pawłowski (Pigła 1991, 248–249).

Pismo – adresowane głównie do nauczy-

cieli śpiewu i muzyki – podejmowało tema-
tykę pedagogiczną. Spełniło wielkie zadanie
popularyzowania zagadnień nauczania śpie-
wu w szkołach powszechnych oraz znacząco
przyczyniło się do rozwoju polskiej myśli
pedagogicznej.

Czasopisma niemuzyczne

Wzrost zainteresowania muzyką w dwu-

dziestoleciu międzywojennym, rozwój życia
muzycznego oraz rosnące znaczenie polskiej

muzyki i twórczości muzycznej znajdowały
oddźwięk w wielu czasopismach niemu-
zycznych. W 1919 r. ukazywało się 837 ty-
tułów prasowych, dwa lata później już 1197.
W 1928 r. ilość wydawanych tytułów w za-
sadzie się nie zmieniła, w kolejnych latach
jednak ich liczba rosła, by w 1937 r. dojść
do 2547 (Paczkowski

1972, 479–486). Ten-

dencję wzrostową wykazywały także sta-
tystyki nakładu prasy. Na początku 1925 r.
nakład prasy codziennej oraz ukazującej się
2–4 razy w tygodniu nie przekraczał 1 mln
egzemplarzy, w połowie lat trzydziestych
wynosił już około 1,5 do 2 mln egzemplarzy.
Zauważalny był również rozwój prasy wie-
lonakładowej. W 1924 r. tylko 5 dzienników
miało nakład jednorazowy powyżej 25 tys.
egzemplarzy, w 1936 r. takich dzienników
było już 31. Wśród prasy wielonakładowej
największym nakładem szczycił się krakow-
ski „Ilustrowany Kurier Codzienny”, który
ukazywał się jednorazowo w 120–180 tys.
egzemplarzy. Proporcje liczby egzemplarzy
niskonakładowej prasy codziennej (poniżej
10 tys. egzemplarzy) do prasy wysokonakła-
dowej w 1936 r. wynosiły 58% do 19%, przy
czym rysowała się już tendencja malejąca
(Zieliński 1985, 341).

Podejmowana w tych pismach tematyka

muzyczna była bardzo zróżnicowana. Naj-
częściej zamieszczano artykuły naukowe
i popularnonaukowe, sprawozdania z kon-
certów, wspomnienia i nekrologi, recenzje
wydawnictw muzycznych, ogłoszenia arty-
styczne, notatki o muzyce. Niektóre pisma
prawie w każdym numerze publikowały
informacje muzyczne, inne czyniły to spo-
radycznie, a były i takie, które w ogóle nie
podejmowały tej tematyki. Do czasopism,
które zamieściły najwięcej pozycji muzycz-
nych, należały: „Świat” 1919–1939 (2105 po-
zycji), „Tygodnik Ilustrowany” 1919–1939
(1485), „Bluszcz” 1921–1939 (640), „Wia-
domości Literackie” 1924–1939 (600), „Ty-
dzień Radiowy” 1927–1931 (365), „Tęcza”

http://www.wychmuz.pl

Wychowanie Muzyczne 1 2011

15

Kultura

1927–1939 (335), „Teatr Ludowy” 1920–1939
(333), „Oświata Pozaszkolna” 1934–1939
(290), „Scena Polska” 1919–1938 (276) (Mi-
chałowski 1979, 15).

Należy podkreślić, że ważną treścią pol-

skich czasopism niemuzycznych była proble-
matyka pedagogiki muzycznej i wychowa-
nia muzycznego. Dużo uwagi poświęcano
zwłaszcza edukacji muzycznej w szkolnic-
twie ogólnokształcącym. Analizie poddawa-
no programy nauczania, informowano o me-
todach nauczania, pisano o pedagogicznych
aspektach kształcenia muzycznego i kształ-
cie wychowania muzycznego w Polsce. Wie-
le uwagi poświęcono również problematyce
szkolnictwa muzycznego, prezentowano ar-
tykuły przedstawiające system szkolnictwa
artystycznego i koncepcje twórcze zmierza-
jące do jego poprawy. Przedstawiano także
działalność placówek edukacji muzycznej
w poszczególnych miastach w Polsce. Auto-
rami artykułów o tej tematyce byli w więk-
szości znani polscy muzycy, pedagodzy, po-
pularyzatorzy idei wychowania muzycznego.
Wśród nich znajdujemy takie nazwiska jak:
Stanisław Kazuro, Ryta Gnus, Faustyn Pia-
sek, Zofia Lissa, Karol Hławiczka, Tadeusz
Mayzner, Stefan Śledziński czy Witold Ru-
dziński (Michałowski 1979, 206–207).

Bogdany

W. (oprac.) 1967, Bibliografia polskich

czasopism muzycznych, T. XII, Kraków.

Michałowski K. (oprac.), 1967, Bibliografia pol-

skich czasopism muzycznych, T. IX, Kraków.

Michałowski

K. (red.), 1979, Muzyka w cza-

sopismach polskich 1919–1939. Bibliografia

muzyczna polskich czasopism niemuzycznych,
T. V, cz. 1, Kraków.

Od redakcji, 1924, „Muzyka” nr 1.
Od redakcji, 1934, „Muzyka Polska” nr 1.
Paczkowski A.,1972, Prasa Drugiej Rzeczypo-

spolitej 1918–1939, Warszawa.

Pigła

W. (oprac.), 1991, Centralny katalog pol-

skich czasopism muzycznych i wydawnictw

ciągłych o tematyce muzycznej, Warszawa.

Protokół z II Zjazdu Delegatów Związku To-

warzystw Śpiewaczych i Muzycznych, 1925,
„Przegląd Muzyczny” nr 21.

Porębiczowa

A. (oprac.), 1964, Bibliografia pol-

skich czasopism muzycznych, T. VII, Kraków.

Stempniewicz

M. (oprac.), 1966, Bibliografia

polskich czasopism muzycznych, T. XI, Kra-
ków.

Świderska

J. (oprac.), 1961, Bibliografia polskich

czasopism muzycznych, T. X, Kraków.

Zieliński H., 1985, Historia Polski 1914–1939,

Wrocław.