Osobowość prawna związków
wyznaniowych i jednostek
wchodzących w skład
związków wyznaniowych.
Rejestracja związków
wyznaniowych (kazusy)

Osobowość prawna związków
wyznaniowych

Sposoby nabycia osobowości prawnej związków wyznaniowych:

-

Ustawa indywidualna

-

rejestracja

-

konkordat

Dyskusja nad problemem: czy oprócz osobowości prywatno-prawnej

przysługuje również publiczno-prawna.

Rozwiązanie niemieckie: kościoły wskazane w ustawie (5) posiadają

osobowość prawa publicznego.

Żadna z polskich ustaw nie nadaje wprost osobowości publicznoprawnej.

Niejasne sformułowanie Konkordatu:

Artykuł 4.
1. Rzeczpospolita Polska uznaje osobowość

prawną Kościoła katolickiego.

Osobowość prawna jednostek w ramach
związków wyznaniowych



Problemy prawne:
1) sposób nabycia/uznania osobowości prawnej
jednostek kościołów i związków wyznaniowych na
gruncie prawa polskiego;
2) skuteczność czynności prawnych dokonywanych
przez przedstawicieli kościelnych jednostek prawnych –
zagadnienie reprezentacji

Osobowość prawna jednostek Kościoła
katolickiego (Dział I Rozdział 2 USPKK)



Stan przed 17 V 1989: stanowisko SN nakazujące traktować
kościelne jednostki prawne jako partnerów w obrocie
prywatno-prawnym



Ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego z 17 V
1989 r. wprowadziła dwa sposoby nabywania osobowości
prawnej:



erygowanie jednostki w ramach katalogu zawartego w

art. 6-9 Ustawy po zgłoszeniu odpowiedniemu organowi
skutkuje automatycznie uznaniem osobowości na gruncie prawa
polskiego



jednostki powołane w ramach Kościoła kat. spoza

katalogu wymaga dla uzyskania osobowości w prawie polskim
wydania rozporządzenia ministra właściwego od spraw wyznań
(art. 10)



Kościelne osoby prawne ogólnopolskie:

Art. 6.

1. Osobą prawną Kościoła o zasięgu ogólnopolskim jest Konferencja
Episkopatu Polski.
2. Organami Konferencji Episkopatu Polski są:

1) Prezydium Konferencji Episkopatu Polski,
2) Rada Główna Konferencji Episkopatu Polski,
3) Sekretariat Konferencji Episkopatu Polski.

3. W sprawach majątkowych Konferencję Episkopatu Polski
reprezentuje jej Prezydium. Do składania oświadczeń woli jest
uprawniony każdy z jego członków.

Art. 7.

2. Osobami prawnymi są również:

2) Caritas Polska

Podział kościelnych osób prawnych o lokalnym zasięgu działania

Terytorialne jednostki
organizacyjne (art. 7):

Personalne jednostki organizacyjne: (art. 8)

metropolie,
archidiecezje,
diecezje,
administratury
apostolskie,
parafie

Także:
kościoły rektoralne
(rektoraty),
Caritas diecezji,
Papieskie Dzieła Misyjne

1) Ordynariat Polowy,
2) kapituły,
3) parafie personalne,
4) Konferencja Wyższych Przełożonych Zakonnych
Męskich,
5) Konferencja Wyższych Przełożonych Zakonnych
Żeńskich,
6) instytuty życia konsekrowanego (instytuty zakonne i
instytuty świeckie)
oraz stowarzyszenia życia apostolskiego;
7) prowincje zakonów,
8) opactwa, klasztory niezależne, domy zakonne,
9) wyższe i niższe seminaria duchowne diecezjalne,
10) wyższe i niższe seminaria duchowne zakonne, jeżeli, w
myśl przepisów danego
zakonu, mają charakter samoistny

Inne jednostki kościelne mające osobowość
prawną (art. 9)



1) Katolicki Uniwersytet Lubelski,



2) Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie,



3) Papieski Wydział Teologiczny w Poznaniu,



4) Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu,



5) Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie oraz jego
dwie sekcje: św. Jana Chrzciciela i św. Andrzeja Boboli
"Bobolanum",



6) Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego w
Krakowie,



7) kościelne instytuty naukowe i dydaktyczno-naukowe
kanonicznie erygowane.



Art. 13. 1. Kościelne jednostki organizacyjne, o których mowa w
art. 7 i 8 oraz art. 9 ust. 1 pkt 7, nabywają osobowość prawną z
chwilą powiadomienia właściwego organu administracji państwowej
o ich utworzeniu przez władzę kościelną, jeżeli ratyfikowane
umowy nie stanowią inaczej.
2. Jeżeli przepis prawa lub ratyfikowane umowy nie stanowią inaczej,
właściwym organem administracji państwowej jest:

1) odnośnie do osób prawnych wymienionych w art. 7 ust. 1

pkt 1–4, art. 7 ust. 2 pkt 2 i 3, art. 8 ust. 1 pkt 1, 6 i 7 oraz art. 9 ust.
1 pkt 7 – minister właściwy do spraw wyznań religijnych,

2) w pozostałych przypadkach – wojewoda.

4. Właściwa władza kościelna powiadamia niezwłocznie organ
administracji państwowej wymieniony w ust. 2 o:

1) zmianach dotyczących nazwy i siedziby kościelnej osoby

prawnej oraz o zmianie jej granic,

2) połączeniu, podziale i zniesieniu kościelnej osoby
prawnej.



Art. 14. O powołaniu i odwołaniu osoby sprawującej funkcje
organu osoby prawnej władza kościelna powiadamia właściwy
organ administracji państwowej, jeżeli ratyfikowane umowy
nie stanowią inaczej. Powiadomienie obejmuje imię i nazwisko,
obywatelstwo oraz miejsce zamieszkania danej osoby



Art. 12. Kościelne wydawnictwa, zakłady wytwórcze,
usługowe i handlowe, zakłady charytatywno-opiekuńcze,
szkoły i inne placówki oświatowo-wychowawcze, nie
posiadające osobowości prawnej, działają w ramach
kościelnych osób prawnych, które je powołały.



Art. 11. Kościelna osoba prawna nie odpowiada za
zobowiązania innej kościelnej osoby prawnej.

Regulacja konkordatowa



Artykuł 4

2. Rzeczpospolita Polska uznaje również osobowość

prawną wszystkich instytucji kościelnych

terytorialnych i personalnych, które uzyskały taką

osobowość na podstawie przepisów prawa

kanonicznego. Władza kościelna dokonuje

stosownego powiadomienia kompetentnych organów

państwowych.

3. Inne instytucje kościelne mogą na wniosek władzy

kościelnej uzyskać osobowość prawną na podstawie

prawa polskiego.

Stowarzyszenia Kościoła Katolickiego

K. Krzysztofek, Stowarzyszenia Kościoła Katolickiego w świetle norm prawa polskiegoi prawa kanonicznego [w:]

Prawo

wyznaniowe w Polsce (1989-2009). Analizy – dyskusje – postulaty, praca zbiorowa pod red. D. Walencika, Katowice
– Bielsko Biała 2009, s. 107-124.



Podstawa konstytucyjna:

art. 12 [prawo do powołania stowarzyszeń],
art. 25 [uwzględnianie autonomii a więc wewnętrznego

prawodawstwa kościelnego],

art. 58 [prawo zrzeszania się],
art. 53 [prawo do tworzenia stowarzyszeń religijnych]



Konkordat:
art. 19. Rzeczpospolita Polska uznaje prawo wiernych do zrzeszania

się zgodnie z prawem kanonicznym i w celach określonych w tym

prawie. Jeżeli te zrzeszenia poprzez swą działalność wkraczają w

sferę uregulowaną w prawie polskim, podlegają także temu prawu.

Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i
wyznania (obowiązuje jako dopełnienie przepisów
USPKK)



Aspekt indywidualny: prawo aby „zrzeszać się w

organizacjach świeckich w celu realizacji zadań

wynikających z wyznawanej religii bądź przekonań w

sprawach religii” (art. 2 pkt 11)



Aspekt instytucjonalny: prawo aby „tworzyć

organizacje mające na celu działalność na rzecz

formacji religijnej, kultu publicznego oraz

przeciwdziałania patologiom społecznym i ich

skutkom” (art. 19 ust. 2 pkt 14; odpowiednikiem art. 33

USPKK)

Ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego –
Dział II rozdział V: organizacje kościelne, katolickie i
stowarzyszenia katolików



Podział stowarzyszeń wg kryterium podmiotowego (kto tworzy stowarzyszenia)

a)

Inicjatywa wiernych

b)

Inicjatywa wiernych za aprobatą władz Kościoła

c)

Inicjatywa władz Kościoła

•

Podział wg kryterium samodzielności organizacyjnej

a)

Posiadają osobowość prawną

b)

Działają w ramach kościelnych osób prawnych

•

Stosunek do ustawy Prawo o stowarzyszeniach

a)

Podlegają w pełni

b)

Podlegają z wyjątkami

c)

Całkowicie niezależne

•

Ponadto: kryterium celu działania oraz nadzoru ze strony władz Kościoła

Organizacje kościelne (art. 34)



Tworzenie: inicjatywa władzy Kościoła (zatwierdza biskup

ordynariusz/Konferencja Episkopatu Polski; art. 34.1 pkt 1) albo inicjatywa

wiernych – zgoda jw., warunkiem udział w organizacji proboszcza, rektora

kościoła lub przełożonego zakonnego (art. 34.1 pkt 2)



Cele: w szczególności formacja religijna, kult publiczny, nauka katolicka

(art. 34.2)



Nadzór: Władze kościelne czuwają nad zgodnością działania organizacji z

ich celami religijnymi i moralnymi (art. 34.4)



Osobowość prawna: Organizacje kościelne działają w ramach tych

kościelnych osób prawnych, w których zostały powołane. O erygowaniu

organizacji o zasięgu ponaddiecezjalnym Sekretariat Konferencji Episkopatu

Polski powiadamia Urząd do Spraw Wyznań. Organizacje wymienione w

ust.1 pkt 1 mogą nabyć osobowość prawną w trybie art. 10

[rozporządzenie].



Stosunek do Prawa o stowarzyszeniach: nie podlega; ustawa o

zgromadzeniach w zakresie zebrań na drogach i placach publicznych oraz

w pomieszczeniach użyteczności publicznej

Organizacje katolickie (art. 35)



Tworzenie: organizacje założone za aprobatą władzy kościelnej, która

zatwierdza im kapelana lub asystenta kościelnego.



Cele: w szczególności zgodną z nauką Kościoła działalność społeczno-

kulturalną, oświatowo-wychowawczą i charytatywno-opiekuńczą



Nadzór: Działają w łączności z hierarchią kościelną.



Osobowość prawna: na gruncie prawa państwowego, możliwa również na

gruncie prawa kanonicznego.



Stosunek do Prawa o stowarzyszeniach: stosowana odpowiednio z wyjątkami

1) władzy kościelnej przysługuje prawo cofnięcia aprobaty [konsekwencja: utrata

statusu organizacji katolickiej],

2) wystąpienie do sądu z wnioskiem o rozwiązanie stowarzyszenia wymaga

uzgodnienia w Komisji Wspólnej,

3) w przypadku likwidacji organizacji katolickiej do jej majątku

stosuje się odpowiednio przepisy o majątku zlikwidowanych

kościelnych osób prawnych, chyba że ich statut stanowi inaczej.

Stowarzyszenia katolików (art. 37)



Tworzenie: wierni.



Cele: realizowanie ideałów chrześcijańskich według własnych

programów.



Nadzór: brak.



Osobowość prawna: prawa kościelnej.



Stosunek do Prawa o stowarzyszeniach: podlegają w pełni.



Inne: Art. 36. Organizacje, których celem jest krzewienie

trzeźwości, oddziaływanie na osoby nadużywające alkoholu lub

używające narkotyków oraz udzielanie pomocy ich rodzinom, mogą

być tworzone także w formie organizacji kościelnych, o których

mowa w art. 34, lub organizacji katolickich, o których mowa w art.

35.



Zawsze jest możliwość działania w formie stowarzyszeń

niezarejestrowanych.

Regulacje w prawie kanonicznym



Kan. 215 prawo zrzeszania się wiernych; szczegółowe

regulacje Księga II, Część I, Tytuł V „Stowarzyszenia

Wiernych”



Podział stowarzyszeń wg kryterium podmiotowego:

skupiające osoby duchowne, albo świeckie albo

duchowne i świeckie



Kryterium powstania: publiczne i prywatne; wymóg

statutów gwarantujących dostosowanie do prawa

państwowego (kan. 304), podlegają nadzorowi władzy

kościelnej i ściśle określone granice autonomii



Zakres działania: powszechne, międzynarodowe,

krajowe, diecezjalne

Stowarzyszenia publiczne wiernych



Erygowane przez władzę kościelną, inicjatywa może być
oddolna



Konieczne zatwierdzenie statutu przez tą samą właściwą
władzę, podobnie zmiany w statucie



Możliwe przekształcenie ze stowarzyszenia prywatnego
w publiczne



Oficjalnie realizują zadania w imieniu Kościoła



Właściwa władza przydziela moderatora, może również
przydzielić kapelana



Obowiązek składania właściwej władzy rocznych
sprawozdań

Stowarzyszenia prywatne wiernych



Tworzone przez wiernych



Statuty uznawane przez właściwą władzę, muszą być zgodne z

prawem kanonicznym, podlegają badaniu



Są poparte lub polecone przez władzę kościelną



Osobowość na gruncie prawa kanonicznego uzyskują

dekretem właściwej władzy gdy został zatwierdzony statut



Samodzielność w wybieraniu moderatora, kapelan za zgodą

ordynariusza



Samodzielność w dysponowaniu majątkiem, władza kościelna

nadzoruje, czy zgodnie z celem stowarzyszenia



Rozwiązanie zgodnie z postanowienie Statutu lub przez

właściwą władzę, gdy ta dostrzega szkodliwość działania

stowarzyszenia, uwzględniając m.in. prawa darczyńców

Korespondencja prawa polskiego i
kanonicznego



Organizacje kościelne mogą odpowiadać
stowarzyszeniom publicznym wiernych



Organizacje katolickie mogą odpowiadać
stowarzyszeniom prywatnym wiernych



Kan. 298 par. 2 pozwala na tworzenie stowarzyszeń
przez wiernych nie będących w zakresie kontroli i
związków z hierarchią kościelną, mogą one odpowiadać
stowarzyszeniom katolików

Rejestracja związków
wyznaniowych

Zagadnienia do opracowania:



Wymogi rejestracji związku wyznaniowego

(podmioty, dokumenty, procedura zwłaszcza

terminy, zakres władzy organu rejestrowego)



Wymogi statutu (elementy obligatoryjne i

fakultatywne, tryb zmian w statucie)



Okoliczności wykreślenia związku z rejestru

(ustawa, brak działalności, samorozwiązanie,

okoliczności wyrażone w statucie,

naruszenie legalności działania)

Kazusy (zasada wolności
sumienia i wyznania, rejestracja
związków wyznaniowych)

Kazus 1



Przy metropolii została założona grupa
zajmująca się wykonywaniem muzyki sakralnej.
Dyrygent udał się do sklepu muzycznego i
zakupił potrzebne instrumenty, jako podmiot
nabywający wskazał grupę muzyczną, sam
podpisał umowę sprzedaży jako jej
przedstawiciel ustawowy. Oceń stan prawny.

Kazus 2



Franciszek S. od dłuższego czasu czuł, że jest jednostką niezwykłą,

zdolną poprowadzić społeczeństwo w stronę prawdy i dobra.

Postanowił założyć kościół, na czele którego stanął jako duchowny.

Przez pięć lat kościół intensywnie prowadził akcję misyjną, liczył

ponad 5 tys. wiernych. Franciszek S. postanowił rozszerzyć akcję

misyjną w szkołach, agitując na korytarzach podczas przerw

międzylekcyjnych. Podczas jednej z takich agitacji został siłą

wypchnięty z budynku szkolnego, doniósł o tym na Policję

twierdząc, że został poturbowany. Innym razem w liceum

postanowił odprawić krótki obrzęd o charakterze liturgicznym, lecz

kilku pełnoletnich uczniów przeszkodziło mu w tym, używając

niewybrednych słów. Zirytowany postanowił udać się do

prokuratury i donieść o przestępstwie, lecz prokuratura umorzyła

sprawę. Wreszcie rozumując, że tylko formalne wprowadzenie do

szkoły nauki wyznawanej przez niego religii może odnieść sukces,

zgłosił się do prezesa rady ministrów z wnioskiem o zawarcie

umowy, o której przeczytał w Konstytucji. Otrzymał odpowiedź

odmowną, którą przesłał Rzecznikowi Praw Obywatelskich z

żądaniem interwencji. Oceń pod względem prawnym wypadki w

szkole oraz żądanie zawarcia umowy i zaproponuj dalszy tok

wypadków.

Kazus 3



Stanisław F. zaczął dorastać. Mając 12 lat oglądnął kilka filmów

grozy, jako 14-latek w Internecie z powodzeniem

przeszukiwał strony w poszukiwaniu informacji o siłach

nieczystych. Przez przypadek dowiedział się, że w Rudzie

Śląskiej co piątek wieczorem mają miejsce spotkania czcicieli

sił nieczystych. Jako mieszkaniec tej miejscowości postanowił

wziąć w nich udział. Co piątek wieczorem wymykał się na

upiorne spotkania. Zamknął się w sobie, zupełnie ustał

kontakt z rodzicami. Ojciec podejrzewał wiele przyczyn,

zaczął śledzić syna. Dotarł za nim na miejsce schadzek. Po

chwili obserwacji wtargnął na miejsce obrzędów, zakłócił je,

przewrócił ołtarz, chwycił mocno syna i siłą zaciągnął go do

domu. Czy złamał prawo?

Kazus 4



Wincenty K. w jednej z kawiarń na ulicy Brackiej w
Krakowie głośno krzyknął, że poglądy Walerego A. są
śmieszne, w szczególności prorok, w którego wierzy, to
oszust i łajdak, a pogląd, że uległ on przebóstwieniu
może przekonywać jedynie małe dzieci i osoby
pozbawione rozumu. Dotknięty Walery zgłosił się na
policję. Jak potoczą się dalsze losy sprawy? Czy słusznie
został postawiony zarzut bluźnierstwa?

Kazus 5



Krzysztof W. od dawna przejawiał oznaki agresji wobec osób

prezentujących przekonania odmienne od jego. W końcu

podbiegł do figurki barokowego anioła stojącego na rynku w

M. i mocno ją oszpecił krzycząc obelżywe słowa typu „głupcy

wierzą w takie bzdury”. Następnie udał się pośpiesznie na

cmentarz komunalny, gdzie grzebano znanego w tej

niewielkiej miejscowości agnostyka, wtargnął w sam środek

zgromadzonych ludzi i wykrzykiwał wyrazy powszechnie

uznane za wulgarne pod adresem zmarłego a zwłaszcza,

zdaniem Waldemara W., lichych przekonań. Pracowity dzień

zakończył w Urzędzie Miasta, gdzie podniesionym głosem

zganił przedstawicieli związku ateistów małopolskich i

potargał ich transparent. Tam znużonego Krzysztofa

zatrzymała straż miejska postanawiając osadzić go w areszcie,

dopóki nie wpłynie jakaś skarga, która umożliwiłaby

uruchomienie postępowania karnego. Oceń stan prawny.

Kazus 6



Nieformalny związek wyznaniowy postanowił

zarejestrować się. Główną ideą związku był kult

Najwyższej Istoty, która najpełniej objawia się ludziom

wolnym, podstawą doktryny stało się więc odrzucenie

wszystkiego, co krępuje człowieka. Organ rejestrowy

wydał decyzję odmowną stwierdzając, że doktryna ta

prowadzi do popierania anarchii. Przedstawiciele

wyznawców wnieśli skargę do sądu administracyjnego

oraz jednocześnie do Trybunału Konstytucyjnego o

stwierdzenie niezgodności ustawy o gwarancji

wolności sumienia i wyznania z konstytucją. Oceń

stan prawny.

Kazus 7



Członkowie nieformalnego związku

wyznaniowego postanowili zarejestrować go.

Zależało im na czasie, postanowili więc jak

najszybciej uruchomić procedurę rejestrową, a do

wniosku statut dołączyć już w trakcie

postępowania. Po 2 miesiącach od złożenia

deklaracji i wniosku organ rejestrowy zwrócił

dokumenty do uzupełnienia. Po 3 tygodniach

wyznawcy dostarczyli statut. 4 tygodnie później

zniecierpliwieni brakiem decyzji złożyli skargę do

Prezesa Rady Ministrów na Ministra. Oceń

postępowanie wyznawców.

Kazus 8



Członkowie nieformalnego związku

wyznaniowego po tygodniowym okresie

postanowili go zarejestrować. Przede

wszystkim musieli zdobyć brakujące 73

podpisy do ich własnych 27. Przeszli więc po

rynku w Krakowie i uzyskali je. Do organu

rejestrowego deklarację i wniosek

dostarczyło trzech przedstawicieli

wyznawców. Organ wydał decyzję odmowną.

Czy postąpił słusznie? Proszę uzasadnić

odpowiedź.

Warto zapamiętać:

1)

Dyskusja nad osobowością kościołów i związków wyznaniowych

2)

Prawo wiernych do zrzeszania się

3)

Uznawanie osób prawnych Kościoła katolickiego na gruncie

prawa polskiego

4)

Problemy związane z reprezentacją kościelnych osób prawnych

5)

Typy kościelnych osób prawnych i ich reprezentanci

6)

Cechy charakterystyczne organizacji kościelnych, organizacji

katolickich i stowarzyszeń katolików

7)

Cechy charakterystyczne stowarzyszeń publicznych i prywatnych

wiernych w prawie kanonicznym

8)

Wymogi rejestracji związku wyznaniowego

9)

Procedura rejestracji związku wyznaniowego

10)

Budowa statutu związku wyznaniowego

11)

Przesłanki wykreślenia związku wyznaniowego z rejestru