Osobowość prawna jednostek samorządu terytorialnego.
SAMORZĄD TERYTORIALNY to ogół mieszkańców danej jednostki podziału terytorialnego kraju: gminy, powiatu i województwa. Samorząd ten zgodnie z Konstytucją (art.16 ust.2) uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej, w szczególności zatem jest on elementem administracji publicznej, w tym gospodarczej. Istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Jako podmiot prawa posiada osobowość prawną. Samorząd terytorialny w części realizuje zadania państwa i są one dla samorządu zadaniami zleconymi, w części natomiast zadania własne związane głównie z potrzebami społeczności lokalnej.
Gmina - organami samorządu terytorialnego są: rada gminy jako organ stanowiący i kontrolny oraz zarząd jako organ wykonawczy. Własne kompetencje mają także: wójt, burmistrz lub prezydent jako przewodniczący gminy – wybierani w wyborach bezpośrednich.
Zadania z zakresu administracji rządowej gmina wykonuje na podstawie przepisów ustaw i porozumień zawartych z organami administracji. Zadania własne określone są w ustawie o samorządzie gminnym (art.7 ust.1) i dotyczą zaspokojenia zbiorowych potrzeb wspólnoty. Do zadań własnych gminy odnoszących się do sfery gospodarki zaliczyć można następujące zadania: ład przestrzenny, gospodarka terenami i ochrony środowiska, gminne drogi i mosty, ulice, place, zaopatrzenia w wodę, energię elektryczną i cieplną oraz gaz, kanalizację, wysypiska i odpady, lokalny transport zbiorowy, gminne budownictwo mieszkaniowe, targowiska i hale targowe. Oprócz tego do zakresu gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym nie zastrzeżone do właściwości innych podmiotów.
Powiat - wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym. W zakresie zadań publicznych powiat obejmuje sprawy: transportu i dróg publicznych, rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, gospodarki nieruchomościami, gospodarki wodnej. Zadania z zakresu administracji rządowej powiat realizuje na podstawie porozumień zawieranych z organami administracji rządowej. Powiat może realizować zadania w sprawie powierzenia, prowadzenia spraw publicznych z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego, jak również z województwem.
Wskazane zadania wykonują organy powiatu: rada i zarząd, a w granicach właściwości zarządu jego przewodniczący – starosta. Sprawy z zakresu właściwości powiatu mogą być także rozstrzygane w drodze referendum.
Województwo jest regionalną wspólnotą samorządową, a zarazem największą jednostką podziału terytorialnego kraju wykonującą zadania administracji publicznej. W zakresie tych zadań mieszczą się sprawy o charakterze wojewódzkim, nie zastrzeżone ustawowo dla organów administracji rządowej. Działania samorządu województwa nie naruszają samodzielności gminy i powiatu, a organy tego samorządu nie stanowią wobec gminy i powiatu organów kontroli i nadzoru.
Zadaniem samorządu województwa jest określenie strategii jego rozwoju poprzez m.in. pobudzanie aktywności gospodarczej, podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa oraz kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego. W zakresie zadań samorządu wojewódzkiego odnoszących się do gospodarki mieszczą się m.in. sprawy: zagospodarowania przestrzennego, ochrony środowiska, gospodarki wodnej oraz dróg publicznych i transportu.
Organami samorządu województwa są: sejmik oraz zarząd pod przewodnictwem marszałka. Zarządowi mogą być powierzone ustawowo zadania z zakresu administracji rządowej.
Zgodnie z Konstytucją (art.17) samorządy mogą być tworzone w drodze ustawy i skupiać osoby prowadzące określoną działalność np. gospodarczą oraz osoby wykonujące w szczególności zawody zaufania publicznego, jak również inne zawody.
Samorząd gospodarczy występuje w Polsce w kilku postaciach, tj. samorząd przedsiębiorców mający postać izb gospodarczych lub zrzeszeń, samorząd rzemieślniczy sprowadzający się do cechów i izb rzemieślniczych oraz samorząd rolniczy działający w formie izb rolniczych. Samorząd gospodarczy cechuje dobrowolność przystępowania do niego, w związku z tym nie jest to samorząd obejmujący swoim zasięgiem wszystkie podmioty gospodarcze danego rodzaju.
Samorząd zawodowy - skupiającego osoby wykonujące podobne zawody, przede wszystkim wolne zawody zaufania publicznego regułą jest obowiązkowa przynależność do organizacji samorządowej zwanej korporacją. Korporacje uprawnione są do potwierdzania kwalifikacji swych członków do wykonywania zawodu i w konsekwencji tylko członkowie danej korporacji mogą wykonywać poszczególne wolne zawody. Wspólną cechą samorządów gospodarczego i zawodowego są realizowane przez nie zadania. Zajmują się one m.in. doradztwem, szkoleniami i promocją, kształtowaniem etyki zawodowej lub dobrych obyczajów ( w obrocie pomiędzy przedsiębiorcami), a także rozstrzyganiem sporów w ramach prowadzonych przez samorządy sądów polubownych i dyscyplinarnych. Samorządy ewidencjonują swych członków, stanowią źródło informacji o przedsiębiorcach i wolnych zawodach. Często zajmują się wydawaniem znaków jakości, certyfikatów i świadectw kwalifikowanych. W wielu przypadkach posiadają uprawnienia do wyrażania swojej opinii w sprawach polityki gospodarczej oraz w kwestii projektów aktów prawnych. Samorządy mogą także realizować zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Przewidują to m.in. przepisy dotyczące funkcjonowania izb gospodarczych i izb rolniczych. Samorządy są instytucjami samodzielnymi, wyposażonymi w osobowość prawną i podlegają tylko ustawom.
Zakres działalności gospodarczej jednostek samorządu terytorialnego – gospodarka komunalna jest to działalność gospodarcza, której podmiotami mogą być wyłącznie jednostki samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo). Przedmiot tej działalności to wszystkie zadania o charakterze użyteczności publicznej czyli zaspakajanie potrzeb wspólnoty samorządowej będący zadaniem własnym jednostek samorządu terytorialnego. Zadania te powinny być realizowane w sposób bieżący i nieprzerwany i świadczyć powszechnie dostępne usługi. Pojecie użyteczności publicznej nie jest zdefiniowane na gruncie ustawy. Jedyna definicja zawarta została w ustawie z 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych, w której użyteczność publiczna została powiązana z przedsiębiorstwem mającym na celu produkcję lub usługi w zakresie inżynierii sanitarnej, komunikacji miejskiej, zaopatrzenia ludności w energię elektryczną, gazową i cieplną, zarządu zasobami lokalowymi, terenami zielonymi i uzdrowiskami, usług pogrzebowych, utrzymania urządzeń cmentarnych oraz usług kulturalnych. Użyteczność publiczna jest elementem zadań własnych gminy, powiatu i województwa i odnosi się wyłącznie do sfery działalności gospodarczej. W przedmiocie całej gospodarki komunalnej nie tylko mieszczą się zadania z zakresu użyteczności publicznej – mogą to być inne zadania wykraczające poza zakres dopuszczone ustawowo do realizacji.