Osobowość prawna związków
wyznaniowych i jednostek
wchodzących w skład
związków wyznaniowych.
Rejestracja związków
wyznaniowych (kazusy)

Osobowość prawna związków
wyznaniowych

Sposoby nabycia osobowości prawnej związków

wyznaniowych:



Ustawa indywidualna



rejestracja



konkordat

Dyskusja nad problemem: czy oprócz osobowości prywatno-

prawnej przysługuje również publiczno-prawna.

Rozwiązanie niemieckie: kościoły wskazane w ustawie (5)

posiadają osobowość prawa publicznego.

Żadna z polskich ustaw nie nadaje wprost osobowości

publicznoprawnej. Niejasne sformułowanie Konkordatu:
Artykuł 4.
1. Rzeczpospolita Polska uznaje osobowość prawną
Kościoła katolickiego.

Osobowość prawna jednostek w
ramach związków wyznaniowych



Problemy prawne:
1) sposób nabycia/uznania osobowości
prawnej jednostek kościołów i związków
wyznaniowych na gruncie prawa polskiego;
2) skuteczność czynności prawnych
dokonywanych przez przedstawicieli
kościelnych jednostek prawnych –
zagadnienie reprezentacji

Osobowość prawna jednostek
Kościoła katolickiego (Dział I
Rozdział 2 USPKK)



Stan przed 17 V 1989: stanowisko SN nakazujące
traktować kościelne jednostki prawne jako
partnerów w obrocie prywatno-prawnym



Ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego
z 17 V 1989 r. wprowadziła dwa sposoby nabywania
osobowości prawnej:

 erygowanie jednostki w ramach katalogu

zawartego w art. 6-9 Ustawy po zgłoszeniu
odpowiedniemu organowi skutkuje automatycznie
uznaniem osobowości na gruncie prawa polskiego

 jednostki powołane w ramach Kościoła kat.

spoza katalogu wymaga dla uzyskania osobowości
w prawie polskim wydania rozporządzenia ministra
właściwego od spraw wyznań (art. 10)



Kościelne osoby prawne

ogólnopolskie:

Art. 6.

1. Osobą prawną Kościoła o zasięgu ogólnopolskim
jest Konferencja Episkopatu Polski.
2. Organami Konferencji Episkopatu Polski są:

1) Prezydium Konferencji Episkopatu Polski,

2) Rada Główna Konferencji Episkopatu Polski,
3) Sekretariat Konferencji Episkopatu Polski.

3. W sprawach majątkowych Konferencję Episkopatu
Polski reprezentuje jej Prezydium. Do składania
oświadczeń woli jest uprawniony każdy z jego
członków.

Art. 7.

2. Osobami prawnymi są również:

2) Caritas Polska

Podział kościelnych osób prawnych o lokalnym zasięgu

działania

Terytorialne jednostki

organizacyjne (art.

7):

Personalne jednostki organizacyjne: (art. 8)

metropolie,

archidiecezje,

diecezje,

administratury

apostolskie,

parafie

Także:

kościoły rektoralne

(rektoraty),

Caritas diecezji,

Papieskie Dzieła

Misyjne

1) Ordynariat Polowy,

2) kapituły,

3) parafie personalne,

4) Konferencja Wyższych Przełożonych

Zakonnych Męskich,

5) Konferencja Wyższych Przełożonych

Zakonnych Żeńskich,

6) instytuty życia konsekrowanego (instytuty

zakonne i instytuty świeckie)

oraz stowarzyszenia życia apostolskiego;

7) prowincje zakonów,

8) opactwa, klasztory niezależne, domy

zakonne,

9) wyższe i niższe seminaria duchowne

diecezjalne,

10) wyższe i niższe seminaria duchowne

zakonne, jeżeli, w myśl przepisów danego

zakonu, mają charakter samoistny

Inne jednostki kościelne mające
osobowość prawną (art. 9)



1) Katolicki Uniwersytet Lubelski,



2) Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie,



3) Papieski Wydział Teologiczny w Poznaniu,



4) Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu,



5) Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie
oraz jego dwie sekcje: św. Jana Chrzciciela i św.
Andrzeja Boboli "Bobolanum",



6) Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego
w Krakowie,



7) kościelne instytuty naukowe i dydaktyczno-
naukowe kanonicznie erygowane.



Art. 13. 1. Kościelne jednostki organizacyjne, o
których mowa w art. 7 i 8 oraz art. 9 ust. 1 pkt 7,
nabywają osobowość prawną z chwilą powiadomienia
właściwego organu administracji państwowej o ich
utworzeniu przez władzę kościelną, jeżeli ratyfikowane
umowy nie stanowią inaczej.
2. Jeżeli przepis prawa lub ratyfikowane umowy nie
stanowią inaczej, właściwym organem administracji
państwowej jest:

1) odnośnie do osób prawnych wymienionych w

art. 7 ust. 1 pkt 1–4, art. 7 ust. 2 pkt 2 i 3, art. 8 ust. 1
pkt 1, 6 i 7 oraz art. 9 ust. 1 pkt 7 – minister właściwy
do spraw wyznań religijnych,

2) w pozostałych przypadkach – wojewoda.

4. Właściwa władza kościelna powiadamia
niezwłocznie organ administracji państwowej
wymieniony w ust. 2 o:

1) zmianach dotyczących nazwy i siedziby

kościelnej

osoby prawnej oraz o zmianie jej granic,

2) połączeniu, podziale i zniesieniu kościelnej

osoby

prawnej.



Art. 14. O powołaniu i odwołaniu osoby sprawującej
funkcje organu osoby prawnej władza kościelna
powiadamia właściwy organ administracji państwowej,
jeżeli ratyfikowane umowy nie stanowią inaczej.
Powiadomienie obejmuje imię i nazwisko,
obywatelstwo oraz miejsce zamieszkania danej osoby



Art. 12. Kościelne wydawnictwa, zakłady wytwórcze,
usługowe i handlowe, zakłady charytatywno-
opiekuńcze, szkoły i inne placówki oświatowo-
wychowawcze, nie posiadające osobowości prawnej,
działają w ramach kościelnych osób prawnych, które
je powołały.



Art. 11. Kościelna osoba prawna nie odpowiada za
zobowiązania innej kościelnej osoby prawnej.

Regulacja konkordatowa



Artykuł 4

2. Rzeczpospolita Polska uznaje również
osobowość prawną wszystkich instytucji
kościelnych terytorialnych i personalnych, które
uzyskały taką osobowość na podstawie
przepisów prawa kanonicznego. Władza
kościelna dokonuje stosownego powiadomienia
kompetentnych organów państwowych.

3. Inne instytucje kościelne mogą na wniosek
władzy kościelnej uzyskać osobowość prawną na
podstawie prawa polskiego.

Stowarzyszenia Kościoła Katolickiego

K. Krzysztofek, Stowarzyszenia Kościoła Katolickiego w świetle norm prawa polskiegoi
prawa kanonicznego [w:]

Prawo wyznaniowe w Polsce (1989-2009). Analizy – dyskusje –

postulaty, praca zbiorowa pod red. D. Walencika, Katowice – Bielsko Biała 2009, s. 107-
124.



Podstawa konstytucyjna:
art. 12 [prawo do powołania stowarzyszeń],
art. 25 [uwzględnianie autonomii a więc wewnętrznego
prawodawstwa kościelnego],
art. 58 [prawo zrzeszania się],
art. 53 [prawo do tworzenia stowarzyszeń religijnych]



Konkordat:
art. 19. Rzeczpospolita Polska uznaje prawo wiernych do
zrzeszania się zgodnie z prawem kanonicznym i w celach
określonych w tym prawie. Jeżeli te zrzeszenia poprzez
swą działalność wkraczają w sferę uregulowaną w prawie
polskim, podlegają także temu prawu.

Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i
wyznania (obowiązuje jako dopełnienie przepisów
USPKK)

 Aspekt indywidualny: prawo aby „zrzeszać się w

organizacjach świeckich w celu realizacji zadań
wynikających z wyznawanej religii bądź przekonań
w sprawach religii” (art. 2 pkt 11)

 Aspekt instytucjonalny: prawo aby „tworzyć

organizacje mające na celu działalność na rzecz
formacji religijnej, kultu publicznego oraz
przeciwdziałania patologiom społecznym i ich
skutkom” (art. 19 ust. 2 pkt 14; odpowiednikiem
art. 33 USPKK)

Ustawa o stosunku państwa do Kościoła
katolickiego – Dział II rozdział V: organizacje
kościelne, katolickie i stowarzyszenia
katolików



Podział stowarzyszeń wg kryterium podmiotowego (kto tworzy
stowarzyszenia)

Inicjatywa wiernych

Inicjatywa wiernych za aprobatą władz Kościoła

Inicjatywa władz Kościoła

•

Podział wg kryterium samodzielności organizacyjnej

Posiadają osobowość prawną

Działają w ramach kościelnych osób prawnych

•

Stosunek do ustawy Prawo o stowarzyszeniach

Podlegają w pełni

Podlegają z wyjątkami

Całkowicie niezależne

•

Ponadto: kryterium celu działania oraz nadzoru ze strony władz
Kościoła

Organizacje kościelne (art. 34)



Tworzenie: inicjatywa władzy Kościoła (zatwierdza biskup
ordynariusz/Konferencja Episkopatu Polski; art. 34.1 pkt 1) albo
inicjatywa wiernych – zgoda jw., warunkiem udział w organizacji
proboszcza, rektora kościoła lub przełożonego zakonnego (art. 34.1
pkt 2)



Cele: w szczególności formacja religijna, kult publiczny, nauka
katolicka (art. 34.2)



Nadzór: Władze kościelne czuwają nad zgodnością działania
organizacji z ich celami religijnymi i moralnymi (art. 34.4)



Osobowość prawna: Organizacje kościelne działają w ramach tych
kościelnych osób prawnych, w których zostały powołane. O
erygowaniu organizacji o zasięgu ponaddiecezjalnym Sekretariat
Konferencji Episkopatu Polski powiadamia Urząd do Spraw Wyznań.
Organizacje wymienione w ust.1 pkt 1 mogą nabyć osobowość
prawną w trybie art. 10 [rozporządzenie].



Stosunek do Prawa o stowarzyszeniach: nie podlega; ustawa o
zgromadzeniach w zakresie zebrań na drogach i placach publicznych
oraz w pomieszczeniach użyteczności publicznej

Organizacje katolickie (art. 35)



Tworzenie: organizacje założone za aprobatą władzy kościelnej,
która zatwierdza im kapelana lub asystenta kościelnego.



Cele: w szczególności zgodną z nauką Kościoła działalność
społeczno-kulturalną, oświatowo-wychowawczą i charytatywno-
opiekuńczą



Nadzór: Działają w łączności z hierarchią kościelną.



Osobowość prawna: na gruncie prawa państwowego, możliwa
również na gruncie prawa kanonicznego.



Stosunek do Prawa o stowarzyszeniach: stosowana odpowiednio z
wyjątkami

1) władzy kościelnej przysługuje prawo cofnięcia aprobaty

[konsekwencja: utrata statusu organizacji katolickiej],

2) wystąpienie do sądu z wnioskiem o rozwiązanie stowarzyszenia

wymaga uzgodnienia w Komisji Wspólnej,

3) w przypadku likwidacji organizacji katolickiej do jej majątku

stosuje się odpowiednio przepisy o majątku zlikwidowanych
kościelnych osób prawnych, chyba że ich statut stanowi inaczej.

Stowarzyszenia katolików (art. 37)



Tworzenie: wierni.



Cele: realizowanie ideałów chrześcijańskich według
własnych programów.



Nadzór: brak.



Osobowość prawna: prawa kościelnej.



Stosunek do Prawa o stowarzyszeniach: podlegają w pełni.



Inne: Art. 36. Organizacje, których celem jest krzewienie
trzeźwości, oddziaływanie na osoby nadużywające alkoholu
lub używające narkotyków oraz udzielanie pomocy ich
rodzinom, mogą być tworzone także w formie organizacji
kościelnych, o których mowa w art. 34, lub organizacji
katolickich, o których mowa w art. 35.



Zawsze jest możliwość działania w formie stowarzyszeń
niezarejestrowanych.

Regulacje w prawie
kanonicznym



Kan. 215 prawo zrzeszania się wiernych;
szczegółowe regulacje Księga II, Część I, Tytuł V
„Stowarzyszenia Wiernych”



Podział stowarzyszeń wg kryterium
podmiotowego: skupiające osoby duchowne,
albo świeckie albo duchowne i świeckie



Kryterium powstania: publiczne i prywatne;
wymóg statutów gwarantujących dostosowanie
do prawa państwowego (kan. 304), podlegają
nadzorowi władzy kościelnej i ściśle określone
granice autonomii



Zakres działania: powszechne,
międzynarodowe, krajowe, diecezjalne

Stowarzyszenia publiczne wiernych



Erygowane przez władzę kościelną, inicjatywa
może być oddolna



Konieczne zatwierdzenie statutu przez tą samą
właściwą władzę, podobnie zmiany w statucie



Możliwe przekształcenie ze stowarzyszenia
prywatnego w publiczne



Oficjalnie realizują zadania w imieniu Kościoła



Właściwa władza przydziela moderatora, może
również przydzielić kapelana



Obowiązek składania właściwej władzy
rocznych sprawozdań

Stowarzyszenia prywatne wiernych



Tworzone przez wiernych



Statuty uznawane przez właściwą władzę, muszą być
zgodne z prawem kanonicznym, podlegają badaniu



Są poparte lub polecone przez władzę kościelną



Osobowość na gruncie prawa kanonicznego uzyskują
dekretem właściwej władzy gdy został zatwierdzony
statut



Samodzielność w wybieraniu moderatora, kapelan za
zgodą ordynariusza



Samodzielność w dysponowaniu majątkiem, władza
kościelna nadzoruje, czy zgodnie z celem stowarzyszenia



Rozwiązanie zgodnie z postanowienie Statutu lub przez
właściwą władzę, gdy ta dostrzega szkodliwość działania
stowarzyszenia, uwzględniając m.in. prawa darczyńców

Korespondencja prawa polskiego i
kanonicznego



Organizacje kościelne mogą odpowiadać
stowarzyszeniom publicznym wiernych



Organizacje katolickie mogą odpowiadać
stowarzyszeniom prywatnym wiernych



Kan. 298 par. 2 pozwala na tworzenie
stowarzyszeń przez wiernych nie będących w
zakresie kontroli i związków z hierarchią
kościelną, mogą one odpowiadać
stowarzyszeniom katolików

Rejestracja związków
wyznaniowych

Zagadnienia do
opracowania:



Wymogi rejestracji związku
wyznaniowego (podmioty, dokumenty,
procedura zwłaszcza terminy, zakres
władzy organu rejestrowego)



Wymogi statutu (elementy obligatoryjne
i fakultatywne, tryb zmian w statucie)



Okoliczności wykreślenia związku z
rejestru (ustawa, brak działalności,
samorozwiązanie, okoliczności wyrażone
w statucie, naruszenie legalności
działania)

Kazusy (zasada wolności
sumienia i wyznania,
rejestracja związków
wyznaniowych)

Kazus 1



Przy metropolii została założona grupa
zajmująca się wykonywaniem muzyki
sakralnej. Dyrygent udał się do sklepu
muzycznego i zakupił potrzebne
instrumenty, jako podmiot nabywający
wskazał grupę muzyczną, sam
podpisał umowę sprzedaży jako jej
przedstawiciel ustawowy. Oceń stan
prawny.

Kazus 2



Franciszek S. od dłuższego czasu czuł, że jest jednostką
niezwykłą, zdolną poprowadzić społeczeństwo w stronę prawdy i
dobra. Postanowił założyć kościół, na czele którego stanął jako
duchowny. Przez pięć lat kościół intensywnie prowadził akcję
misyjną, liczył ponad 5 tys. wiernych. Franciszek S. postanowił
rozszerzyć akcję misyjną w szkołach, agitując na korytarzach
podczas przerw międzylekcyjnych. Podczas jednej z takich
agitacji został siłą wypchnięty z budynku szkolnego, doniósł o
tym na Policję twierdząc, że został poturbowany. Innym razem w
liceum postanowił odprawić krótki obrzęd o charakterze
liturgicznym, lecz kilku pełnoletnich uczniów przeszkodziło mu w
tym, używając niewybrednych słów. Zirytowany postanowił udać
się do prokuratury i donieść o przestępstwie, lecz prokuratura
umorzyła sprawę. Wreszcie rozumując, że tylko formalne
wprowadzenie do szkoły nauki wyznawanej przez niego religii
może odnieść sukces, zgłosił się do prezesa rady ministrów z
wnioskiem o zawarcie umowy, o której przeczytał w Konstytucji.
Otrzymał odpowiedź odmowną, którą przesłał Rzecznikowi Praw
Obywatelskich z żądaniem interwencji. Oceń pod względem
prawnym wypadki w szkole oraz żądanie zawarcia umowy i
zaproponuj dalszy tok wypadków.

Kazus 3



Stanisław F. zaczął dorastać. Mając 12 lat oglądnął
kilka filmów grozy, jako 14-latek w Internecie z
powodzeniem przeszukiwał strony w poszukiwaniu
informacji o siłach nieczystych. Przez przypadek
dowiedział się, że w Rudzie Śląskiej co piątek
wieczorem mają miejsce spotkania czcicieli sił
nieczystych. Jako mieszkaniec tej miejscowości
postanowił wziąć w nich udział. Co piątek wieczorem
wymykał się na upiorne spotkania. Zamknął się w
sobie, zupełnie ustał kontakt z rodzicami. Ojciec
podejrzewał wiele przyczyn, zaczął śledzić syna.
Dotarł za nim na miejsce schadzek. Po chwili
obserwacji wtargnął na miejsce obrzędów, zakłócił je,
przewrócił ołtarz, chwycił mocno syna i siłą zaciągnął
go do domu. Czy złamał prawo?

Kazus 4



Wincenty K. w jednej z kawiarń na ulicy
Brackiej w Krakowie głośno krzyknął, że
poglądy Walerego A. są śmieszne, w
szczególności prorok, w którego wierzy, to
oszust i łajdak, a pogląd, że uległ on
przebóstwieniu może przekonywać jedynie
małe dzieci i osoby pozbawione rozumu.
Dotknięty Walery zgłosił się na policję. Jak
potoczą się dalsze losy sprawy? Czy słusznie
został postawiony zarzut bluźnierstwa?

Kazus 5



Krzysztof W. od dawna przejawiał oznaki agresji wobec
osób prezentujących przekonania odmienne od jego. W
końcu podbiegł do figurki barokowego anioła stojącego na
rynku w M. i mocno ją oszpecił krzycząc obelżywe słowa
typu „głupcy wierzą w takie bzdury”. Następnie udał się
pośpiesznie na cmentarz komunalny, gdzie grzebano
znanego w tej niewielkiej miejscowości agnostyka,
wtargnął w sam środek zgromadzonych ludzi i
wykrzykiwał wyrazy powszechnie uznane za wulgarne pod
adresem zmarłego a zwłaszcza, zdaniem Waldemara W.,
lichych przekonań. Pracowity dzień zakończył w Urzędzie
Miasta, gdzie podniesionym głosem zganił przedstawicieli
związku ateistów małopolskich i potargał ich transparent.
Tam znużonego Krzysztofa zatrzymała straż miejska
postanawiając osadzić go w areszcie, dopóki nie wpłynie
jakaś skarga, która umożliwiłaby uruchomienie
postępowania karnego. Oceń stan prawny.

Kazus 6



Nieformalny związek wyznaniowy postanowił
zarejestrować się. Główną ideą związku był kult
Najwyższej Istoty, która najpełniej objawia się
ludziom wolnym, podstawą doktryny stało się więc
odrzucenie wszystkiego, co krępuje człowieka.
Organ rejestrowy wydał decyzję odmowną
stwierdzając, że doktryna ta prowadzi do
popierania anarchii. Przedstawiciele wyznawców
wnieśli skargę do sądu administracyjnego oraz
jednocześnie do Trybunału Konstytucyjnego o
stwierdzenie niezgodności ustawy o gwarancji
wolności sumienia i wyznania z konstytucją. Oceń
stan prawny.

Kazus 7



Członkowie nieformalnego związku
wyznaniowego postanowili zarejestrować go.
Zależało im na czasie, postanowili więc jak
najszybciej uruchomić procedurę rejestrową,
a do wniosku statut dołączyć już w trakcie
postępowania. Po 2 miesiącach od złożenia
deklaracji i wniosku organ rejestrowy zwrócił
dokumenty do uzupełnienia. Po 3 tygodniach
wyznawcy dostarczyli statut. 4 tygodnie
później zniecierpliwieni brakiem decyzji
złożyli skargę do Prezesa Rady Ministrów na
Ministra. Oceń postępowanie wyznawców.

Kazus 8



Członkowie nieformalnego związku
wyznaniowego po tygodniowym
okresie postanowili go zarejestrować.
Przede wszystkim musieli zdobyć
brakujące 73 podpisy do ich własnych
27. Przeszli więc po rynku w Krakowie i
uzyskali je. Do organu rejestrowego
deklarację i wniosek dostarczyło trzech
przedstawicieli wyznawców. Organ
wydał decyzję odmowną. Czy postąpił
słusznie? Proszę uzasadnić odpowiedź.