SKÓRA

1) 3 warstwy:
● naskórek – pochodzenia ektodermalnego
● skóra właściwa – pochodzenia mezenchymalnego
● tkanka podskórna – pochodzenia mezenchymalnego

2) Przydatki (wytwory) skóry:
● włosy
● gruczoły skóry (potowe, zapachowe, łojowe, sutkowy)
● paznokcie

3) 2 typy skóry:
a) gruba
b) cienka

4) Naskórek:
► nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący
► głównie z keranocytów (wytwarzających jako produkt końcowy keratynę)
► obecne melanocyty, komórki Merkla, komórki Langerhansa
► 6-20 pokładów komórk układających się w 5 warstwach:
● podstawnej (rozrodcza)
● kolczystej
● ziarnistej
● jasnej (tylko w skórze grubej)
● zrogowaciałej

5) Naskórek – warstwa podstawna (rozrodcza):
► najgłębsza
► z 1 rzędu cylindrycznych komórek – keranocytów z owalnymi jądrami
► połączenia:
- desmosomy między keranocytami
- hemidesmosomy łączą komórkę z błoną podstawną
► wśród keranocytów obecne komórki macierzyste
► filamenty pośrednie zbudowane z białek cytokeratyn w cytoplazmie keranocytów
► obecne komórki Merkla i melanocyty

6) Naskórek – warstwa kolczysta:
► składa się z kilku pokładów wielobocznych komórek, ulegających spłaczeniu w kierunku
powierzchni skóry
► desmosomy łączą komórki
► keranocyty warstwy kolczystej:
- syntetyzują cytokeratyny w postaci filamentów pośrednich cytokeratynowych (grubsze niż w
warstwie podstawnej)
► rozpoczyna się w niej synteza swoistych białek (np. inwolukryna), które wejdą w skład
ostatecznego produktu keratynizacji (rogowacenia) – płytki rogowej
► obecne komórki Langerhansa

7) Naskórek – warstwa ziarnista:
► 1, 2 lub kilka pokładów komórek wrzecionowatych
► jądra spłaszczone, częściowo zanikają
► całą cytoplazmę wypełniają ziarnistości (a w nich białka, których synteza rozpoczyna się w
warstwie kolczystej)
► ciała lamelarne tworzą keratynosomy

► zawartość keratynosomów (glikolipidy i sterole)
► synteza swoistych glikolipidów (acyloglikozyloceramid), które występują w postaci ziarnistości
wydzielniczych (keratynosomów)
► synteza w ziarnistościach karatohialiny: profilagryny, lorikryny, małych białek bogatych w prolinę
(SPR), kornifina oraz inwolukryna

8) Naskórek – warstwa jasna:
► tylko w skórze grubej
► kwasochłonna
► prawie homogenna
► z kilku pokładów komórek o niewyraźnych granicach
► organelle komórkowe zanikają, a desmosomy są zachowane
► cytoplazma wypełniona gęsto upakowanymi filamentami cytokeratynowymi spojonymi filagryną

9) Naskórek – warstwa zrogowaciała:
► z 2 pokładów:

warstwy zbitej

warstwy złuszczającej się

● komórki bezjądrzaste i spłaszczone, bardzo ściśle do
siebie przylegają w postaci płytek (łusek) rogowych

● komórki luźno ułożone, stale oddzielają
się i złuszczają

► złuszczanie dzięki zanikowi połączeń międzykomórkowych
► płytka rogowa:
- z rdzenia i otoczki
- rdzeń: masy filamentów cytokeratynowych spojonych filagryną
- otoczka – zrogowaciała; inwolukryna + lorikryna + białka SPR przyczepione do cytoplazmy

10) Pigmentacja skóry:
► 2 postaci melaniny:
a) eumelanina – czarnobrunatna
b) feomelanina – czerwonawa
► melanina:
- barwnik, będący produktem melanocytów
- syntetyzowana w pęcherzykach pochodzących z aparatu Golgiego (melanosomów)
► melanocyty:
- w warstwie podstawnej naskórka
- pochodzenie neuroektodermalne
- mają wypustki sięgające aż do warstwy ziarnistej
- nie łączą się z innymi komórkami za pomocą desmosomów
► keranocyty warstwy podstawnej i kolczystej pochłaniają ziarna melanicy wraz z końcowych
fragmentem wypustek melanocytów
► związana z aktywnością enzymu tyrozynazy
► melanosomy duże, liczne i rozsiane u ludzi rasy czarnej

11) Komórki Langerhansa:
► w górnych pokładach warstwy kolczystej naskórka
► komórki gwiaździste z licznymi wypustkami (stąd nazwa komórki dendrytyczne)
► owalne jądro
► jasna cytoplazma
► nie wytwarzają połączeń desmosomalnych z keratynocytami
► cylindryczne ziarnistości (Birbecka)
► obecne na ich powierzchni anygeny zgodności tkankowej MHC klasy II, a także receptory dla
odcinka Fc przeciwciał oraz składnika C3 dopełniacza → wychwytywanie i prezentacja antygenów
komórkom immunologicznie kompetentym
► system komórek APCs (prezentujących antygen)

12) Komórki Merkla:
► w warstwie podstawnej naskórka
► szczególnie liczne w opuszkach palca
► często w sąsiedztwie wolnych zakończeń nerwowych
► łączą się z keratynocytami desmosomami
► jądra: duże i nieregularne
► cytoplazma: aparat Golgiego, siateczka śródplazmatyczna gładka, wolne rybosomy i pęcherzyki
neuroendokrynne
► tworzą z włóknami nerwowymi kompleksy funkcjonujące jako mechanoreceptory

12) Połączenia skórno-naskórkowe:
► łączy ze sobą 2 rodzaje tkanek: nabłonkową + łączną
► naskórek wpukla się w skórę właściwą tworząc sople naskórowe i sieć listewek naskórkowych
► linie papilarne – charakterystyczny układ listewek naskórkowych na opuszkach palców,
uwarunkowany genetycznie
► keratynocyty warstwy podstawnej połączone są z błoną podstawną za pomocą desmosomów i
połączeń ogniskowych
► elementy tkanki łącznej wchodzące w skład skóry właściwej wiążą się z blaszką siateczkową i
gęstą błony podstawnej przez włókna zakotwiczające i mikrofibryle
► granica skórno-naskórkowa ma przebieg falisty

13) Skóra właściwa:
► składa się z 2 warstw:
a) brodawkowej
b) siateczkowej

14) Skóra właściwa – warstwa brodawkowa:
► od góry graniczy z naskórkiem, od doły z powierzchownym splotem naczyniowym
► tkanka łączna luźna:
- włókna kolagenowe, sprężyste, siateczkowe
- komórki: fibroblasty, histiocyty, komórki tuczne i komórki krwi (monocyty, limfocyty, granulocyty,
komórki plazmatyczne)
► brodawki skórne:
- wyniosłości między soplami naskórkowymi
- występują tu liczne naczynia krwionośne, włosowate i chłonne, a także włókna nerwowe,
zakończenia nerwowe (ciałka dotykowe, kolbki końcowe, ciałka Ruffiniego) oraz pęczki komórek
mięśniowych gładkich (mięśnie przywłośne – w skórze owłosionej)

15) Skóra właściwa – warstwa siateczkowa:
► brak wyraźnej granicy między warstwą siateczkową a brodawkową
► tkanka łączna zwarta o utkaniu nieregularnym:
- liczne pęczki włókien kolagenowych splatających się z włóknami sprężystymi
- włókna siateczkowe jedynie w otoczeniu naczyń krwionośnych oraz gruczołów skórnych
- komórki: głównie fibroblasty, komórki tuczne, makrofagi i limfocyty – mniej niż w brodawkowej
► między powierzchniowym splotem naczyniowym a tkanką podskórną
► występują tu struktury pochodzenia naskórkowego (gruczoły potowe, mieszki włosów, gruczoły
łojowe) a także pęczki komórek mięśniowych gładkich
► obecne mechanoreceptory:
a) ciałka Paciniego – odpowiadają za ucisk i wibracje
b) ciałka Ruffiniego – odpowiedzialne za rozciąganie; najliczniejsze w podeszwie stopy

16) Tkanka podskórna:
► zbudowana ze zrazików tkanki tłuszczowej żółtej otoczonych pasmami tkanki łącznej
► może zawierać głębsze odcinki przydatków skóry – dolne odcinki mieszków włosowych, włósów
długich skóry czaszki, odcinki wydzielnicze gruczołów potowych i apokrynowych oraz zakończenia
nerwowe (ciałka Paciniego)

17) Włosy:
► nitkowate wytwory naskórka powstałe z wpukleń warstwy rozrodczej naskórka w skórę właściwą
► charakterystyczny typ rogowacenia, który prowadzi do wytworzenia keratyny twardej (różni się od
keratyny miękkiej, która jest w naskórku, obecnością trichohialiny, która w miejsce filagryny spaja
filamenty cytokeratynowe)
► na wysokości cebulki włosa komórki posiadjaą jądra i są żywe, w wyższych warstwach skóry
podlegają rogowaceniu
► dzielą się na:
a) długie (głowa, oklica narządów płciowych, zarost u mężczyzn)
b) krótkie i grube (brwi, rzęsy)
c) meszek włosowy (większość powierzchni skóry)
► we włosie wyróżniamy:
● korzeń włosa:
- w skórze właściwej
- mieści się w wpukleniu naskórka → tzw. mieszku włosowym
- posiada kolbowate rozszerzenie → cebulkę włosa
● łodygę włosa:
- wystaje ponad powierzchnię skóry
► włos właściwy:
- otaczają go 2 pochewki – zewnętrzna i wewnętrzna
- tworzą 3 oddzielne warstwy komórkowe:

rdzeń
włosa

● z pasma wielobocznych komórek biegnących centralnie wzdłuż osi włosa
● w korzeniach włosów grubych
● brak we włosach cienkich

kora włosa

● różnicuje się z komórek cebulki i otacza rdzeń w obrębie korzenia warstwą płaskich
komórek zrogowaciałych płytek utworzonych z twardej keratyny
● w płytkach są obecne ziarnistości pigmentu (melaniny) → nadają kolor

powłoczka
włosa

● warstwa zrogowaciałych, zachodzących dachówkowato na siebie płytek rogowych
● wolne brzegi skierowane ku górze

► pochewka wewnętrzna włosa:
- pochodna komórek cebuki, występująca w dolnej części korzenia włosa
- zanika powyżej ujścia gruczołu łojowego
- składają się na niego 3 pokłady komórek:

powłoczka
pochewki

● z dachówkowato ułożonych płytek rogowych skierowanych ku dołowi (zazębia się z
powłoczką włosa właściwego)

warstwa
ziarnista

● inaczej warstwa Huxleya
● 1 lub kilka warstw komórek nabłonkowych z cytoplazmą zawierającą kwasochłonne
ziarna trichohialiny

warstwa
jasna

● inaczej warstwa Henlego
● z 1 warswy wydłużonych komórek ułożonych zgodnie z długą osią włosa

► cebulka włosa:
- obejmuje łącznotkankową brodawkę włosa bogatą w naczynia krwionośne i nerwy
- z komórek nabłonkowych, które dzielą się intensywnie mitotycznie i przesuwając ku górze podlegają
różnicowaniu i keratynizacji, tworząc włos właściwy i pochewkę wewnętrzną włosa

► pochewka zewnętrzna włosa:
- powstaje jako przedłużenie naskórka, który wpukla się w sąsiedzwie włosa do skóry właściwej
- w górnej części utworzona z 3 pokładów komórek odpowiadających warstwie podstawnej, kolczystej
i ziarnistej
- w dolnej części włosa na wysokości cebulki posiada 2 warstwy komórek odpowiadające warstwie
kolczystej i podstawnej
- warstwa podstawna spoczywa na błonie szklistej
► torebka włosa:
- otacza od zewnątrz włos
- tkanka łączna skóry właściwej
- 2 wartwy różniące się przebiegiem włókien kolagenowych:
a) wewnętrzna – przebieg okrężny
b) zewnętrzna – przebieg podłużny

18) Paznokcie:
► rogowe twory naskórka na grzbietowej powierzchni paliczków dystalnych palców dłoni i stóp
► skeratynizowana płytka paznokciowa + macierz paznokcia
► na brzegach płytki znajduje się wał skórny (wał paznokciowy)
► macierz:
- proksymalnie położone wpuklenie naskórka pozbawione warstwy ziarnistej
- jej komórki, dzieląc się umożliwiają wzrost paznokcia
- posuwające się ku górze komórki rogowacieją i nie złuszczają się, lecz zostają połączone ze sobą
► łożysko:
- leży na nim płytka
- tkanka łączna włóknista pokryta naskórkiem
- rola odżywcza względem płytki
- na dystalnym brzegu pasmo naskórka tworzy obrąbek naskórkowy podpaznokciowy
► na brzegu fałdu skórnego pokrywającego macierz znajduje się naskórek tworzący zrąbek
naskórkowy nadpaznokciowy

19) Gruczoły łojowe:
► towarzyszą korzeniom włosów, powstając jako boczne uwypuklenia pochewki zewnętrznej
► przewody wyprowadzające (krótkie i proste):
- nabłonek wielowarstwowy płaski
- odprowadzają wydzielinę gruczołów do przestrzeni między włosem właściwym a pochewką
zewnętrzną
► mogą występować także w skórze nieowłosionej
► łój: trójglicerydy + woski złożone + wolne kwasy tłuszczowe
► odcinki wydzielnicze:
- kształt woreczków o budowie zrazikowej
- obecne komórki macierzyste na obwodzie woreczków
- wnętrze woreczka: gromadzące się w cytoplazmie liczne krople lipidowe
► wydzielanie holokrynowe – komórki stopniowo podlegają degeneracji tłuszczowej, jądro

komórkowe staje się pyknotyczne i zanika, a cała cytoplazma
przekształca się w łój

20) Gruczoły potowe:
► gruczoły cewkowe, pojedyncze, ze zgłębionym odcinkiem wydzielniczym
► najwięcej w skórze dłoni i stóp, dołach pachowych i na czole
► długie przewody wyprowadzające:
- nabłonek dwuwarstwowy sześcienny
- przechodzą przez skórę właściwą i naskórek
- duża aktywność wydzielnicza warstwy powierzchniowej

- komórki przypodstawne o charakterze komórek transportujących jony (kwasochłonna cytoplazma,
dużo mitochondriów)
- w obrębie skóry właściwej posiadają własną ścianę i biegną bezpośrednio oraz prostopadla do
granicy naskórka
- w obrębie naskórka podlegają skręceniu, a ich nabłonek keratynizacji
- powyżej warstwy jasnej traci własną ścianę i jako spiralny kanał uchodzi na powierzchnię naskórka
► odcinki wydzielnicze:
- głęboko w skórze właściwej przy granicy z tkanką podskórną
- nabłonek wielowarstwowy walcowaty/ sześcienny
- komórki o kształcie piramidalnym na szeroką podstawą na błonie podstawnej, a wąska część
zawiera mikrokosmki (ogarniczające światło cewek)
- w nabłonku 3 rodzaje komórek:

jasne

● dużo mitochondriów
● od strony przypodstawnej wiele wpukleń
● w części szczytowej mikrokosmki
● wydzielają głównie H

2

O i elektrolity (przede wszystkim Na

+

i Cl

-

)

ciemne

● liczne cysterny siateczki śródplazmatycznej szorstkiej i aparatu Golgiego
● ziarnistości wydzielnicze o charakterze glikoproteidowym

mioepitelialne

● w przestrzeni między błoną podstawną a komórkami nabłonka
● gwieździsty kształt
● długie, często rozgałęzione wypustki oplatają odcinki wydzielnicze
● ich skurcz wyciska wydzielnię ze światła cewek wydzielniczych do przewodów
wyprowadzających

21) Gruczoły zapachowe:
► podobne, ale większe, do gruczołów potowych
► w oklicy dołów pachowych, krocza, odbyty oraz otoczki brodawki sutkowej
► zmodyfikowane gruczoły zapachowe występują w powiekach (gruczoły Molla) i zewnętrznych
przewodach słuchowych (gruczoły woskowinowe)
► odcinki wydzielnicze leżą głęboko w skórze właściwej
► komórki wydzielnicze: płaskie/ sześcienne
► część szczytowa komórki ma nieregularną powierzchnię
► przewody wyprowadzające (proste i długie):
- uchodzą do pochewki włosa
- nabłonek z 2-3 warstw komórek płaskich lub sześciennych
► wydzielina: gęsta i lepka, biaława

22) Gruczoł sutkowy:
► zmodyfikowana forma gruczołu potowego
► typ cewkowo-pęcherzykowy złożony, o budowie płacikowej
► tkanka łączna:
- wnika do torebki
- liczne komórki i włókna, głównie kolagenowe
- dzieli miąższ gruczołu na płaty, a te dzielą się na płaciki
► u kobiety dojrzałej płciowo tworzą go:
● nieliczne nieaktywne pęcherzyki wydzielnicze:
- nabłonek płaski/sześcienny
- pomiędzy błoną podstawną a nabłonkiem pęcherzyków są komórki mioepitelialne
● system przewodów wyprowadzających:
a) przewody końcowe:
- mają kontakt z częścią wydzielniczą
b) przewody śródpłacikowe:
- nabłonek jednowarstwowy sześcienny

c) przewody międzypłatowe:
- nabłonek walcowaty
- w drodze do brodawki rozszerzają się, tworząc zatoki mlekowe wyścielone nabłonkiem
dwuwarstwowym walcowatym, który w dalszym przebiegu przechodzi w nabłonek wielowarstwowy
płaski wyścielający przewody brodawkowe
d) przewody brodawkowe
► brodawka sutka:
- tkanka łączna zwarta bogata we włókna sprężyste
- pęczki włókien mięśniowych gładkich wokoł tkanki łącznej
- otoczka sutka → zmodyfikowana skóra z gruczołami łojowymi oraz guzkami Montgomery'ego
- tak jak otoczka sutka pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim rogowaciejącym z dużą
zawartością melaniny
- na szczycie około 12-20 otworów mlekowych stanowiących ujście przewodów wyprowadzających