SKÓRA
Skóra tworzy najbardziej zewnętrzną część powłoki ciała.
Zarówno pod względem masy jak i powierzchni stanowi największy narząd człowieka. Jej grubość waha się w granicach od 300 mikrometrów do 4 milimetrów. Najgrubsza skóra występuje na podeszwach stóp, dłoniach i karku. Grubość skóry zależy również od wieku, płci, a także od wykonywanego zawodu.
Skóra w organizmie człowieka spełnia następujące funkcje:
Chroni organizm przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi stanowiąc naturalną barierę dla żyjących na jej powierzchni bakterii i grzybów
jest narządem zmysłowym, którego rola polega na odbieraniu bodźców środowiska zewnętrznego za pośrednictwem licznych zakończeń nerwowych, stanowiących eksteroreceptory organizmu.
bierze udział w termoregulacji (zawarte w skórze liczne gruczoły potowe poprzez wydzielanie potu ochładzają powierzchnie skóry, natomiast włosy pomagają w zatrzymywaniu ciepła)
poprzez wydzielany pot usuwane są również zbędne produkty przemiany materii, barwniki, mocznik a także jony Na+, Cl-
uczestniczy w syntezie witaminy D3 (cholekalcyferol) z nieczynnego prekursora 7-dehydrocholesterolu, co odbywa się przy udziale promieni UV
Skóra składa się z naskórka, skóry właściwej ,pod którą spoczywa tkanka podskórna.
Naskórek(epidermis)
Naskórek jest nabłonkiem wielowarstwowym, płaskim, spoczywającym na błonie podstawnej, oddzielającej go od położonej głębiej skóry właściwej.
Naskórek dzielimy na dwie zasadnicze warstwy:
część rozrodczą
część zrogowaciałą
Naskórek jest zbudowany, począwszy od błony podstawnej do jego wolnej powierzchni, z pięciu rodzajów komórek, układających się w kilkanaście pokładów .Wśród komórek budujących naskórek wyróżniamy:
Komórki walcowate tworzące warstwę podstawną (stratum basale) podlegające licznym podziałom mitotycznym, dostarczające materiału budulcowego dla regeneracji wierzchnich warstw naskórka. Tworzą one jedną warstwę komórek, posiadających dobrze wybarwiające się , owalne jądra komórkowe. Komórki te przylegają do błony podstawnej naskórka, zakotwiczając się w niej za pomocą półdesmosomów.
Komórki wieloboczne, połączone ze sobą desmosomami, tworzące tzw. warstwę kolczystą (stratum spinosum).Nazwa tej warstwy wiąże się z obecnością bardzo licznych kolczystych wypustek pojawiających się na powierzchniach komórek po rozerwaniu desmosomów. Liczba pokładów komórek warstwy kolczystej waha się od kilku do nawet 20. Komórki warstwy kolczystej posiadają duże, kuliste jądra komórkowe, a w cytoplazmie filamenty pośrednie cytokeratyny, tworzące struktury zwane tonofilamentami.
Warstwa podstawna i kolczysta tworzą łącznie część rozrodczą naskórka, nazywaną dawniej warstwą Malpighiego.
Komórki zwane ziarnistymi, układające się w 2-6 pokładów, zawierające w swej cytoplazmie ziarnistości keratohialiny (tzw. ciałka Odlanda).Komórki te tworzą warstwę ziarnistą (stratum granulosum).
Płaskie komórki o jednorodnej cytoplazmie, wypełnionej płynną keratohialiną, ze słabo wybarwiającymi się jądrami komórkowymi i niewidocznymi organellami. Tworzą one warstwę jasną, zwaną również warstwą świecącą(stratum lucidum)
Najbardziej powierzchownie leżące komórki płaskie, posiadające substancję rogową czyli keratynę i pozbawione jąder komórkowych. Tworzą one warstwę zrogowaciałą naskórka ( stratum corneum)
Ostatnie trzy warstwy nazywamy częścią zrogowaciałą naskórka.
Na powierzchni wszystkich komórek naskórka zwanych inaczej keratynocytami znajdują się antygeny powierzchniowe jak i receptory dla wielu cytokin , co związane jest z ich udziałem w układzie immunologicznym skóry.(SALT-skin associated lymphoid tissue)
Oprócz opisanych rodzajów komórek naskórka, układających się w liczne pokłady, znajdują się w nich elementy o odmiennej budowie i funkcji, takie jak komórki Langerhansa i inne komórki dendrytyczne, melanocyty czy komórki Merkla.
Komórki Langerhansa
Są to komórki występujące we wszystkich warstwach naskórka, ale szczególnie dobrze widoczne w warstwie kolczystej. Znajdują się one również w obrębie górnych pokładów skóry właściwej, w okolicy drobnych naczyń krwionośnych.
Są to komórki kształtu nieregularnego, z wyraźnym jądrem komórkowym i jasną cytoplazmą. Cechą charakterystyczną komórek Langerhansa jest obecność w cytoplazmie tzw. ciałek Birbecka. Są to organella o kształcie przypominającym rakietę tenisową, których funkcja jest nieznana. Rola komórek Langerhansa polega na rozpoznawaniu antygenu a także na prezentowaniu go komórkom immunologicznie kompetentnym.
Komórki barwnikowe(melanocyty)
Są to komórki odpowiedzialne za produkcję pigmentu - melaniny, który to barwnik odpowiada za zabarwienie skóry. Melanina jest wytwarzana w melanocytach z tyrozyny, następnie gromadzona w wyspecjalizowanych, cylindrycznyh organellach tzw. melanosomach.
Melanocyty są komórkami kształtu nieregularnego, z jasną cytoplazmą i wyraźnie zaznaczonym jądrem komórkowym. Są one obecne w warstwie podstawnej naskórka, jak i w górnych partiach skóry właściwej. Szczególnie dużą ich liczbę spotykamy w miejscach skóry wystawionych na działanie promieni UV. Nie obserwuje się wyraźnej różnicy w liczbie komórek barwnikowych u ludzi różnych ras. Odmienne zabarwienie skóry wiąże się raczej z inną liczbą melanosomów, a więc z różną aktywnością metaboliczną melanocytów. Liczba melanocytów występujących w jednostce skóry jest podobna u różnych ras ludzkich i wynosi około 1200 komórek /mm3.Wytwarzanie melaniny podlega kontroli przez niektóre hormony: MSH powoduje intensywniejsze zabarwienie skóry, podczas gdy glikokortykoidy hamują syntezę melaniny.
Komórki Merkla
Komórki Merkla są to wewnątrznabłonkowe receptory dotyku, kształtu owalnego lub kulistego, z jasną cytoplazmą i słabo barwiącym się jądrem komórkowym. W cytoplazmie tych komórek obserwuje się liczne pęcherzyki zawierające bliżej nieokreślone substancje neuroendokrynne. Liczba komórek Merkla zmniejsza się z wiekiem, stąd najłatwiej je zaobserwować w skórze osobników młodych.
Skóra właściwa
Skóra właściwa (derma) jest jej częścią łącznotkankową i składa się z dwóch warstw:
Warstwy brodawkowatej
Warstwy siateczkowatej
Warstwa brodawkowata jest zbudowana z tkanki łącznej włóknistej. Wytwarza ona liczne brodawki skóry, uwypuklające się w kierunku naskórka. W tkane łącznej warstwy brodawkowatej spotykamy wszystkie rodzaje komórek tkanki łącznej a także komórki barwnikowe i komórki Langerhansa. Skóra właściwa zawiera bardzo liczne włókna kolagenowe, elastyczne, których ilość wyraźnie maleje z wiekiem. Oprócz tych element ów warstwa brodawkowata zawiera komórki mięśniowe gładkie, zarówno samodzielne jak i napinające włos, oraz pojedyncze włókna mięśniowe poprzecznie prążkowane.
Warstwa siateczkowata skóry właściwej
Warstwa siateczkowata zbudowana z tkanki łącznej włóknistej zawiera liczne gruczoły potowe, łojowe i włosy. W warstwie tej włókna kolagenowe i elastyczne są wyraźnie grubsze, otaczają liczne naczynia krwionośne i nerwy. Warstwa ta od dołu graniczy z tkanką podskórną.
Tkanka podskórna.
Tkanka podskórna leży pod warstwą siateczkowatą skóry właściwej. Zbudowana jest z tkanki łącznej wiotkiej, zawierającej zmienną liczbę komórek tłuszczowych. Przy dużym nagromadzeniu komórek tłuszczowych tkanka podskórna tworzy tzw. podściółkę tłuszczową, której grubość może dochodzić nawet do kilku centymetrów.
Przydatki skóry.
Do przydatków skóry zaliczamy;
Gruczoły potowe
Gruczoły łojowe
Włosy
paznokcie
Gruczoły potowe.
Gruczoły potowe zlokalizowane są niemal na całej powierzchni skóry. Nie ma ich jedynie na czerwieni wargowej a także na wewnętrznej powierzchni napletka i żołędzi. Najliczniej są reprezentowane na podeszwach stóp, wewnętrznych powierzchniach dłoni, na czole i pod pachami.
Gruczoły te produkują wydzielinę zwaną potem, w skład której oprócz wody wchodzą jony chloru, sodu a także mocznik, i inne produkty przemiany materii. Parowanie potu z powierzchni skóry prowadzi do jej ochłodzenia, z czym wiąże się udział skóry w procesach termoregulacji organizmu.
Gruczoły potowe dzielimy na:
małe lub ekrynowe
duże, zwane inaczej gruczołami apokrynowymi lub zapachowymi
Gruczoł potowy mały jest gruczołem o budowie cewkowej. Składa się z części wydzielającej i z przewodu wyprowadzającego wydzielinę. Część wydzielająca, zwana inaczej gruczołową jest zwinięta na kształt kłębka i wysłana wysokim nabłonkiem walcowatym, spoczywającym na błonie podstawnej. Pomiędzy komórkami gruczołowymi a błoną podstawną leżą komórki mięśniowe (mioepitelialne),których skurcz pomaga w wydostaniu się wydzieliny na powierzchnię skóry.
Część wyprowadzająca gruczołu wysłana jest nabłonkiem dwuwarstwowym sześciennym. W miejscu, gdzie przewód gruczołu potowego dochodzi do naskórka, zatraca swoją ścianę. Od tego miejsca ściany przewodu tworzą otaczające go komórki naskórka.
Gruczoły potowe duże mają budowę podobną do małych, z tym, że są one dużymi, rozgałęzionymi gruczołami. Swą wydzielinę najczęściej odprowadzają do okolicznego mieszka włosowego. Rozpoczynają one wydzielanie z chwilą osiągnięcia dojrzałości płciowej.
Gruczoły potowe duże, zwane inaczej apokrynowymi występują między innymi w następujących miejscach skóry:
pod pachami
w pachwinach
w brodawkach sutkowych
w przedsionku nosa
w okolicach zewnętrznych narządów płciowych
w przewodzie słuchowym, zewnętrznym
Gruczoł łojowy
Gruczoły łojowe w znacznej większości towarzyszą mieszkom włosowym. Histologicznie typowy gruczoł łojowy ma budowę pęcherzykową , jest pojedynczy lub rozgałęziony. Komórki wydzielnicze układają się w liczne warstwy, tworząc typ gruczołu wielopokładowego. Komórki, które leżą w gruczole łojowym na jego obwodzie, są małe i najczęściej nie mają w cytoplazmie wydzieliny. Ten pokład dostarcza gruczołowi stale nowych komórek, jest więc jego warstwą rozrodczą. W pozostałych komórkach, których średnica zwiększa się w miarę zbliżania się do światła przewodu wyprowadzającego znajdują się coraz większe krople wydzieliny. Taka budowa gruczołu związana jest bowiem ze sposobem wytwarzania wydzieliny kosztem całej komórki. Wydzielina w gruczole łojowym powstaje z całej komórki, sposobem holokrynowym, stąd też warstwa rozrodcza ma dla gruczołu znaczenia zasadnicze. Przewody wyprowadzające gruczołów łojowych uchodzą do mieszka włosowego. Sąsiadujące z mieszkami włosowymi komórki mięśniowe gładkie, poprzez skurcz pomagają wydzielinie w wydostaniu się na powierzchnię skóry.
Wydzielinę gruczołu łojowego nazywamy łojem. Składa się on głównie z estrów gliceryny z kwasem oleinowym. Łój pokrywając powierzchnię naskórka zabezpiecza go przed utratą wody, a także uczestniczy w zachowaniu optymalnego pH skóry, które wynosi 5,2.
Gruczoł mlekowy:
Gruczoł mlekowy składa się z 12-20 zrazów, zwanych inaczej płatami. Każdy ze zrazów ma własny przewód odprowadzający, uchodzący na powierzchni brodawki sutkowej. Zrazy gruczołu mlekowego mają kształt stożków ,a ich wierzchołki schodzą się w brodawce sutkowej. W każdym z nich znajdują się liczne, drobne zraziki oddzielone od siebie tkanką łączną wiotką. Wewnątrz zrazików znajdują się pęcherzyki gruczołowe, wysłane nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym, który w gruczole będącym w fazie wydzielniczej(laktacyjnej) przekształca się w nabłonek walcowaty.
Podczas wydzielania czyli laktacji, wydzielina gruczołu mlekowego gromadzi się w wierzchnich częściach komórek gruczołowych, a następnie przez oderwanie się od nich dostaje się do światła pęcherzyka. Gruczoł mlekowy wydziela wic w sposób apokrynowy.
Przewody odprowadzające gruczołu mlekowego to:
przewody śródzrazikowe
przewody międzyzrazikowe
przewód wspólny, zwany inaczej mlecznym, uchodzący na powierzchni brodawki w postaci otworu mlekonośnego
Paznokieć
Paznokieć leży na skórze, którą w tym miejscu określamy jako jego łożysko.
Paznokieć dzielimy na dwie części:
trzon
korzeń
Korzeń paznokcia umiejscowiony jest głęboko w skórze właściwej, podczas gdy jego trzon spoczywa na powierzchni skóry.
Paznokieć ma budowę warstwową, podobną do naskórka. Budują go następujące pokłady komórek:
komórki walcowate
komórki kolczyste
komórki warstwy zrogowaciałej
W paznokciu nie występują warstwy ziarnista i świecąca.
Korzeń paznokcia jest miejscem jego wzrostu, dlatego też tę jego część nazywamy macierzą. Paznokieć rośnie od macierzy ku jego wolnemu końcowi, w ten sposób, że warstwa rozrodcza macierzy składająca się z komórek walcowatych i kolczystych przekształca się w warstwę zrogowaciałą, zawierającą szczególne ilości tzw. keratyny twardej. Rolą paznokcia jest ochrona mechaniczna opuszki palca.
Włos
Włosy należą do tzw. przydatków skóry. Występują one na całej skórze, z wyjątkiem dłoni, stóp, okolicy odbytu, ujść narządów moczowo-płciowych oraz czerwieni wargowej. Średnica włosa wynosi od 0,05 do 0,5 mm. Gęstość włosów i ich jakość w dużej mierze zależą od czynników genetycznych jak i hormonalnych.
Włos składa się z części wolnej, wystającej nad powierzchnią naskórka i tkwiącego w skórze właściwej korzenia. Korzeń włosa jest na końcu rozszerzony cebulkowato tworząc tzw. cebulkę włosa. Cebulka włosa a szczególnie jej szczytowa część zwana macierzą jest miejscem intensywnych podziałów komórkowych, które prowadzą do tworzenia włosa. Od spodu w cebulkę wpukla się łącznotkankowa brodawka włosa, utworzona przez skórę właściwą. W brodawce znajdują się liczne naczynia krwionośne i zakończenia nerwowe.
Korzeń włosa ma budowę warstwową, na którą składają się :
włos właściwy
pochewki włosa- wewnętrzna i zewnętrzna
torebka włosa
W zależności od wysokości poprzecznego przekroju włosa wzajemny układ wymienionych części jest różny, dlatego też najlepiej rozpatrywać jego budowę w takim miejscu, w którym jest ona najbardziej typowa, tzn. zawierająca wszystkie elementy składowe korzenia włosa. Takim miejscem jest przekrój poprzeczny przez korzeń włosa w połowie jego długości pomiędzy cebulką a naskórkiem.
W tym przekroju włos właściwy tworzą trzy koncentrycznie leżące warstwy;
powłoczka włosa (cuticula pili)
kora włosa (cortex pili)
rdzeń włosa (medulla pili)
Powłoczka włosa jest jego warstwą powierzchowną. Jest ona bardzo cienka; jest zbudowana z jednej warstwy komórek zrogowaciałych, a więc martwych, ułożonych dachówkowato lub na kształt łusek. Komórki powłoczki włosa zawierają keratynę twardą.
Warstwa korowa włosa stanowi jego zasadniczą część .Składa się ona z licznych pokładów koncentrycznie ułożonych komórek wrzecionowatych, układających się długą osią równolegle do długiej osi włosa. Komórki te wypełnione są ziarnami pigmentu i keratyną twardą.
Rdzeń włosa jest zbudowana z komórek wielobocznych, posiadających wyraźne jądra komórkowe. Najlepiej rozwiniętą istotę rdzenną mają włosy grube.
Barwa włosa zależy od liczby ziaren pigmentu znajdujących się w komórkach kory .Pigment jest produktem melanocytów zlokalizowanych w tzw. macierzy cebulki włosa. W komórkach zrogowaciałych włosa znajdują się puste przestrzenie wypełnione powietrzem. Obecność tych przestrzeni wpływa również na kolor włosów. Są one szczególnie liczne we włosach siwych.
Pochewka wewnętrzna włosa otacza włos właściwy od zewnątrz.
Składa się ona z trzech warstw:
powłoczki pochewki
warstwy nabłonkowej ziarnistej
warstwy nabłonkowej jasnej
Obie ostatnie warstwy zawierają ziarenka krato hialiny.
Pochewka zewnętrzna korzenia włosa ma budowę warstwy rozrodczej naskórka. Składa się ona z kilku do kilkunastu pokładów elementów wielobocznych (komórki kolczyste) oraz z jednej warstwy komórek walcowatych.
Torebka włosa zbudowana jest z dużej ilości włókien tkanki łącznej. Do torebki włosa przyczepia się mięsień przywłośny, czyli napinacz włosa. W trójkącie utworzonym przez korzeń włosa, naskórek i mięsień przywłośny leżą gruczoły łojowe.
Mieszki włosowe wykazują cykliczną aktywność .W tzw. cyklu włosowym wyróżniamy następujące stadia:
anagen-okres wzrostu włosa, który łączy się z licznymi podziałami mitotycznymi i namnażaniem się komórek macierzy cebulki włosa
kata gen, w którym ustają podziały komórkowe
telogen, w którym dochodzi do wypadnięcia włosa i odpoczynku komórek macierzystych
Włosy różnią się okresami swego wzrostu i trwania, które wynoszą od trzech lat dla włosów pokrywy czaszki do 3-4 miesięcy dla rzęs.
Unaczynienie skóry
Skóra jest unaczyniona przez dwie równoległe do jej powierzchni i do siebie sieci tętnicze i towarzyszące im sieci naczyń żylnych .Duże tętnice znajdujące się w warstwie podskórnej oddają odgałęzienia w kierunku powierzchni ,które tworzą sieć na granicy tkanki podskórnej .Drugi splot naczyń tętniczych powstaje na granicy warstwy brodawkowatej i siateczkowatej skóry właściwej.