Zbigniew Pitera: „Filmowy Sezam”; cz. II – „Zmienne twarze gwiazd”

1) Mozżuchin: dzieje jednej kariery

●

urodzony w 1889 r., aktor w Teatrze Kijowskim (1911)

●

w filmie Protazonowa „Ojciec Sergiusz” (1913) fascynował widzów jako odtwórca głównej roli Iwan
Mozżuchin, którego kreacja pozostała ważkim przyczynkiem do historii aktorstwa filmowego.

●

współpraca z Kazimierzem Kamińskim (aktor, reżyser), który pisze mu kilka scenariuszy

● Cechy jego bohaterów wpasowują się w ówczesne upodobanie: erotyka, czarna rozpacz, niskie

instynkty, dekadentyzm i sentymentalizm; wywoływał szok i wzruszenie

●

Cechy szczególne: „hipnotyczne spojrzenie”, motyw duchowego rozdarcia między „namiętnością a
powinnością”

●

Sukcesy roku 1915, hasło robienia filmów po amerykańsku: „Akcja, Dramatyzm, Aktor!”

●

Spór o „Damę pikową”: tajemniczość, demonizm i frapujące zwroty fabularne, sprzeczne opinie co do
kreacji Mozżuchina

●

W 1916 Mozżuchin pisze scenariusz do „Grzechu” (reż. Protazanow)

●

Pokusy autotematyzmu i film „Za kulisami ekranu” (rez. Wołkow)

●

Lata i filmy przełomu: 1917 przeniesienie radzieckiego przemysłu filmowego na Krym (Chanżonkow i
Jermoliew); filmy rewolucyjne

●

2 ostatnie filmy nakręcone przez Mozżuchina w 1917 przed wyjazdem z Rosji to jednocześnie łabędzi
śpiew i czołowe osiągnięcia dwu dominujących kierunków przedrewolucyjnego kina rosyjskiego:

a. „Szatan triumfujacy” („W sidłach szatana”): wielka dojrzałość warsztatowa (wpływy kina

skandynawskiego, zwłaszcza duńskiego)

b.

„Ojciec Sergiusz”: wybitne studium psychologiczno-obyczajowe

●

jako gwiazda rosyjskiego przedrewolucyjnego kina, Mozżuchin opuścił kraj w okresie wojny domowej.

●

W podróży do Paryża nakręcił film „Straszna przygoda” z grupą Jermoliewa

●

w latach 20. odnosi sukcesy we Francji (wyklęty w ZSRR); sprawdza się jako reżyser, godzenie
wymagań artystycznych z komercyjnymi (np. „Golgota uczciwej kobiety” reż. Wołkow, 1922)

● autorski film Mozżuchina: „Gorejący stos” („Miasto rozkoszy”, 1923): utwór błyskotliwie

syntetyzujący dotychczasowe doświadczenia Mozżuchina z nowatorskimi tendencjami powojennej
sztuki, nie tylko filmowej.

a.

z dekadenckiego melodramatu czerpał arystokratyczno-mieszczańskie środowisko,

b.

ekspresjonistyczny charakter scenerii,

c. nawiązanie do odkryć Griffitha i Gance’s: próby twórczego wykorzystania montażu i nadawania

obrazom określonego rytmu

d. posłużenie się taśmą negatywową w niektórych sekwencjach kopii było chwytem godnym

wyrafinowanych awangardzistów

e.

nowym elementem była też cała freudowska warstwa fabuły; „Mozżuchin żonglował obrazami snu
i jawy, wygrywał wieloznaczność onirycznych wątków, jak gdyby antycypując poetykę dojrzałego
Bunuela”

●

francuscy reżyserzy młodej awangardy: L’Herber (nie do końca udane kreacje Mozżuchina), Epstein
(żałosne!)

●

u szczytu sławy – Hollywood. „Jean Mitry twierdzi, że od tego momentu zaczyna się powolny,
nieubłagany upadekMozżuchina”.

●

1927 znajdował się wśród europejskich gwiazd Paramountu (Pola Negri, Emil Jannings, Lya de Putti) i
Metro-Goldwyn-Mayer (Greta Garbo)

● Universal (Laemmle) werbuje Mozżuchina – westerny, rola Żyda w „Burzy” (United Artists) –

kompromitacja, ucieka z Hollywood

●

Film dźwiękowy kładzie kres karierze Mozżuchina

2) Marlena: fatum reżysera

●

Marlenę Dietrich odkrył Joseph von Sternberg, nakręcił z nią 7 filmów, które rozsławiły niemiecką
aktorkę, a także jego samego. Gdy rozstał się z Marleną, zaczął podupadać i nie stworzył już niczego
godnego uwagi, choć żył jeszcze długie lata

● „Niebieski motyl” wprowadzał na ekran bohaterkę, która bez żenady kompromitowała wampa,

odzierając go z wszelkiego romantyzmu, tajemniczości, wulgaryzując jego wyrafinowany erotyzm.

● Sternberg przyznaje, że świadomie starał się przydawać swej gwieździe atrybuty męskie, by

sugerować rysy lesbijskie (frak, cylinder, laska, pocałunki z kobietami itp.), co jednak wywoływało
sprzeciwy szefów wytwórni, przestrzegających gorliwie „Kodeksy Haysa”. Von Sternberg robił to
dla „unowocześnienia” wampa i odróżnienia Marleny od Grety Garbo.

●

Drugim filmem duetu było „Maroko” (1930),

●

Trzeci film Sternberga i Dietrich jest wyzwaniem rzuconym Garbo – film szpiegowski „X-27”. Garbo
– ulicznica, wiejska dziewczyna; przeciwieństwo Maty Hari (granej przez Garbo, która była egzotyczną
tancerką, a film łzawym melodramatem). Nieoczekiwane zwroty fabuły, pomysły plastyczne i
muzyczne

●

Filmy Marleny Dietrich były znacznie bardziej wieloznaczne i niepokojące, bardziej nowoczesne od
filmów z Gretą Garbo.

●

Po powrocie Marleny z Europy, Sternberg kręci z nią „Szanghaj express” (1932) i „Blond Venus”
(1932), później „Imperatorowa” (1934, echo o pół roku wcześniejszej „Królowej Krystyny” z
Garbo), „Kaprys hiszpański” (1935)

●

Sternberg w każdym filmie tworzył całkowicie własną imaginacyjną rzeczywistość. Służyła mu ona za
dekorację, w której mistrzowsko operując światłem, kamerą i rekwizytami (pióra, koronki), starał się
stworzyć wokół wybranej kobiety atmosferę erotycznego ideału.

3) Joan Crawford: Amerykanka wyzwolona

● F.S. Fitzgerald: „the flappers” (podlotek) nowy typ dziewczęcia, wyzwolonego już całkowicie z

więzów XIX-wiecznego purytanizmu, dziewczyny-kumpla, chłopczycy z papierosem w ustach i
szklanką ginu w ręce, partnerującej facetom

●

Fitzgerald jako najlepszą „flapper” wymienia Joan Crawford

● „Dziecię spod znaku lwa MGM”: szalejący „flapper” wpadał w towarzysko-sercowe tarapaty

filmach „Kobiety nie do małżeństwa” (1928), „Taniec wśród serc” (1929), „Nieokiełznana”
(1929), „Nasze niewinne narzeczone” (1930). W latach kryzysu: „Królowa podziemi” (1930,
kino gangsterskie w wersji safe), „Grzeszna bez winy” (1931, kryzysowe nastroje, zwątpienie w
dotychczasowy porządek społeczny i moralny, ale wciąż z happy endem),

●

ciągle traktowana jak „wieszak na suknie” Crawford buntuje się przeciw proponowanym jej przez
MGM rolom i przechodzi do Warner Brothers.

●

Adaptacja śmiałej obyczajowo powieści „Mildred Pierce”, za rolę tę zdobywa Oscara

●

„Każdy kolejny film był przyczynkiem do portretu współczesnej Amerykanki z modnymi, profesjonalno-
psychologicznymi dewiacjami; bogata neurotyczka, pielęgniarka-obsesjonistka (...)”

●

nowe wcielenie: w drugorzędnej wytwórni kowbojskich filmów, Republic, przyjmuje rolę heroiny
Dzikiego Zachodu w filmie „Johnny Guitar” (1954)

●

„następne role Joan Crawford nie wnoszą już niczego nowego do jej aktorstwa. Jest znakomita we
wszystkich odmianach psychopatologicznych odchyleń swych bohaterek przekraczających próg
przekwitania lub nie wytrzymujacych stresów i agresywności dzisiejszego świata. Jej benefisem jest w
tym względzie rola byłej gwiazdy w thrillerze Co się zdarzyło Baby Jane? (1962) obok Bette Davis”