Justyna Orzelska bohaterka Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej

Bohater literacki

Ucz się z

Justyna Orzelska,

bohaterka

Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej

Justyna Orzelska to jedna z głównych bohaterek Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej.
Przedstawicielka zbiedniałej szlachty, rezydentka w domu swojego wuja. Kobieta nie-
mal idealna – jedna z niewielu tego typu bohaterek w naszej literaturze – może poza
Marynią Połaniecką, bohaterką Rodziny Połanieckich Henryka Sienkiewicza oraz He-
leną Stawską, bohaterką Lalki Bolesława Prusa.

Znaczenie postaci

Niebezpiecznie bliska ideału a może nawet idealna Justyna Orzelska nie jest postacią
„papierową”. Została skonstruowana przez autorkę tak, że wydaje się kobietą z krwi
i kości, a nie tylko „nośnikiem idei pozytywistycznych”, jak Witold Korczyński, bohater
tej samej powieści. Przeżywa rozterki i wahania, dość długo nie może dojść do siebie po
rozstaniu z Zygmusiem Korczyńskim i nawet gdy odmawia mu dalszych spotkań w spo-
sób definitywny – cierpi. Orzeszkowa ukazuje ewolucję Justyny – od dziewczyny, która
chciałaby coś zrobić ze swoim życiem, ale nie wie dokładnie co, do zdecydowanej, pew-
nej swoich racji kobiety, która stawia czoła uprzedzeniom społecznym. Pewnej siebie
i umiejącej walczyć o swoje szczęście.

CV – biografia

Justynę poznajemy w momencie, gdy wraca z kościoła ze swoją ciotką, Martą. Obie
kobiety łaczy serdrczny stosunek, rozmawiają o sprawach osobistych, np. o zawiedzio-
nych nadziejach Justyny na małżeństwo z bogatym krewnym, Zygmuntem Korczyńskim.
Justyna zadomowiła się we dworze Benedykta, ale nienajlepiej czuje się z tym, że jest
tylko uboga krewną. Martwi ją, że goście pani Emilii (zwłaszcza kpiarz i lekkoduch
w złym stylu, Bolesław Kirło), bawią się kosztem jej zdziecinniałego, łakomego ojca,
a ten nie widzi, że jest ofiarą okrutnych żartów.

Gdy wychodzi z imienin pani Emilii i spaceruje bez celu, spotyka Jana Bohatyrowi-

cza, przystojnego i miłego blondyna, którego znała z widzenia już wcześniej. Mężczy-
zna zaprasza ją do swojego domu i już wtedy rodzi się między nimi uczucie. Serdeczny
i otwarty Jan wydaje jej się bliższy niż salonowe towarzystwo zgromadzone u pani Emi-
lii. Prosi, by Jan i Anzelm zabrali ja ze sobą na grób Jana i Cecylii, założycieli rodu
Bohatyrowiczów. W ten sposób dziewczyna zdobywa serce starego Anzelma, który do tej
pory odnosił się do niej raczej nieufnie. Znajomość z Janem rozwija się dość szybko – co
bardzo niepokoi Martę.

Zaniepokojona starsza kobieta opowiada o dawnej miłości jej i Anzelma Bohatyro-

wicza, zakończonej rozstaniem. Przestrzega Justynę przed zbytnim zaangażowaniem
się w znajomość z bratankiem Anzelma.

Tymczasem Zygmunt Korczyński nie poddaje się – znudzony swą zakochaną w nim

bez pamięci żoną, przesyła Justynie książki i liściki. Ale dziewczyna pozostaje twarda.
Nie wie jeszcze, że poważnie jest nią zainteresowany pewien, „dekadencki” arystokrata
– morfinista (autorka pisze o tym ze zgrozą) Teofil Różyc, który wypytuje o nią swą
kuzynkę Marię Kirłową. Planuje się nawet oświadczyć.

Justynie coraz bardziej podobaja się sąsiedzi Jana – uczynni, życzliwi, gościnni lu-

dzie. Pomaga im przy żniwach i idzie jej całkiem dobrze. Zostaje zaproszona na wesele
miłej przyjaciółki przyrodniej siostry Janka – Elżuni. Ona i Jan bawią się bardzo dobrze,
ma dojść już do wyznań… Lecz atmosferę psuje postępek rywalki Justyny, od dawna
zakochanej w Janku Jadwigi Domuntówny, bogatej i urodziwej chłopki. Zazdrosna dziew-
czyna rzuca w Justynę kamieniem (na szczęście chybia). Romantycznyy nastrój powraca
wieczorem – para wyznaje sobie w końcu miłość i Justyna i Jan zaręczają się.

O utworze źródłowym

Autorka zamierzała napisać histo-
rię miłości panny z dworu i schło-
piałego szlachcica, niedługi ro-
mans obyczajowy. Planowała za-
tytułować tę powieść Mezalians.
Ale powieśc rozrosła się do roz-
miarów epopei (i co ważniejsze,
taką zyskała rangę). Przedstawia
obraz życia Polaków (głównie
szlachty) na kresach, a miłość
Jana i Justyny jest tylko jednym
z wątków – choć bez wątpienia
ważnym. W powieści dużą rolę
odgrywają idee pozytywistyczne –
pracy organicznej i pracy u pod-
staw. Deklaracje ideowe bohate-
rów brzmią jednak nieco sztucz-
nie i papierowo – łamiącym się
ze wzruszenia głosem Justyna
oświadcza, że zamierza uczyć wiej-
skie dzieci czytać i pisać (czyli
realizować się poprzez pracę
u podstaw); Witold w czułej roz-
mowie sam na sam ze słodką
blondyneczką Marynią proponu-
je jej, by razem żyli i pracowali
dla naszych drogich idei.

Nad Niemnem łączy cechy powie-
ści realistycznej i tendencyjnej.

Tematy, do których omówienia
może przydać się bohaterka

•

kobieta

•

praca

•

idee pozytywizmu

Bohater literacki

Ucz się z

Lecz nastepnego dnia los szykuje kolejną niespodzianke dla Justyny – Maria Kirło-

wa prosi o jej rękę w imieniu swojego krewnego, Teofila Różyca, oczarowanego jej
chmurną urodą i dumą. Justyna wyznaje, że jest już zaręczona. Teresa i pani Emilia są
zdruzgotane tym, że dziewczyna odrzuca tak wspaniałą propozycję – biednej szlachcian-
ce nie mogło się przecież zdarzyć nic lepszego!

Cieszą się za to Witold, Benedykt, początkowo przeciwna tej znajomości Marta,

a nawet… oświadczająca się w imieniu Różyca Kirłowa. Następuje happy end, zmącony
brzydkim zachowaniem ojca Justyny – który jest oburzony, że razem z córką będzie
odtąd musiał mieszkać wśród prostaków, w niewygodnej chacie. Benedykt uspokaja go
jednak, że może nadal pozostać w Korczynie i staruszek uspokaja się. On i Justyna udają
się do domu Jana.

Najważniejsze momenty w życiu bohaterki

•

Ślub Zygmunta Korczyńskiego, romantycznego adoratora Justyny, z Matyldą – czyli

koniec romansu

•

Zawarcie znajomości z Jankiem Bohatyrowiczem – początek wzajemnej sympatii,

a nawet fascynacji

•

Pierwsza wizyta w domu Jana; poznanie jego stryja Anzelma

•

Opowieść ciotki Justyny, Marty, o miłości łączącej kiedyś ją i Anzelma Bohatyrowi-

cza (zakończonej rozstaniem zakochanych – ślub dobrze urodzonej szlachcianki ze
schłopiałym szlachcicem uchodził za mezalians)

•

Wizyta na grobie Jana i Cecylii oraz na mogile powstańców w towarzystwie Janka

i Anzelma

•

Praca przy żniwach razem z chłopami

•

Zabawa na wiejskim weselu; wiejskie życie coraz bardziej podoba się Justynie (tak

jak i młody Bohatyrowicz)

•

Justyna i Jan wyznają sobie miłość – od tej pory są narzeczonymi

•

Zaręczona już dziewczyna odrzuca propozycję małżeństwa złożoną przez Różyca (za

pośrednictwem Marii Kirłowej), czym wywołuje zgorszenie większości zgromadzo-
nych osób.

•

Benedykt Korczyński, jej opiekun, razem ze szczęsliwą Justyną idą z „przedmał-

żeńską wizytą” do domu Jank

Związki bohaterki z innymi postaciami utworu

•

półsierota (jej matka, siostra cioteczna Benedykta, zmarła dość dawno temu)

•

opiekunka zdziecinniałego ojca

•

podopieczna Benedykta i rezydentka w jego domu; wuj bardzo ją lubi i ma do niej

wyraźną słabość

•

jej ciotką jest Marta Korczyńska; to nie tylko krewna, ale i powiernica, dobra koleżanka

•

jej kuzynem jest Witold, syn Benedykta – panują między nimi dobre stosunki

•

miała romans z Zygmuntem Korczyńskim, ale okazała się nieodpowiednią partią dla

niego

•

jest nią zafascynowany Teofil Różyc

•

ona z kolei jest zafascynowana Janem Bohatyrowiczem

Inni o Justynie

(…)

dziewczyna pełnoletnia, energiczna i nie-

głupia

(…)

(Benedykt Korczyński)

Prostaczka!

(Zygmunt Korczyński na

wieść o jej zaręczynach z Janem)

Justynko! jak to? ty

taka dumna!ty,co przez

dumę nic ode mnie przyjąć nie chciałas, kiedy ja
ciebie, jak wypadało, ubierać pragnęłam! ty, co
przez dume najniewinniej z siebie żartować nie
pozwalałaś! ty odrzucasz teraz los świetny,
wysokie stanowisko w świecie, a wyjść chcesz
za chłopa…tak! za chłopa

… (Emilia Kor-

czyńska na wieść o jej zaręczynach z Janem)

(…)

melancholiczka jesteś… i dumna jak

księżniczka. Od wujostwa nic

przyjmować nie

chcesz, ze swoich procencików ubierasz sie-
bie i ojca, trzewiki nawet oszczędzasz, tak że
czasem boso chodzisz, kapelusza i rękawiczek
nie

nosisz…

(Marta Korczyńska do

Justyny)

Piękna panna

(Teofil Różyc)

(…)

Justysia jest krewną męża mego, córka

jego ciotecznej siostry. Ojciec jej, pan

Orzelski,

przez nieszczęśliwe zdarzenia stracił swój
majątek, a wkrótce potem owdowiał. Od tego
czasu oboje u nas mieszkają. justynka, kiedy
przybyła do nas,miała lat czternaście, a w tym
wieku już są przyzwyczajenia, skłonności, któ-
rymi pokierować trudno… Jest ona zresztą
dobrą, bardzo dobrą, tylko oryginalną, ale to tak
oryginalną, że nie wiem już, doprawdy, skąd jej
to się wziąć mogło… Zawsze robi inaczej niż
wszyscy.

(Emilia Korczyńska)