Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

848

dr inż. Magdalena Kaup
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
dr inż. Ludmiła Filina-Dawidowicz
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
inż. Łukasz Klapczyński

Rozwój infrastruktury transportu drogowego

w województwie wielkopolskim w aspekcie zapewnienia

bezpieczeństwa i ochrony środowiska

Wstęp

Sprawne i prawidłowe funkcjonowanie systemu transportowego w układzie człowiek

– pojazd – droga jest istotne nie tylko z punktu widzenia zapewnienia bezpieczeństwa, ale i

ochrony środowiska naturalnego. Badania dowodzą, że główną przyczyną większości

wypadków są nieprawidłowe zachowania użytkowników drogi, na które wpływ mają m.in

ukształtowanie terenu, otoczenie dróg, czy ich stan techniczny

1

. Bardzo ważne jest, zatem,

właściwe zaprojektowanie, a następnie budowa infrastruktury drogowej, aby spełniały one

wymogi maksymalnej użyteczności i bezpieczeństwa, a przy tym wszelkie normy i przepisy

ochrony środowiska.

Infrastrukturę transportu drogowego tworzą szlaki, punkty i węzły transportowe oraz

urządzenia dodatkowe: usprawniające ruch, do organizacji i zabezpieczenia ruchu oraz nie

związane z obsługą drogi

2

. Są to wszystkie urządzenia i obiekty użyteczności publicznej,

stanowiące zarówno elementy infrastruktury liniowej, jaki punktowej, które powinny być

spójne i zgodne zarówno ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania

przestrzennego, jaki i miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego.

W Polsce w ostatnich latach zaszły ogromne zmiany w infrastrukturze transportowej.

Podjęto różne inicjatywy i zrealizowano wiele projektów dotyczących budowy, przebudowy

czy modernizacji infrastruktury drogowej. Przystąpienie naszego kraju do Wspólnoty

Europejskiej pozwoliło na pozyskanie wielu funduszy i umożliwiło ich wykorzystanie w

różnym stopniu na poprawę stanu dróg w wielu regionach i województwach. Został, zatem,

nałożony obowiązek spełnienia wymogów zawartych w dyrektywach unijnych, aby działania

mające na celu poprawę infrastruktury transportowej, zapewniły prawidłowe funkcjonowanie

całego systemu transportowego.

1

Gaca S., Suchorzewski W., Tracz M.: Inżynieria ruchu drogowego teoria i praktyka. WKiŁ, Warszawa 2009.

2

K. Towpik, A.Gołaszewski, J. Kukulski: Infrastruktura transportu samochodowego, OWPW, Warszawa 2013.

Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

849

Celem artykułu jest analiza i ocena wpływu rozwoju infrastruktury transportu

drogowego na bezpieczeństwo transportu, zapewniając jednocześnie odpowiednie normy

ś

rodowiskowe, na przykładzie województwa wielkopolskiego.

1.

Stan infrastruktury transportu drogowego w województwie wielkopolskim

Województwo wielkopolskie, leżące w zachodniej części Polski i mające bardzo

korzystne położenie geograficzne w układzie międzynarodowym, ma ważne znaczenie

tranzytowe. Na jego obszarze krzyżują się ważne szlaki komunikacyjne (rys. 1). Przez jego

teren ze wschodu na zachód przebiega międzynarodowy korytarz tranzytowy (droga

międzynarodowa E-30), a w kierunku północ-południe droga międzynarodowa, przebiegająca

od Świecia przez Bydgoszcz, Poznań do Wrocławia oraz droga krajowa nr 11 ze Środkowego

Wybrzeża przez Poznań na Górny Śląsk.

Rys. 1. Mapa drogowa województwa wielkopolskiego

Ź

ródło: http://www.wzdw.pl

Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

850

Spośród dróg krajowych na terenie województwa wielkopolskiego znajdują się:

autostrada A2, drogi ekspresowe S5, S8, S11 oraz drogi nr 2, 5, 8, 10, 11, 12,15, 22, 25, 32,

36,39, 72, 83 i 92. Największe miasta województwa, w tym Poznań, Tarnowo Podgórne,

Swarzędz, Września, Konin, Kalisz, Piła, Jarocin, Leszno czy Ostrów Wielkopolski stanowią

główne punkty przeładunkowe, odbiorcze i nadawcze transportu drogowego.

Według danych Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w roku 2011

długość dróg publicznych o twardej nawierzchni w województwie wynosiła

3

:

- drogi krajowe – 1743,1 km;

- drogi wojewódzkie – 2712,5 km;

- drogi powiatowe – 12377,1 km;

- drogi gminne - 23162,5 km.

Rys. 2. Stan dróg krajowych w Polsce

Ź

ródło: Transport – wyniki działalności w 2011r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2012.

3

Transport – wyniki działalności w 2011r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2012.

Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

851

Analizy stanu nawierzchni dróg krajowych dowodzą, że stan tych dróg w

województwie wielkopolskim jest jednym z najgorszych na terenie całego kraju (wskaźnik

natychmiastowych potrzeb remontowych wynosi 0,16, przy czym najniższy wskaźnik jest w

województwie pomorskim - 0,07, a najwyższy - w województwie dolnośląskim - 0,18)

4

.

Ogólny stan dróg w województwie wielkopolskim, na tle innych województw,

przedstawia rys. 2. Z rysunku wynika, iż na terenie województwa znajduje się 55,8 % dróg w

stanie dobrym, 27,9 % dróg w stanie niezadowalającym oraz 16,3 dróg w stanie złym.

W województwie wielkopolskim nie istnieje dobrze rozbudowana sieć autostrad i dróg

ekspresowych. Niektóre gminy oddalone są od dróg tej klasy nawet o około 100 km, co ma

negatywny wpływ na ich rozwój gospodarczy. Drogi powiatowe stanowią ponad 28%

wszystkich dróg publicznych, natomiast drogi gminne blisko 58%. Spośród dróg o

nawierzchni twardej 91,8 % posiada nawierzchnię ulepszoną.

Drogi gruntowe stanowią 32 % długości wszystkich dróg publicznych, z których

zdecydowaną większość stanowią drogi gminne, utrzymywane przez samorządy lokalne o

niskich budżetach na inwestycje, natomiast drogi o nawierzchni twardej stanowią 68 % dróg

województwa.

Z opinii kierowców wynika, iż mają oni wiele zastrzeżeń do stanu tych dróg, ze

względu na występowanie dużej ilości kolein, niskich właściwości przeciwpoślizgowych, czy

też obowiązujących ograniczeń prędkości np. do 40 km/h.

2.

Wybrane programy i projekty wspierające rozwój infrastruktury województwa

wielkopolskiego

Polityka Unii Europejskiej (UE), skierowana m.in. na zwiększenie spójności między

regionami i zmniejszenie dysproporcji pomiędzy nimi, przyczynia się do rozwijania sieci

infrastruktury, poprawy dostępności oddalonych regionów, a w dalszej konsekwencji do

zwiększenia poziomu bezpieczeństwa na drogach. W ramach opublikowanej w 2011 roku

„Białej Księgi – Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu – dążenie do

osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu” wytyczone cele i

zadania dotyczą m.in.

5

:

•

przygotowania i zapewnienia konkurencyjnego i zrównoważonego systemu transportu,

•

wspierania mobilności przy jednoczesnym obniżeniu emisji spalin,

4

GDDKiA: Raport o stanie technicznym sieci dróg krajowych na koniec 2011 roku, Warszawa 2012.

5

Biała Księga – Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu – dążenie do osiągnięcia

konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu, KOM(2011) 144 wersja ostateczna, Bruksela 2011.

Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

852

•

utworzenia zasooboszczędnego systemu transportu (ograniczenie emisji gazów

cieplarnianych o 60% do roku 2050),

•

stworzenia efektywnej sieci multimodalnego podróżowania i transportu pomiędzy

miastami.

Ponieważ obserwowane jest ciągłe zwiększanie udziału transportu drogowego w

przewozach, a UE kładzie duży nacisk na ochronę środowiska naturalnego, zatem bardzo

ważne jest racjonalne inwestowanie w rozbudowę infrastruktury transportu drogowego.

W Polsce inwestycje podejmowane na infrastrukturę drogową są finansowane przez

Krajowy Fundusz Drogowy ze środków krajowych i pomocowych Unii Europejskiej.

Województwo wielkopolskie jest jednym z beneficjentów w pozyskiwaniu środków na

poprawę stanu technicznego dróg. W tabeli 1 przedstawiono wybrane europejskie projekty i

programy operacyjne, z których skorzystało województwo.

Tabela 1. Wybrane europejskie projekty i programy operacyjne zrealizowane na terenie

województwa wielkopolskiego

Lp.

Nazwa projektu lub

programu operacyjnego

Przyznana

kwota

[mln euro]

Lata

realizacji

Przykłady zrealizowanych inwestycji

1.

Poland and Hungary:
Assistance

for

Restructuring

their

Economies (PHARE)

6,91

1996 - 1997

-

Stworzenie

dostępu

do

terenów

inwestycyjnych poprzez budowę obwodnicy
Nowego Tomyśla oraz przebudowę drogi
wojewódzkiej nr 305 odcinek Bolewice –
Nowy Tomyśl – dojazd do autostrady A2;

2.

Sektorowy

Program

Operacyjny Transport
(SPOT)

2,9*

2004-2006

- Przebudowa obiektów inżynierskich w
ciągu dróg krajowych nr 5 i 11 w Poznaniu;

3.

Zintegrowany Program
Operacyjny

Rozwoju

Regionalnego
(ZPORR)

81,375*

2004-2006

- Remont mostu drogowego przez zalew
rzeki Warty w Międzychodzie w ciągu drogi
wojewódzkiej nr 160;
- Przebudowa drogi wojewódzkiej nr 184
odcinek nr I (Gmina Szamotuły);
- Obwodnica miasta Kórnik w ciągu drogi
wojewódzkiej nr 434 Kostrzyn – Śrem –
Rawicz;

4.

Wielkopolski
Regionalny

Program

Operacyjny (WRPO)

1 766

2007-2013

- Budowa obwodnicy Opalenicy w ciągu
drogi wojewódzkiej nr 307;
- Budowa obwodnicy m. Wągrowiec w
ciągu drogi wojewódzkiej nr 241 wraz z
remontem istniejących odcinków obwodnicy
Wągrowca;

5.

Infrastruktura

i

Ś

rodowisko

Brak danych

2007-2013

- Budowa dwujezdniowej ul. Nowe Zawady
w Poznaniu - etap II od ul. Głównej do ul.
Podwale
- Przebudowa węzła Antoninek w ciągu ul.
Warszawskiej w Poznaniu.

* - kwota przeliczona zgodnie z kursem 4 zł/euro.
Ź

ródło: opracowanie własne na podstawie www.wzdw.pl

Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

853

Z funduszy udzielanych w ramach programów i projektów wspierających transport

drogowy mogły skorzystać zarówno samorządy terytorialne, urzędy wojewódzkie czy też

GDDKiA. Pozyskane fundusze stworzyły szanse poprawy stanu infrastruktury drogowej i

pozwoliły na zrealizowanie wielu inwestycji.

W latach 2014-2020 rozwój infrastruktury transportowej województwa wspierać będą

kolejne programy operacyjne. Będą to przede wszystkim Regionalne Programy Operacyjne

(RPO), które swoim działaniem będą zbliżone do RPO z lat 2007-2013. Jednym z ich celów

będzie promowanie zrównoważonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w

działaniu najważniejszych elementów sieci infrastruktury. Osiągnięcie tego celu wspierane

będzie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR).

Wybrane programy będą dotyczyć również gospodarki niskoemisyjnej, ochrony

ś

rodowiska, przeciwdziałania i adaptacji do zmian klimatu, transportu i bezpieczeństwa

energetycznego. Jednym z ich głównych celów ma być zwiększenie spójności społecznej i

terytorialnej, w tym poprawa dostępności transportowej. Pieniądze wydatkowane będą z

Funduszu Społecznego i funduszu EFRR.

3.

Wpływ realizacji inwestycji drogowych na poprawę bezpieczeństwa na drogach i

ochronę środowiska

W celu analizy stanu bezpieczeństwa na drogach województwa wielkopolskiego,

należy rozpatrzyć łączną liczbę samochodów poruszających się po jego obszarze, liczbę oraz

rodzaj zaistniałych wypadków czy też warunki drogowe i atmosferyczne, jakie tam panują.

Zebrane dane wskazują, iż z roku na rok wzrasta liczba samochodów poruszających

się po drogach województwa, przy czym największy udział mają samochody o małych

pojemnościach silnika. Wzrasta również średnia prędkość poruszających się pojazdów.

Na terenie województwa wielkopolskiego drogi o nawierzchni twardej są w złym

stanie technicznym, ze względu na nieprawidłową ich eksploatację oraz niewłaściwą

likwidację uszkodzeń, zwłaszcza po sezonie jesienno-zimowym.

Drogi gruntowe użytkowane są w większości przez mieszkańców pobliskich terenów.

Występuje tam niewielkie natężenie ruchu, nie dochodzi do groźnych wypadków, a jedynie

do drobnych kolizji oraz pogorszenia komfortu jazdy.

Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

854

Rys. 3. Liczba wypadków drogowych na terenie województwa wielkopolskiego

Ź

ródło: opracowanie własne na podstawie materiałów wewnętrznych Policji i danych GUS

Rys. 4. Liczba ofiar śmiertelnych i rannych w wyniku wypadków drogowych

w województwie wielkopolskim

Ź

ródło: opracowanie własne na podstawie materiałów wewnętrznych Policji i danych GUS

Pomimo ciągłego wzrostu liczby pojazdów na drogach województwa, od roku 2000

obserwuje się zarówno spadek liczby wypadków, jak i spadek liczby ofiar śmiertelnych czy

rannych (rys. 3 i 4). Z analizy danych wynika, iż różnice w jakości infrastruktury drogowej

oraz liczba pojazdów i wielkość pracy przewozowej na terenie województwa mają znaczący

wpływ na bezpieczeństwo na jego drogach.

Z reguły najwięcej wypadków ma miejsce na odcinkach prostych, a następnie na

skrzyżowaniach i łukach poziomych. Ponadto, do największej liczby wypadków dochodzi we

Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

855

wrześniu, październiku oraz lipcu i sierpniu

6

. Wynika to ze wzmożonego ruchu w miesiącach

wakacyjnych oraz niekorzystnych warunków atmosferycznych i drogowych (np. wczesny

zmrok, śliska nawierzchnia) w okresie jesiennym.

Jednak z badań policji wynika, że większość wypadków ma miejsce przy dobrych

warunkach atmosferycznych, a fakt zmniejszania się liczby wypadków warunkowany jest

poprawą jakości i techniki jazdy kierowców oraz lepszym stanem technicznym poruszających

się pojazdów i infrastruktury drogowej. Zatem można stwierdzić, że zrealizowane inwestycje

na drogach województwa wielkopolskiego przyczyniły się do podwyższenia poziomu

bezpieczeństwa.

Jednym z priorytetowych kierunków polityki transportowej UE jest również ochrona

ś

rodowiska naturalnego. Rozwój sieci drogowej wymaga często wykorzystania

przyrodniczych obszarów chronionych, w tym m.in. obszarów w sieci Natura 2000 i

regulowany jest przez odpowiednie przepisy UE.

7

Potrzebny jest, więc, kompromis pomiędzy

rozwojem sieci transportowej i akceptacją niekorzystnego wpływu inwestycji na środowisko,

a obszarami, które powinny być bezwzględnie chronione. W chwili obecnej obowiązują

przepisy, zgodnie z którymi wymagane jest przeprowadzenie procedury strategicznej oceny

oddziaływania na środowisko, w wyniku czego uzyskuje się najkorzystniejszy wariant

przebiegu danej drogi.

Słabą stroną województwa jest na pewno zły stan infrastruktury zabezpieczającej

ś

rodowisko, dysproporcje w rozmieszczeniu elementów i obiektów infrastruktury liniowej i

punktowej czy też dekapitalizacja znacznej części infrastruktury i brak inwestycji

uzupełniających ubytki na bieżąco bądź odtworzeniowych

.

Mocną stroną natomiast jest jego

korzystne położenie w przestrzeni europejskiej, które sprzyja rozwojowi sieci dróg oraz

prawidłowym przepływom strumieni pasażerów i ładunków. Aktywizacja terenów wzdłuż

głównych ciągów komunikacyjnych oraz wysoki poziom nakładów inwestycyjnych na cele

rozwojowe przyczyni się do podniesienia poziomu bezpieczeństwa na drogach oraz

wspierania ochrony środowiska naturalnego w regionie.

Perspektywa dalszych zmian stanu infrastruktury drogowej będzie uzależniona od

uwarunkowań techniczno- technologicznych, w tym zastosowania Inteligentnych Systemów

6

Materiały wewnętrzne Policji i dane GUS; Zintegrowany system bezpieczeństwa transportu. Tom 1. Diagnoza

bezpieczeństwa transportu w Polsce. Pod red. Krystka R. WKŁ, Warszawa 2009.

7

Burnewicz J.: Nowoczesna infrastruktura transportowa jako podstawowy element intensyfikacji procesów

rozwojowych w projektowanych dokumentach strategicznych. Ekspertyza dla ministerstwa rozwoju
regionalnego, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 2010.

Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

856

Transportowych, ale także uwarunkowań organizacyjnych, prawnych, a przede wszystkim

finansowych.

Podstawowym kierunkiem działań powinno być więc dalsze rozwijanie i usprawnianie

sieci połączeń zwiększających międzynarodową dostępność województwa, co może

przyczynić się również do wzrostu gospodarczego w regionie i lepszego wizerunku

województwa w skali krajowej i nie tylko. Ponadto, aktywne poszukiwanie nowych źródeł

finansowania na utrzymanie istniejącej infrastruktury i przebudowę lub budowę nowych dróg,

a następnie ich racjonalne wykorzystanie spowoduje, że pomimo wzrastającej liczby

użytkowników i coraz większego natężenia ruchu na drogach, nie będzie nadmiernego

zanieczyszczania środowiska naturalnego, nie zwiększy się liczba wypadków, a poziom

bezpieczeństwa będzie coraz wyższy.

Podsumowanie

Infrastruktura transportu drogowego na terenie województwa wielkopolskiego stanowi

wciąż słaby element w europejskiej sieci transportowej z powodu m.in. dużego stopnia

zużycia niektórych obiektów i elementów infrastruktury, nierównomiernego rozmieszczenia i

dostępności sieci, niewystarczającej długości autostrad i dróg ekspresowych, uciążliwości dla

mieszkańców i środowiska naturalnego czy braku zastosowania innowacyjnych rozwiązań, w

tym inteligentnych systemów transportowych.

Od wysokości środków finansowych pozyskanych z budżetu państwa i funduszy

europejskich uzależniony jest postęp prac budowlano-remontowych i rozwój infrastruktury

drogowej na terenie województwa. Dotychczas zrealizowane europejskie projekty i programy

operacyjne wspierające transport drogowy, w których uczestniczyło województwo

wielkopolskie, pozwoliły na poprawę przepustowości dróg oraz bezpieczeństwa na terenach

miast. Województwo to nadal jest jednym z najbardziej aktywnych beneficjentów w

pozyskiwaniu środków na poprawę stanu technicznego infrastruktury drogowej, zgodnie z

dyrektywami dotyczącymi ochrony środowiska.

Budowa nowych połączeń komunikacyjnych, przebudowy oraz modernizacje

istniejącej infrastruktury drogowej powinny przyczynić się do usprawnienia ruchu na terenie

województwa wielkopolskiego i skrócenia czasu podróży. Zwiększająca się na drogach liczba

samochodów dowodzi, że działania w tym kierunku są i będą wciąż pożądane przez

społeczeństwo.

Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

857

The development of road transport infrastructure in the Wielkopolska

Voivodeship in the aspect of the safety and environmental protection

Summary

The article presents the influence of road transport development on the safety and

environment protection on the Wielkopolska Voivodeship example. It presents the current

state of road infrastructure, projects and programs supporting its development in the

Wielkopolska Voivodeship and selected road investments. The analysis allowed to

assess the

safety on the road,

explore

strengths and weaknesses of the infrastructure

in Wielkopolska

Voivodeship and determine the directions of transport operations supporting environmental

protection.

Literatura

1.

Biała Księga – Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu – dążenie

do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu, KOM(2011)

144 wersja ostateczna, Bruksela 2011.

2.

Burnewicz J.: Nowoczesna infrastruktura transportowa jako podstawowy element

intensyfikacji procesów rozwojowych w projektowanych dokumentach strategicznych.

Ekspertyza dla ministerstwa rozwoju regionalnego, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 2010.

3.

Gaca S., Suchorzewski W., Tracz M.: Inżynieria ruchu drogowego teoria i praktyka.

WKiŁ, Warszawa 2009.

4.

GDDKiA: Raport o stanie technicznym sieci dróg krajowych na koniec 2011 roku,

Warszawa 2012.

5.

Materiały wewnętrzne Policji z lat 1999-2012.

6.

Towpik K., Gołaszewski A., Kukulski J.: Infrastruktura transportu samochodowego,

OWPW, Warszawa 2006.

7.

Transport – wyniki działalności w 2011r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2012.

8.

Zintegrowany system bezpieczeństwa transportu. Tom 1. Diagnoza bezpieczeństwa

transportu w Polsce. Pod red. Krystka R. WKŁ, Warszawa 2009.

9.

http://www.stat.gov.pl

10.

http://www.wrpo.wielkopolskie.pl - Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na

lata 2007-2013.

11.

http://www.wzdw.pl