Kardiologia Polska
Nasze forum  kardiolodzy i kardiochirurdzy razem/Cardiac surgery and cardiology
2011; 69, 1: 96 100
ISSN 0022 9032
Wspólne stanowisko dotyczące rozpoznawania
i leczenia zespołu uzależnienia od tytoniu
u pacjentów z chorobami układu
sercowo-naczyniowego
Uzupełnienie  Konsensusu dotyczącego rozpoznawania
i leczenia zespołu uzależnienia od tytoniu
Statement on the diagnosis and treatment of tobacco dependence
in patients with cardiovascular diseases
Witold Zatoński1, Piotr Jankowski2, Waldemar Banasiak3, Kalina Kawecka-Jaszcz4, Jacek Musiał5,
Krzysztof Narkiewicz6, Grzegorz Opolski7, Piotr Podolec8, Adam Torbicki9, Marian Zembala10
1
Centrum Onkologii, Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Warszawa
2
Przewodniczący Zarządu Sekcji Epidemiologii i Prewencji Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego
3
Prezes Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego
4
Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego
5
Prezes Towarzystwa Internistów Polskich
6
Konsultant Krajowy w Dziedzinie Hipertensjologii
7
Konsultant Krajowy w Dziedzinie Kardiologii
8
Przewodniczący Rady Redakcyjnej Polskiego Forum Profilaktyki Chorób Układu Krążenia
9
Zastępca Prezesa Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego*
10
Prezydent Europejskiego Towarzystwa Chirurgii Serca i Naczyń (2010 2012)**
WST
P ryzyko zawału serca u osoby palącej tytoń jest co najmniej
W licznych badaniach dowiedziono, że palenie tytoniu jest 2-krotnie większe niż u osoby niepalącej tej samej płci i wie-
jednym z najważniejszych modyfikowalnych czynników ry- ku. Palacze są także obarczeni znacznie większym ryzykiem
zyka chorób układu sercowo-naczyniowego (ChUSN) i główną wystąpienia tętniaka aorty brzusznej i miażdżycy tętnic ob-
przyczyną zgonów w populacji europejskiej [1, 2]. Istnieje wodowych. Palenie tytoniu jest jednym z głównych modyfi-
nieliniowy związek między stopniem narażenia na dym tyto- kowalnych przyczyn udaru mózgu [4]. Wyniki ostatnich ba-
niowy i zagrożeniami dla układu sercowo-naczyniowego, dań dokumentują też, że palenie jest ważnym czynnikiem
z gwałtownym wzrostem ryzyka przy niskim poziomie naraże- rozwoju demencji (również naczyń) i choroby Alzheimera [5].
nia na dym (czynnym, biernym i nieregularnym paleniem ty- Toksyny zawarte w dymie tytoniowym kilkakrotnie przyśpie-
toniu) oraz (słabszym/wolniejszym) wzrostem ryzyka wraz ze szają postęp miażdżycy. W wielu badaniach wykazano, że
zwiększaniem liczby wypalanych papierosów. Nawet niewiel- palenie tytoniu wpływa niekorzystnie na inne czynniki ryzyka.
ka ilość dymu tytoniowego (np. kilka papierosów dziennie, Palenie jest związane z niekorzystnymi zmianami w stężeniu
palenie raz na jakiś czas czy bierne palenie) wystarczają, aby lipidów osocza. Wypalenie 1 papierosa powoduje istotne
znacznie zwiększyć ryzyko incydentów sercowo-naczynio- zwiększenie ciśnienia tętniczego przez okres ok. 15 30 mi-
wych [3]. Palenie tytoniu znacznie zwiększa ryzyko rozwoju nut [6]. Regularne palenie tytoniu potęguje ten efekt. Inhala-
choroby wieńcowej i nagłej śmierci sercowej. Szacuje się, że cja dymu tytoniowego powoduje dysfunkcję śródbłonka na-
Adres do korespondencji:
Adres do korespondencji:
Adres do korespondencji:
Adres do korespondencji:
Adres do korespondencji:
prof. dr hab. n. med. Witold Zatoński, Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów, Centrum Onkologii, Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie,
ul. W.K. Roentgena 5, 02 781 Warszawa, tel: [phone], e-mail: [e-mail]
*Osobiste poparcie inicjatywy nie jest równoznaczne z oficjalnym stanowiskiem Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego.
**Osobiste poparcie inicjatywy nie jest równoznaczne z oficjalnym stanowiskiem Europejskiego Towarzystwa Chirurgii Serca i Naczyń
Copyright � Polskie Towarzystwo Kardiologiczne
www.kardiologiapolska.pl
Stanowisko dotyczące zespołu uzależnienia od tytoniu w chorobach układu sercowo-naczyniowego 97
czyń, aktywuje płytki, nasila ich agregację, zwiększa ekspre- DIAGNOSTYKA
sję czynnika tkankowego, upośledza fibrynolizę. Zwiększa Rozpoznanie ZUT i charakterystyka towarzyszących mu uwa-
również stres oksydacyjny i peroksydację lipoprotein. runkowań powinny obejmować kilka elementów. Zgodnie
Zaprzestanie palenia wiąże się z obniżeniem ciśnienia z propozycją WHO wyróżnia się 4 najważniejsze postawy
tętniczego, poprawą profilu lipidowego (szczególnie w zakresie wobec palenia: codzienny palacz [osoba paląca co najmniej
stężenia cholesterolu frakcji HDL) oraz poprawą funkcji śród- 1 papierosa (fajkę itp.) dziennie od co najmniej 6 miesięcy],
błonka [7]. Wpływa również korzystnie na agregację płytek palacz okazjonalny [osoba paląca mniej niż 1 papierosa (faj-
i gotowość prokoagulacyjną osocza. Po roku od zaprzestania kę itp.) dziennie lub krócej niż 6 miesięcy], były codzienny
palenia ryzyko sercowo-naczyniowe zmniejsza się niemal palacz [osoba, która paliła tytoń codziennie w przeszłości (wg
o połowę zarówno u osób z ChUSN, jak i bez nich. Ryzyko ww. definicji codziennego palenia), ale obecnie tytoniu nie
zgonu po zawale serca w grupie kontynuującej palenie jest pali], osoba nigdy niepaląca [do tej kategorii należą zarówno
prawie 2-krotnie wyższe niż ryzyko zgonu u osób, które za- osoby, które nigdy nie paliły tytoniu, jak i osoby, które wypa-
przestały palenia. Podobnie, pacjenci po operacji pomosto- liły w swoim życiu mniej niż 100 papierosów lub paliły
wania aortalno-wieńcowego kontynuujący palenie charakte- w przeszłości okazjonalnie (zob. wyżej definicję okazjonal-
ryzują się 2-krotnie większym ryzykiem zawału serca i reope- nego palenia)]. Informacja o paleniu tytoniu wraz ze wskaza-
racji w porównaniu z osobami, które przestały palić. Rów- niem do której kategorii należy pacjent, powinna się znalez
ć
nież palący ze stabilną dusznicą są narażeni na istotnie większe w jego dokumentacji lekarskiej.
ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych.
Leczenie zespołu uzależnienia od tytoniu (ZUT) ma Ocena stopnia narażenia na dym tytoniowy
szczególne znaczenie u pacjentów z ChUSN, np. u osób Dokonuje się jej na podstawie wywiadu lub kwestionariusza
z chorobą niedokrwienną serca oraz u chorych z innymi wypełnianego przez pacjenta, obejmującego pytania umoż-
czynnikami ryzyka ChUSN, np. z nadciśnieniem tętniczym liwiające scharakteryzowanie zarówno obecnych, jak i wcześ-
lub dyslipidemią. W odróżnieniu od nadciśnienia tętniczego niejszych zachowań chorego związanych z paleniem tyto-
i dyslipidemii postępowania w ZUT nie należy uzależniać od niu. Zaletą metod diagnostycznych opartych na wypełnianiu
ogólnego ryzyka sercowo-naczyniowego. W każdym przypad- kwestionariusza lub na wywiadzie z pacjentem jest ich mały
ku należy dążyć do zaprzestania palenia przez pacjenta. Za- koszt, wadą  subiektywny charakter oceny. Bardziej obiek-
zwyczaj wystąpienie ChUSN stanowi silną motywację do rzu- tywnymi metodami określającymi zarówno postawę pacjen-
cenia nałogu [8]. W jednym z badań obserwacyjnych prze- ta wobec palenia, jak i ekspozycję na dym tytoniowy, są po-
prowadzonym w Stanach Zjednoczonych rok po hospitali- miary markerów biologicznych dymu tytoniowego, a wśród
zacji na oddziale intensywnego nadzoru kardiologicznego nich tlenku węgla w wydychanym powietrzu, karboksyhe-
z palenia zrezygnowało 25% osób, które paliły przed hospi- moglobiny we krwi, kotyniny, nikotyny lub tiocyjanianów
talizacją. Z kolei wyniki niektórych polskich badań wykazały, w wybranych płynach ustrojowych. W dokumentacji medycz-
że wśród osób palących przed hospitalizacją z powodu cho- nej należy odnotowywać co najmniej liczbę papierosów wy-
roby niedokrwiennej serca rok po hospitalizacji 50% pacjen- palanych dziennie oraz liczbę lat trwania nałogu.
tów kontynuuje palenie [9]. Uważa się, że pacjenci hospitali-
zowani z powodu ostrego zespołu wieńcowego są szczegól- Ocena siły uzależnienia od tytoniu
nie podatni na zalecenia dotyczące rzucania palenia otrzy- Oceny siły uzależnienia od tytoniu dokonuje się na podsta-
mane w ciągu pierwszej doby pobytu w szpitalu, zwłaszcza wie testu Fagerstr�ma (prosty kwestionariusz składający się
na oddziale intensywnego nadzoru [8]. Należy jednak pod- z 6 pytań). Ma on dużą wartość różnicującą palaczy, u któ-
kreślić, że wyniki niektórych badań wskazują, iż interwencja rych fizyczne uzależnienie ma mniejsze znaczenie, wymaga-
przeprowadzona w czasie hospitalizacji może być nieskutecz- jących głównie wsparcia behawioralnego, oraz uzależnionych
na przy braku jej kontynuacji po wypisie ze szpitala [10]. Ostat- przede wszystkim biologicznie, którzy do skutecznego zaprze-
nio wykazano, że interwencja antytytoniowa prowadzona stania palenia tytoniu potrzebują również intensywnej farma-
u pacjentów z ostrą chorobą kardiologiczną (ostry zespół wień- koterapii. Test Fagerstr�ma dokładnie opisano w  Konsensu-
cowy lub zaostrzenie niewydolności serca) poprawia rokowa- sie dotyczącym rozpoznawania i leczenia zespołu uzależnie-
nie [11]. Nieleczenie pacjenta, u którego rozpoznano ZUT, nia od tytoniu [12].
w sytuacji kiedy dostępne są skuteczne i bezpieczne metody
terapii, w tym farmakologiczne, a pacjent wyraża zgodę na ich LECZENIE
zastosowanie, powinno być traktowane jako błąd w sztuce. Metody niefarmakologiczne
Niniejszy dokument stanowi uzupełnienie  Konsensusu Każdy pacjent powinien być poinformowany o konieczności
dotyczącego rozpoznawania i leczenia zespołu uzależnienia rzucenia nałogu. Należy podkreślać medyczne zagrożenia
od tytoniu [12] oraz jego aktualizacji z 2011 roku i jest skie- związane z paleniem, jak również medyczne i osobiste ko-
rowany do pracowników ochrony zdrowia zajmujących się rzyści związane z zerwaniem z uzależnieniem. Rozmowę taką
osobami z ChUSN. należy przeprowadzać w czasie każdej wizyty palacza w ga-
www.kardiologiapolska.pl
98 Witold Zatoński et al.
binecie lekarskim. Należy informować pacjentów o znacznie stosowana w naszym kraju bardzo rzadko, nawet w grupach
większej skuteczności prób rzucania palenia, jeśli są one wspo- pacjentów wysokiego ryzyka [9]. Co więcej, wspomniane ba-
magane terapią behawioralną lub farmakologiczną. Wykazy- danie wskazuje, że uzależnienie od tytoniu jest leczone farma-
wano również skuteczność programów polegających na okre- kologicznie dużo rzadziej niż inne czynniki ryzyka ChUSN, takie
sowym kontakcie telefonicznym, udzielaniu praktycznych jak nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia czy cukrzyca,
wskazówek dotyczących zachowania się w okresie zrywania mimo że ryzyko związane z paleniem nie jest mniejsze niż ry-
z nałogiem, zapewnianiu wsparcia społecznego w tym okre- zyko związane z obecnością innych głównych czynników.
sie. Zasadniczo, im interwencja jest intensywniejsza, tym więk- Nikotynowa terapia zastępcza (NTZ). Jest to najbardziej
sza szansa na trwałe zaprzestanie palenia. Uważa się rów- rozpowszechniona, najlepiej znana i najdokładniej zbadana
nież, że programy leczenia, w których stosuje się kilka rodza- metoda farmakoterapii ZUT. Ogólnym wskazaniem do jej
jów interwencji, są skuteczniejsze od programów stosujących zastosowania jest zespół fizycznego uzależnienia od tytoniu.
tylko jeden sposób interwencji. Obecnie są dostępne następujące postaci NTZ: gumy, pla-
Ważnym elementem leczenia pacjenta uzależnionego od stry, pastylki do ssania, tabletki podjęzykowe i inhalator. Pre-
tytoniu jest wsparcie behawioralne. Ze względu na zmiany paraty te są dostępne w Polsce bez recepty.
dotyczące sfery zachowania chorego i zmiany procesów po- Na podstawie przeglądu systematycznego Cochrane a
znawczych uzależnienie od tytoniu ma zawsze aspekt psy- [20] obejmującego metaanalizę 111 badań z randomizacją
chologiczny. Kolejnym istotnym argumentem świadczącym i co najmniej 6-miesięcznym okresem obserwacji stwierdzo-
o potrzebie wsparcia psychologicznego jest występowanie ze- no znamiennie większe prawdopodobieństwo zaprzesta-
społu odstawienia, obejmującego rozmaite objawy psychicz- nia palenia w grupie stosującej NTZ w porównaniu z grupą,
ne, łagodniej znoszone przez pacjenta otrzymującego pomoc która jej nie przyjmuje [ryzyko względne (RR) 1,58, 95% CI
psychologiczną. W leczeniu uzależnienia od tytoniu w przy- 1,50 1,66)]. Efekt był znamienny dla wszystkich postaci NTZ.
padku pacjentów, u których niewystarczająca jest minimalna W kilku badaniach wykazywano bezpieczeństwo stosowa-
interwencja [12], zaleca się wsparcie intensywnymi formami nia NTZ u osób z ChUSN [8].
terapii behawioralnej w postaci poradnictwa indywidualne- Bupropion. Jest inhibitorem zwrotnego wychwytu nor-
go i grupowego. adrenaliny i dopaminy oraz słabym inhibitorem wychwytu
W leczeniu ZUT niezwykle istotna jest motywacja, którą zwrotnego serotoniny. Zmniejsza nasilenie najtrudniejszego
należy odpowiednio wzmacniać. Motywacja zmienia się do pokonania objawu uzależnienia  nieodpartej potrzeby
w zależności od etapu na drodze do całkowitego zaprzesta- zapalenia papierosa, redukuje przyrost masy ciała w trakcie
nia palenia. W pierwszych dniach abstynencji motywację pa- rzucania palenia i zmniejsza nasilenie innych objawów ze-
cjenta należy kierować raczej na walkę z objawami zespołu społu abstynencyjnego.
abstynencyjnego, nie zaś na przekonywanie, że palenie tyto- Na podstawie metaanalizy 36 badań z randomizacją włą-
niu jest szkodliwe. Po zakończeniu leczenia należy pogratu- czonych do przeglądu Cochrane a [21] stwierdzono znamien-
lować osiągniętego sukcesu, zachęcić do dalszego niepalenia nie większe prawdopodobieństwo zaprzestania palenia w gru-
oraz wspomnieć o możliwych problemach związanych z okre- pie otrzymującej bupropion (RR 1,69, 95% CI 1,53 1,85).
sem abstynencji, m.in. o zwiększeniu masy ciała, radząc, jak Na podstawie metaanalizy 6 badań stwierdzono zbliżone
temu zapobiec (np. zalecając regularną aktywność fizyczną). prawdopodobieństwo zaprzestania palenia w grupie otrzy-
Skuteczność różnych form intensywnego poradnictwa in- mującej łącznie bupropion i NTZ w porównaniu z NTZ
dywidualnego oceniono w kilku przeglądach systematycznych w monoterapii (RR 1,23, 95% CI 0,67 2,26). Stosowanie bu-
Cochrane [13 15]. Wyniki metaanaliz wskazują, że intensyw- propionu jest bezpieczne również u osób z ChUSN, co wy-
ne poradnictwo indywidualne prowadzone przez lekarza zwięk- kazano w badaniu obejmującym 629 pacjentów [22], w któ-
sza prawdopodobieństwo trwałego zaprzestania palenia o 84%, rym leczenie bupropionem lub placebo stosowano przez
przez pielęgniarkę o 28%, a przez pracownika ochrony zdro- 7 tygodni, a długoterminową skuteczność terapii oceniano
wia innego niż lekarz i pielęgniarka o 39% [13 15]. po roku. W grupie bupropionu w tym okresie nie paliło 22%
osób w porównaniu z 9% w grupie placebo (p < 0,001). Za-
Farmakoterapia letą bupropionu jest umiarkowanie wyrażone zapobieganie
Dostępne dane sugerują dużą efektywność łączenia indywi- przyrostowi masy ciała po zaprzestaniu palenia [23]. Z po-
dualnej terapii behawioralnej z farmakoterapią u pacjentów wodu słabego działania przeciwdepresyjnego bupropionu
z ChUSN. Wytyczne polskie, brytyjskie, europejskie, jak rów- wskazaniem do jego stosowania w leczeniu ZUT może być
nież amerykańskie zalecają stosowanie farmakoterapii u więk- współistnienie depresji. Należy rozważyć zmniejszenie dawki
szości pacjentów z ZUT, w tym u osób z ChUSN [16 19]. Ba- buropionu do 150 mg/d. u osób leczonych lekami przeciwde-
dania prowadzone w Polsce (w ramach Krakowskiego Progra- presyjnymi [7].
mu Wtórnej Prewencji Choroby Niedokrwiennej Serca oraz Wareniklina. Punktami wyjścia do opracowania tego
badania EuroAspire III) wskazują, że farmakoterapia ZUT jest leku była struktura i właściwości cytyzyny. Wareniklina jest
www.kardiologiapolska.pl
Stanowisko dotyczące zespołu uzależnienia od tytoniu w chorobach układu sercowo-naczyniowego 99
częściowym kompetencyjnym agonistą acetylocholinergicz- kacji wyników tego badania można oczekiwać w niedługim
nych receptorów nikotynowych, przy czym największe po- czasie. Dużą zaletą cytyzyny jest jej cena.
winowactwo wykazuje do ich podtypu a4b2. Będąc agonistą,
działa jak nikotyna, a więc pobudza neurony dopaminergicz- Pacjenci hospitalizowani z powodu
ne; działanie to jest jednak słabsze niż nikotyny  uwalnia- chorób układu sercowo-naczyniowego
nie dopaminy jest wolniejsze i mniej intensywne. Uwalnia- Ocena obecności i nasilenia nałogu powinna być rutynowym
nie dopaminy łagodzi objawy zespołu odstawienia nikotyny postępowaniem u każdej osoby z ChUSN lub jej czynnikami
(głodu nikotynowego) i zmniejsza chęć palenia. Z kolei ware- ryzyka. Szczególną grupę stanowią palacze hospitalizowani
niklina ma większe powinowactwo do receptorów nikotyno- z powodu ostrych schorzeń kardiologicznych, zwłaszcza ostre-
wych a4b2 w porównaniu z nikotyną, a to powoduje, że go zespołu wieńcowego [30]. W tej grupie interwencję anty-
zmniejsza ich dostępność dla nikotyny (receptor nikotynowy tytoniową należy rozpoczynać jak najszybciej, jeśli stan pa-
jest zablokowany i nie może ulec pobudzeniu przez nikoty- cjenta na to pozwala, już w 1. dobie hospitalizacji. W trakcie
nę). Skutkuje to słabszą ich odpowiedzią na nikotynę, co pobytu na oddziale intensywnej opieki (nadzoru) kardiolo-
zmniejsza przyjemne wrażenia po wypaleniu papierosa oraz gicznej pacjenci są szczególnie otwarci na sugestie dotyczące
satysfakcję z palenia. przyczyn wystąpienia zawału serca. W tym okresie chorzy
Na podstawie metaanalizy 10 badań z losowym dobo- często łatwiej podejmują postanowienia zmiany stylu życia,
rem do grup włączonych do przeglądu Cochrane a [24] stwier- w tym zaprzestania palenia tytoniu.
dzono znamiennie większe prawdopodobieństwo zaprzesta- Częstym problemem u hospitalizowanych palaczy są
nia palenia w ciągu 6 miesięcy obserwacji w grupie otrzymu- objawy wynikające z odstawienia tytoniu. Praktyka klinicz-
jącej wareniklinę w porównaniu z placebo (RR 2,31; 95% CI na wskazuje, że dobrym rozwiązaniem, szczególnie u pala-
2,01 2,66) lub w okresie 12 miesięcy obserwacji w porów- czy hospitalizowanych z powodu ostrego zespołu wieńco-
naniu z bupropionem (RR 1,52; 95% CI 1,22 1,88). A
ączna wego, może być zastosowanie małej dawki benzodiazepi-
analiza dwóch badań, w których porównano skuteczność ny. Bezpieczeństwo stosowania NTZ u chorych z ostrym
warenikliny i NTZ, nie wykazała przewagi warenikliny [24]. zespołem wieńcowym nie jest w pełni określone. Uważa
W 2010 roku opublikowano wyniki badania, do którego włą- się, że u osób bez objawów niestabilności hemodynamicz-
czano pacjentów z ChUSN. Stosowanie warenikliny wiązało nej lub wieńcowej wystąpienie nasilonych objawów zwią-
się z większym prawdopodobieństwem niepalenia w okresie zanych z odstawieniem tytoniu może być wskazaniem do
od 9. do 52. tygodnia obserwacji (19,2% v. 7,2%; p < 0,05) zastosowania NTZ, zwłaszcza w postaci gumy do żucia [7].
[25]. Ponadto wykazano, że stosowanie warenikliny jest bez- Również wareniklinę i bupropion można podawać palaczom
pieczne u osób z ChUSN. z ostrą ChUSN, w tym osobom w ostrej fazie zawału serca
Wareniklinę należy ostrożnie podawać pacjentom z ob- [7, 19].
niżonym nastrojem. Dobrym zwyczajem staje się w Polsce Innym zagadnieniem jest zalecanie farmakoterapii ZUT
stosowanie w procesie leczenia uzależnienia od tytoniu Skali przy wypisie ze szpitala. W wielu publikacjach wskazuje się,
Depresji Becka, który pozwala wyselekcjonować takich cho- że leczenie zalecone przy wypisie ze szpitala jest rzadko mo-
rych przed rozpoczęciem leczenia. W niedawno opubliko- dyfikowane w czasie poszpitalnych wizyt ambulatoryjnych.
wanej metaanalizie nie wykazano, by stosowanie wareni- Badania prowadzone w Polsce sugerują, że farmakoterapia
kliny wiązało się ze zwiększeniem ryzyka wystąpienia cho- ZUT jest bardzo rzadko inicjowana w okresie roku po hospi-
rób lub objawów psychiatrycznych innych niż zaburzenia talizacji z powodu choroby niedokrwiennej serca, mimo że
snu [26]. połowa pacjentów kontynuuje palenie [9]. Autorzy niniejszego
Cytyzyna. Jest alkaloidem chinolizydynowym i jest za- stanowiska podkreślają zasadność rozważenia, oprócz ruty-
warta w roślinnym wyciągu otrzymywanym ze złotokapu nowo stosowanej porady, zalecania NTZ, warenikliny lub bu-
zwyczajnego (Laburnum anagyroides). Cytyzyna była  mode- propionu u wszystkich palaczy wypisywanych z oddziałów
lem , na którym oparto prace, które doprowadziły do synte- kardiologicznych. Decyzję o rodzaju zastosowanej farmako-
zy warenikliny, dlatego też obie substancje mają podobny terapii należy podejmować w porozumieniu z pacjentem.
mechanizm działania [27]. Cytyzyna jest lekiem stosowanym W celu zapewnienia maksymalnej skuteczności interwencji
w Polsce od wielu dziesięcioleci [28]. Chociaż istnieje nie- antytytoniowej należy ją kontynuować w okresie poszpital-
wiele współczesnych badań naukowych dotyczących jego nym, w czasie każdej wizyty ambulatoryjnej.
skuteczności [29], to jednak dostępne historyczne dane wska-
zują, że cytyzyna zwiększa szansę na zaprzestanie palenia Piśmiennictwo
1. Tonstad S, Johnston JA. Cardiovascular risks associated with
o ok. 60 80% [24]. Obecnie trwa analiza statystyczna zakoń-
smoking: a review for clinicians. Eur J Cardiovasc Prev Reha-
czonego już kontrolowanego placebo polsko-brytyjskiego
bil, 2006; 13: 507 514.
badania, w którym oceniano skuteczność cytyzyny, stosując
2. Powles JW, Zatonski W, Vander Hoorn S, Ezzati M. The con-
współczesne metody prowadzenia badań klinicznych. Publi- tribution of leading diseases and risk factors to excess losses of
www.kardiologiapolska.pl
100 Witold Zatoński et al.
healthy life in Eastern Europe: burden of disease study. BMC 16. Kawecka-Jaszcz K, Jankowski P, Podolec P et al. Polish forum
Public Health, 2005; 5: 116. for prevention guidelines on smoking. Kardiol Pol, 2008; 66:
3. U.S. Department of Heath and Human Services. How Tobacco 125 126.
Smoke Causes Disease: The Biology and Behavioral Basis for 17. Clinical Practice Guideline Treating Tobacco Use and Depen-
Smoking-Attributable Disease. A Report of the Surgeon Gener- dence 2008 Update Panel. A clinical practice guideline for treat-
al. Atlanta, GA: U.S. Department of Health and Human Servic- ing tobacco use and dependence: 2008 update. A U.S. Public
es, Centers for Disease Control and Prevention, National Cen- Health Service Report. Am J Prev Med, 2008; 35: 158 176.
ter for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Of- 18. Piepoli MF, Corrą U, Benzer W et al. Secondary prevention
fice on Smoking and Health, 2010. through cardiac rehabilitation: from knowledge to implementa-
4. O Donnell MJ, Xavier D, Liu L et al. Risk factors for ischaemic tion. A position paper from the Cardiac Rehabilitation Section
and intracerebral haemorrhagic stroke in 22 countries (the of the European Association of Cardiovascular Prevention and
INTERSTROKE study): a case-control study. Lancet, 2010; 376: Rehabilitation. Eur J Cardiovasc Prev Rehabil, 2010; 17: 1 17.
112 123. 19. National Institute for Health and Clinical Evidence. NICE guid-
5. Rusanen M, Kivipelto M, Quesenberry ChP Jr, Zhou J, Whit- ance on smoking cessation services. http://www.nice.org.uk/
mer RA. Heavy smoking in midlife and long-term risk of Alzhei- /guidance/PH10.
mer disease and vascular dementi. Arch Intern Med, 25 paz
- 20. Stead LF, Perera R, Bullen C, Mant D, Lancaster T. Nicotine
dziernika 2010; www.archinternmed.com. replacement therapy for smoking cessation. Cochrane Data-
6. Szczech R, Hering D, Narkiewicz K. Smoking and cardiovas- base System Rev, 2008; 1: DOI: 10.1002/14651858.CD000146.
cular risk: new mechanisms and further evidence for a  guilty 21. Hughes JR, Stead LF, Lancaster T. Antidepressants for smo-
verdict. J Hypertens, 2004; 22: 31 34. king cessation. Cochrane Database System Rev, 2007; 1: DOI:
7. Tonstad S. Smoking cessation: how to advise the patient. Heart, 10.1002/14651858.CD000031.
2009; 95: 1635 1640. 22. Tonstad S, Farsang C, Klaene G et al. Bupropion SR for smo-
8. European guidelines on cardiovascular disease prevention in king cessation in smokers with cardiovascular disease: a mul-
clinical practice: full text. Fourth Joint Task Force of the Euro- ticentre, randomised study. Eur Heart J, 2003; 24: 946 955.
pean Society of Cardiology and other societies on cardiovas- 23. Parsons AC, Shraim M, Inglis J, Aveyard P, Hajek P. Inter-
cular disease prevention in clinical practice. Eur J Cardiovasc ventions for preventing weight gain after smoking cessa-
Prev Rehabil, 2007; 14 (suppl. 2): S1 S113. tion. Cochrane Database Syst Rev, 2009; 1: DOI: 10.1002/
9. Jankowski P, Kawecka-Jaszcz K, Surowiec S, Loster M, /14651858.CD006219.
Wolfshaut R, Pająk A. Częstość palenia tytoniu wśród osób 24. Cahill K, Stead LF, Lancaster T. Nicotine receptor partial ago-
z chorobą niedokrwienną serca w dekadzie 1997 2007. Wyniki nists for smoking cessation. Cochrane Database System Rev,
Krakowskiego Programu Wtórnej Prewencji Choroby Niedo- 2010; 12: DOI: 10.1002/14651858.CD006103.
krwiennej Serca oraz polskich części badań EUROASPIRE II 25. Rigotti NA, Pipe AL, Benowitz NL et al. Efficacy and safety of
i EUROASPIRE III. Zeszyty Naukowe Ochrony Zdrowia. Zdro- varenicline for smoking cessation in patients with cardiovas-
wie Publiczne i Zarządzanie, 2010; 7: 44 48. cular disease: a randomized trial. Circulation, 2010; 121: 221
10. Rigotti NA, Munafo MR, Stead LF. Smoking cessation inter-  229.
ventions for hospitalized smokers: a systematic review. Arch 26. Tonstad S, Davies S, Flammer M, Russ C, Hughes J. Psychiat-
Intern Med, 2008; 168: 1950 1960. ric adverse events in randomized, double-blind, placebo-con-
11. Mohiuddin SM, Mooss AN, Hunter CB, Grollmes TL, Cloutier DA, trolled clinical trials of varenicline: a pooled analysis. Drug
Hilleman DE. Intensive smoking cessation intervention reduc- Saf, 2010; 33: 289 301.
es mortality in high-risk smokers with cardiovascular disease. 27. Coe JW, Brooks PR, Vetelino MG et al. Varenicline: an
Chest, 2007; 131: 446 452. alpha4beta2 nicotinic receptor partial agonist for smoking ces-
12. Zatoński W (przewodniczący). Konsensus dotyczący roz- sation. J Med Chem, 2005; 48: 3474 3477.
poznawania i leczenia zespołu uzależnienia od tytoniu. Med 28. Tutka P, Mróz K, Zatoński W. Cytyzyna  renesans znanego
Prakt, 2006; 7 (wyd. specj.): 1 24. alkaloidu. Aspekty farmakologiczne zastosowania w lecze-
13. Lancaster T, Stead LF. Individual behavioural counseling for niu uzależnienia od nikotyny. Farm Psych Neurol, 2006; 1:
smoking cessation. Cochrane Database System Rev, 2005; 2: 33 39.
DOI: 10.1002/14651858.CD001292. 29. Zatoński W, Cedzyńska M, Tutka P, West R. An uncontrolled
14. Rice VH, Stead LF. Nursing interventions for smoking cessa- trial of cytisine (Tabex) for smoking cessation. Tob Control, 2006;
tion. Cochrane Database System Rev, 2008; 1: DOI: 10.1002/ 15: 481 484.
/14651858.CD001188. 30. Guidelines on myocardial revascularization The Task Force
15. Stead LF, Lancaster T. Physician advice for smoking cessa- on Myocardial Revascularization of the European Society of
tion. Cochrane Database System Rev, 2008; 2: DOI:10.1002/ Cardiology (ESC) and the European Association for Cardio-
14651858.CD000165. Thoracic Surgery (EACTS). Eur Heart J, 2010; 31: 2501 2555.
www.kardiologiapolska.pl