FINANSE PUBLICZNE
FINANSE PUBLICZNE
2010/2011
2010/2011
I. PODSTAWOWE POJ
CIA
I. PODSTAWOWE POJ
CIA
1. FINASE PUBLICZNE W NAUCE
PRZEDMIOT FINANSÓW PUBLICZNYCH
Nowoczesna nauka o finansach publicznych
zajmuje się badaniem zjawisk związanych z
gromadzeniem i wydatkowaniem pieniędzy
gromadzeniem i wydatkowaniem pieniędzy
publicznych oraz poprzez badanie przyczyn i
skutków procesów nimi wywołanych
wyjaśnianiem ich treści ekonomiczno-
wyjaśnianiem ich treści ekonomiczno-
społecznej i związków z naukami publicznymi.
Finanse publiczne obejmują obok środków
b dż ń (centralnego) i budżetów
budżetu państwa (l ) i b dż ó
samorządowych, wszelkie nieprywatne środki
finansowe, które p ją państwu na
,pozwalają p
prowadzenie jego polityki.
RÓŻNICA MI
DZY FINANSAMI PUBLICZNYMI
RÓŻNICA MI
DZY FINANSAMI PUBLICZNYMI
A FINANSAMI PRYWATNYMI ( )
A FINANSAMI PRYWATNYMI (I)
(I)
( )
Podobieństwa  wymagają one np.
sporządzenia budżetu, kierowania jego
sporządzenia budżetu, kierowania jego
wykonaniem, ograniczenia wydatków i
kontroli wykorzystania środków finansowych.
Więcej jest jednak odmienności.
Różnice między finansami publicznymi a
finansami prywatnymi polegają na:
przymusowym charakterze gromadzenia
hkt d i
środków publicznych przez państwo, w
przeciwieństwie do osób prywatnych, na
przeciwieństwie do osób prywatnych, na
które nie jest nałożony przymus osiągania
dochodów,
RÓŻNICA MI
DZY FINANSAMI PUBLICZNYMI
RÓŻNICA MI
DZY FINANSAMI PUBLICZNYMI
A FINANSAMI PRYWATNYMI (II)
A FINANSAMI PRYWATNYMI (II)
wykorzystywaniu finansów publicznych jako
instrumentu realizacji określonych funkcji państwa,
instrumentu realizacji określonych funkcji państwa,
dotyczących ogółu obywateli lub znaczących ich grup,
finanse prywatne natomiast służą zaspokajaniu
potrzeb j ,
pjednostek,
nietraktowaniu jako celu gromadzenia środków
publicznych osiąganiu zysków, w przeciwieństwie do
takiej roli finansów p y y ,
jprywatnych,
poddaniu finansów społecznej kontroli, podczas gdy
gospodarowanie środkami prywatnymi jest
całkowicie dobrowolne,
całkowicie dobrowolne,
nieporównanie dużej wielkości zasobów publicznych
w stosunku do środków, jaki dysponuje osoba
prywatna, co w sposób jednoznaczny określa ich
prywatna, co w sposób jednoznaczny określa ich
rangę i wpływ na procesy społeczno-gospodarcze
kraju.
2. SEKTOR PUBLICZNY A FINANSE
2. SEKTOR PUBLICZNY A FINANSE
PUBLICZNE
PUBLICZNE
PUBLICZNE
PUBLICZNE
W sferze finansów wyróżnia się finanse prywatne i
W sferze finansów wyróżnia się finanse prywatne i
finanse publiczne. W sferze realnej (rzeczowej)
występuje sektor gospodarki prywatnej i sektor
gospodarki publicznej ( p y)
g p p j (sektor publiczny).Działalność
państwa odbywa się w obszarze: rzeczowym i
finansowym.
Sektor publiczny tworzą:
majątek służący władzy i administracji rządowej,
majątek ł ż bli i j ł
j k służący publicznym instytucjom usługowym,
majątek w użytkowaniu publicznym,
majątek zaangażowany w działalności gospodarczej
majątek zaangażowany w działalności gospodarczej
podmiotów publicznych.
SEKTOR PUBLICZNY A FINANSE
SEKTOR PUBLICZNY A FINANSE
PUBLICZNE (II)
PUBLICZNE (II)
Ścisłe związki i współzależności między sektorem
publicznym a finansami publicznymi:
bez środków publicznych część sektora
publicznego w ogóle nie mogłaby funkcjonować
(np. obrona narodowa, administracja).
związki między tymi kategoriami zachodzą
przez dł publiczny, który jest ogółem
dług bli k ó j ół
zobowiązań państwa i samorządu terytorialnego.
Powiązania te powstają wskutek kumulowania
Powiązania te powstają wskutek kumulowania
się deficytów budżetowych, a zwiększający się
deficyt angażuje fundusze p g
ygjpubliczne na obsługę
długu (spłata kapitału, wypłata odsetek).
SEKTOR PUBLICZNY A FINANSE PUBLICZNE
SEKTOR PUBLICZNY A FINANSE PUBLICZNE
(III)
(III)
Między sektorem publicznym a finansami publicznymi występują
zarówno pod względem treści, jak i zakresu zjawisk następujące
różnice:
Sektor publiczny reprezentuje realne zjawiska i procesy
gospodarcze tzn. wytwarza określone dobra i usługi.
gospodarcze, tzn wytwarza określone dobra i usługi
Finanse publiczne przedstawiają zjawiska i procesy pieniężne.
Tylko część środków publicznych jest związana z finansowaniem
sektora publicznego, ta która jest zaangażowana w wytwarzanie
dóbr publicznych i dóbr społecznych (obrona narodowa,
edukacja). Część sektora publicznego, która działa na zasadach
komercyjnych (przedsiębiorstwa państwowe, przedsiębiorstwa
samorządowe), nie angażuje funduszy publicznych. Nie wyklucza
to możliwości subsydiowania tych przedsiębiorstw z funduszy
publicznych, mimo komercyjnych zasad i celów d i ł i
bli h i k j h d i ló działania.
Nie całość środków publicznych jest wykorzystywana przez
sektor publiczny; dzieje się tak dlatego, że pewna część wydatków
publicznych ma charakter transferowy, są to renty, emerytury,
zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki rodzinne, zasiłki z tytułu opieki
społecznej.
3. FINANSE PUBLICZNE W
3. FINANSE PUBLICZNE W
KONSTYTUCJI (I)
KONSTYTUCJI (I)
Z k id i h i h
Z punktu widzenia zawartych w nich
unormowań dotyczących finansów publicznych
dzieli się j na trzy g p
ę je y grup:
konstytucje, w których finanse publiczne są
szeroko ujęte; regulacje dotyczą: b dż t
k j t l j d t budżetu
państwa i budżetów jednostek samorządu
terytorialnego, procedury budżetowej i zasad
budżetowych, wydatków publicznych i ich
kontroli, zarządzania długiem publicznym
oraz kwestii banku centralneg Np.
go. p
konstytucje: Holandii, Belgii, Finlandii oraz
Szwecji.
3. FINANSE PUBLICZNE W
3. FINANSE PUBLICZNE W
KONSTYTUCJI (II)
KONSTYTUCJI (II)
konstytucje, które zagadnieniom finansów
publicznych poświęcają mniej miejsca i ograniczają
się głównie do podkreślenia ustawowej formy
i łó i d dk śl i t j f
budżetu państwa, określenia podstawowych zasad
budżetowych oraz kompetencji poszczególnych
organów władz w zakresie jego stanowienia Np.
organów władz w zakresie jego stanowienia. Np
konstytucje: Włoch, Niemiec, Czech, Grecji i
Hiszpanii.
konstytucje, które zagadnieniom finansów
publicznych poświęcają niewiele miejsca. Dotyczą
one spraw budżetu i k t li fi j Np.
b dż t i kontroli finansowej. N
konstytucje Austrii (dodatkowo reguluje ona kwestie
podatków), Francji i Bułgarii.
4. POJ
CIE I ZAKRES FINANSÓW
4. POJ
CIE I ZAKRES FINANSÓW
PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE
PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE
POLSKIM I REGULACJE UNII
POLSKIM I REGULACJE UNII
EUROPEJSKIEJ(I)
EUROPEJSKIEJ(I)
JJ( )
JJ( )
Sposób gromadzenia środków
fi h i i h wydatkowania, w
finansowych i ich d tk i
świetle obowiązującej Konstytucji,
można regulować tylko na drodze
można regulować tylko na drodze
ustawowej. Ustawa o finansach
publicznych z dnia 26 listopada 1998 r.
py p
- pierwsza ustawa, która w miarę
kompleksowo regulowała problemy
gospodarowania środkami publicznymi
gospodarowania środkami publicznymi.
Liczne jej zmiany spowodowały
konieczność opublikowania nowego
konieczność opublikowania nowego
ujednoliconego tekstu w 2003 r.
4. POJ
CIE I ZAKRES FINANSÓW
4. POJ
CIE I ZAKRES FINANSÓW
PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE
PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE
PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE
PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE
POLSKIM I REGULACJE UNII
POLSKIM I REGULACJE UNII
EUROPEJSKIEJ(II)
EUROPEJSKIEJ(II)
EUROPEJSKIEJ(II)
EUROPEJSKIEJ(II)
Od 1 stycznia 2006 obowiązuje ustawa o
Od 1 stycznia 2006 obowiązuje ustawa o
finansach publicznych, w której najważniejsze
zmiany dotyczyły głównie sposobu ujmowania w
ustawie budżetowej dochodów i wydatków
pochodzących ze środków Unii Europejskiej.
D l k idące zmiany dotyczące organizacji oraz
Daleko id i d t i ji
zasad funkcjonowania sektora finansów
publicznych wprowadza ustawa, która wchodzi w
publicznych wprowadza ustawa, która wchodzi w
życie od 1 stycznia 2010 roku.
4. POJ
CIE I ZAKRES FINANSÓW
4. POJ
CIE I ZAKRES FINANSÓW
PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE
PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE
PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE
PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE
POLSKIM I REGULACJE UNII
POLSKIM I REGULACJE UNII
EUROPEJSKIEJ(III)
EUROPEJSKIEJ(III)
EUROPEJSKIEJ(III)
EUROPEJSKIEJ(III)
Finanse publiczne definiuje się jako procesy
związane z gromadzeniem środków publicznych
związane z gromadzeniem środków publicznych
oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:
gromadzenie dochodów i przychodów
gromadzenie dochodów i przychodów
publicznych,
wydatkowanie środków publicznych,
finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu
fi i t b ż kh b dż t
państwa i budżetów samorządowych,
zaciąganie zobowiązań angażujących środki
ąg ą g ją y
publiczne,
zarządzanie środkami publicznymi,
zarządzanie długiem publicznym,
di dł i bli
rozliczanie z budżetem Unii Europejskiej.
Tabela 1. Środki publiczne i ich przeznaczenie.
Tabela 1. Środki publiczne i ich przeznaczenie.
A. Środki publiczne
1. Dochody publiczne. 4. Przychody jednostek finansów publicznych pochodzące
2.Środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz a) ze sprzedaży papierówwartościowych oraz innych operacji
niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez finansowych,
państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa i samorządu
Handlu (EFTA). terytorialnego,
3. Środki pochodzące ze z
ródeł zagranicznych niepodlegające c) ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,
zwrotowi, inne niż w pkt 2. d) z otrzymanych pożyczek i kredytów
5. Przychody jednostek sektora finansów publicznych
pochodzące prowadzonej p nie działalności oraz
p ą z pj przez
pochodzące z innych z
ródeł.
B Przeznaczenie środków publicznych
B. Przeznaczenie środków publicznych
1. Wydatki publiczne 2. Rozchody publiczne
a) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów,
b) wykup papierów wartościowych,
c) udzielone pożyczki
c) udzielone pożyczki,
d) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których z
ródłem
finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu
Państwa i samorządu terytorialnego,
e) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem
publicznym i płynnością,
bli i ł ś i
f) Udziały Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach
finansowych.
C. Saldo
Różnica między A1  B1 = nadwyżka lub deficyt sektora finansów publicznych
ZAKRES SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH
ZAKRES SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH
W NOWEJ USTAWIE O FINANSACH
W NOWEJ USTAWIE O FINANSACH
PUBLICZNYCH (I)
PUBLICZNYCH (I)
Do SFP zalicza się:
ę
organy władzy publicznej, organy administracji
rządowej organy kontroli państwowej i ochrony
rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony
prawa, sądy i trybunały, a także jednostki samorządu
terytorialnego i ich organy oraz związki,
jednostki budżetowe
jednostki budżetowe,
samorządowe zakłady budżetowe,
agencje wykonawcze,
instytucje gospodarki budżetowej,
państwowe fundusze celowe,
uczelnie publiczne
uczelnie publiczne,
samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,
państwowe lub samorządowe instytucje kultury oraz
państwowe ij fi
instytucje filmowe,
ZAKRES SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH
ZAKRES SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH
W NOWEJ USTAWIE O FINANSACH
W NOWEJ USTAWIE O FINANSACH
W NOWEJ USTAWIE O FINANSACH
W NOWEJ USTAWIE O FINANSACH
PUBLICZNYCH (II)
PUBLICZNYCH (II)
Do SFP zalicza się:
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasę
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i
zarządzane przez nie fundusze,
ą p,
Narodowy Fundusz Zdrowia, który obejmuje
centralę i oddziały wojewódzkie,
Polską Ak d i Nauk i t i
P l k Akademię N k i tworzone przez nią
jednostki organizacyjne,
Inne państwowe lub samorządowe utworzone
p ą
na podstawie odrębnych ustaw w celu
wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem
jednostek badawczo-rozwojoych,
j j y ,
przedsiębiorstw, banków i spółek prawa
handlowego.
SEKTOR INSTYTUCJI RZ
DOWYCH
SEKTOR INSTYTUCJI RZ
DOWYCH
I SAMORZ
DOWYCH WG
I SAMORZ
DOWYCH WG
METODOLOGII UE (I)
METODOLOGII UE (I)
METODOLOGII UE (I)
METODOLOGII UE (I)
Polska, podobnie jak inne kraje członkowskie UE, w celu
zachowania porównywalności danych międzynarodowych
jest zobowiązana do sporządzania sprawozdań i prognoz
zgodnie z metodologią unijną opartą na systemie
gg ą j ą p ą y
rachunków narodowych ESA 95 (European System of
Integrated Economic Accounts ESA 95).
Wyróżnia się w nim pięć krajowych sektorów
instytucjonalnych:
y j y
przedsiębiorstwa niefinansowe,
instytucje finansowe,
gospodarstwa domowe,
instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw
domowych
domowych,
instytucje rządowe i samorządowe (general government).
SEKTOR INSTYTUCJI RZ
DOWYCH
SEKTOR INSTYTUCJI RZ
DOWYCH
I SAMORZ
DOWYCH WG
I SAMORZ
DOWYCH WG
I SAMORZ
DOWYCH WG
I SAMORZ
DOWYCH WG
METODOLOGII UE (II)
METODOLOGII UE (II)
Zakres sektora finansów publicznych określony w ustawie o
finansach publicznych, odpowiada zakresowi ustalonemu w ESA
95 definiowanemu jako sektor instytucji rządowych i
samorządowych, z czterema wyjątkami. Do końca 2009 roku
różnice polegają na tym, że zgodnie z ESA 95:
jednostki badawczo-rozwojowe nie wchodzą w zakres sektora
instytucji rządowych i samorządowych,
Krajowy Fundusz Drogowy zaliczany jest do sektora instytucji
rządowy i samorzą y , natomiast zgodnie z ustawą o
ą y ądowych, g ą
finansach publicznych klasyfikowany jest poza sektorem,
poza sektorem klasyfikowane są: Polska Agencja Żeglugi
Powietrznej i Polski Klub Wyścigów Konnych.
Powietrznej i Polski Klub Wyścigów Konnych.
W świetle nowej ustawy od 2010 roku jednostki badawczo-
rozwojowe nie wchodzą do sektora finansów publicznych.
PODZIAA
SEKTORA FINANSÓW
PODZIAA
SEKTORA FINANSÓW
PUBLICZNYCH
PUBLICZNYCH
PUBLICZNYCH
PUBLICZNYCH
Do końca 2005r., według kryterium
Do końca 2005r według kryterium
podległości, sektor finansów publicznych
dzielono na dwa sektory rządowy i
dzielono na dwa sektory rządowy i
samorządowy. Od 2006r. zgodnie z ESA
95 przyjęto podział na:
95 przyjęto podział na:
sektor rządowy,
sektor samorządowy,
sektor ubezpieczeń społecznych.
V. STRUKTURA SEKTORA FINANSÓW
V. STRUKTURA SEKTORA FINANSÓW
PUBLICZNYCH W POLSCE (I)
PUBLICZNYCH W POLSCE (I)
PUBLICZNYCH W POLSCE (I)
PUBLICZNYCH W POLSCE (I)
Do 2005 r. w ustawie budżetowej stosowano podział
d h dó i d kó bli h ( ł
dochodów i wydatków publicznych (oparty gł. na
kryterium formy organizayjno-prawnej) na takie segmenty,
jak:
budżet państwa,
budżety samorządowe,
państwowe fundusze celowe,
samorządowe fundusze celowe,
Narodowy Fundusz Zdrowia
Narodowy Fundusz Zdrowia,
agencje państwowe,
państwowa gospodarka pozabudżetowa,
państwowa gospodarka pozabudżetowa,
samorządowa gospodarka pozabudżetowa,
pozostałe jednostki sektora
V. STRUKTURA SEKTORA FINANSÓW
V. STRUKTURA SEKTORA FINANSÓW
PUBLICZNYCH W POLSCE (II) - skonsolidowane
PUBLICZNYCH W POLSCE (II) - skonsolidowane
dochody i wydatki sektora finansów publicznych
dochody i wydatki sektora finansów publicznych
Tabela 2. Struktura skonsolidowanych wydatków sektora finansów
publicznych w Polsce w latach 1991 i 2005 według k t i
bli h P l l t h 1991 i 2005 dł kryterium
prawno-organizacyjnego (w %).
Wyszczególnienie 1991 2005
Wyszczególnienie 1991 2005
budżet państwa 44,0 25,8
budżety samorządowe 9,6 21,5
państwowe fundusze 39,6 32,4
celowe
wojewódzkie,  0,3
powiatowe i gminne
fundusze celowe*
fundusze celowe
kasy  8,4
chorych/Narodowy
Fundusz Zdrowia**
państwowe jednostki 3,6 0,8
pozabudżetowe
pozabudżetowe
samorządowe 3,3 2,3
jednostki pozabudżetowe
agencje  1,2
państwowe***
p
pozostałe jednostki  7,3
sektora***
V. STRUKTURA SEKTORA FINANSÓW
V. STRUKTURA SEKTORA FINANSÓW
PUBLICZNYCH W POLSCE ( ) - skonsolidowane
PUBLICZNYCH W POLSCE ( ) - skonsolidowane
(III)
(III)
dochody i wydatki sektora finansów publicznych
dochody i wydatki sektora finansów publicznych
Tabe a 3. St u tu a s o so dowa yc doc odów se to a a sów
abela 3. Struktura skonsolidowanych dochodów sektora finansów
publicznych w Polsce w latach 1991 i 2005 według kryterium
prawno-organizacyjnego (w %).
Wól i i 1991 2005
Wyszczególnienie 1991 2005
budżet państwa 59,1 46,5
budżety 10,6 14,2
samorządowe
samorządowe
państwowe fundusze 23,8 23,8
celowe
wojewódzkie,  0,4
powiatowe i gminne
fundusze celowe*
kasy  8,0
chorych/Narodowy
Fundusz Zdrowia**
państwowe j , ,7
p jednostki 4,40,
pozabudżetowe
samorządowe 2,1 2,0
jednostki
pozabudżetowe
agencje 1,0
agencje  1,0
państwowe***
pozostałe jednostki  3,4
sektora***
Tabela 4. Struktura skonsolidowanych dochodów i wydatków sektora
finansów publicznych w Polsce w latach 2006-2009 według podsektorów.
2006 2007 2008 2009 200 2007 2008 2009
Wyszczególnienie
6
w mld zł w %
419,9 484,9 514,0 539,7 100, 100,0 100,0 100,0
Dochody ogółem
0
1. podsektor 260,4 304,5 331,0 355,7 62,0 62,9 64,4 65,9
rządowy
w tym: BP 195,0 232,8 249,8 270,2 46,4 47,9 48,6 50,1
2. podsektor 74,9 87,4 91,2 88,9 17,8 18,0 17,7 16,5
samorządowy
samorządowy
62,2 73,2 77,0 73,9 14,8 15,1 15,0 13,7
w tym: BJST
3. podsektor 84,6 93,0 91,8 95,0 20,1 19,1 17,9 17,6
ubezpieczeń
wtym: FUS 81 9 89 9 88 2 91 2 19 5 18 5 17 2 16 9
w tym: FUS 81,9 89,9 88,2 91,2 19,5 18,5 17,2 16,9
FER 1,3 1,3 1,3 1,3 0,3 0,3 0,3 0,2
Wydatki ogółem 442,4 483,2 534,0 590,8 100, 100,0 100,0 100,0
0
0
1. podsektor 171,8 201,3 217,4 231,0 38,8 41,5 40,7 39,1
rządowy
w tym: BP 112,3 135,5 141,9 145,2 25,4 27,9 26,6 24,6
2. podsektor 136,1 147,7 166,1 192,8 30,8 30,4 31,1 32,6
samorządowy
w tym: BJST 102,8 111,0 125,4 145,3 23,2 22,9 23,5 24,6
3 podsektor 134 5 136 2 150 5 167 0 30 4 28 1 28 2 28 3
3. podsektor 134,5 136,2 150,5 167,0 30,4 28,1 28,2 28,3
ubezpieczeń
w tym: FUS 116,1 118,7 132,4 148,1 26,2 24,5 24,8 25,1
FER 14,3 13,3 13,6 14,1 3,2 2,7 2,5 2,4