Szczygieł Jerzy Po kocich łbach

JERZY SZCZYGIEł PO KOCICH

łbach
JERZY SZCZYGIEŁ

19 SS
Okładkę i kartę tytułową projektował ZBIGNIEW RYCHLICKI

Ilustrował
KAZIMIERZ HAŁAJKIEWICZ

Pachniało kwitnącą brzozą. Siedząc skulony na murku, wdychał ten zapach z
ciepłym powietrzem, które jak przedziwne światło rozjaśniało jego mózg,

wypełniało piersi i całe ciało. Słońce paliło go w plecy i kark. Prawie drzemał,
z głową wspartą na kolanach.

A może to jedynie sen i w rzeczywistości jest jak dawniej w Puławach, na wale
koło strzelnicy lub na chodniku przed domem, gdzie tak bardzo lubił wczesnym

ranem grzać się w pierwszym słońcu. Cała ta podróż do Zakładu, a potem rozmowy,
wysiadywanie w poczekalniach i ten cichy, niby wymarły dom Św. Stanisława - to

niewątpliwie sen.
Często miewał w ostatnim roku niezwykłe sny. Męczyły go w nich i prześladowały

rozmaite stwory, zaskakiwały niezwykłe sytuacje.
Dłońmi dotknął nagrzanego, chropowatego cementu.

Nie, żadna złuda. Słyszy szum pobliskiej brzozy, czuje jej zapach. Prawdziwe
jest słońce. Prawdziwy jest on sam i wszystko, co rozciąga się dookoła. Puławy

leżą daleko, tak daleko, jak odległe jest jego życie sprzed wypadku.
- Nie trzeba myśleć i wracać do przeszłości. Przed sobą masz długie życie.

Dlaczego to wuj powiedział? Przecież nie poskarżył się ani słowem na swój los,
nie zdradził niczym tego, co naprawdę czuł. Chciał, by wuj wracając do Puław

wiedział i powtarzał innym, że Zakład jest wspaniały, taki, jakim on, Tadek,
wymarzył go sobie.

Właściwie spodziewał się czegoś innego. Czekał na ten dzień niby na niezwykłe
święto. Tymczasem pierwsze godziny zmroziły go. Chłodne, rzeczowe pytania,

kierowane do wuja, przypominały magi- 5
strackie biuro. Tam również urzędnik odnosił się nieufnie podczas spisywania

danych, jakich zażądała szkoła dla ociemniałych od władz miejskich.
Ilekroć dawniej przechodził obok magistratu, wielka, przysadzista bryła,

zawieszona na wiślanej skarpie, przytłaczała go. Małe, zakratowane okienka,
osadzone w grubych murach, przypominały więzienie. Nigdy przedtem nie był w

środku. Kiedy wszedł tam, trzymając się ramienia wuja, był jak sparaliżowany. W
powietrzu unosiła się woń stęchlizny, którą wydzielają stare, zapisane papiery.

Biura Zakładu pachniały podobnie. A i ten dom Św. Stanisława przejmował jakimś
obcym chłodem nie mającym nic wspólnego z wyobrażeniami, które wytworzył sobie o

tej upragnionej szkole.
Ocknął się i podniósł głowę, usłyszawszy chrzęst czyichś kroków na żwirowej

alejce. Stąpania były lekkie i szybkie. To mogła być tylko kobieta i na pewno
widząca. Szła pewnie, a spod jej bucików toczyły się drobne kamyki. Słyszał ich

cichy szmer.
Podniósł się i stał teraz przy murku. Nie wiadomo dlaczego, poczuł do idącej

sympatię.
- Dzień dobry - powiedział, gdy znalazła się blisko.

Kroki umilkły. Długą chwilę trwała cisza. Już zwątpił, czy stoi przed nim, kiedy
naraz spytała:

- Jak ty się nazywasz?
Głos miała melodyjny i łamiący się, jakby z niepewności.

- Tadek Różański. Jestem nowym uczniem. Przyjechałem dziś rano.
- A dlaczego nie jesteś na zajęciach?

- Będę chodził na lekcje od poniedziałku.
- Do której klasy?

- Przed wypadkiem byłem w szóstej.
- Na pewno nieraz jeszcze spotkamy się. Do widzenia.

Nim zdążył odpowiedzieć, skrzypnęły drzwi i spiesznie weszła do budynku. W tym
momencie dom Św. Stanisława jakby poruszył się -z wielu naraz okien dobiegły

głosy, rozległy się też dźwięki fortepianu. Ktoś w zawrotnym tempie zaczął
ćwiczyć gamy.

„Koniec lekcji" - pomyślał i raptem przeląkł się. Zaraz wybiegną ze szkoły, z

różnych klas, całą gromadą, otoczą go, zaczną pytać.

Podobnie było i w Puławach, gdy zjawiał się nowy uczeń. Na przerwie albo po
lekcjach opadali go chmarą, aż wyciągnęli z niego

wszystko, co ich interesowało, przyjrzeli się uważnie, ocenili, a gdy było
trzeba, to i zmierzyli na pięści. Zawsze lepiej wiedzieć, z kim ma się do

czynienia.
Ale zląkł się jeszcze czegoś innego. Nigdy dotychczas nie zetknął się i nie

rozmawiał z niewidomymi. Jak to będzie? Chciał odwlec tę chwilę, przysłuchać się
najpierw, poobserwować z boku, jak zachowują się między sobą, o czym mówią.

Nagle poczuł pod stopami żwirową alejkę. Początkowo szedł z wahaniem, a potem
już coraz śmielej. Tu nie może mu nic grozić, to przecież teren, po którym

chodzą. Zwolnił, gdy tony fortepianu znacznie przycichły. Żwir pozostał w tyle.
Pod butami miał teraz trawę. Pochylił się i dotknął jej. Była puszysta,

delikatna, prawdziwie majowa. Pomyślał, że powinien się cofnąć i odszukać z
powrotem żwirową alejkę, ale nad sobą słyszał cichy szum drzew, w nozdrza

chwytał gorący podmuch pełen żywicznego aromatu...
Wyciągnął ręce. Pień sosny miał korę chropowatą. W głębokich pęknięciach rósł

drobniutki mech.
I naraz zobaczył drzewa, cieniste polany między nimi, kołyszące się w górze

zielone korony, wysokie niebieskie niebo i tysiąc innych barw i kształtów
soczystych, oszałamiających. Był w lesie, w prawdziwym. Dotykał sosny

brunatnoszarej od dołu, złocistej w pęknięciach od żywicy, wyżej czerwonej,
przechodzącej w żółć, a na koniec w zieleń igliwia.

Tyle razy oglądał takie drzewa. Mógłby je rysować w pamięci. Chociaż na oczach
ma ciemne okulary, nie przeszkadza mu to widzieć wszystkiego w najdrobniejszych

szczegółach. To, co dostrzega, jest nie na zewnątrz, lecz gdzieś w nim, wiąże
się ściśle z Puławami, z włóczęgą po tamtejszych lasach, z krajobrazem, który

utrwalił i zachował w pamięci na zawsze.
Cieszy go ten las, którego cząstki dotyka. On czyni tę szkołę, tak długo

wyczekiwaną i nagle tak obcą, miejscem bliskim. Trzeba być tylko cierpliwym.
Początkowo wszystko jest niezrozumiałe i obce. Tak też bywa i z ludźmi. Przy

pierwszym spotkaniu trudno ich niekiedy pojąć, wydają się zagadkowi, niedostępni
i dopiero po pewnym czasie ich pancerz jakby zanika.

Gdyby od razu w styczniu przyjechał, już znałby wszystkich. Ale nie od niego to
zależało. Długie tygodnie choroby, a później ten list, aby się wstrzymał z

przyjazdem do ferii wiosennych.
Często w nocy nie mógł zasnąć. Bał się, że szkoła w ogóle odmówi przyjęcia go w

swoje mury. Kilkakrotnie śniło mu się, że nie ma żadnej takiej szkoły, to tylko
wytwór jego wyobraźni. Innym razem budził się przerażony^ bo we śnie powiedział

mu ktoś, że cała ta szkoła to zwykły żart, wymyślony po to, by z niego zakpić.
Dwukrotnie posyłał listy, przypominając o sobie, i niespokojny czekał na

odpowiedź.
I teraz jest już na miejscu. Powinien być szczęśliwy, cieszyć się, wszedł

przecież na drogę, która doprowadzi go do wymarzonego celu. Za miesiąc będzie
znał otoczenie i poczuje się jednym z tych chłopców, zagłębi w pracy. Nie

zmarnuje ani jednej chwili. Przekona wszystkich, że warto było otworzyć mu
drzwi.

Już był spokojny. Odłamał kawałek kory, kruszył ją w palcach i, wsparty plecami
o pień, poddawał się słońcu padającemu na twarz i całe ciało. Łopatkami wyczuwał

siłę drzewa. Moc płynąca przez słoje przelewała mu się do krwi. Był potężny,
wysoki, wszechmocny i nieskończenie szczęśliwy, po raz pierwszy od tylu

miesięcy. Już nie obawiał się spotkania z gromadą niewidomych kolegów, nie lękał
się nowego. Wierzył w siebie, w swoją wytrwałość i w nieprzebrany zapał.

Odnalazł żwirową ścieżkę. Po kilkudziesięciu krokach przystanął. Umilkł
fortepian, żadne inne głosy nie dobiegały od Św. Stanisława. Teraz stąpał

ostrożniej. Zaraz powinien być murek, na którym przedtem siedział.
Raptem blisko stuknęły drzwi i ktoś spiesznie przeszedł obok niego. Poznał te

kroki. To była ta sama kobieta. A jednak nie zwróciła na niego uwagi, nie
odezwała się. Dłuższy czas odprowadzał ją w myślach, aż jej szybkie stąpania

pomieszały się z krzykiem ptaków i szumem liści pobliskiej brzozy.
- Już pora na obiad. Gdzie byłeś?

Jasny męski głos zaskoczył go. Dopiero po pauzie odparł:
- Chodziłem tu blisko. Chciałem poznać drogę.

- Po co ci droga? Chcesz uciekać z Zakładu?

Uprzytomnił sobie, że właśnie o tym myślał podświadomie tam, przy pniu.

- Nie. Nigdy tego nie zrobię.
- No to jesteś wyjątkiem. Wszyscy chłopcy, przyjeżdżający tu pierwszy raz,

próbują ucieczki.
- Dlaczego?

- Wolą być w domu. Może boją się pracy i nowych warunków.
- Ja się niczego nie boję.

- Jesteś zarozumiały. Pewność siebie nie zawsze jest pożądana, szczególnie gdy
wiele trzeba się nauczyć.

Nie odpowiedział. Dał się prowadzić przez korytarze, czując odruchowo, że ten
człowiek nie zrozumie go.

Zorientował się natychmiast, że są w stołówce. Powietrze pachniało kiszoną
kapustą i przypalonym mięsem. Spokojny, niski, kobiecy głos dobiegał z głębi

sali:
- Ja wiem, gdzie ona kwitnie! - powiedziała szczęśliwa matka, która przyszła ze

swoim małym dzieckiem do łoża królowej. - Wiem, gdzie można znaleźć
najpiękniejszą różę świata! Różę, która jest wyrazem najwznioślejszej i

najczystszej miłości! Ona kwitnie na różowych policzkach mego drogiego dziecka,
kiedy zaróżowione otwiera oczy ze snu i śmieje się do mnie, pełne miłości...

Stał bezradnie. Ze wszystkich stron słyszał ciche podzwanianie łyżek i widelców.
Domyślił się, że kobieta czyta coś dla wszystkich głośno. Naraz przerwała.

- Chłopcy - mówiła podchodząc - właśnie wszedł do sali wasz nowy kolega.
Przyjechał dziś rano. Będzie w grupie średniej, u pana Kozuby. Przedstaw się

wszystkim głośno - powiedziała.
- Nazywam się Tadek Różański.

- Jak?
- Tu nie słychać!

- Co za głos! Beknął jak cap!
Wołano z różnych miejsc. Padały i inne uwagi przy wtórze śmiechu.

- Jak on wygląda, proszę pani? Ma mysie uszy? A może kozią bródkę?
- Spokój! - zawołał mężczyzna, który go tu przyprowadził. — Zachowujecie się jak

dzikusy. Zdaje się, że kilku z was ma ochotę dziś dodatkowo zmywać naczynia.
Zapadła idealna cisza. Stołówka jakby opustoszała. Chłopcy wstrzymali nawet

oddechy.
- Tu będzie twoje stałe miejsce - podprowadził Tadka do stołu i pomógł usiąść na

krześle. - Umiesz jeść łyżką?
Kilka osób nie wytrzymało, parsknęło śmiechem.

- Sikorski, Kamiński, Malec, zgłosicie się do mnie po obiedzie. Pytałem, czy
umiesz jeść łyżką?

- Tak - powiedział hamując wzburzenie.
- A widelcem?

- Chyba nie jestem dziecko — powiedział czując, że lada chwila znów rozpęta się
śmiech.

- No, zobaczę, jak będziesz jadł.
- Słuchajcie - podjęła kobieta - będę czytała dalej.

Siedział chmurny, z rękami na kolanach. Sąsiad z lewej trącił go raz i drugi
butem.

- Dlaczego nie jesz? - mężczyzna pochylił się nad nim.
- Nie jestem głodny - odparł.

- Co, obraziłeś się na mnie? Nie odpowiadał.
- Bierz łyżkę i jedz. Za dziesięć minut wszyscy wstajemy od stołu. A jednak

cieszył się przedwcześnie. Tak, teraz uciekłby, i to bez
wahania, wszystko jedno dokąd.

- Jedz - szepnął kolega z lewej, szturchając go. - Nie bądź głupi. Kolacja o
siódmej. Dziś będzie kukurydzianka.

- Wilczek, wyjdź ze stołówki!
- Proszę pana, ale ja tylko mu powiedziałem, żeby jadł.

- Wyjdź ze stołówki! - ton mężczyzny był kategoryczny.
- Słuchajcie, jeśli będziecie się w ten sposób zachowywać w czasie posiłków, nie

będę wam czytała.
W parę minut potem wszyscy podnieśli się na komendę i monotonnym chórem, w

przyśpieszonym tempie odmówili dziękczynną modlitwę po obiedzie.
Chłopcy gromadnie ruszyli do wyjścia.

- Gdzie ten nowy z capim głosem? - wołał któryś.

- Mamy go!

- Puść, to nie ja! - wrzasnął ktoś.
Stał oszołomiony, dotykając ręką brzegu stołu. Czekał, że zaraz podejdzie ów

mężczyzna. Zamiast niego zbliżyła się jakaś kobieta.
- Siądź, synu. Jestem siostra Beata. Pomogę ci zjeść.

- Nie jestem głodny - powiedział.
- Nie upieraj się. Siadaj. Trzeba było panu Kozubie odpowiedzieć grzecznie, gdy

pytał się, czy umiesz jeść widelcem. Nie wszyscy nowi
potrafią. A na chłopców nie zważaj, zawsze się śmieją. Za kilka dni będziesz

taki sam jak oni.
- Nigdy taki nie będę!

- Jedz - podała mu do ręki łyżkę. - Inaczej spóźnisz się na zbiorowy spacer.
Kiedy dotknęła dłonią jego włosów, poczuł na karku i plecach niezwykły dreszcz.

Nadludzkim wysiłkiem zapanował, by się nie rozpłakać. Szybko zjadł zupę, a potem
drugie danie. Był głodny, i to bardzo. Nie spodziewał się, że mu będzie tak

wszystko smakowało.
- Ja jestem tu zawsze. Zachodź czasem do mnie, to mi pomożesz-powiedziała

siostra Beata, odprowadzając go do drzwi.
- O, wyszedł ten nowy! - zawołał piskliwy głos. Ledwo stanął na korytarzu, już

otoczyli go gromadą.
- Wysoki? Pokażcie.

- Wysoki, ale chudy.
- Odpieprzcie się ode mnie! - odtrącił ich szorstko.

- Uhu - gwizdnął któryś. - To ptaszek chowany na ulicy, zna słownik.
- Czego wy chcecie ode mnie?

- Chcieliśmy cię pobrajlować.
- Ehe, on na pewno nie wie, co to znaczy: „pobrajlować".

- Ty, Kapuśniak, odczep się od niego!
Chłopak, który to powiedział, musiał być starszy, miał niski, sympatyczny głos.

- Dopiero przyjechał i musicie mu od razu dokuczać? - mówił. -Jestem Franek.
Podaj łapę i nie zważaj na tych świnioryjców!

- Różański, nie daj się! Franek cię tak podchodzi, a później zrobi z ciebie
balona przed wszystkimi!

- Nie słuchaj - rzekł Franek. - Chodź, pójdziemy razem na spacer. Już trzeba się
ustawiać przed domem.

Franek szedł pewnie i szybko. Tadek zastanawiał się, czy on widzi. Dopiero
kiedy, podążając za nim, uderzył czołem o skrzydło drzwi, wyszarpnął ramię.

- Czego stanąłeś? - spytał Franek.
- Pójdę sam - powiedział rozcierając czoło.

- Sam to nie pójdziesz, trzeba parami.
- W takim razie nie pójdę wcale. Kilku chłopców wybuchnęło śmiechem.

- O, to ty jeszcze nie znasz pana Kozuby i regulaminu!
¦ - Słuchaj - Franek ponownie wziął go pod ramię. - Zauważyłem, że uderzyłeś się

o drzwi, ale sam jestem ślepy. Nie zrobiłem tego umyślnie. Nie daj im się
prowokować i chodź ze mną. Opowiem ci, jak tu jest. Przez to unikniesz wielu

kłopotów. Wahał się krótko.
- Dobrze - powiedział. - Ale jeśli chcesz ze mnie zadrwić, to pamiętaj, nie

ujdzie ci to na sucho.
- Jeśli tak stawiasz sprawę, mam cię gdzieś!

- Ustawić się parami, prędzej! - głos Kozuby smagnął jak batem. - Ile razy wam
mówiłem, a tymczasem zachowujecie się jak barany. Gąsiorek, ty pójdziesz z

Różańskim.
- Proszę pana, ja się umówiłem z Malcem! - zawołał oburzony Gąsiorek.

- Nie dyskutuj! Pierwsze pary ruszać!
- Gdzie dziś idziemy, proszę pana?

- Skręcajcie na Górę Ojca.
- A może do Sierakowa nad jeziorko?

- I we wsi dawno nie byliśmy - dodał inny.
- On chce do Sierakowa, bo ostatnio tam chodzą dziewczyny. Powstał hałas i

śmiechy. Pan Kozuba nie odzywał się, dopiero po
pewnym czasie jego gwizdek rozległ się gdzieś z przodu.

- Jeśli chcesz - powiedział Gąsiorek - możemy się urwać. Przyłączymy się, gdy
będą wracać. Znam w alei topolowej świetną kryjówkę.

- Dobra - zgodził się.

- Tylko pamiętaj, jeśli wpadniemy, mów, że zabłądziliśmy, inaczej kiepsko z

nami.
2

Bolały go palce od wykluwania liter. Papier był gruby, a dłutko wyślizgiwało się
z dłoni. Trudno też było za każdym razem trafić dokładnie w to samo miejsce

prostokąta złożonego z sześciu punktów.
- Nie śpiesz się, bądź cierpliwy - powtarzał pan Mollin. - Szybkość wyćwiczysz

sobie później. Najważniejsze, abyś poznał teraz
genialną prostotę tego alfabetu i opanował wszystkie sześćdziesiąt trzy znaki.

Głos miał nieco rozwlekły i przytłumiony, lecz Tadek lubił te lekcje z nim.
Nigdzie nie czuł się tak dobrze jak w tym ciasnym pokoiku, swoją wielkością

przypominającym bardziej komórkę aniżeli klasę. Miejsca starczało najwyżej dla
dwóch uczniów i pana Mollina, który zresztą zwykle stał przy otwartym okienku i

nerwowo wydmuchiwał na zewnątrz dym tytoniowy. Palił nieustannie.
- Skończyłeś pisać „P'?

- Jeszcze mam dwa rządki.
- Dobrze. Za dziesięć minut przerwa. Od „G" do „J" napiszesz w domu, każdą

literę po osiem rządków. Wypadnie akurat pełna tabliczka.
Kiedy wykłuł ostatni znak, palce miał zdrętwiałe.

- No co, trudne? - spytał pan Mollin, biorąc kartkę.
- Nie bardzo - powiedział.

- Dobrze. Tym razem prawie idealnie. W jednym miejscu opuściłeś sześciopunkt.
Zresztą zobacz sam, jakie równiutkie. Piórem, braciszku, byś tak nie napisał.

Czytaj zawsze jednocześnie czubkami palców prawej i lewej ręki. Tylko w ten
sposób nabierzesz dużej biegłości.

- Wydaje mi się niemożliwe nauczyć się czytać. Wszystkie kropki zlewają się i
przypominają sypką kaszę rozrzuconą na papierze.

- Jeszcze dwa, trzy dni i cała ta kasza będzie zrozumiała. Postaraj się każdą
wolną chwilę poświęcać na oglądanie książki brajlowskiej.

Pan Mollin położył łagodnie rękę na jego ramieniu.
- Miałem takiego chłopca na lekcjach, który nigdy przedtem nie uczył się. Nie

wiedział, co to są litery, jak ułożyć z nich wyraz. Nigdy nie chodził do szkoły.
Ale kiedy jednego razu opowiedziałem mu fragment pewnej książki podróżniczej,

tak się zapalił, by samemu ją przeczytać, że w ciągu pięciu dni poznał doskonale
alfabet i już nieźle ją sylabizował. Później wziął drugą i trzecią książkę. W

ciągu paru miesięcy stał się najzagorzalszym brajlowskim czytelnikiem, jakiego
zdarzyło mi się w życiu spotkać, a uczę, mój kochany, już ćwierć wieku. Wszystko

zależy do tego, na ile się chce.
- Ja też chcę - bronił się Tadek - ale...

- Dopiero czwarty dzień. Wrócimy do tej rozmowy za pewien czas, zobaczymy, co
powiesz.

• - Proszę pana, co mi to da, że będę czytał brajlem? Przecież poza Zakładem
nigdzie takich książek nie ma. Dawniej nie widziałem książki brajlowskiej' i

nikt w moim otoczeniu też jej nie widział. Podobnie jest z pisaniem. Chciałbym
do kogoś napisać list, obiecałem, lecz co z tego?! Ona i tak tego nie przeczyta.

- To prawda - przyznał pan Mollin. - Pismo brajla najbardziej przydatne jest w
szkole, ale to już niemało. Możesz tutaj czytać, uczyć się samodzielnie. A jeśli

chodzi o pisanie listów do osób nie znających brajla, widzących, to zupełnie
inna sprawa.

Znów przybliżył się do okna i zapalił papierosa.
- Ja wiem, że panna Numińska ma w czwartki wyznaczone godziny na pisanie nam

listów - podjął Tadek z wahaniem - ale nie chciałbym z nią pisać.
- Tak, tak, rozumiem cię. Dla mnie to było też zawsze krępujące. Niestety my,

wszyscy niewidomi, podobnych sytuacji nie unikniemy, dopóki nie znajdziemy sobie
kogoś zaufanego. A najlepiej bliską osobę nauczyć brajla. Nie święci garnki

lepią, a myślę, że łatwiej nauczyć się pisać i czytać tym systemem niż lepić
garnki. Co zaś tyczy się tego listu, to może byś spróbował napisać zwyczajnie

ołówkiem? Mam czysty papier i taką specjalną ramkę z linijkami. Mogę ci
pożyczyć.

- Ale jak zaadresować list?
- Ach, to już drobiazg. Napiszesz, włożysz w kopertę, podasz mi adres, a resztę

ja załatwię. Chyba że to jest taki list, który na przykład mógłbyś mnie
podyktować. Mam w domu maszynę, bez trudu więc przepisałbym.

- Nie chciałbym robić panu kłopotu.

- Cóż to dla mnie za kłopot. Przemyśl sobie całą treść i jutro mi podyktujesz.

- Dziękuję panu.
- Daj spokój, chłopcze. Po prostu niech cała ta historia zostanie między nami

mężczyznami - zaśmiał się pogodnie i jeszcze raz położył rękę na ramieniu Tadka.
- Fruwaj teraz. Do obiadu jesteś wolny. Tylko nie pokazuj się panu Kozubie.

- Wiem - powiedział Tadek. - Zaraz by znalazł dla mnie zajęcie w kuchni, w
szwalni lub w magazynie.

- Chyba to doceniacie? On lubi, jak chłopcy pracują.
- On tylko to lubi.

- Wychodzę, a ty, jeśli chcesz, możesz tu zostać.
- Chętnie. Bardzo panu dziękuję.

- W takim razie do jutra.
Pan Mollin zebrał swoje rzeczy do teczki. Po chwili słychać już było, jak wspina

się po drewnianych schodkach, do tylnego wyjścia.
Pomieszczenie dla indywidualnej nauki brajla znajdowało się pod schodami,

poniżej parteru. Tylko okno niewielkich rozmiarów, umieszczone pod sufitem,
sięgało nad ziemię. Chłopcy żartowali między sobą, że jest to najniższy poziom

wtajemniczenia. Nie było jednak nikogo, kto by nie lubił tu zachodzić.
Pana Mollina chłopcy określali jako „morowego chłopa". Pozwalał na wszystko.

Podobno nie reagował, gdy któryś w jego obecności zapalił papierosa. Bardziej
„wtajemniczeni" opowiadali Tadkowi na ucho, że pan Mollin niekiedy nawet pożyczy

„mazura".
Pana Mollina otaczała atmosfera szczególna, Chłopcy nie potrafili tego

przeniknąć, lecz w zachowaniu zakładowego personelu wyczuwali niechęć do niego.
I to pomieszczenie odizolowane od reszty domu dostał jakby celowo. Stąd

wychodziło się od razu na zewnątrz, bez konieczności przechodzenia przez cały
gmach.

Uczniów nie zachęcano do kontaktów z panem Mollinem, a z różnych napomknień
Tadek wyczuł, iż ma on opinię człowieka niebezpiecznego. Ten niezwykły nastrój

zamiast odstraszać, jeszcze przyciągał chłopców. Przychodzili tu często
ukradkiem, jak spiskowcy, nie chwaląc się zresztą tymi wizytami przed nikim.

Od pierwszego dnia Tadek zachodził tu chętnie. Nauczyciel witał go pogodnie, nie
krzyczał, nie przynaglał. Raczej przeciwnie, często powtarzał swoją maksymę:

- Przy nauce nie należy się spieszyć, wówczas wszystko łatwiej wchodzi do głowy.
I jeszcze:

- Do uczenia trzeba mieć chęć. Kiedy nie będziesz miał ochoty, możesz siedzieć i
nic nie robić, bo gdy ochota się zjawi, błyskawicznie nadrobisz wszystko.

Zapamiętał dobrze te uwagi wypowiedziane przez pana Mollina .już pierwszego
dnia, ale nie jednym tchem, jak to robili inni wychowawcy, tylko tak,

mimochodem, w ciągu całego przedpołudnia.
By się włączyć do pracy szkolnej, należało jak najprędzej opano-

wać pismo brajla. Zaraz na początku zapowiedziano Tadkowi, żeby z sercem
przyłożył się do pisania i czytania, to po wakacjach przyjęty zostanie do

szóstej klasy. Zadaniem pana Mollina było przygotowanie go - właściwie pod
każdym względem - do rozpoczęcia regularnej nauki.

Założył pod ramkę tabliczki czystą kartkę papieru i wystukiwał litery, rządek po
rządku.

Za oknem było cicho. Czasami tylko krzyknął ptak lub doleciał silniejszy podmuch
wiatru. Oparł się wygodniej łokciami o stół.

W tej chwili była przerwa na duże śniadanie. Mógłby jak inni pójść do jadalni,
lecz nie czuł głodu. Poza tym nie znosił tłumu wrzeszczących i przepychających

się chłopaków, którzy niby szarańcza rzucali się na kosze z chlebem, cisnęli się
do dzbanków z herbatą. Nie umiał tak. Zwykle ustępował im z drogi, chował się w

załamanie muru i czekał, aż przejdą.
Tu, pod schodami, było wspaniale. Nie przeszkadzała mu samotność. Cieszył się z

niej. Dotychczas nigdy nie przebywał w takiej gromadzie, i to od porannej
pobudki aż do wieczornego snu. Teraz był niby u siebie, w pokoiku na poddaszu.

Gdzieś na dole krząta się wuj Michał. Po przeciwnej stronie Danka odrabia
lekcje. Niezadługo ciotka zawoła go, by wypił swoje przedpołudniowe mleko.

Oboje z wujem Michałem wierzyli w cudowną moc mleka. Ono stanowiło lekarstwo na
przeziębienie i na złe samopoczucie, dodawało sił i wpływało na dobry sen.

- Ludzie dziś za mało go piją - powtarzał wuj Michał często.
Z jaką rozkoszą wypiłby teraz duży fajansowy kubek mleka. Nie przypuszczał, że

będzie tak tęsknił za domem wujostwa.

Rwał się do szkoły. Niekiedy robili mu z tego powodu wyrzuty: -Mógłbyś pojechać

pó wakacjach. Rok szkolny już się kończy. Cóż, źle ci u nas?
Gdyby mógł wszystko przewidzieć...

Znów wykluwał litery. Naraz przerwał. Ktoś jakby ruszył klamką. Jednocześnie
wyczuł w pokoiku czyjąś obecność.

- Kto wszedł? - spytał.
Nikt nie odpowiedział. Nieco silniejszy podmuch przywiał charakterystyczną woń

kolońskiej wody.
2 - Po kocich tbach

- Ach, to ty, Franek! Możesz się nie wygłupiać! - rzekł zdecydowanie.
- Skąd wiedziałeś, że to ja?

- Duch święty mi powiedział.
- Taki jesteś jasnowidz! Byliśmy przekonani, że jesteś ślepy jak my.

- Nikomu tego nie mówiłem.
- Musiałeś mówić. Jeszcze nim się zjawiłeś, Kozuba zapowiedział, że przyjdzie do

naszej grupy stuprocentowy brajlak.
- Widocznie lepiej ode mnie wie ile ia widzę

- Chcesz być większym cwaniakiem niż ja, ale to ci się nie uda. Poznałeś mnie po
zapachu wody kolońskiej. Widzisz, braciszku, specjalnie używam jej, aby każdy,

obok którego przejdę, mógł mnie poznać. W ogóle w Zakładzie uczniowie i
nauczyciele powinni używać odpowiednich perfum, wtedy - bez odzywania się nawet

-wiadomo byłoby, kto akurat jest w pobliżu.
- Zaproponuj to panu Kozubie.

- On ma za mało wyobraźni. Sami musimy wprowadzić taki system.
- A nie podusilibyśmy się od zapachu tych perfum?

- No, to cóż z tego, że jeden albo drugi by się udusił. Im mniej brajlaków na
świecie, tym lepiej - zaśmiał się.

Jednocześnie trzasnęła zapałka i powiało tytoniowym dymem.
- Chcesz zakurzyć?

- Nie palę - odparł Tadek.
- Ba, ale dlaczego nie miałbyś spróbować? Tu, w Zakładzie, bez palenia można się

wściec. Same nudy, i to na gwizdek. Nie mogę już doczekać się wakacji. A jeszcze
cały miesiąc.

- Nie podoba ci się tu?
- A komu może się podobać? Zresztą pobędziesz, tak jak ja. dwa lata. sam się

przekonasz
- Niektórzy są już po pięć i sześć i nie narzekają.

- To ślepaki od urodzenia. Nie wiedzą nawet, jak świat wygląda. Czy ty wiesz,
jak teraz jest u nas, na wsi? O tej porze zawsze chodziliśmy z chłopakami nad

rzekę kąpać się. Pływaliśmy łodzią na ryby, a wieczorem pędziliśmy konie na
pastwisko. Przez całą noc paliliśmy pod lasem ogień, piekliśmy kartofle,

wygłupialiśmy się i śpiewaliśmy piosenki aż do zachrypnięcia. A dziewczyny'' Ile
razy

wykradały się z domów i przybiegały na łąki! Co takie mole brajlowskie wiedzą o
tym!

- Tak, tylko że to wszystko było kiedyś. W tej chwili...
- Nie kracz! - przerwał Franek. - Całe poprzednie wakacje spędziłem jak dawniej.

Miałem może jeszcze więcej chłopaków i dziewczyn niż kiedyś. Namawiali mnie, bym
nie wracał do Zakładu. Gdyby nie matka, zostałbym. Uparła się: „ma się uczyć".

Ojciec jest fajny. Przyrzekł, że po siódmej klasie koniec z edukacją, wracam na
gospodarkę i będę się uczył od niego, jak gospodarować. On wierzy, że dam sobie

radę. Zresztą mam młodszego brata. Będziemy pracować we dwóch. Ziemia tłusta jak
masło. Dwadzieścia cztery hektary. Starczy roboty dla obydwu. Jeszcze cały rok

będę musiał siedzieć. Chociaż przez ten czas więcej nauczyłbym się w domu. Nawet
nauczyciel przyszedł ze szkoły i radził, bym chodził u siebie, na wsi, z innymi

na lekcje.
- Dlaczego nie zgodziłeś się?

- Mówiłem ci, przez matkę. Ona by chciała, żebym został sławnym muzykiem. Kupili
mi akordeon, pianino. Nawet sprowadzali z miasta jakiegoś muzykanta, aby mnie

uczył. Brał tylko forsę, ciągle wywoził od nas toboły z mięsem, masłem, jajami i
nic z tych jego lekcji nie wychodziło.

- Ale grasz już na jakimś instrumencie?
- Owszem, tylko nie dzięki tamtemu bakałarzowi. Sam ćwiczyłem i tu od dwóch lat

mam lekcje fortepianu.

Franek zaciągnął się nerwowo papierosem, lecz nie stal przy oknie jak pan Mollin

- bał się, aby go ktoś z zewnątrz nie zobaczył, przysiadł więc jak najniżej pod
parapetem i opowiadał:

- W Zakładzie trzeba umieć żyć. Przez pierwsze pół roku nie miałem o tym
pojęcia. Ale nie dałem się zjeść w kaszy, chociaż ten i ów chciał mnie zrobić na

szaro. Raz próbowali w nocy wyciągnąć mnie z łóżka i zbić ręcznikami, bo -
rozzłoszczony czymś - powiedziałem, że się podlizują Kozubie i Numińskiej. Ale

rozbiłem jednemu łeb, narobił kwiku, a reszta się rozsypała. Wychowawcy
powiedział, że uderzył się o futrynę, idąc do łazienki. Uwierzył, nie mógł

jedynie zrozumieć, jakim sposobem ten bohater rąbnął się tyłem głowy. Widzisz,
jakie są tajemnice. Ty także musisz być przygotowany na niespodzianki. Tu nie

lubią nowych. Chcą ich zawsze wypróbować, wziąć „pod kapeć".
- Po co mi to mówisz?

- A tak sobie. Może skorzystasz z moich informacji.
- Nie obchodzi mnie nic poza nauką. Franek roześmiał się.

- Ale innych obchodzi.
- Dam sobie radę.

- Odważny jesteś
- Ty również uważaj. Myślisz, że nie wiem, kto mi wczoraj zrzucił ubranie z

taboretu pod prysznic?
- Mnie podejrzewasz?

- Nie podejrzewam, jestem pewien - stwierdził Tadek.
- Nie potrafisz docenić przyjaźni.

- Nie szukam tu przyjaciół.
- Zobaczymy - mruknął Franek, przeciągając się i ziewając głośno. - Znudziły mi

się dziś lekcje. Najgorsze, że trzeba się kryć z każdym papierosem. - Podchodził
do drzwi. - Tylko, bracie,

0 moim paleniu nikomu ani słówka.
- A ty swoją drogą pamiętaj, taki numer, jak ten z ubraniem wczoraj, nie ujdzie

ci już na sucho.
- Czy ty wiesz, co to znaczy po polsku: „Nec Hercules contra plures"? - rzekł

Franek dotykając klamki.
Tadek milczał.

- Zapamiętaj, synku! I Herkules dupa, gdy narodu kupa. Brzmiało to jak groźba.
Chwilę siedział zamyślony.

Mogą być wszyscy przeciw niemu, nie boi się. Da im radę. „Zresztą dlaczego
mieliby być przeciw mnie? Nie chcę żadnemu z nich wchodzić w drogę, lecz i sobie

też nie dam. Najważniejsze, to żeby szybko opanować tego brajla".
Teraz już bez przerwy wystukiwał litery, linijkę po linijce.

Przed obiadem wyszedł na dwór, gdzie wokół murka zbierali się zwykle chłopcy.
Cicho odwołał na bok Gąsiorka.

- Słuchaj, chciałem, żebyś przepytał mnie z alfabetu. Niektóre punkty jeszcze mi
się kręcą.

- Dobra - zgodził się. - Możemy iść razem na spacer po obiedzie
1 jak wtedy czmychnąć, pamiętasz?

Po spacerze, przez cały wieczór, a potem jeszcze w nocy, pod kołdrą, kiedy
wszyscy usnęli, Tadek pisał na tabliczce list, który pan Mollin miał przepisać

na normalnej maszynie. •
3

Gwar rozmów przycichł. Tadek szedł coraz wolniej. Hanys jeszcze raz odwrócił się
i krzyknął:

- Prędzej! Bo zginiesz!
I wtedy zdecydował się. Przed sobą miał niski, drewniany parkan. Wspiął się na

niego i przeskoczył. Zatrzeszczały gałązki. Wyplątał się spośród nich i
przykucnął za krzakiem. Nogi miał jak z waty. Serce łomotało, a w gardle mu

wyschło niby po długim wyczerpującym biegu. Głosy chłopców już zanikły. Po paru
minutach gdzieś z daleka usłyszał jeszcze gwizdek wychowawcy. Potem zrobiło się

zupełnie cicho.
Siadł na trawie. Piaszczysta ziemia była nagrzana i ciepła. Rękami sięgnął do

gałązek krzaka. Natrafił palcami na obfite kiście porzeczek. Zerwał garść. Były
na wpół dojrzałe, ale jadł je z przyjemnością: przypominały mu własny ogród.

W pobliżu brzęczały pszczoły. Wiedział, że tu znajdują się ule. Specjalnie
wybrał to miejsce, aby przeczekać pierwsze poszukiwania. Nikt nie wpadnie na

pomysł, żeby zaglądać do pasieki.

Zresztą nie ma zamiaru siedzieć tu długo. Niech cała grupa dotrze do Św.

Stanisława, będzie wtedy wystarczająco dużo czasu, by odnaleźć dom, gdzie
mieszka pani Zofia Kozłowska.

Planował tę wizytę od dawna. Już minęły dwa tygodnie, od kiedy znalazł się w
Zakładzie, a sprawa, o której myślał, nie tylko nie wyjaśniła się, ale z każdym

dniem stawała się jakby mniej realna.
Wspomniał Kozubie o chęci uczenia się śpiewu, lecz ten zbył go kpiną:

- Wszyscy przyjeżdżają tutaj, aby stać się artystami. W siódmej klasie i ty
zaczniesz uczyć się szczotek, a na razie poczekaj.

Pani Numińska oznajmiła mu, iż Zakład nie kształci śpiewaków, chyba że ktoś ma
talent.

Jedynie pan Mollin wysłuchał go cierpliwie.
- Chcesz być śpiewakiem? - powiedział z jakąś nutą smutku w głosie.

- Jadąc do Zakładu, byłem pewien, że tu będę mógł się uczyć muzyki i śpiewu.
- Tak. to bardzo dobrze, kiedy chłopak w twoim wieku wie, czego chce. Tylko

widzisz, w całym domu Świętego Stanisława jest jeden 21
rozklekotany fortepian i praktycznie nie ma stałego nauczyciela muzyki.

Wprawdzie sprowadził się niedawno do Zakładu pewien kompozytor z żoną i ma po
wakacjach uczyć paru najzdolniejszych uczniów, ale nie umiem ci poradzić, jak

się do niego dostać. Będzie typowała szkoła, a przede wszystkim pani Numińska.
Widzisz, tylko ona wie, kto z was i w jakim kierunku jest utalentowany. Co do

śpiewu, najlepiej byłoby, gdybyś sam dotarł do pani Zofii Kozłowskiej . Lekcje
daje w baraku, niedaleko pasieki, jeśli ona by uznała, że masz dobry głos, kto

wie, może by ci się udało.
Powiedział to wszystko bez przekonania. Lecz Tadek postanowił wykorzystać Jedyną

wskazówkę. Dotychczasowe życie nauczyło go liczyć przede wszystkim na siebie.
Ostrożnie wyprostował się i przybliżył do parkanu. Słuchał pilnie. Poza

buczeniem owadów nie dolatywał żaden odgłos.
Szybko stanął na poprzeczce i już był po drugiej stronie. Pod stopami wyczuł

ubitą ziemię alejki. Chodził tędy wiele razy. Nie bał się zabłądzić. Lecz mimo
to ta cisza wokoło niepokoiła go. Zwykle słyszał dziesiątki najrozmaitszych

dźwięków, tym razem otoczenie jakby wymarło lub przyczaiło się.
Chrzęst żwiru pod stopami prawie go przeraził. Przystanął i czekał. Właściwie

dlaczego tak się boi? Przecież nic złego nie robi. Odłączył się od grupy, ale
ostatecznie czy to takie wielkie przestępstwo? A nie chce zwlekać już dłużej ze

sprawą, która przede wszystkim przyciągnęła go do Zakładu.
Od strony pasieki napływał silny zapach akacji. Szedł brzegiem alejki, tak aby

żwir nie zgrzytał pod butami. Nie chciałby w tej chwili zwracać na siebie
czyjejś uwagi. Musiał dotrzeć do baraku, z którego otwartych okien już

parokrotnie słyszał nieco dziwne ćwiczenia wokalne niosące się daleko po terenie
Zakładu.

Naprzeciw siebie wyczuł.zgęstniały cień padający od budynku. Teraz należało
jedynie odszukać wąski chodnik i zdążać nim prosto do drzwi. Postąpił parę

kroków w prawo, potem w lewo. Stanął, wahając się, co robić. I wtedy doleciały
do niego słowa:

- Chcesz, chłopcze, do Świętego Stanisława? Mężczyzna był tuż obok.
- Nie.

- A dokąd zmierzasz? Milczał.
- Powiedz.

Nieśmiały ton mężczyzny zaskoczył go.
- Tutaj niedaleko, ale dam sobie radę.

- Jesteś nowym uczniem, prawda?
- Tak, przyjechałem dwa tygodnie temu.

- Pomogę ci odnaleźć drogę. Zgubiłeś swoją grupę?
- Nie. Chciałem rozmawiać z panią Zofią Kozłowską, nauczycielką śpiewu. Ona

udziela lekcji tu, w tym baraku.
- O, właśnie idzie naprzeciw nas - powiedział ujmując Tadka pod rękę. - Dzień

dobry pani. Prowadzę interesanta.
- O, pan Henryk Ruszczyć. Miło mi pana widzieć. A musi to być ważny interesant,

skoro ma tak godnego opiekuna. No, cóż cię, chłopcze, do mnie sprowadza?
Stał oszołomiony. Wszystkie myśli uciekły z mózgu. Widział teraz całą śmieszność

swoich zamiarów.
- No? Przysłała cię może pani Numińska z jakimś poleceniem?

- Przyszedłem sam! - wybuchnął prawie. - Jestem w Zakładzie niedawno.

Przyjechałem tu, aby uczyć się śpiewu i zostać śpiewakiem.

Słyszał głośne bicie swego serca, pulsowanie krwi w skroniach, krzyk ptactwa,
lekki szmer liści i szum owadów. Słyszał także milczenie ich obojga. Czekał

przerażony własną odwagą, a czas wydawał się płynąć nieskończenie wolno.
- Chcesz zostać śpiewakiem, to wspaniale! - powiedziała wreszcie.

Nie od razu dotarł do niego sens jej słów.
- Chodź ze mną - rzekła. - Porozmawiamy i zobaczę, co potrafisz. Pan też pójdzie

z nami? - spytała.
- Nie. Przyszedłem popatrzyć na pszczoły. Zawsze urzeka mnie ich pracowitość.

Delikatnie wzięła Tadka za ramię.
- Chodźmy. Nauka śpiewu - mówiła - wymaga wiele trudu, codziennych ćwiczeń, i to

przez całe lata.
Stał przy fortepianie, w skupieniu przysłuchując się jej słowom i cichym akordom

wydobywanym przez nią z instrumentu.
- Śpiew trzeba lubić, lecz jeszcze bardziej lubić trzeba pracę.

- Nie boję się pracy! Jestem pewien, że wytrwam. Żebym tylko wiedział, jak się
uczyć.

- Masz dużo zapału. Zaśpiewaj mi coś - poprosiła.
Nie przygotowany na to, rozpaczliwie szukał w myśli stosownej melodii.

- Znasz na pewno więcej piosenek Oi, chociażby tą: ..Płynie Wisła, płynie..."
Głośniej! Jeszcze głośniej! A-teraz powtarzaj za mną: a, a, a, a...

Rosnące i potężniejące dźwięki fortepianu zmuszały go do śpiewania pełną
piersią. Rozumiał, iż od tej próby zależy bardzo wiele.

- Głos masz silny - zdecydowała przestając grać - tylko bardzo, bardzo surowy.
Aby go wykształcić, musiałbyś naprawdę włożyć w to wiele trudu.

- Ale ja chcę, proszę pani! Żaden wysiłek mnie nie odstraszy, jeśli tylko będę
miał szansę.

- O jakiej szansie ty mówisz?
- Aby zostać śpiewakiem.

- Tego dzisiaj nie mogę ci przyrzec, ani ja, ani nikt inny. Nie wiadomo, do
jakiego stopnia głos rozwinie się. Dopiero przeszedłeś mutację. Głos znajduje

się w stadium stabilizacji. Poprzez ćwiczenia niewątpliwie zrobić można niemało,
lecz o zostaniu śpiewakiem myśleć jeszcze przedwcześnie. Zapiszę sobie twoje

imię i nazwisko w kalendarzyku i jak tylko wrócisz z wakacji, na początku roku
szkolnego przyjdziesz do mnie.

Stał trochę zawiedziony. „Ponad trzy miesiące" - myślał. W tej chwili ktoś
zapukał do drzwi. Pani Kozłowska podeszła i otworzyła je.

- Ach, Stenia! - wykrzyknęła ucieszona. - Już jesteś zdrowa! To cudownie.
- Nie mogłam doczekać się dzisiejszej lekcji - powiedziała żywo Stenia.

Tadek poznał, że to owa nieznajoma, którą spotkał przed wejściem do Św.
Stanisława, w dniu swego przyjazdu. Zakłopotany czekał, aż zwróci na niego

uwagę.
- Niewiele nam zostało dni do koncertu.

- Wygospodaruję dla ciebie dodatkową godzinę. Pani Kozłowska znów siadła przy
fortepianie.

- Przyrzekłam sobie już nigdy nie jeść lodów i nie pić nic zimnego. Takie
przeżywam męki niepokoju i strach, że cały ten koncert nie uda się.

Przybyła miała jasny, jakby słoneczny głos.
- To powiedz mi, chłopcze, swoje nazwisko i spotkamy się na początku września.

- Ach, ja pani przeszkodziłam - rzekła Stenia, wyraźnie speszona.
- Ależ skąd, przecież to twoja pora. Podał swoje nazwisko i ruszył do drzwi.

- Odsuń się, Steniu, on też nie widzi - powiedziała pani Kozłowska.
Aż się odwrócił, uderzony tą wiadomością. A więc ona jest również niewidoma.

Od dnia, gdy ją spotkał przed Św. Stanisławem, wiele razy siadywał na murku,
czekał na nią. Poznałby po chodzie. Słuchał w korytarzach, czy nie dolecą go jej

charakterystyczne kroki. Stała się w jego myślach kimś bliskim, był pewien, że
ona widzi. Cierpiał nawet odrobinę z powodu jej wyniosłości - tamtego dnia, gdy

odchodziła alejką, nie zauważyła go. Skąd mógł się domyślić, że jest niewidoma?
- Chciałeś coś jeszcze powiedzieć? - spytała łagodnie pani Kozłowska.

- Nie. Do widzenia.
Wypadł szybko za drzwi. Teraz nie był pewien, czy pani Kozłowska, czy w ogóle

ktokolwiek w tym Zakładzie widzi.
- Jak egzamin?

Z daleka usłyszał głos pana Ruszczyca.

- Nie wiem - zawahał się. - Mam przyjść we wrześniu.

- W takim razie wszystko pomyślnie.
- Chciałbym zacząć wcześniej.

- W lecie szkoła jest pusta. Wszyscy wyjeżdżają na wakacje. Ty na pewno również.
1

- Chyba tak. Chociaż wolałbym uczyć się zamiast wypoczywać. W domu nie bardzo
będę miał co robić. Byłem pewien, że tutaj jest inaczej niż w zwykłej szkole.

Gdybym wiedział, poczekałbym z przyjazdem do końca wakacji.
- Chcesz iść teraz do Świętego Stanisława, prawda?

- Tak.
Odprowadzę cię. Akurat idę w tamtym kierunku.

- Czy pan na mnie specjalnie czekał?
- Miałem trochę wolnego czasu.

- Niech mi pan powie, kim jest ta kobieta, która weszła do pani Kozłowskiej. O,
słyszy pan, to jej głos.

- To Stenia Szarzyńska. z najstarszej grupy dziewcząt. Ma piękny sopran.
- Byłem pewien, że ona jest widząca.

Pan Ruszczyć zatrzymał się, podziwiał jakieś kwiaty, zachęcał Tadka, by dotknął,
powąchał. To znów zdumiewał go kształt sosnowego pnia rosnącego przy drodze,

zwichrowanego, jakby ktoś celowo skręcił go w spiralę.
- Powiedz mi, skąd pochodzisz? — zagadnął w pewnej chwili.

- Z Puław.
- Ach, tak. Byłem tam parokrotnie, a jeszcze częściej w Kazimierzu. Pamiętam

dobrze puławski park, świątynię Sybilli, domek gotycki, kościół w pobliżu mostu,
ten okrągły.

- Podobają się panu Puławy?
- Bardzo. Mało gdzie jest tak pięknie i tak zielono jak tam. Dookoła wszędzie

lasy.
- Ja też lubię Puławy - powiedział Tadek. - Właściwie nie znam żadnego innego

miasta. Byłem w Lublinie, ale nie podobał mi się. Puławy o każdej porze roku są
ładne, a najbardziej teraz, kiedy kwitną sady.

- O, już przekwitły - uśmiechnął się pan Ruszczyć. - Lecz zgadzam się, że trudno
znaleźć drugie takie miasto. Poza tym to ważne, gdzie się urodziliśmy. Każdy

kocha miejsce, w którym przyszedł na świat, i ono wydaje mu się najpiękniejsze.
Przez chwilę szli w milczeniu. Pan Ruszczyć od czasu do czasu tylko lekko

dotykał jego ramienia.
- Twoi rodzice mieszkają w Puławach?

- Nie mam rodziców, nie żyją. Zostaliśmy tylko we dwóch. Młodszy brat przebywa w
Domu Dziecka.

- Widywałem cię już przedtem nieraz. Zastanawiałem się, dlaczego jesteś taki
poważny. Może masz jakieś zmartwienia?

- Nie. Ale nie umiem się śmiać z byle czego. Chciałbym się uczyć śpiewu, zresztą
innych rzeczy również, i jak najprędzej wydostać się stąd, z Zakładu.

- Powiedziałeś, że nie masz rodziców.
- Mam rodzinę w Puławach, wujka.

- W Zakładzie chyba nie jest ci źle?
- Gdyby nie pan Mollin, już bym chyba stąd uciekł. On jeden potrafił mnie

zrozumieć.
- Jesteś niedawno, dlatego tak sądzisz. Dookoła siebie sporo masz ludzi

przyjaznych.
- Nie zauważyłem tego.

- A pani Numińska, pan Kozuba... Tadek milczał.
- W Puławach zostawiłeś na pewno wielu kolegów.

- Tak. Zresztą ostatnio oni mieli swoje sprawy i spotykaliśmy się rzadko. Pan
wie, gdy ktoś oślepnie, traci nie tylko wzrok, ale przyjaciół również.

Przekonałem się na sobie. A to samo mówią tu wszyscy, prawie wszyscy. Chyba
tylko jeden Franek Leszczyński nie stracił dawnych kolegów. Ciągle ich wspomina

i czeka na wakacje, żeby znów spotkać się z nimi.
- Już blisko Święty Stanisław, a zdaje się, teraz pora odrabiania lekcji.

- Tak. Chociaż ja nie jestem w żadnej klasie, tylko w pokoju pana Mollina albo w
dyżurce na górze ćwiczę się w pisaniu i czytaniu.

- Jeśli lubisz śpiewać, to z pewnością lubisz także wiersze?
- Nie wiem, ale chyba tak.

- Odnajdę cię kiedyś i poczytamy sobie razem.

- Bardzo panu dziękuję.

- Jeszcze nie powiedziałeś mi, jak masz na imię?
- Tadek Różański.

- W takim razie do zobaczenia, Tadek.
- Do widzenia.

Odszedł już kilka kroków i wtedy usłyszał głos pan Ruszczyca:
- Mieszkam w hoteliku. Gdybyś miał jakieś problemy, znajdziesz mnie tam przez

najbliższy tydzień.
- Dobrze - ucieszył się. - Przyjdę na pewno.

Dziwny wydał mu się ten człowiek mówiący łagodnym, schrypniętym głosem. Różnił
się swoim zachowaniem od innych ludzi poznanych w Zakładzie, instynktownie

budził zaufanie. Nawet uwagi o drodze, o krzakach i drzewach wypowiadał w ten
sposób, jakby uznawał Tadka za równego sobie, za kogoś, kto tak samo czuje,

przeżywa i myśli. A więc pan Kozuba i pani Numińska to jeszcze nie wszyscy w
Zakładzie. Są również i inni.

Odszukawszy wejście do Św. Stanisława, chwilę stał na cementowym podeście.
„Może takich jak pan Ruszczyć jest więcej?" - pomyślał.

4
- Mam tu dla ciebie list - mówiła pani Numińska tonem chłodnym jakby z

niechęcią. - Chciałabym ci przypomnieć pewne zasady regulaminu Otóż cała
korespondencja, paczki i inne przesyłki powinny przechodzić przez moje ręce jako

kierowniczki internatu, a ty pisałeś bez mojej wiedzv. Czy możesz, powiedzieć,
kto ci pomagał?

Stał jak rażony.
- Niech pani mi da ten list.

- Nie odpowiedziałeś na moje pytanie.
- Nikt mi nie pomagał. Sam napisałem i sam wrzuciłem na poczcie we wsi.

- Mówisz prawdę?
- Niech mi pani da ten list. Czekam na niego już bardzo dawno.

- Nie ma w nim nic ciekawego. Pisała to jakaś niezrównoważona dziewczyna.
Wspomina, że jest bardzo zajęta, i w zakończeniu pozdrawia cię. A najgorsze, że

popełnia podstawowe błędy ortograficzne. W dwóch miejscach „nie" napisała
łącznie z czasownikiem.

- Mnie to nie przeszkadza! - wybuchnął. - Chcę przeczytać list dokładnie i
odpowiedzieć jej.

- Już cię poinformowałam, co było treścią listu, a odpowiedziałam jej już
wczoraj.

- Jak to? - zdziwił się. - Pani odpisała za mnie?
- Czy masz coś przeciwko temu?

Półprzytomny wyszedł na korytarz. A więc tylko tyle dotarło do niego z listu
Haliny, listu, na który tak czekał, w którym powinna odpowiedzieć na jego

prośbę, aby go odwiedziła. To niemożliwe, żeby zawierał jedynie taką treść.
- Różański! - Poznał głos Hanysa. - Gdzie idziesz?

- Nigdzie.
- Dopiekła ci?

- Nie twoja sprawa.
- Moja również. Mnie od matki nie zawsze przeczyta, tylko powie piąte przez

dziesiąte, a kiedy matka przesłała mi w paczce butelkę wina, Numińska napisała
do rodziny, niby ode mnie, taki list, aż mi ojciec, gdy tu zajechał, o mało nie

wlał, jak to się do matki odnoszę. Ledwo mu wytłumaczyłem, że to nie ja, ino
kierowniczka. Chciał zrobić awanturę, alem powiedział, by lepiej nic nie gadał,

bo będzie
się na mnie mściła, mówiąc różne dogryzki przy chłopakach. A i tak mnie wszyscy

od szwabów już tu wyzywają, bom ze Śląska i we wojnę do niemieckiej szkoły dla
niewidomych we Wrocławiu chodziłem. Dzisiaj chciałem podyktować życzenia, bo

ojca urodziny za kilka dni, to powiedziała, że najważniejsze, co muszę napisać,
to to, że źle się uczę i żeby rodzice postarali się przysłać mi nowe portki, bo

Zakład nie nastarcza mi z dawaniem spodni. Szwalnia się skarży, że drę jedne po
drugich. A dają mi zawsze najgorsze. Takie różne pupilki pani Numińskiej

otrzymują nowe, z amerykańskich paczek. Teraz widzisz, że to i moja sprawa.
- Ale jak ona może tak postępować? Jeśli list przychodzi do mnie, to chyba mój!

- mówił Tadek wzburzony.
- Nic na to nie poradzisz - dowodził Hanys. - Taki regulamin Zakładu. Tak tu

jest od dawna. A jeśli się komuś nie podoba, to wynocha.

Wyszli przed dom na żwirową alejkę. Choć słońce przeszło już na zachód,

powietrze było gorące i jedynie skądś, spomiędzy drzew, od czasu do czasu
nadpływała niby oddech fala rzeźwiejszego powietrza.

- Ja tu nie wytrzymam! Tu gorzej niż w więzieniu.
- A siedziałeś w więzieniu? - spytał Hanys.

- I bez siedzenia wiem! - nie mógł się uspokoić.
- Wytrzymasz i jeszcze ci się spodoba. Dostać się do Zakładu nie tak łatwo.

Mówią, że byłoby pięć razy tyle chętnych. W szpitalach pełno brajlaków po
wypadkach.

- Nie widzę sensu, żeby tu siedzieć.
- A co ci przyjdzie z siedzenia w domu? Przyjmą cię tam do zwykłej szkoły?

Nauczysz się czegoś? A tu możesz szkołę skończyć, jakiś zawód zdobyć. I prędzej
dasz se radę w życiu.

Tak, Hanys miał rację. Jego słowa były trzeźwe, a argumenty nie do odparcia.
Cały ten bunt na nic się nie zda.

- Chciałem ci jeszcze powiedzieć - ciągnął Hanys - żebyś nie zadzierał z.
Numińską. Jesienią jeden, taki jak ty, gadał i gadał, aż go odesłali do domu.

- Kto wie, co ona mogła w tym liście odpisać, i chociaż żeby spytała.
- Ja ci radzę, nie zawracaj se głowy głupstwami. Im mniej będziesz okazywał jej

i wszystkim innym swoje myśli i uczucia, tym lepiej dla ciebie. Przekonałem się
dawno - ciągnął Hanys - lepiej udawać, że ci

wszystko jedno albo że nie wszystko rozumiesz, i kwita. Ja tak prawie od
początku postępuję. I dlatego nigdy nie zmywam za karę, nie wyganiają mnie z

czytania. Tak sobie myślą: „ot, głupi Hanys", lecz ja
0 nich swoje myślę. A jak się tylko fachu nauczę, i pół dnia dłużej tu siedzieć

nie będę. Ty rób tak samo, inaczej napytasz sobie biedy. Kto się tam z tobą
będzie liczył.

- Halo, chłopcy, dokąd idziecie?
Stanęli jak wryci. Głos Kozuby nie zapowiadał nic dobrego. Szybko zbliżyli się

do wychowawcy stojącego przed budynkiem.
- Odrobiliśmy wszystkie lekcje, a teraz wyszliśmy przed dom

1 przepytujemy się z tabliczki mnożenia. W klasie kolegom by to przeszkadzało.
- Nie odchodźcie za daleko. Dziś zrobimy wcześniej apel wieczorny. Mamy omówić

trochę spraw.
- Dobrze, proszę pana - powiedział grzecznie Hanys.

I znów szli wzdłuż budynku, a potem ścieżką między sosenkami.
- Myślałeś na pewo, że nam się oberwie - uśmiechnął się Hanys. -On lubi udawać

gefrajtra. Chce, aby go słuchać jak w wojsku, a tak naprawdę nikomu nic złego
nie zrobi.

Tadek słuchał słów kolegi, czasami rzucił pojedyncze zdanie, myślami jednak
krążył wokół swoich spraw.

Czuł - i nie mógł sobie tego wytłumaczyć - że prawie od pierwszych dni wzbudził
do siebie niechęć zarówno wielu kolegów, jak też samych wychowawców. Pani

Numińska nie kryła nigdy swego stosunku do poszczególnych chłopców. Wobec Tadka
była chłodna i nie zawsze zauważała jego pytania czy wypowiedzi. Niewątpliwie

coś w jego postawie nie podobało się jej, ale co? Dociekał tego wiele razy i nie
mógł zrozumieć.

- Podobno już dobrze piszesz brajlem? - zagadnął Hanys.
- Dużo ćwiczę. Wykorzystuję każdą wolną chwilę, ale do doskonałości jeszcze

daleko. Mam zamiar w ciągu wakacji opanować czytanie i pisanie, abym w szóstej
klasie nie pozostawał za innymi.

- A nie szkoda wakacji? Ja tam przez lato książki nie tknę. Jadę do dziadka.
Mieszka pod Opolem. Będziemy gołębie hodować i na ryby jeździć. Dziadek, jak

tylko szychty nie ma, bierze mnie na motor, a ma jeszcze takiego przedwojennego
gruchota, i jedziemy na jeziora.

- Mnie będzie głupio wracać do wuja. Rozstałem się z nimi pewny, że to na kilka
lat, aż zdobędę świadectwo ukończenia szkoły.

- Zakład podobno organizuje dla niektórych wakacje.
- Zobaczę jeszcze. Zostało kilkanaście dni, więc przez ten czas wyjaśni się

niejedno. Bardzo bym chciał wydobyć od Numińskiej ten list. Przecież ona musi mi
go oddać! - wykrzyknął pod wpływem nowej fali buntu i gniewu.

- A nawet jeśli ci go da, kto zechce odczytać? Chyba tylko pan Mollin, ale on
wyjechał na parę dni. W każdym razie na pewno nie Kozuba ani nikt z nauczycieli.

Tu wszystkie takie najdrobniejsze sprawy rozchodzą się szybciej niż telegram.

- Dam sobie radę.

- Oho, słychać gwizdek, wracajmy - powiedział Hanys. Wchodząc do domu, chłopcy
zderzyli się prawie z panem Ruszczy-

cem. Tadek doznał naraz olśnienia.
- Proszę pana! - zawołał. - Mam wielką prośbę! Niech mi pan pomoże!

- Słucham cię.
- Dostałem list od koleżanki. Ma go pani Numińska i nie chce mi oddać. Czy pan

mógłby ją poprosić?
.- Chwileczkę, nie rozumiem... - rzekł pan Ruszczyć zmieszany.

- Wszystkie listy przychodzące do nas - wtrącił Hanys - trafiają do pani
kierowniczki i ona nam czyta.

- A ja chciałbym dostać ten list do ręki. Bardzo mi na nim zależy -powiedział
Tadek.

- Dobrze, pomówię z panią Numińska, chociaż nie wiem, czy mi się uda to
załatwić, bo widzisz, przyjechałem tu na krótki urlop i nie znam dokładnie

powodów takich internatowych zarządzeń.
Pan Ruszczyć był najwyraźniej zgnębiony całą tą sprawą.

- Dlaczego nie idziecie na apel, chłopcy?
Na dźwięk głosu kierowniczki - Hanys pobiegł natychmiast schodami do góry. Tadek

jednak nie ruszył się.
- Dobry wieczór pani - odezwał się pan Ruszczyć.

- Ach, to pan.
- Właśnie rozmawiałem z chłopcami. Moja wina, że spóźnili się trochę.

- Ależ nic złego się nie stało.
- Dobranoc, Tadek - pan Ruszczyć uścisnął jego rękę i podprowadził go do

schodów.
Siedział jak co dzień w pokoiku pod schodami i cierpliwie wystukiwał tekst

dyktowany przez pana Mollina.
- Człowiek najczęściej jest samotny-brzmiało kolejne zdanie. -Napisz to do końca

i zrobimy małą pauzę.
Pan Mollin już stał przy okienku i zaciągał się papierosem. W tym momencie ktoś

zastukał do drzwi.
- Dzień dobry.

Tadek poznał głos pan Ruszczyca.
- Nigdy tu u pana nie byłem - mówił witając się.

- O, w ogóle pan jest teraz rzadkim gościem w Zakładzie.
- Ano, tak się składa. Ciągle organizuję nowe kursy i placówki kształcenia

zawodowego.
- Wiem, wiem. Słyszałem już o tym z wielu stron Polski.

- Ciasno wam tutaj? - zagadnął pan Ruszczyć, jakby zażenowany głębokim
szacunkiem brzmiącym w głosie Mollina.

- O, to miejsce specjalne - zaśmiał się Mollin. - Zsyła się tutaj chłopców albo
początkujących w nauce czytania i pisania, albo takich, których tam, na górze,

nikt nie jest w stanie niczego nauczyć. Podobno nawet straszy się niekiedy
młodzież, aby się wzięła rzetelnie do roboty, bo inaczej pójdzie na dodatkowe

zajęcia do Mollina.
- To żarty - powiedział pan Ruszczyć.

- Oczywiście żarty - przyznał pogodnie pan Mollin. - Ostatnio przedpołudnia
spędzamy tylko we dwóch, r-az pracowicie, kiedy indziej na zwolnionych obrotach,

byle do wakacji. A najważniejsze, że są postępy. Wyjmij kartkę z tabliczki i
pokaż, jak czytasz po trzech tygodniach nauki.

Tadek nieco drżącym głosem zaczął wymawiać słowa odczytywane wilgotnymi ze
zdenerwowania palcami. Pan Ruszczyć był pierwszym po Mollinie słuchaczem,

któremu czytał głośno.
- Najbiedniejszym człowiekiem jest ten, kto nie ma własnego domu. Jego los

najczęściej zależy od jego woli. Ludzka wola potrafi przełamać i bezdomność. Ale
po co człowiekowi dom, kiedy i tak najczęściej bywa on samotny...

- Cóż to za fragment? - zainteresował się pan Ruszczyć.
- Ach, to takie luźne zdania, które piszemy ćwicząc trudniejsze zbiegi liter.

3 - Po kocich łbach
- Zauważyłem tutaj przede wszystkim trudniejsze zbiegi myśli -rzekł pan Ruszczyć

wolno. - Pan chyba nie wierzy w sens tych zdań.
- Nawet się nie zastanawiałem - przyznał Mollin.

- Też tak sądziłem - uśmiechnął się Ruszczyć. - Bo na pewno człowiek czuje się

samotny, i to dosyć często, lecz nigdy nie jest.

Pan Mollin zapalił z trzaskiem zapałkę i głośniej niż zwykle wydmuchnął dym za
okno.

- Ma pan rację co do jednej sprawy, nie jest to najlepiej dobrany tekst na
dyktando dla takiego chłopca, ale trudno mi się zgodzić z twierdzeniem, iż nigdy

nie bywamy samotni. Mnie nauczyło życie czegoś wręcz przeciwnego.
- Rozumiem, myśli pan o swoich życiowych doświadczeniach.

- Nie mam innych doświadczeń, tylko takie.
- Nie chciałem panu sprawić przykrości. Wziąłem zbyt serio ten fragment.

Pomyślałem, że Tadek, przyswajając sobie takie rozumienie losu człowieka, może
utrwalić je, zanim zyska doświadczenie i zdobędzie się na sąd własny.

- Ależ proszę pana - śmiał się już teraz głośno Mollin - my się tu naprawdę
uczymy tylko pisać i czytać systemem brajla, niczego więcej.

- Tak, ale człowiek zawsze więcej się uczy, niż myśli, i mniej, niż chce.
- A może bywa niekiedy odwrotnie - powiedział przekornie Mollin.

- A może - zgodził się pan Ruszczyć. - Wpadłem z pewnym interesem do Tadka. Czy
mogę zabrać go na parominutowy spacer?

- Nie mam nic przeciwko temu.
Wyszli na dwór bocznymi drzwiami. Zbliżało się południe. Na otwartej przestrzeni

słońce paliło dokuczliwie. Dopiero pod sosnami panował lekki chłód.
Tu pan Ruszczyć zatrzymał się.

- Mam ten list - zaczął bez wstępów. - Pani Numińska dała mi go, kiedy
powiedziałem, że chcesz na ten temat ze mną porozmawiać. Jeśli ci go nie

przeczytała dokładnie, to na pewno tylko dlatego, że nie miała czasu, śpieszyła
się, jest was przecież spora gromadka. Poza tym istotnie regulamin internatu

przewiduje, że wychowawca albo kierownik odpowiedzialni są za utrzymywanie
korespondencji chłopców z domami. Nikt oczywiście nie odmawia wam prawa do

własnej
- Zauważyłem tutaj przede wszystkim trudniejsze zbiegi myśli -rzekł pan Ruszczyć

wolno. - Pan chyba nie wierzy w sens tych zdań.
- Nawet się nie zastanawiałem - przyznał Mollin.

- Też tak sądziłem - uśmiechnął się Ruszczyć. — Bo na pewno człowiek czuje się
samotny, i to dosyć często, lecz nigdy nie jest.