RODZINA JAKO NATURALNE ŚRODOWISKO

OPIEKUŃCZO – WYCHOWAWCZE I JEJ WPŁYW NA

DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNĄ DZIECKA.

Środowisko wywiera wpływ na osiągnięcia dzieci w różnych zakresach

rozwoju przez to, że tkwią w nim róże czynniki sprzyjające temu rozwojowi lub go

hamujący. Do czynników tych należą m.in.:

- warunki zdrowotne, mieszkaniowe, kulturowe

- stosunki interpersonalne

- bodźce intelektualne itp.

W rozwoju dziecka szczególną rolę odgrywa rodzina, która jest

najwcześniejszym środowiskiem społecznym, z którym styka się dziecko od

urodzenia.

Jedną z ogólnych definicji rodziny sformułował J. Szczepański mówiąc, że

rodzina ,, jest grupą złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i

rodzicielskim”

1

Natomiast S. Kowalski dokonując przeglądu różnych definicji stwierdza: ,,

Wśród licznych definicji proponowanych w literaturze socjologicznej, dość ogólną

zdaje się być definicja, według, której rodzina to grupa oparta w zasadzie na

współżyciu płciowym, dostatecznie ścisła i trwała, aby stworzyć warunki dla

prokreacji i wychowania dzieci ”.

2

Od najdawniejszych czasów rodzina stanowiła podstawowe funkcje

opiekuńczo-wychowawcze wobec dziecka. Nie mniej jednak w różnych czasach

inaczej pojmowano opiekę i wychowanie dzieci. Obecnie rodzina stanowi w życiu

dziecka pierwsze i naturalne środowisko wychowawcze. Jest podstawową formą

opieki nad dzieckiem od jego urodzenia aż do uzyskania przez nie samodzielności.

To właśnie tu dziecko zdobywa swoje pierwsze doświadczenia społeczne, uczy się

określonych zachowań, norm postępowania, poznaje różnorodne formy, wzorce i

nakazy. Rozwija swoją indywidualność, osobowość i psychikę. Rodzice są

pierwszymi opiekunami i wychowawcami, stąd ich tak ogromny wpływ na

późniejsze zachowanie potomka. To oni ponoszą odpowiedzialność za zaspakajanie

potrzeb dziecka, dotyczy to przede wszystkim potrzeb emocjonalnych i

1

J. Szczepański: Elementarne pojęcia socjologii. PWN Warszawa 1970,s. 300

2

S. Kowalski: Socjologia wychowania w zarysie. PWN Warszawa 1974,

materialnych. ,, Tu dziecko uczy się odnoszenia do innych osób, panowania nad

swoimi reakcjami, wyrażania uczuć. Dzięki rodzinie przyswaja sobie prawidłowe

nawyki i normy postępowania. Silna tendencja do naśladowania osób z najbliższego

otoczenia wymaga od rodziny nienagannych wzorów postępowania. Powinna

panować konsekwencja i jednomyślność w formułowaniu nakazów i poleceń.

Rodzice powinni także stopniowo umożliwiać dziecku zabawę z rówieśnikami.

Wtedy pod koniec wieku przedszkolnego będzie ono potrafiło nawiązać pozytywne

kontakty z innymi dziećmi ”

3

.

W rodzinie dokonuje się ciągły przepływ uczuć, co tworzy tzw. atmosferę

rodzinną. Ta atmosfera ma ogromny wpływ na rozwój osobowości dziecka. Rodzina

powinna w pełni zaspakajać potrzeby jej członków zarówno fizyczne, jak i

psychiczne, w szczególności zaś potrzebę miłości, przynależności i bezpieczeństwa.

Rodzina jako grupa wychowawcza oddziaływuje na dzieci przez sam fakt bycia jej

członkiem. Proces wychowawczy dokonuje się w toku codziennych zmagań,

podczas pracy, zabawy, odpoczynku, rekreacji oraz podczas udziału w życiu

społecznym i kulturalnym. Efekty tego oddziaływania zależą od:

1. Struktury rodziny i stosunków między osobowych.

2. Sposobu pełnienia ról przez wszystkich członków rodziny.

3. Stopnia uświadomienia sobie przez rodziców wychowawczej roli rodziny

wobec dziecka.

Na poziom dojrzałości szkolnej ma wpływ wiele elementów środowiska

wychowawczego. Należą do nich m.in.:

- zawód ojca

- zatrudnienie obojga rodziców

- wykształcenie matki

- liczba rodzeństwa

- liczba izb

- posiadanie własnego kąta

- posiadanie radia i telewizora oraz komputera

- wychowanie przedszkolne

,, Dzieci z rodzin wielodzietnych mają przeważnie gorsze warunki dla

przystosowania się, wykazują mniej korzystne rezultaty w nauce niż ich rówieśnicy

z mniejszych rodzin. W dużej rodzinie wychowanie nie ogranicza się do

oddziaływania jedynie dorosłych. Wzajemne stosunki między dziećmi, jak też

3

E. Wojda : Przygotowanie dziecka do podjęcia nauki szkolnej. ,, Życie Szkoły” 2001 nr 3, s.149

kolejność dziecka w rodzeństwie narzuca różne role i funkcje natury

wychowawczej, opiekuństwa czy podporządkowania się. W dużej rodzinie mniej

uwagi poświęca się jednostkom, więcej całej grupie. Nie występuje w związku z tym

nadmierna koncentracja uwagi na poszczególnym dziecku, tak często spotykana w

małych rodzinach.’’

4

Ze względu na oddziaływanie rodzeństwa na siebie nawzajem,

nawzajem dużej rodzinie można się spodziewać korzystnej pod pewnymi względami

sytuacji wychowawczej. Rodzeństwo starsze opiekuje się młodszym, przekazuje mu

swoje doświadczenia, ale nie są one tak bogate, by same zapewnić mogły pełny

rozwój umysłowy.

Ześrodkowanie opieki rodzicielskiej na dziecku częściej spotyka się w małych

rodzinach. Rozwojowi intelektualnemu dziecka z małej rodziny może sprzyjać

lepsza sytuacja ekonomiczna, umożliwiająca korzystanie ze źródeł dostarczających

wielu bodźców dodatnio wpływających na rozwój, a więc z książek, radia,

telewizora, itp. Socjalne funkcje rodziny, stwarzające okazję do pełnienia

określonych ról społecznych wiążą się- jak dotąd jeszcze często- z faktem

zamieszkiwania w mieście lub na wsi, z zawodem i wykształceniem rodziców, oraz

pewnymi tradycjami rodzinnymi.

Współczesne badania nad wpływem środowiskowym na wsi i w mieście

pozwalają zaobserwować zmniejszanie się różnic między tymi środowiskami.

Różnice między wychowaniem w rodzinach wiejskich a wychowaniem w rodzinach

miejskich dotyczą przede wszystkim zakresu

- obowiązków

- wypoczynku

- organizacji wypoczynku

- możliwości rozwoju zainteresowań intelektualnych.

Biorąc pod uwagę wpływ zatrudnienia rodziców na poziom dojrzałości

umysłowej dzieci, na podstawie wyników badań przeprowadzonych przez B.

Wilgocią- Okoń

5

, ustalono, że dzieci pracowników umysłowych, robotników

wykwalifikowanych, rzemieślników i pracowników usługowych osiągają lepsze

wyniki, od swych rówieśników, których ojcowie są rolnikami lub pracują jako

robotnicy rolni czy robotnicy nieposiadający kwalifikacji. W rodzinach gdzie

pracowali ojciec i matka wyniki dojrzałości dzieci były lepsze niż u dzieci, których

matka nie pracowała. Podobnie dzieci matek o wykształceniu wyższym i średnim

osiągały wyższy poziom dojrzałości umysłowej, niż dzieci matek z wykształceniem

4

B. Wilgocka- Okoń: Dojrzałość szkolna dziecka a środowisko. PWN Warszawa 1972, s. 138

5

B. Wilgocka- Okoń: Op.cit, Dojrzałość…s. 138

podstawowym. Uwzględniając natomiast warunki bytowe rodziny stwierdzono, iż

szczególną rolę dla rozwoju dziecka odgrywa posiadanie,, własnego kąta ”na

zabawki i książki. Ma ono większe znaczenie niż liczba izb czy posiadanie radia czy

telewizora.

Dziecko przejmuje od rodziców ich styl bycia, opinie i poglądy. Rodzina jest

traktowana także jako instytucja społeczna, przygotowuje swoje dziecko do

pełnienia ról społecznych w dorosłym życiu.

Rolę rodziny w kształtowaniu się przyszłego wartościowego członka

społeczeństwa H. Izdebska określa ,następująco : ,, w rodzinie rozwijają się

pierwsze wyobrażenia o własnym miejscu w życiu społeczeństwa, kształtują się

podstawowe cechy charakterologiczne, jak: uczynność, obowiązkowość, krytycyzm

i samokrytycyzm, potrzeba odczuwania własnej wartości i użyteczności społecznej,

takt, delikatność, poczucie godności osobistej ”.

6

J. Szepański uważa rodzinę za ,, pierwszą i bardzo ważną instytucję nie tylko

wychowania naturalnego, spontanicznego, ale spełnia ważne zadanie w nauczaniu i

kształceniu. W okresie przedszkolnym wprowadza ona dziecko w mowę ojczystą,

uczy słów, dzięki którym możliwe jest poznanie i identyfikowanie przedmiotów

świata zewnętrznego, pobudza intelektualnie i dostarcza elementarnego zasobu

wiedzy umożliwiającej spostrzeganie i interpretacje zjawisk zachodzących w

bezpośrednim otoczeniu.”

7

Rodzina jako podstawowa grupa społeczna wypełnia szereg funkcji,

zaspakajając w ten sposób potrzeby psychiczne, emocjonalne i społeczne swoich

członków. Szczególnie przydatna dla ich zrozumienia wydaje się klasyfikacja M.

Ziemskiej

8

. Wyróżnia ona funkcję prokreacyjną, zarobkową, usługowo - opiekuńczą

socjalizującą psychologiczną.

Nie wszystkie jednak rodziny spełniają swe funkcje w jednakowym stopniu.

Najbardziej optymalne warunki do spełnienia swych funkcji ma rodzina pełna,

wszystkie pozostałe rodziny ( rozbite, zrekonstruowane, zdezorganizowane,

zdemoralizowane, zastępcze ) mają miej korzystne warunki dla sprawowania funkcji

rodzinnych.

Każda rodzina ma swoisty styl wychowania, który ma ogromne znaczenie na

funkcjonowanie dziecka w szkole. Niestety, w wielu rodzinach mamy do czynienia z

fatalnymi

błędami

wychowawczymi

6

H. Izbebska: Funkcjonowanie rodziny, a zadania opieki nad dzieckiem. Wrocław-Warszawa-Kraków 1967, s.

36

7

J. Szczepański: Refleksje nad oświatą.PIW Warszawa 1983, s. 123

8

M. Ziemka: Rodzina i dziecko. PWN Warszawa 1980, s. 233-252

i postawami, które nie sprzyjają prawidłowemu rozwojowi dzieci

i młodzieży. Do postaw tych- zgodnie z typologią M. Ziemskiej

9

-należą: postawa

nadmiernie chroniąca dziecko, postawa przesadnej koncentracji uczuciowej na

dziecku i postawa nadmiernego dystansu lub niechęci, a niekiedy jawnej wrogości.

Nie zależnie od tego, jakie niepożądane postawy okazują rodzice i jakie popełniają

oni błędy wychowawcze, ,,… rodzina odgrywa w stosunku do dziecka rolę

niwelatora wstrząsów, filtru i pomostu ”

10

i z pewnością pozostanie najważniejszym

środowiskiem wychowawczym, wywierającym na dziecko ogromny wpływ, którego

konsekwencje ponosi ono przez całe niemal życie.

Bibliografia:

J. Szczepański: Elementarne pojęcia socjologii. PWN Warszawa 1970,s. 300
S. Kowalski: Socjologia wychowania w zarysie. PWN Warszawa 1974,
E. Wojda : Przygotowanie dziecka do podjęcia nauki szkolnej. ,, Życie Szkoły” 2001 nr 3,
s.149
B. Wilgocka- Okoń: Dojrzałość szkolna dziecka a środowisko. PWN Warszawa 1972, s. 138
H. Izbebska: Funkcjonowanie rodziny, a zadania opieki nad dzieckiem. Wrocław-Warszawa-
Kraków 1967, s. 36
J. Szczepański: Refleksje nad oświatą.PIW Warszawa 1983, s. 123
M. Ziemka: Rodzina i dziecko. PWN Warszawa 1980, s. 233-252
M. Ziemska: Postawy rodzicielskie WP Warszawa 1969, s.82-85
W. D. Wall: Wychowanie i zdrowie psychiczne. PWN Warszawa 1960, s. 38

Opracowała:

Mgr Teresa Celary

n-l SSP w Lubczy

https://www.google.co.uk/url?
sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CCsQFjAA&url=http%3A%2F
%2Fwww.eduforum.pl%2Fmodules.php%3Fname%3DPublikacje%26d_op%3Dgetit%26lid
%3D4493&ei=-
y3YUpfZAomshQexi4GAAg&usg=AFQjCNHlWFYmEu_M_oTRxv6oAsAZPJ9gEg&sig2=
QaBA5GhmVoFyWpY7KmNeEA&bvm=bv.59568121,d.bGQ

9

M. Ziemska: Postawy rodzicielskie WP Warszawa 1969, s.82-85

10

W. D. Wall: Wychowanie i zdrowie psychiczne. PWN Warszawa 1960, s. 38