8 marca 2012, 10:21

Autor: Jarosław Zachwieja
czytano: 19453 razy

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

Tematem czwartej części cyklu poradnikowego
"Filmowanie aparatem" będzie rejestracja
dźwięku. Temat ten, traktowany nieco po
macoszemu przez bardzo wielu filmowców i
producentów sprzętu jest postrzegany jako jeden
z trudniejszych do opanowania nawet przez
doświadczonych wideofilmowców. Zupełnie
niepotrzebnie. Nawet świadomość pewnych
podstawowych kwestii pozwala znacząco podnieść
jakość rejestrowanego materiału dźwiękowego.

Zobacz także pozostałe artykuły z cyklu:

Filmowanie aparatem: Co musisz widzieć?
Filmowanie aparatem: Sprzęt skrojony na miarę
Filmowanie aparatem: Gdy ręka zadrży
Filmowanie aparatem: Praca kamerą - vademecum
Filmowanie aparatem: Język filmu
Filmowanie aparatem: Oświetlenie i jego rola w obrazie filmowym
Filmowanie aparatem: Twórcze operowanie światłem – barwa światła i jej rola w filmie
Filmowanie aparatem: Sztuka nożyczek i kleju – montaż i postprodukcja
Filmowanie aparatem: Zdjęcia wprawione w ruch

Od bardzo wielu lat prawie każdy, kto mówi o tworzeniu filmu ma na myśli obraz ruchomy w wersji
udźwiękowionej. Niestety w kwestii samej realizacji zdjęć ciągle jeszcze dominuje bardzo uproszczone
myślenie sprowadzające się do koncentracji na technikach rejestrowania wizji i traktowania kwestii
związanych z dźwiękiem w kategorii czegoś podrzędnego lub też (inny wariant) wiedzy tajemnej
dostępnej tylko nielicznym, tzn. dźwiękowcom. Żadne z tych rozwiązań nie jest zbyt dobre. Nikt nie
wymaga od nas jako filmowców biegłej orientacji w tej rzeczywiście bardzo obszernej dziedzinie wiedzy
jaką jest akustyka, lecz całkowita ignorancja i opieranie się wyłącznie na tym, co w kwestii
rejestrowania dźwięku oferuje nam aparat, nie jest zbyt dobrym pomysłem. Pewną wiedzę w zakresie
udźwiękowienia filmu po prostu należy mieć.

Jak dobrze nagrać dźwięk

Choć obraz uważa się w filmie za ten "ważniejszy" element, to nieprawidłowo nagrany dźwięk potrafi
skutecznie popsuć odbiór produkcji. Niestety charakter dźwięku sprawia, że kontrola nad wszystkim co
się nagrywa wraz z resztą materiału jest trudniejsza niż komponowanie kadru ograniczonego tym, co
"widzą"

obiektyw

i matryca aparatu. Dlatego jeszcze przed i podczas zdjęć musimy wziąć pod uwagę

wiele czynników. Przede wszystkim musimy bardzo uważnie słuchać dźwięków dobiegających nas z
otoczenia i nauczyć się rozpoznawać te, które w naszym materiale są niepożądane. W takich sytuacjach
- o ile jest to tylko możliwe - należy zareagować, najlepiej przerywając nagranie i powtarzając ujęcie.

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

1 z 22

2015-08-15 20:22

Udźwiękowienie materiału filmowego tylko pozornie wydaje się sprawą banalną. Filmowiec, który ignoruje kwestie związane z

dźwiękiem zachowuje się jak fotograf, któremu wydaje się, że wystarczy tylko nacisnąć spust migawki, a aparat zrobi za niego

wspaniałe zdjęcie. (Fot. Sony)

Negatywny wpływ na jakość nagrywanego dźwięku może mieć wiele czynników, zarówno zewnętrznych,
jak i związanych z ekipą filmującą. Do tych pierwszych należą rozmaite szumy i hałas w tle. Takich
rzeczy należy unikać lub (jeżeli jest to niemożliwe) odizolować się od nich korzystając z metod
podanych w dalszej części tego tekstu. Pozostałe czynniki – nazwijmy je "wewnętrznymi" – to już
zupełnie co innego. Mogą do nich należeć ograniczenia sprzętowe (np. niskiej jakości mikrofon czy złe
jego umiejscowienie), czyjś chwilowy błąd (np. operator aparatu ociera się rękawem o umieszczony na
stopce mikrofon, powodując zarejestrowanie głośnego trzasku) bądź też najzwyczajniejsza na świecie
awaria. Tych rzeczy, za które jesteśmy w pełni odpowiedzialni możemy uniknąć i powinniśmy dążyć do
tego, aby nigdy nas nie spotykały.

W profesjonalnych produkcjach za udźwiękowienie filmu odpowiada cały sztab ludzi. Realizując
drobniejsze produkcje z reguły nie będziesz mógł sobie na to pozwolić, lecz jeżeli naprawdę zależy Ci
na uzyskaniu dobrej ścieżki dźwiękowej, to rozważ włączenie na stałe do swojej ekipy dźwiękowca.
Zakres pracy związanej z rejestracją dźwięku (część z najważniejszych czynności wchodzących w skład
jego obowiązków opisujemy poniżej) jest bowiem tak duży, iż jednoczesne zajmowanie się filmowaniem
oraz panowaniem nad dźwiękiem jest po prostu niemożliwe. Do zadań dźwiękowca należy odpowiednie
rozstawienie i ustawienie mikrofonów, nadzorowanie przebiegu nagrywania, obsługa wzmacniaczy oraz
(jeżeli nagrywamy dźwięk z wielu źródeł) miksowanie tego, co rejestrują mikrofony.

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

2 z 22

2015-08-15 20:22

Dźwiękowiec jest absolutnie niezbędną osobą na planie filmowym. Nawet jeżeli nie dysponuje bogatym doświadczeniem, to i tak

poradzi sobie ze swoim zadaniem lepiej niż filmujący, który poza kwestiami związanymi z rejestracją dźwiękową musi zajmować

się jeszcze wieloma innymi rzeczami. Realizacja produkcji wideo to praca zespołowa i należy się z tym pogodzić. (Fot. Andrew

Comings)

[kn_advert]

Pojęcia związane z rejestrowaniem dźwięku

Z rejestracją dźwięku (podobnie jak z fotografowaniem i filmowaniem) wiąże się bardzo wiele pojęć,
które warto sobie przyswoić, aby dobrze rozumieć kwestie związane z pracą dźwiękowca. Celem tego
rozumienia jest jak najlepsza współpraca między Wami – konieczna, jeżeli zależy Ci na zrealizowaniu
dobrego materiału.

Częstotliwość próbkowania (ang. sampling rate) – cecha rejestratora dźwięku określająca ile razy
w ciągu sekundy nagrywany jest dźwięk. Częstotliwość próbkowania określa m.in. zakres
rejestrowanych tonów wysokich, które zgodnie z tzw. teorią Nyquista-Shannona mogą mieć
częstotliwość wynoszącą co najwyżej połowę częstotliwości próbkowania. Ponieważ ucho ludzkie
rejestruje dźwięki z zakresu od ok. 20 Hz do 20 kHz, to dla uzyskania optymalnego dźwięku
częstotliwość próbkowania rejestratora powinna wynosić powyżej 40 kHz.

Głębia bitowa (ang. bitrate) – parametr określający zakres dynamiki tonalnej nagrania. W przypadku
materiału rejestrowanego przez

lustrzanki

cyfrowe wynosi ona 16 bitów i jest to wartość wystarczająca

do większości zastosowań. Urządzenia do profesjonalnego rejestrowania cyfrowego dźwięku są w stanie
zapisywać materiał z głębią bitową wynoszącą 20 lub 24 bity.

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

3 z 22

2015-08-15 20:22

Dźwiękowiec (i jeżeli to możliwe również filmujący) powinien przez cały czas mieć na głowie słuchawki, dzięki którym będzie mógł

prowadzić bieżący odsłuch tego, co rejestrują mikrofony. Tylko wówczas możliwe jest szybkie zareagowanie w sytuacji, gdy

pojawiają się jakiekolwiek problemy z dźwiękiem. (Fot. Alison Dale)

Odsłuch – proces monitorowania dźwięku w trakcie jego nagrywania. Pozwala na bieżąco wychwycić
potencjalne problemy z nagraniem jeszcze podczas filmowania. Z uwagi na konieczność jak najlepszego
odizolowania się od otoczenia, odsłuch powinno się prowadzić z wykorzystaniem słuchawek nausznych.

Off (dźwięk z offu) – wszystkie dźwięki, których źródło nie jest widoczne w kadrze. Dotyczy to
zarówno odgłosów dobiegających z tła (ruch uliczny, szum wiatru, głosy ludzkie itd.), jak i tych
nakładanych w postprodukcji (efekty dźwiękowe, komentarz nagrany w studiu itd.).

Postsynchron (dźwięk postsynchroniczny) – ścieżka dźwiękowa filmu nagrana w studiu na bazie
tego, co zostało zarejestrowane na planie filmowym. Realizacja postsynchronów w warunkach
nieprofesjonalnych jest niezwykle trudna, a samo nagranie wymaga wykorzystania kabiny nagraniowej
oraz wsparcia doświadczonych dźwiękowców. Specyficznym rodzajem dźwięku postsynchronicznego jest
filmowy dubbing.

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

4 z 22

2015-08-15 20:22

Wiele urządzeń służących do rejestracji dźwięku (przedwzmacniaczy, mikserów, ale również bardziej zaawansowanych kamer

wideo) wyposażonych jest we wskaźniki pozwalające obserwować natężenie rejestrowanego dźwięku. W przypadku aparatów

DSLR i SLT funkcja taka jest jeszcze rzadko spotykana, lecz w sprzedaży dostępne są współpracujące z takimi aparatami

analizatory przystosowane do montażu na standardowej stopce akcesoriów, takie jak np. prezentowany powyżej model

VU-150. (Fot. Sign Video)

Przesterowanie (ang. headroom) – w odniesieniu do akustyki termin ten oznacza zarejestrowanie
dźwięku o wyższym natężeniu niż mikrofon jest w stanie przetworzyć bez zniekształceń. Efektem jest
pojawienie się w nagraniu trzasków i szumów.

Setka (dźwięk setkowy) – ścieżka dźwiękowa filmu nagrana w całości na planie (nazwa pochodzi od
liczebnika 100%). W praktyce bardzo niewiele produkcji charakteryzuje się czystym udźwiękowieniem
setkowym, ponieważ do filmu w postprodukcji często dokładane są muzyka, dodatkowe efekty
dźwiękowe bądź też komentarz. Z tego powodu zwykło się określać mianem dźwięku setkowego taki, w
którym nie wykorzystywano techniki postsynchronów.

Sprzężenie zwrotne (ang. feedback) – zjawisko fizyczne w przypadku akustyki występujące
wówczas, gdy nagrywany dźwięk jest jednocześnie odtwarzany przez głośniki (sytuacja taka ma
miejsce, gdy filmujemy wystąpienie lub koncert i rejestrowany przez nas dźwięk pochodzi z zestawu
nagłośnieniowego używanego na miejscu sesji), w pobliżu których znajduje się mikrofon. Sprzężenie
zwrotne, noszące w branży popularną nazwę sprzęgu powoduje wygenerowanie przenikliwego,
wysokiego pisku. Jednym z zadań dźwiękowca jest takie ustawianie wszystkich elementów
rejestrujących i nagłaśniających, aby zjawisko sprzężenia zwrotnego nie występowało.

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

5 z 22

2015-08-15 20:22

Większość aparatów SLT wyposażonych jest w funkcję redukcji szumów wywołanych wiatrem. Ponieważ jej działanie oparte

jest na cyfrowej korekcie już zarejestrowanego dźwięku, należy pamiętać o jej wyłączaniu, gdy nie jest ona potrzebna.

Wzmocnienie (ang. gain) – parametr opisujący stopień, w jakim wzmacniane (lub osłabiane, jeżeli
ma wartość ujemną) jest natężenie rejestrowanego dźwięku. Wzmocnienie, podobnie jak natężenie
dźwięku podawane jest w decybelach (dB), lecz wyraża nie absolutne natężenie dźwięku, lecz różnicę
pomiędzy natężeniem wejściowym i wyjściowym. Warto pamiętać, że każda zmiana o 3 dB powoduje
dwukrotne wzmocnienie lub osłabienie natężenia dźwięku, przez co np. wzmocnienie na poziomie +6
dB oznacza czterokrotne zwiększenie głośności nagrania.

Kontrola dźwięku na planie

Aby nasz film miał ścieżkę dźwiękową o porządnej jakości, niezbędne jest zadbanie o dobre
zarejestrowanie go od razu na planie. Jest to trudne (zwłaszcza gdy mamy tylko jedną szansę
zarejestrowania nagrania), niemniej jednak możliwe. Podstawa to właściwy dobór i rozmieszczenie
mikrofonów – tak, aby zarejestrowane zostało dokładnie to, czego chcemy i nic poza tym. Szczególnie
ważny jest w tej kwestii odsłuch: jeżeli podczas filmowania nie słyszymy co się nagrywa, to nie mamy
szans zorientować się, że coś jest nie tak. Dlatego filmując powinniśmy mieć cały czas na głowie
słuchawki do odsłuchu, nawet jeżeli wydaje nam się, że wyglądamy głupio. Niestety zdecydowana
większość aparatów nie jest wyposażona w wyjście słuchawkowe, lecz i na to są sposoby, które
opisujemy w dalszej części tego tekstu.

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

6 z 22

2015-08-15 20:22

Gdy filmujemy koncert lub inne wydarzenie sceniczne dobrze jest odpowiednio wcześnie dogadać się z występującymi i obsługą

imprezy. W najgorszym razie na pewno uda nam się uzyskać informacje na temat warunków podczas wydarzenia. W

najlepszym natomiast możemy nawet uzyskać dostęp do wysokiej jakości nagrania wprost z miksera dźwiękowca. Na zdjęciu:

członkowie zespołu muzycznego omawiają z dźwiękowcami szczegóły swojego występu podczas festiwalu Buddy Brown Blues

2008. (Fot. Bob Doran)

Pamiętajmy, że pojawienie się w nagraniu jakichkolwiek niepożądanych dźwięków tła, a także trzasków,
brzęczenia czy przesterowań jest niedopuszczalne. Szczególnie powinni uważać wszyscy ci, którzy
znajdują się w pobliżu mikrofonów – otarcia lub stukanie w obudowę mikrofonu powoduje wystąpienie
w nagraniu głośnego trzasku. Dlatego też dźwiękowiec na planie powinien odznaczać się umiejętnością
natychmiastowego zasygnalizowania problemu – taki człowiek nie może bać się odezwać.

Gdy filmujemy w plenerze, warto przed zebraniem ekipy do zdjęć przeprowadzić w danym miejscu
wizję lokalną, zmierzyć natężenie dźwięków tła, sprawdzić, czy gdzieś w okolicy nie są prowadzone
roboty budowlane, dokonać kilku próbnych nagrań i ogólnie przygotować grunt pod nagranie. Podczas
sesji zwyczajnie szkoda na to czasu.

Podstawy

Mikrofony zewnętrzne

Mimo iż praktycznie każda

lustrzanka

wyposażona w funkcję filmowania ma wbudowany mikrofon, to

jednak jego parametry sprawiają, że nie nadaje się on do rejestrowania materiału o zbyt wysokiej
jakości. Ponadto bliskość układów mechanicznych w aparacie, takich jak napęd

autofocusu

sprawia, że

wraz z dźwiękami z planu mikrofon wewnętrzny rejestruje często też szum generowany przez sam
korpus. Ostatecznym powodem, dla którego warto skorzystać z zewnętrznego mikrofonu jest jednak
marna w przypadku mikrofonu wewnętrznego możliwość wpływania na to, co się nagrywa – bardzo
niewiele aparatów dysponuje możliwością regulacji natężenia dźwięku czy też monitorowania tego
parametru. Stosowanie mikrofonu zewnętrznego wspartego dodatkowymi akcesoriami (omawianymi na
trzeciej stronie tego poradnika) daje taką możliwość. Jeżeli decydujemy się skorzystać z możliwości
jakie daje monitor zewnętrzny, to warto wiedzieć, na co należy zwracać uwagę szukając idealnego dla
siebie sprzętu.

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

7 z 22

2015-08-15 20:22

Każdy aparat z funkcją filmowania wyposażony jest w mikrofon (w przypadku aparatu Sony A77 umieszczony jest on u

podstawy wbudowanej lampy błyskowej). Niegdyś były to konstrukcje wyłącznie monofoniczne, obecnie zaś coraz częściej

nowe modele lustrzanek wyposażane są w mikrofony stereofoniczne. Nadal jednak nie są to (i z wielu względów nie mogą być)

konstrukcje oferujące zbyt wysoką jakość dźwięku. (Fot. Sony)

[kn_advert]

Podstawowe rodzaje mikrofonów

Istnieje wiele różnych typów mikrofonów i każdy z nich odznacza się nieco innym zastosowaniem. Dla
filmowca szczególne znaczenie ma kilka z nich. Oto ich krótki przegląd.

Mikrofony kierunkowe – podstawowy typ mikrofonów stosowanych podczas filmowania. Rejestrują
one dźwięk w sposób wybiórczy (dokładniej temat ten opisujemy w rozdziale "Charakterystyki
kierunkowe"), dzięki czemu filmujący mogą dokładnie określić, co ma zostać zarejestrowane w
materiale wideo. Mikrofon kierunkowy może zostać zamontowany na aparacie lub w jego najbliższej
okolicy (w tym celu zazwyczaj używa się mocowania akcesoriów fotograficznych, czyli tzw. stopki) albo
też zostać przez dźwiękowca skierowany w dowolną stronę za pomocą teleskopowej tyczki. Tyczka
pozwala zachować dźwiękowcowi dystans - samemu pozostać poza kadrem i nie wprowadzić mikrofonu
w kadr, jest więc równie nieoceniona co sam mikrofon.

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

8 z 22

2015-08-15 20:22

Osłona na mikrofon typu deadcat nie jest tylko elementem związanym z robieniem "profesjonalnego wrażenia" na filmowanych

osobach. To przede wszystkim ważny element zapewniający optymalną jakość dźwięku podczas filmowania w plenerze. Należy

jednak pamiętać, że ubocznym efektem jej użycia jest zmniejszenie natężenia rejestrowanego dźwięku. (Fot. Sony)

Mikrofon (niezależnie od metody mocowania) często wyposażany jest dodatkowo w osłonę
przeciwwietrzną w postaci specjalnego pojemnika z plastikowej siatki lub tzw. martwego kota (ang.
deadcat), czyli osłony z futra. Pokrowce tego rodzaju są zazwyczaj nieocenione podczas pracy w
plenerze, gdzie nawet słaby podmuch wiatru jest w stanie popsuć znakomite ujęcie.

Mikrofony sceniczne – mikrofony te, używane głównie podczas koncertów i wystąpień mają kilka
cech, o których należy pamiętać. Przede wszystkim zasięg ich działania jest ograniczony i muszą być
trzymane w pobliżu źródła dźwięku. Po drugie, odznaczają się dookólną charakterystyką, co oznacza, że
rejestrują wszystkie dźwięki, które do nich dotrą, niezależnie od kierunku. Sprawdzają się szczególnie
dobrze podczas rejestrowania wydarzeń o znacznym nagłośnieniu, kiedy wystarczy rozmieścić ich kilka
w różnych punktach sceny, aby cieszyć się doskonałym nagraniem.

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

9 z 22

2015-08-15 20:22

Mikrofony sceniczne oferują dobrą jakość rejestrowanego dźwięku i są dostępne w niewygórowanej cenie, a ponadto znajdują

się na wyposażeniu większości miejsc, w których odbywają się wymagające ich użycia wydarzenia. Należy jednak pamiętać o ich

niewielkim zasięgu działania. (Fot. Andrew Feinberg)

Mikrofony typu lavalier (przypinane do ubrania) – małe mikrofoniki używane podczas wywiadów i
konferencji, które można ukryć pod ubraniem osób prowadzących ze sobą rozmowę. Ich największą
zaletą i jednocześnie wadą jest niewielki zasięg. Zaletą, bo dzięki temu możliwe jest zarejestrowanie
głosów praktycznie bez odgłosów otoczenia. Wadą, bo lavalier musi zostać umiejscowiony w pobliżu
twarzy rozmówcy, a jednocześnie tak, aby korzystający z niego człowiek przez przypadek go nie potarł.

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

10 z 22

2015-08-15 20:22

Po przypięciu mikrofonu typu lavalier należy sprawdzić jego działanie, aby upewnić się, czy głos używającej go osoby jest

wyraźny i czy w nagraniu nie występują żadne zakłócenia. (Fot. Alissa Richardson)

Mikrofon wbudowany – mikrofony wbudowane w aparaty DSLR i SLT nie oferują tak dobrej jakości
dźwiękum, jak wyspecjalizowane modele zewnętrzne. Mogą się jednak przydać gdy filmujemy "na
szybko", do sporządzania głosowych notatek i nagrywania tzw. ścieżki referencyjnej, dzięki której
synchronizowanie dźwięku i obrazu z kilku źródeł może być bardzo ułatwione.

Charakterystyki kierunkowe

Ważną cechą każdego mikrofonu jest tzw. charakterystyka kierunkowa, czyli zakres obszaru, z jakiego
najlepiej rejestruje on dźwięki. Cecha ta w dużym stopniu determinuje jego przydatność i pole
zastosowania, dlatego też w pierwszej kolejności powinna być brana pod uwagę przy zakupie.

[converttable end="1"]

Dookólna

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

11 z 22

2015-08-15 20:22

Kardioidalna

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

12 z 22

2015-08-15 20:22

Hiperkardioidalna

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

13 z 22

2015-08-15 20:22

Superkardioidalna

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

14 z 22

2015-08-15 20:22

Kierunkowa

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

15 z 22

2015-08-15 20:22

Dwukierunkowa

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

16 z 22

2015-08-15 20:22

Na powyższej prezentacji możecie prześledzić różnice pomiędzy różnymi charakterystykami mikrofonów. Wykres przedstawia

pole maksymalnej czułości danego rodzaju mikrofonu oglądane z góry. (Rys. Galak76, en.wikipedia.org)

[converttable]

Dookólna (wszechkierunkowa) – mikrofon o takiej charakterystyce rejestruje dźwięki z taką samą
czułością niezależnie od tego, w jakim kierunku od mikrofonu znajduje się ich źródło. W przypadku
modeli o charakterystyce dookólnej określenie "orientacja mikrofonu" nie ma większego sensu, można
je więc ustawiać bardzo dowolnie. Liczy się tylko odległość od źródła dźwięku.

Kardioidalna – najpopularniejsza i jedna z najbardziej użytecznych charakterystyk kierunkowych.
Rejestruje ona najlepiej dźwięki dochodzące z przodu mikrofonu, przy czym pole to jest dosyć szerokie.
Znakomicie nadaje się więc do filmowania w planach szerokich, gdy ważne są odgłosy wydawane przez
obiekty w obrębie całego pola widzenia kamery.

Hiperkardioidalna i superkardioidalna – dwa rodzaje dość podobnych do siebie charakterystyk,
których głównymi cechami jest silne zwężenie pola czułości w porównaniu z mikrofonami o
charakterystyce kardioidalnej oraz znaczna wrażliwość na dźwięki dochodzące z tyłu. Z tego powodu
mikrofony tego typu szczególnie chętnie używane są przy realizowaniu reportaży i wywiadów.

Jednokierunkowa (shotgun) – tego typu mikrofony odznaczają się bardzo silnie zawężonym polem
czułości i często są monofoniczne. Używane są głównie wraz z tyczkami i służą najlepiej wówczas, gdy
konieczne jest bardzo precyzyjne określenie kierunku, z którego dochodzą interesujące nas dźwięki.

Dwukierunkowa (ósemkowa) – tego rodzaju mikrofony stosuje się w sytuacji, gdy chce się
wyeliminować z nagrania dźwięki docierające z boków sceny. Mikrofony te rejestrują bowiem dźwięki
dochodzące z przodu i z tyłu, przez co wykres ich charakterystyki przyjmuje kształt ósemki (stąd
nazwa).

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

17 z 22

2015-08-15 20:22

Pojemnościowy, czy dynamiczny i jak go podłączyć

W stosunku do mikrofonów często można zetknąć się też z innymi określeniami, takimi jak te związane
ze sposobem działania oraz możliwością podłączenia. Najważniejsze z nich spróbujemy tutaj wyjaśnić.

Mikrofony pojemnościowe (kondensatorowe) – najprostszy, a zarazem najpopularniejszy typ
mikrofonu. Odznacza się dobrą jakością rejestrowanego dźwięku nawet przy długich przewodach
połączeniowych. Wymaga jednak zasilania, które może być realizowane na dwa sposoby: być
dostarczane z kamery bądź wzmacniacza przez kabel transmisyjny (zasilanie fantomowe) lub z baterii.

Mikrofony dynamiczne – nie wymagają zasilania i z powodu solidnej budowy oraz małej liczby
elementów ruchomych nadają się do pracy w dość trudnych warunkach (trudno je uszkodzić).
Najczęściej stosowane są do pracy w plenerze oraz w sytuacjach, gdy występują trudności z
zapewnieniem dodatkowego źródła zasilania.

Najczęściej stosowane w technikach wideo złącza mikrofonowe: XLR (po prawej) oraz TRS (po lewej). Filmując lustrzanką

najczęściej mamy do czynienia z tym drugim typem gniazd i wtyczek. (Fot. Michael Piotrowski, Evan-Amos)

Istnieje kilka standardów podłączenia mikrofonu, z których dla wideofilmowców istotne są dwa. Jednym
z nich są gniazdka i wtyczki TRS, czyli popularne "jacki" (mini-jack i big-jack). W aparatach DSLR i SLT
najczęściej spotkać można te pierwsze, czyli stosowane w urządzeniach przenośnych gniazdka
mikrofonowe 3,5 mm, podczas gdy w różnego rodzaju wzmacniaczach dominują solidniejsze i bardziej
pewne gniazdka 6,5 mm (zarówno w wersji mono-, jak i stereofonicznej). Zaawansowane systemy
rejestracji dźwięku korzystają natomiast ze standardu XLR w wydaniu trzybolcowym. Standard ten
umożliwia przesłanie nie tylko dźwięku z mikrofonu do wzmacniacza, ale też zapewnienie temu
pierwszemu zasilania fantomowego o napięciu 24 lub 48 V.

Osobna kategoria sprzętu to mikrofony bezprzewodowe, składające się z reguły z dwóch urządzeń:
mikrofonu z nadajnikiem oraz odbiornika podłączanego do aparatu, wzmacniacza lub innego urządzenia
rejestrującego za pośrednictwem złączy mikrofonowych.

Inne techniki rejestracji dźwięku

Dotychczas omawialiśmy podstawowe zagadnienia związane z rejestracją dźwięku podczas filmowania

lustrzanką

. Jeżeli jednak macie ambicje, aby Wasze filmy prezentowały lepszą jakość dźwięku aniżeli

większość produkcji tworzonych przez kolegów po fachu, to powinniście zainteresować się nieco
bardziej zaawansowanymi urządzeniami i technikami rejestracji dźwięku w produkcjach wideo. Nie są
one specjalnie skomplikowane – nie zamierzamy wtłoczyć na siłę żadnego filmowca w kompetencje
inżynierów dźwięku, lecz tylko zwrócić uwagę na kilka ważnych i ciekawych spraw.

Rejestracja za pomocą niezależnego urządzenia

Wielu filmowców niezależnych oraz doświadczonych zespołów świadczących usługi wideofilmowania do
rejestracji dźwięku nie używa wcale kamer ani

lustrzanek

z funkcją filmowania, lecz zewnętrznych

urządzeń cyfrowych zapewniających znacznie wyższą jakość dźwięku. Mogą to być specjalne, przenośne
rejestratory o mniej lub bardziej rozbudowanych możliwościach (te najlepsze pozwalają nagrywać
materiał z kilku źródeł jednocześnie i dysponują bogatymi zestawami wejść), cyfrowe magnetofony lub
dyktafony z wejściem mikrofonowym, a nawet profesjonalne, lecz nieco starsze modele cyfrowych
kamer wideo, które choć rejestrują obraz o niskiej rozdzielczości, to w zamian oferują rewelacyjnej

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

18 z 22

2015-08-15 20:22

jakości dźwięk i najczęściej wyposażone są w złącza XLR oraz możliwość sterowania barwą i natężeniem
tego, co nagrywane jest na karcie pamięci bądź taśmie miniDV.

Przenośny cyfrowy rejestrator dźwięku dysponuje wieloma funkcjami przydatnymi na planie filmowym i zapewnia znakomitą

jakość dźwięku. Nie jest to jednak urządzenie tanie (widoczny na zdjęciu model Tascam DR-100 wyposażony m.in. w wejścia i

wyjścia mini-jack oraz dwa złącza XLR kosztuje około 1700 złotych) i często wygodniej jest je wypożyczyć niż kupić. (Fot.

Tascam)

Zapis dźwięku na niezależnym urządzeniu ma wiele zalet. Przede wszystkim umożliwia zapewnienie
nagrania o znacznie wyższej jakości aniżeli to, które uzyskamy podłączając mikrofon do aparatu,
również ze względu na kompresję stratną, jaką

lustrzanki

cyfrowe stosują często w odniesieniu do

ścieżki audio, a także niską głębię bitową i częstotliwość próbkowania takiego materiału. W odróżnieniu
od nich rejestratory - w zależności od modelu - mogą oferować nawet jakość na poziomie studyjnym,
czyli kompresję bezstratną przy częstotliwości 96 lub nawet 192 kHz i 24 bitach. Druga zaleta to
możliwość oddzielenia pracy dźwiękowca od pracy filmującego. Jeżeli jest taka potrzeba, bez przeszkód
mogą oni znajdować się w różnych miejscach na planie. Wreszcie użycie do zapisu dźwięku urządzeń
zewnętrznych jest jednym z dwóch sposobów na umożliwienie sobie i innym odsłuchu na żywo podczas
filmowania. Aparaty DSLR i SLT nie były bowiem do tej pory wyposażane w gniazdka słuchawkowe
(pojawiają się wprawdzie pierwsze "jaskółki", jednak osobiście nie spodziewam się, aby szybko stało się
to standardem), podczas gdy zewnętrzne rejestratory dźwięku są. Jest to zaleta trudna do przecenienia.

Synchronizowanie dźwięku – po co tak naprawdę na planie filmowym potrzebny jest klaps?

Z wykorzystaniem zewnętrznych urządzeń do zapisu dźwięku, a także z innymi technikami filmowymi,
takimi jak filmowanie z kilku kamer jednocześnie wiąże się pewne wyzwanie: jak szybko, wygodnie i
pewnie zsynchronizować ze sobą ścieżki wizyjne i (często liczne) dźwiękowe? Odpowiedzią na ten
problem jest przyrząd, który wszystkim chyba kojarzy się z kinematografią, choć nie każdy potrafi
określić jego zastosowanie. Chodzi oczywiście o tzw. klaps filmowy (ang. clapperboard). Pełni on wiele
funkcji, głównie informacyjnych (zapisane na nim informacje pozwalają m.in. na zidentyfikowanie
danego ujęcia podczas montażu), ale jeżeli chodzi o dźwięk, to ich głównym zadaniem jest stworzenie

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

19 z 22

2015-08-15 20:22

punktu odniesienia pozwalającego dokładnie zsynchronizować obraz (moment, w którym górna część
klapsa uderza o dolną) z dźwiękiem (odgłos uderzenia).

Klaps to nie tylko gadżet robiący wrażenie na aktorach i gapiach, ale przede wszystkim bardzo użyteczny przyrząd ułatwiający

organizację ujęć oraz pozwalający bezproblemowo zsynchronizować obraz z dźwiękiem nawet wówczas, gdy do rejestracji

ścieżek audio i wideo użyte zostały zupełnie różne urządzenia. (Fot. Reinis Traidas)

Jeżeli nie dysponujemy klapsem lub podczas zdjęć gdzieś się nam on zgubił (co się często zdarza), to
jego rolę równie dobrze spełnić może pojedyncze głośne klaśnięcie zarejestrowane na filmie przed
właściwym ujęciem – w takim wypadku należy zadbać jedynie o to, aby podczas klaśnięcia dłonie były
widoczne w kadrze.

Inna, bardzo wygodna metoda synchronizacji, jaką są kody czasowe (ang. timecode) jest póki co dla
filmujących

lustrzankami

niedostępna. Powód jest prosty: choć wiele zewnętrznych rejestratorów

dźwięku dysponuje funkcją timecode, to na chwilę obecną możliwość taka w cyfrowych

lustrzankach

z

funkcją filmowania jest równie rzadko spotykana, co wyjście słuchawkowe.

[kn_advert]

Kontrola natężenia dźwięku i przestery

Najważniejszym zadaniem dźwiękowca podczas filmowania jest takie ustalenie natężenia
rejestrowanego dźwięku, aby był on głośny i wyraźny, a jednocześnie nie groziło mu przesterowanie. W
tym celu bardziej zaawansowane układy zapisu dźwięku (np. te stosowane w rejestratorach i
profesjonalnych kamerach wideo) wyposażone są – jak już wiemy z poprzednich rozdziałów – w funkcje
analizowania i regulowania natężenia dźwięku. W tym momencie interesować nas będzie ta pierwsza
grupa.

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

20 z 22

2015-08-15 20:22

Zaawansowane kamery wideo (na ilustracji powyżej interfejs kamery Sony NEX-VG20E) dysponują funkcją wyświetlania na

ekranie LCD natężenia rejestrowanego dźwięku. Użytkownicy lustrzanek niestety nie dysponują tym przydatnym narzędziem i

muszą uciekać się do pomocy dodatkowych urządzeń zewnętrznych.

Natężenie dźwięku na skali cyfrowego analizatora podawane jest w jednostkach dBFS określających nie
całkowitą głośność dźwięku, lecz jej stosunek do górnej granicy możliwości przetwornika. Innymi słowy,
poziom 0 na takiej skali oznacza maksymalne natężenie dźwięku, przy którym nie pojawia się jeszcze
przesterowanie. Odpowiedzialny za rejestrację dźwięku członek zespołu powinien tak dobrać
wzmocnienie sygnału dźwiękowego, aby natężenie ścieżki audio podczas nagrywania nigdy nie
przekroczyło -6 dBFS, a podczas rejestracji dźwięku o normalnej głośności wahało się pomiędzy -16 a
-10 dBFS. To da naszemu rejestratorowi niezbędny margines bezpieczeństwa.

W

lustrzankach

natężenie rejestrowanego dźwięku najczęściej odbywa się automatycznie, ponieważ

wyposażone są one w mechanizm o nazwie AGC (ang. automatic gain control), samoczynnie
dopasowujący poziom sygnału audio do zaleceń zaprogramowanych przez twórców aparatu. Funkcja ta
może być w pewnych warunkach przydatna (np. gdy realizujemy reportaż w warunkach zmiennej
głośności tła), lecz w wielu sytuacjach stanowi raczej utrudnienie – zmieniające się natężenie dźwięku
może być w filmie słyszalne i niezbyt dobrze odebrane przez oglądającego. Dlatego jeżeli już
decydujemy się zapisywać ścieżkę audio za pomocą aparatu i mamy możliwość wyłączenia mechanizmu
AGC, to należy to zrobić.

Miksery, przedwzmacniacze i inne akcesoria dla lustrzanek

Na poprzednich stronach wspominałem o problemach z kontrolowaniem barwy i natężenia dźwięku, a
także trudnościach z monitorowaniem tego ostatniego parametru podczas filmowania

lustrzanką

. Do

tego dochodzą również inne problemy, takie jak brak złączy XLR do podłączenia wysokiej jakości
mikrofonów pojemnościowych czy choćby złącza słuchawkowego, które zapewniłoby nam możliwość
odsłuchu.

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

21 z 22

2015-08-15 20:22

Choć przedwzmacniacz podłączony do lustrzanki może dość znacznie zwiększyć jej rozmiary, to jednak jest to jeden z

najpotrzebniejszych elementów wyposażenia filmowca posługującego się w pracy aparatami DSLR i SLT. Jeżeli myślimy

poważnie o nagrywaniu filmów, powinniśmy bezwzględnie rozważyć zakup takiego urządzenia. (Fot. juicedLink)

Na szczęście wielu producentów akcesoriów audio dostrzegło tutaj lukę i zaoferowało filmowcom
korzystającym z

lustrzanek

wiele rodzajów sprzętu wspomagającego ich funkcjonalność. Najczęściej

spotykane są analizatory natężenia sygnału (przykład takiego urządzenia możecie obejrzeć na pierwszej
stronie – oprócz wyświetlacza pokazującego poziom natężenia dźwięku dysponuje on też wyjściem
słuchawkowym zapewniającym możliwość odsłuchu) oraz przedwzmacniacze. Szczególnie przydatne są
te ostatnie, które umożliwiają nie tylko regulowanie natężenia dźwięku, ale też podłączenie mikrofonów
wymagających zasilania fantomowego. A czym różnią się opisywane modele przeznaczone dla

lustrzanek

od innych im podobnych? Otóż tym, że wyposażone są one w możliwość zamontowania pod

aparatem za pomocą gwintu statywowego lub stopki akcesoriów, dzięki czemu mogą tworzyć integralną
całość z aparatem.

Jeżeli natomiast filmujemy w miejscu o skomplikowanej akustyce i przewidujemy konieczność
nagrywania dźwięku z kilku mikrofonów, a ponadto nasz dźwiękowiec jest osobą doświadczoną, to
powinniśmy rozważyć możliwość zaopatrzenia się w kompaktowy mikser umożliwiający pracę nawet z
kilkudziesięcioma niezależnymi źródłami dźwięku oraz oferujący funkcję korygowania jego barwy. Jest
to już jednak przyrząd dla osób nieco bardziej doświadczonych.

Podsumowanie

Informacje zawarte w tym tekście stanowią tak naprawdę zaledwie podstawową wiedzę dotyczącą
technik rejestrowania dźwięku podczas realizacji filmu, jednak powinny Wam wystarczyć, abyście byli
zadowoleni z pracy nad Waszymi produkcjami nawet w miejscach o dość skomplikowanej akustyce. W
następnym odcinku zajmiemy się metodami pracy z kamerą i filmowaniem dynamicznym. Do
zobaczenia!

Zobacz także pozostałe artykuły z cyklu:

Filmowanie aparatem: Co musisz widzieć?
Filmowanie aparatem: Sprzęt skrojony na miarę
Filmowanie aparatem: Gdy ręka zadrży
Filmowanie aparatem: Praca kamerą - vademecum
Filmowanie aparatem: Język filmu
Filmowanie aparatem: Oświetlenie i jego rola w obrazie filmowym
Filmowanie aparatem: Twórcze operowanie światłem – barwa światła i jej rola w filmie
Filmowanie aparatem: Sztuka nożyczek i kleju – montaż i postprodukcja
Filmowanie aparatem: Zdjęcia wprawione w ruch

www.swiatobrazu.pl

Filmowanie aparatem: Koniec kina niemego

http://www.swiatobrazu.pl/filmowanie-aparatem-koniec-kina-niemego...

22 z 22

2015-08-15 20:22