Lateralizacja i jej modele

Funkcjonalna przewaga stronna to inaczej lateralizacja. Objawia się ona jako preferencja do używania

ręki, nogi, oka i ucha leżących po tej samej stronie osi ciała. Większość szlaków nerwowych wiążących
narządy ruchu i zmysłu z mózgiem krzyżuje się.

U osób praworęcznych występuje wyraźna asymetria funkcjonalna i anatomiczna – lewa półkula odbiera

informacje z prawej połowy ciała i z prawej strony otoczenia oraz steruje ruchami prawej ręki, prawa półkula
odbiera zaś informacje i zawiaduje ruchami z lewej strony ciała. U osób leworęcznych asymetria taka nie
występuje lub jest mniej wyraźna. Wynika to ze znacznych różnic indywidualnych w tym zakresie. Część
osób leworęcznych posiada wzorzec asymetrii taki jak u praworęcznych, część odwrotny, a u niektórych
brak jest asymetrii.

Dziecko rodzi się z określonym genotypem – predyspozycją do danego modelu lateralizacji. W ciągu

ż

ycia ustala się fenotyp, czyli model lateralizacji, który ukształtował się w wyniku genotypu i oddziaływania

czynników egzogennych i endogennych. Wśród modeli lateralizacji wyróżnia się lateralizację jednorodną
(prawostronną, lewostronną) oraz niejednorodną (skrzyżowaną i nieustaloną). Dominacja oka czy ucha nie
zawsze jest zgodna z ostrością widzenia i słyszenia.

U większości dzieci już w wieku 2-3 lat można stwierdzić silnie ukształtowaną praworęczność, podczas

gdy leworęczność ustala się zazwyczaj między 3 a 4 rokiem życia. Czasem silna dominacja ręki zaznacza się
już w życiu prenatalnym. W czasie badań USG na monitorze można zaobserwować już w 15 tygodniu ciąży,
ż

e niektóre dzieci do przemieszczania się w łonie matki używają głównie lewej ręki, wykazują też

preferencje do ssania lewego kciuka. Badania naukowe wykazały, że silna dominacja w zakresie ręki może
też zaznaczyć się już w dwa tygodnie po urodzeniu, gdyż praworęczny noworodek zaczyna wtedy
przyglądać się swojej prawej ręce. Lewą ręką zainteresuje się dopiero ok. 40 dni po urodzeniu.

Zaobserwowano, że praworęczne niemowlę położone na brzuszku, obraca główkę w prawą stronę,

a niemowlęta leworęczne w lewą stronę lub nie wykazują żadnej preferencji. Niektóre niemowlęta wolą
trzymać grzechotkę w lewej ręce. Jeśli przełożymy takiemu dziecku zabawkę do prawej ręki, już po chwili
grzechotka znowu znajdzie się w jego lewej ręce.

Około 12 miesiąca życia lateralizacja czynności staje się mniej zauważalna, ponieważ dziecko zaczyna

stawiać wtedy pierwsze kroki. Chód jest czynnością symetryczną i w jednakowym stopniu angażuje obie
kończyny dolne, a tym samym obie półkule mózgowe. Dopóki czynność ta nie zostanie w pełni
zautomatyzowana, trudno będzie stwierdzić u dziecka dominację prawej lub lewej strony ciała. (Warto przy
tej okazji wspomnieć, że dziecko, które uczy się chodzić, stale jest narażone na upadki. Drobne, ale częste
urazy głowy, które mogą nastąpić, jeśli dziecko nie jest asekurowane, często w skutkach okazują się tak
samo groźne, jak jednorazowe poważne uszkodzenia połączone z wylewami śródczaszkowymi).

Ustalanie się dominacji ręki jest sprawą indywidualną i przebiega w różny sposób u poszczególnych

dzieci. O opóźnieniach tego procesu możemy mówić, kiedy dominacja ręki nie ustaliła się w ciągu
pierwszego roku nauki szkolnej. U uczniów powyżej 10 roku życia nieustalona lateralizacja może być
interpretowana jako zaburzenie rozwoju. Dzieci takie zazwyczaj napotykają trudności w nauce.

Jeśli dziecko posługuje się na zmianę lewą lub prawą ręką, może świadczyć to o braku dominacji jednej

z półkul dla czynności manualnych. Oburęczność jest częstym zjawiskiem u dzieci do 4 roku życia. Wśród
dzieci oburęcznych można wyróżnić dwie grupy: oburęcznych wtórnie i pierwotnie. U dzieci pierwotnie
oburęcznych proces lateralizacji przebiega w sposób zwolniony. Obie ręce tych dzieci są mało sprawne,
często również występuje brak koordynacji między nimi. Oburęczność pierwotna zazwyczaj współwystępuje
z różnego rodzaju zaburzeniami. Oburęczność wtórna jest wynikiem wieloletniego treningu ręki niedominu-
jącej. Ćwiczenia takie są podejmowane głównie przez osoby, które wykonują zajęcia wymagające dużej
sprawności obu rąk (np. fortepian). W takich wypadkach ćwiczona jest jednocześnie biegłość prawej i lewej
ręki oraz ich współdziałanie. Podjęcie takiego treningu przez dziecko po 9 roku życia nie powinno spowo-
dować żadnych niekorzystnych następstw, ponieważ w tym wieku ośrodki mowy już się ustaliły w jednej
z półkul.

Oburęczność wtórna może być jednak zjawiskiem negatywnym w przypadku niesłusznego przeuczania

dziecka z silną dominacją czynnościową lewej ręki na prawą rękę. W efekcie tej decyzji żadna z rąk nie jest
sprawna, a taka ingerencja może spowodować konflikt dominacji półkul mózgowych.

Przyczyny leworęczności

Badania dotyczące przyczyn leworęczności na razie nie dały ostatecznej i jednoznacznej odpowiedzi na

to pytanie. Są one kontynuowane i przynoszą wciąż nowe informacje, które stale weryfikują i uzupełniają
naszą dotychczasową wiedzę. Według badań klinicznych i anatomofizjologicznych leworęczność może być

wynikiem działania wielu czynników. Teorie dotyczące tej kwestii nie wykluczają się wzajemnie, ponieważ
różne czynniki mogą jednocześnie oddziaływać na daną osobę. Leworęczność może być spowodowana
przyczynami genetycznymi, organicznymi, środowiskowymi lub kulturowymi. Istnieje także hipoteza o hor-
monalnym podłożu tego zjawiska.

O tym, że czynnik genetyczny odgrywa ważną rolę, świadczą dane dotyczące częstszego występowania

leworęczności w niektórych rodzinach. Przykładem może być tu brytyjska rodzina królewska: królowa
Wiktoria i Elizabeth Bowes-Lyon, czyli Królowa Matka preferowały lewą rękę, również królowa Elżbieta II,
książę Karol i jego syn William sprawniej posługują się lewą ręką.

Prawdopodobieństwo urodzenia leworęcznego dziecka wynosi 46%, gdy oboje rodzice są leworęczni

i zaledwie 2%, gdy oboje są praworęczni. Jeśli jeden z rodziców jest leworęczny, to prawdopodobieństwo
leworęczności dziecka wzrasta do 17%. O genetycznym podłożu leworęczności świadczy również fakt, że
istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia leworęczności u mężczyzn, niż u kobiet. Badania
wskazują również, że leworęczność rodzinna może w istotny sposób wpływać na lateralizację funkcji
w mózgu: osoby praworęczne, u których w rodzinie występuje leworęczność, bardzo często charakteryzują
się podobną organizacją funkcjonalną mózgu, jak osoby leworęczne.

Jednak leworęczność jest nie tylko skutkiem cech odziedziczonych, ponieważ nierzadkie są przypadki,

gdy jedno z bliźniąt jednojajowych jest prawo-, a drugie leworęczne. Z badań wynika, że około 20% bliźniąt
jednojajowych różni się między sobą ręcznością.

Do organicznych przyczyn leworęczności zaliczyć należy przede wszystkim powikłania ciąży i porodu

i ich konsekwencje w postaci uszkodzeń lewej półkuli. W takich przypadkach z leworęcznością mogą
współwystępować również inne zaburzenia, jak: opóźnienie rozwoju mowy, jąkanie, dysleksja, epilepsja,
zaburzenia zachowania, a nawet upośledzenie umysłowe. Badania naukowe wykazały, że wśród osób lewo-
i oburęcznych porody z powikłaniami występowały prawie dwukrotnie częściej, niż wśród osób praworę-
cznych.

Koncepcja hormonalna mówiąca o tym, że leworęczność może być wynikiem nadprodukcji testosteronu

w okresie prenatalnym, na razie nie dostarczyła w pełni wiarygodnych dowodów potwierdzonych badaniami
naukowymi. Według tej teorii zbyt wysoki poziom męskiego hormonu płciowego działa hamująco na rozwój
lewej półkuli, co powoduje kompensację poprzez intensywny rozwój prawej. Właśnie dzięki temu - wg
Normana Geschwinda - wśród leworęcznych jest tylu wybitnych matematyków, plastyków, muzyków
i konstruktorów.

Leworęczność może być też efektem celowego przeuczania lub treningu lewej ręki, albo wynikiem

uszkodzenia lewej półkuli we wczesnym dzieciństwie.

Leworęczne dziecko uczy się pisać

Kiedy leworęczne dziecko zaczyna uczyć się pisania, należy pamiętać, że proces ten może przebiegać

u niego z większymi trudnościami, ponieważ nasze pismo jest przystosowane dla osób praworęcznych.
Naturalnym kierunkiem dla dzieci leworęcznych byłoby pisanie od strony prawej do lewej. Często też tak się
dzieje, że dzieci te próbują pisać w zeszycie od prawego brzegu i piszą w sposób lustrzany. Pismo
zwierciadlane jest cechą fizjologiczną dzieci 5-letnich i niemal wszystkie dzieci w tym wieku piszą pierwsze
litery i cyfry w taki sposób. U 7-letnich uczniów pismo lustrzane może być jednak przejawem zaburzeń.
W takich wypadkach silna tendencja do odwracania cyfr i liter w przestrzeni może powodować poważne
trudności w czytaniu i pisaniu, a także błędy w obliczeniach matematycznych

Dziecko leworęczne powinno w początkowej fazie nauki pisania używać ołówka, ponieważ pisanie

ołówkiem eliminuje różne utrudnienia, np. wbijanie się stalówki w papier czy gorsze i wolniejsze spływanie
atramentu spowodowane popychaniem przyborów do przodu.

Dodatkowym problemem dla dziecka leworęcznego jest właściwe ułożenie ręki i zeszytu podczas

pisania. Lewą rękę dziecko powinno oprzeć lekko na zeszycie, prawa będzie go jedynie przytrzymywała,
aby się nie przesuwał. Jeśli nie pokażemy mu, że jego zeszyt powinien być ułożony na ławce czy biurku
ukośnie, z lewym górnym rogiem skierowanym do góry, to będzie ono w czasie pisania wyginać rękę
w nadgarstku. Taki układ ręki wywołuje silne napięcie mięśniowe, ręka szybko się męczy i ma ograniczony
zakres ruchów. Wpływa to niekorzystnie na tempo pisania i jakość poziomu graficznego pisma. Dziecko,
które zaczyna uczyć się pisania, nie potrafi jeszcze robić tego w sposób automatyczny, dlatego też ważne
jest, aby mogło cały czas kontrolować wszystkie napisane przez siebie litery, w przeciwnym razie będzie
sobie zamazywało i zasłaniało napisany tekst. Na dodatek, jeśli nie nauczymy go prawidłowej regulacji kąta
nachylenia zeszytu, będzie ono przy pisaniu wyginać kręgosłup, co może stać się przyczyną skoliozy.
W sprzedaży pojawiły się zeszyty dla dzieci leworęcznych z ukośną liniaturą, które bardzo ułatwiają naukę
pisania w początkowym okresie.

Jeśli dziecko ma trudności z nauczeniem się prawidłowego uchwytu ołówka czy pióra, należy zaopatrzyć

je w specjalne ergonomiczne nasadki na przybory do pisania, które nie tylko umożliwiają, ale wręcz
wymuszają odpowiedni sposób trzymania przyborów do pisania. Nasadki takie są również bardzo przydatne
dla dzieci dysgraficznych, z zaburzeniami tonusu mięśniowego, objawiającego się brakiem swobodnej
kontroli siły chwytu i nacisku na przybory w trakcie pisania czy rysowania. Należy je zakładać na wysokości
ok. 2 cm od końca rysika ołówka czy stalówki pióra. Dla dzieci leworęcznych strzałka na nasadce powinna
być skierowana w górę ołówka, dla dzieci praworęcznych z trudnościami graficznymi strzałkę należy
skierować w dół. Nasadki takie są do nabycia w sklepach z artykułami szkolnymi.

Jeśli dzieci leworęczne w początkowym okresie nauki będą z powodu wolnego tempa pisania lub

niższego poziomu graficznego karane zbyt surowymi ocenami, może to wpłynąć na obniżenie motywacji do
nauki, wytworzenie się postawy lękowej wobec szkoły, czy też spowodować poczucie mniejszej wartości.

Nauczyciele powinni pamiętać, że leworęczne dziecko musi mieć swego sąsiada w ławce po prawej

stronie, aby mogło ono swobodnie pisać bez skrępowania ruchów. Światło powinno padać na zeszyt dziecka
leworęcznego z przodu, z góry lub z prawej strony, tak aby cień lewej ręki nie utrudniał mu pisania.
Korzystne dla niego jest pisanie na lekko nachylonym pulpicie.

Coraz wyższa świadomość wśród społeczeństwa powoduje większe zrozumienie zjawiska lewo-

ręczności. Wyzwolono się z dawnych przesądów i przekonano, że wspieranie naturalnych preferencji
lateralnych dzieci leworęcznych przyniesie jedynie korzyści, a ich życie, dorastanie i nauka staną się wtedy
łatwiejsze.

Postępowanie z dzieckiem leworęcznym

Umiejętne postępowanie z dzieckiem leworęcznym pozwala uchronić je przed niepowodzeniami,

pomaga pokonać trudności, umożliwia mu prawidłowy wszechstronny rozwój. Ważne jest zapewnienie
dziecku właściwej atmosfery, która spowoduje, że nie będzie ono czuło się gorsze od innych. Nie należy go
też traktować w sposób szczególny i uprzywilejowany, gdyż otaczanie dziecka leworęcznego nadmierną
opieką może przynieść skutki odwrotne od zamierzonych. Niezbędne jest jednak odpowiednie prowadzenie
dziecka od okresu niemowlęcego aż do końca nauczania wczesnoszkolnego, czyli do momentu, kiedy
opanuje ono w sposób automatyczny czynność pisania. Niewłaściwe postępowanie z dzieckiem
leworęcznym może być przyczyną niepowodzeń szkolnych, co w konsekwencji często powoduje zaburzenia
w sferze emocjonalno-motywacyjnej.

Konieczna jest możliwie wczesna diagnoza: obserwacja od pierwszych miesięcy i badanie diagnosty-

czne w wieku przedszkolnym, najlepiej w 5-6 roku życia.

W niektórych przypadkach można podjąć próby przeuczania dziecka do posługiwania się prawą ręką.

Próby takie nie powinny być ryzykowne w stosunku do dziecka oburęcznego i jednocześnie prawoocznego
lub dziecka z niewielką przewagą lewej ręki. Zawsze jednak szanujemy jego wybór i nigdy nie czynimy
takich prób na siłę, wbrew woli dziecka i całkowitej jego akceptacji. Trzeba pamiętać, że trening ręki
niedominującej jest ingerencją w czynności neurofizjologiczne mózgu, skutkiem czego może być zmiana
dominacji półkul.

Nie należy przestawiać na rękę prawą dzieci lewostronnie zlateralizowanych, dzieci oburęcznych

i lewoocznych, o silnej przewadze lewej ręki oraz dzieci opóźnionych umysłowo. Decyzja taka jest sprawą
indywidualną i powinna być podejmowana w odniesieniu do każdego dziecka oddzielnie. Z badań M.
Sováka wynika, że u dzieci leworęcznych przestawionych na siłę na prawą rękę we wczesnym okresie
dzieciństwa stwierdzono zaburzenia różnego typu. Większość z nich wykazywała zaburzenia w zachowaniu:
nieposłuszeństwo, agresję lub apatię.

W niektórych przypadkach były one tak poważne, że dzieci wymagały opieki psychiatrycznej. Badania

wykazały ponadto: zaburzenia nerwicowe pod postacią mutyzmu, moczenia nocnego i postawy lękowej
wobec otoczenia, jąkanie, tiki, niepokój ruchowy (np. wstawanie i chodzenie po klasie bez wyraźnej
przyczyny), niechęć do szkoły (torsje przed wyjściem do szkoły, wagary, wrogi stosunek do nauczycieli),
pogarszanie się postępów szkolnych, małą sprawność ruchową, trudności w czytaniu i pisaniu, trudności
w graficznym poziomie pisma, brak zainteresowania nauką.

Również wyniki najnowszych badań naukowych potwierdzają niekorzystne konsekwencje wymuszonej

praworęczności. Różnice w asymetrii funkcjonalnej związanej z ruchami rąk podczas pisania między
osobami praworęcznymi i przestawionymi na praworęczność są znaczne. Mimo, iż osoby przestawione na
prawą rękę od wielu lat się nią posługiwały, to nadal można było obserwować aktywację ich prawej półkuli
w czasie pisania. Zdaniem badaczy aktywność ta może świadczyć o wciąż utrzymującej się leworęczności
i o niskiej zdolności kory mózgowej do ulegania plastycznym zmianom.

Z badań M. Sováka wynika, że w przypadku dzieci w wieku 5-7 lat można jeszcze naprawić szkody

spowodowane niesłusznym przestawianiem na prawą rękę. Jednak im dłużej trwa przeuczanie, tym trudniej
się z niego wycofać. Zakłócenia w rozwoju funkcjonowania organizacji mózgu nakładają się na siebie
i utrwalają. U dzieci 10-12 -letnich na skutek ukształtowania się nowego modelu lateralizacji powrót do
pierwotnie dominującej lewej ręki jest znacznie trudniejszy lub nawet niemożliwy.

Dzieci leworęczne, które nie były przestawiane na prawą rękę, nie wykazywały zaburzeń. Przeuczanie,

stosowane pod presją, powoduje nie tylko niepowodzenia szkolne, ale również narusza osobowość dziecka
i zakłóca jego interakcje społeczne, a trudności adaptacyjne występujące od początku nauki nie zmniejszają
się, ale nasilają w starszych klasach. Typowe dla dzieci już w wieku przedszkolnym z silnie ukształtowaną
przewagą stronną jest przedstawianie na rysunkach postaci, które w zależności od preferencji dziecka
trzymają różne przedmioty w prawej bądź w lewej ręce.

MANIFESTACJE ZABURZEŃ PROCESU LATERALIZACJI

I ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ

W wyniku zaburzeń lateralizacji i orientacji przestrzennej dziecko może manifestować następujące trudności:

Wypowiadanie się. Kłopoty z rozumieniem sytuacji przedstawionej na obrazku. Problemy w określaniu
miejsca przedmiotu, wzajemnego położenia przedmiotów, przyswajaniu i operowaniu pojęciami w zakresie
stosunków przestrzennych (nad, pod, obok, w prawo, w lewo, przed, za, itp.). Trudności z określaniem
miejsca i położenia przedmiotów w przestrzeni. Pojęcia i definicje mogą być niewłaściwie stosowane
z braku ich właściwego rozumienia.

Rysowanie. Zmiany kierunku w rysunkach (np. rysowanie szlaczków od strony prawej do lewej, rysowanie
linii pionowych z dołu do góry, a kolistych ruchem zgodnym z ruchem wskazówek zegara). Trudności
z odwzorowywaniem kształtu figur geometrycznych - łuki przekształcają w kąty ostre lub otwarte. Trudności
z właściwym rozplanowaniem rysunku, zakłócenia proporcji elementów, stosunków przestrzennych.
Rysunki sprawiają wrażenie chaotycznych, są uproszczone, zawierają małą liczbę szczegółów, chociaż pod
względem treści (uzupełnianej werbalnie) mogą być bardzo interesujące.

Czytanie. Na skutek mylenia kierunków występuje przestawianie i opuszczanie liter, sylab, wyrazów, a na-
wet całych linijek druku (opuszczanie wiersza w tekście). Wolne tempo czytania, niekiedy w nieprawi-
dłowym kierunku tj. od strony prawej do lewej. Wzrokowe odwracanie liter i odczytywanie zamiast: b - d, g
- p, u - n, m - w. Przy czytaniu może występować tzw. błąd inwersji dynamicznej (np. czyta „do” jako „od”,
„wór” jako „rów”), bądź może też występować statyczne odwrócenie niektórych liter, czyli mylenie liter
kształtopodobnych, lecz o innym położeniu (np. „b” czytane jako „d”) - Zdarza się im też uporczywe opu-
szczanie lub dodawanie liter, a nawet całych sylab czy krótszych wyrazów. Odwracanie porządku liter
zmienia sens szczególnie krótkich wyrazów: „od” znaczy coś innego niż „do”, co utrudnia rozumienie czyta-
nego i pisanego tekstu. Trudności w rozumieniu treści zawierającej pojęcia stosunków przestrzenno-czaso-
wych i struktur gramatyczno-logicznych. Wolne tempo czytania.

Pisanie. W początkowej fazie nauki pisania (szczególnie w przypadku lateralizacji skrzyżowanej) może
występować odwracanie liter i cyfr, zmiana ich kolejności, opuszczanie końcówek w wyrazach, a nawet
całych wyrazów. Dziecko praworęczne i lewo-oczne może rysować szlaczki i próbować pisać od strony
prawej do lewej. Litery koliste często pisane są ruchem zgodnym z ruchem wskazówek zegara, a inne litery
pisane od dołu do góry. Przy pisaniu niektórych liter i cyfr mogą występować elementy pisma lustrzanego.
Mylenie znaków graficznych różniących się położeniem w stosunku do osi pionowej (p - g, d - b) lub pozio-
mej (w - m, u - n, b - p, d - g). Problemy z zapisem wyrazów (liczb) w słupkach i tabelkach (zwłaszcza
z uzupełnianiem tabelek). Niewłaściwe rozplanowywanie graficzne wyrazów w zeszycie - dziecko „nie mie-
ś

ci się” w liniaturze zeszytu. Poziom graficzny zwykle obniżony. Pismo o nierównym nacisku.

Trudności w innych przedmiotach szkolnych: Geografia - kłopoty z orientacją na mapie, w stronach

ś

wiata. Geometria, fizyka - mylenie pojęć przestrzennych i geometrycznych przyswajanych werbalnie (np.

równoległy, prostopadły), zmiany kierunków w rysunkach (wektorach). Arytmetyka - niezamierzona zmiana
kolejności cyfr w liczbach. Wychowanie fizyczne - pomyłki przy zmianie kierunku w rzędzie i w szeregu
w związku ze słabą orientacją w schemacie ciała. Trudności w różnego rodzaju pracach ręcznych, głównie
z powodu słabszych umiejętności w rozplanowaniu wykonywanych czynności i zadań.

Jak postępować z dzieckiem leworęcznym?

Zasadniczym problemem związanym z dziećmi leworęcznymi jest ich nietypowość rodząca wiele

trudności w życiu codziennym, dlatego też umiejętne postępowanie pozwoli uchronić dziecko przed
niepowodzeniami, uodporni je na różnego rodzaju urazy, pomorze znieść czekające je trudności, umożliwić
prawidłowy rozwój osobowości. Aby to osiągnąć, trzeba mieć świadomość podstawowych zasad
postępowania i pracy z dzieckiem leworęcznym:

1.

Wspierać aktywność ręki lewej:

a)

usprawniać ją motorycznie za pomocą różnorodnych zajęć graficznych z zastosowaniem rozmaitych

narzędzi do rysowania: ołówka, kredek woskowych, mazaków, kredy, węgla itp.;

b)

utrwalić prawidłowe nawyki ruchowe tj. rysowanie linii pionowych z góry na dół, poziomych od lewej

ku prawej stronie i okręgów niezgodnie z ruchem wskazówek zegara;

c)

podczas zajęć graficznych wprowadzać przerwy na odpoczynek i ćwiczenia relaksacyjne.

2.

Pomagać w technicznym przezwyciężaniu trudności posługiwania się ręką lewą tj.:

a)

dziecko powinno zajmować miejsce w ławce na lewo od kolegi;

b)

kartkę papieru (zeszyt) układać ukośnie, tak, aby lewy górny róg był skierowany ku górze, prawy zaś

ku dołowi;

c)

w ćwiczeniach graficznych wykonywanych w liniaturze palce powinny znajdować się pod linijką, tak

aby dziecko nie zasłaniało dłonią tekstu;

d)

wyrobić nawyk zachowania prawidłowej postawy ciała przy wykonywaniu czynności graficznych

(malowanie, rysowanie, pisanie) tj. obie stopy oparte o podłogę, łokcie obu rąk zawsze na stoliku
(kierunek trzymania ołówka, pióra, pędzla, zgodnie z linią przedramienia, narzędzie pisarskie
trzymane w trzech palcach);

e)

tolerować wolniejsze tempo pracy.

3.

W nauce czytania i pisania oraz liczenia zwrócić uwagę na:

a)

poprawność rozpoznawania cyfr i liter kształtopodobnych np. d-b, p-g, m-n, n-u, l-ł-t, 6-9, 3-E (litera);

b)

poprawność i właściwy kierunek odczytywania układów liter np. im-mi-in, do-bo-od, sok-kos-

rok, okno-ono, 21-12.

4.

Jeśli nauczyciel zauważy pojawienie się charakterystycznych dla dzieci leworęcznych błędów

w nauce czytania (później pisania) takich jak:

mylenie liter podobnych do siebie pod względem kształtu

w wyrazach zamiana i opuszczanie końcówek wówczas należy podjąć pracę korygującą

w celu nie dopuszczenia do ich utrwalenia się.

5.

Ćwiczenia powinny być prowadzone tak, aby służyły przezwyciężaniu konkretnych trudności

w czytaniu i likwidowaniu popełnianych błędów.

6.

W procesie opanowania czytania wskazane jest dążenie do odczytywania sylabami, które umożliw-

wia szybsze i poprawne czytani całościowe.

7.

W całokształcie oddziaływań korekcyjno-wychowawczych należy dążyć do uzyskania przez

dziecko pełnej akceptacji swojej leworęczności.

Literatura:

Bogdanowicz M.: „Leworęczność u dzieci”, WSiP 1992 Warszawa

Bogdanowicz M.: „Metoda dobrego startu”, WSiP 1989 Warszawa

Bogdanowicz M., Rożyńskiej M.: „LEWa ręka rysuje i pisze”

B y M e g a n n

B y M e g a n n

B y M e g a n n

B y M e g a n n