LATERALIZACJA

Definicja

lateralizacji

Lateralizacja- inaczej

boczność, stronność-

przewaga jednej strony

ciała nad drugą. Mówi

się o dominacji półkuli

mózgowej oraz

lateralizacji czynności

ruchowych.

Według M. Bogdanowicz

lateralizacja to

„ asymetria funkcjonalna w odniesieniu do

parzystych narządów ruchu i organów zmysłu

znajdujących się po prawej i lewej stronie ciała

przejawiająca się jako preferencja do używania

ręki, oka, ucha, nogi leżących po jednej stronie osi

ciała. Preferencja ta ujawnia się podczas

wykonywania czynności wymagających udziału

tylko jednego organu, a także, gdy zachodzi

potrzeba przyjęcia roli wiodącej przez jeden z nich,

podczas wykonywania czynności angażujących

obydwa parzyste organy ruchu i zmysłu. Mówimy

wówczas o organie wiodącym, inaczej

dominującym. Drugi zaś z tej pary, leżący po

przeciwnej stronie osi ciała – to organ pomocniczy.”

Większość ludzi wykształca

preferencję lateralną, czyli

stronność, nie tylko dla ręki, lecz

również dla nogi, oka i ucha.

U osób praworęcznych zazwyczaj

występuje bardziej ścisłe

„przyporządkowanie” pod

względem funkcjonowania mózgu.

Oznacza to, iż za mowę oraz inne

funkcje językowe i logiczne

odpowiada zawsze lewa strona

mózgu, podczas gdy muzyka,

sztuka, funkcje kreatywne oraz

emocje umiejscowione są po stronie

prawej.

W przypadku ludzi leworęcznych

sytuacja jest bardziej

skomplikowana. Modele przewagi

stronnej mogą się różnić w

zależności od osoby. Model

lateralizacji u niektórych osób

leworęcznych jest taki sam jak u

ludzi praworęcznych (funkcje

językowe występują po stronie

lewej), u innych osób jest on

odwrócony (funkcje językowe po

stronie prawej), a jeszcze inni

wykazują   lateralizację mieszaną,

czyli funkcje językowe

zlokalizowane są po obu stronach

mózgu.

 

Lateralizacja rozwija

się w ciągu życia

dziecka:

•

do 3 m.ż. dziecka asymetria

ułożenia ciała i ruchów nie

wynika z dominacji jednej z

półkul

• od 3 do 6 m.ż. występuje tzw.

symetria zwierciadlana ruchów

(dziecko wyciąga do przedmiotu

obie ręce)

• po 6 m. ż. wykształca się chwyt

jednoręczny, można zauważyć

przejawy preferowania

jednej z rąk

• 1 i 2 r.ż. . przejawy lateralizacji

często słabną, ponieważ chód

dziecka, będący czynnością

symetryczną, angażuje w

jednakowym stopniu obie nogi, a w

tym także obie półkule mózgowe

• od 2 r. ż., gdy chód jest już

zautomatyzowany, lateralizacja

zaczyna ponownie rozwijać się.

• Praworęczność zwykle ustala się

wcześniej, około 2 - 3 r. ż., leworęczność

w wieku 3 – 4 lat. Ostatecznie dominacja

czynności ruchowych w większości

przypadków ustala się do 6 r. ż.

• Od 7 r. ż. zaczyna zwiększać się

przewaga powierzchni półkuli lewej.

Ostatecznie proces lateralizacji zostaje

zakończony w wieku szkolnym. Są jednak

dzieci, u których proces kształtowania

lateralizacji jest opóźniony, dominacja

ręki nie jest jeszcze ustalona w wieku

szkolnym. Jak wykazały badania , dzieci

te napotykają liczne trudności w nauce.

Okresy rozwoju lateralizacji w

Życiu człowieka

I. Wiek niemowlęcy i

poniemowlęcy

Rozwijają się pola ośrodków ruchowych i

czuciowych, później wzrokowych i
czuciowych. Wraz z rozwojem pól

kojarzeniowych zaczyna się proces ich

specjalizacji, a także korowych ośrodków w

każdej z półkul mózgowych. Najwcześniej

przejawia się to w zakresie ruchów rąk i

dlatego z końcem tego okresu zazwyczaj

jedna z rąk ma już wyraźną przewagę

funkcjonalną.

II. Wiek przedszkolny

Rozpoczyna się proces dominacji jednej

z rąk. Zaczynają się ustalać ośrodki

mowy w obrębie jednej z półkul

mózgowych. W percepcji wzrokowej i

słuchowej przejawia się dominacja

jednej z półkul dla odbioru materiału

werbalnego oraz dominacja

związanego z nią ucha i pola widzenia.

III. Młodszy wiek

szkolny

Ustala się ręka dominująca,

stabilizują się ośrodki mowy w

jednej z półkul, która również

zaczyna dominować dla

percepcji wzrokowej i

słuchowej materiału

werbalnego.

IV. Przełom młodszego i

starszego wieku

szkolnego

Większość dzieci ma już ustaloną jednorodną

lateralizację w zakresie ręki, oka, nogi.

Pełną dojrzałość uzyskują pola korowych

ośrodków: wzrokowego, słuchowego i

kinestetyczno – ruchowego, stanowiących

podłoże integracji percepcyjno –

motorycznej, czyli współdziałania funkcji

percepcyjno – motorycznych.

Oprócz asymetrycznej przewagi

funkcjonalnej jednej z półkul

mózgowych może wystąpić

sytuacja jej braku, co ma miejsce,

gdy żadna z półkul nie wykazuje

wyraźnej przewagi, dominacja

wówczas nie występuje, obie

półkule działają jakby

ekwiwalentnie. Skutkuje to

swoistymi konsekwencjami

obserwowanymi w zachowaniu

dziecka.

Rodzaje

lateralizacji

Wyróżnia się następujące

rodzaje lateralizacji:

1.

lateralizacja jednorodna:

a)

prawostronna (przeważa sprawność prawej ręki,
prawego oka, prawej nogi) ;

b)

lewostronna (przewaga sprawności lewej ręki, lewego
oka, lewej nogi).

2.

lateralizacja niejednorodna:

a)

skrzyżowana (np. sprawniejsza lewa ręka, prawe oko,
lewa noga lub prawa ręka, lewe oko, prawa (lewa) noga)

b)

lateralizacja nieustalona (dziecko jest np. oburęczne
lub obuoczne, obunożne).

Objawy lateralizacji

Niektórzy badacze twierdzą, że

związek miedzy lateralizacją a

postępami w nauce jest duży. Samuel

Orton przyjął pogląd, że głównym

brakiem występującym u jednostki z

trudnościami w uczeniu się jest

niezdolność do ukształtowania się
dominacji jednorodnej - jednej lub

drugiej półkuli mózgowej.

Objawy lateralizacji jednorodnej:

• prawostronnej- przejawia się

dominacją prawej ręki, oka i nogi,
świadczy o dominacji półkuli lewej;

• Lewostronnej- przejawia się

dominacją lewej ręki, oka i nogi,
świadczy o dominacji półkuli prawej ;

Objawy lateralizacji

niejednorodnej:

• skrzyżowanej- polega na wyraźnej

czynnościowej przewadze narządów
ruchu i zmysłu, ale nie po tej samej
stronie, a po obu stronach ciała;

• nieustalona – brak ustalonej

dominacji poszczególnych narządów
ruchu i zmysłu,

Lateralizacja skrzyżowana w zakresie ręki i oka

powoduje zaburzenia koordynacji wzrokowo-

ruchowej. Utrudnia dziecku kontrolę wzrokową

pracy ręki.

Dzieci te mają trudności w pisaniu:
• niekształtne litery,
• w nierównych odstępach,
• opuszczają linijki.
Napotykają też na trudności w czytaniu:
• przeskakują litery,
• opuszczają sylaby,
• opuszczają wyrazy,
• zmieniają kolejność liter.

• Lateralizacja nieustalona- często wiąże

się z ogólnym opóźnieniem rozwoju. Rzadko
zdarza się, aby dzieci miały obie ręce
"prawe", a raczej osłabiona jest sprawność
obu rąk. Objawy lateralizacji osłabionej
podobne są do objawów występujących
przy obniżonej sprawności manualnej.
Często z osłabieniem procesu lateralizacji
wiążą się zaburzenia orientacji
przestrzennej. Trudności w zakresie
orientacji w schemacie własnego ciała
przenoszą się na stosunki przestrzenne.

Lateralizacja nieustalona wiąże się na ogół z:

• opóźnieniem rozwoju ruchowego,
• zaburzeniami orientacji przestrzennej,

Błędy w czytaniu i pisaniu, jakie popełniają

uczniowie z zaburzoną lateralizacją to:

• odwracanie liter o podobnych kształtach (bd, pb, un,

wm);

• zmienianie kolejności liter;
• opuszczanie lub dodawania litery;
• błędne odtwarzanie spółgłoski lub samogłoski.

W technice pisania uczniowie ponadto stosują:

• nierówne nachylenie pisma,
• za duże lub za małe odstępy między literami,
• przeciągają litery poza linijki.

Metody badania

  Do oceny lateralizacji

służy:

• wywiad z rodzicami- w czasie którego dowiadujemy się o tym, jak

rozwijała się dotychczas lateralizacja u dziecka, kiedy zauważono
pierwsze jej przejawy. Ze względu na fakt dziedzicznego
uwarunkowania leworęczności należy ustalić, czy w rodzinie dziecka
były osoby leworęczne.

• obserwacja zachowania się dziecka w różnych sytuacjach

życiowych-
w których musi dokonać wyboru jednego z dwóch narządów, ruchów
zmysłu.

Możemy zaobserwować:
- którą ręką dziecko je, kroi, rysuje, rzuca piłkę, trzyma nożyczki;
- którą nogą kopie piłkę;
- którym okiem zagląda przez dziurkę od klucza, do wnętrza ciemnej

butelki.

   

• próby eksperymentalne- poleca się dziecku,

aby np.:

- naśladowało pantomimicznie, jak czesze włosy,

myje zęby;

- dzielimy kartkę papieru na połowę i prosimy, by na

każdej połowie narysowało
domek inną ręką;

• test lateralizacji- psychologowie polscy

najczęściej stosują test lateralizacji R. Zazzo i N.
Galifret – Granjon, który pozwala określić
dominację ręki, nogi, oka.
W przypadku wady wzroku lub niepełnej
sprawności kończyn nie należy oceniać lateralizacji.

Najprostszy sposób

ustalenia dominacji to

przeprowadzenie testu

składającego się z kilku

poleceń, które dziecko

musi wykonać.

Lp.

Zadania lateralizacji

Zwróć uwagę na:

1. Ustalenie dominacji ręki:

1.Nawlekanie koralików na

drucik
(30 sztuk).

2.Obrysowywanie szablonu
koła.

Wybór ręki,

sprawność rąk w

wykonywaniu

prób, tempo pracy

2. Ustalenie dominacji oka:

1.Zaglądanie do butelki (z

ciemnego
szkła).

2.Zaglądanie do telewizorka
(mała

zabawka).

Wybór oka

3. Ustalenie dominacji nogi:

1.Skakanie na jednej nodze.

2.Kopanie klocka na jednej
nodze.

Wybór nogi,

sprawność nóg.

Taką próbę można z ciekawości przeprowadzić

na własny użytek z dzieckiem w domu.

Należy jednak:

• podczas wykonywania ćwiczeń dokładnie

obserwować dziecko,

• szczególną uwagę zwrócić na odruchową reakcje

dziecka np. odruchowy wybór ręki czy oka,

• ćwiczenia tego typu można powtórzyć kilkakrotnie,

jednak nie kilka razy pod rząd tę samą próbę, gdyż
dziecko może zorientować się i wykonywać je
nieprawidłowo,

• należy zwracać uwagę na tempo pracy podczas

wykonywania prób,

• badanie należy przeprowadzić w formie

zabawowej, nie powinno nużyć dziecka.

Jeśli badania wykażą, że dziecko

jest leworęczne:

• ustawmy lampę z prawej strony biurka, cień lewej ręki nie

będzie utrudniał pisania (uwaga dla rodziców),

• dopilnujmy, by w szkole siedziało w ławce w środkowym

rzędzie, gdzie światło jest najbardziej rozproszone. Powinno
też zajmować miejsce z lewej strony ławki, by nie
przeszkadzać w pisaniu praworęcznemu koledze (uwaga dla
nauczyciela),

• nauczmy je, jak układać zeszyt, aby nie zasłaniało sobie

pisanego tekstu i nie zamazywało go. Zeszyt powinien być
ułożony ukośnie do krawędzi biurka. Jego lewy róg ma być
skierowany lekko w górę, a prawy w dół (uwaga dla
rodziców i nauczyciela).

Przykłady

ćwiczeń

usprawniającyc

h

Oto kilka prostych zabaw, ćwiczeń,

dzięki którym dzieci lepiej poznają i

będą różnicować stronę lewą od

prawej, będą swobodniej

orientować się w schemacie

własnego ciała oraz w kierunkach

przestrzennych, a także mogą

doskonalić percepcję wzrokową i

koordynację wzrokowo – ruchową,

oraz zdolności manualne.

Orientacja w schemacie

ciała:

• podaj mi proszę zabawkę, która leży po lewej

stronie, dotknij prawego ucha, pokaż lewe
oko, co widzisz po swojej prawej stronie, itp.;

• zdalnie sterowany miś: dziecko bawi się

misiem, a my wskazujemy mu drogę do
skarbu: misiu, idź dwa kroki w lewo, teraz
prosto, a teraz skręć w prawo i idź aż do
poduszki, zobacz – co jest za poduszką?;

• chwytanie/rzucanie piłki raz lewą, raz prawą

ręką (ze wskazaniem).

Percepcja wzrokowa:

• układanki, puzzle, rozcinanki, które

składamy z elementów w całość;

• zauważanie różnic i podobieństw

pomiędzy podobnymi ilustracjami,
zdjęciami;

• układanie wg wzoru;
• komponowanie własnych wzorów;
• zabawy plasteliną, ciastoliną –

modelowanie.

Koordynacja wzrokowo-

ruchowa:

• kreślenie w powietrzu kształtów geometrycznych, liter, cyfr;
• kreślenie linii poziomych, pionowych, ukośnych, kształtu

koła;

• rysowanie tzw. leniwej ósemki;
• rysowanie, malowanie na dużych arkuszach;
• wypełnianie konturów;
• rysowanie po śladzie – tzw. ćwiczenia grafomotoryczne;
• obrysowanie, rysowanie z wykorzystaniem szablonów

wewnętrznych i zewnętrznych;

• malowanie palcami, z wykorzystaniem obu rąk;
• wycinanie nożyczkami;
• nawlekanie korali, makaronu, słomek, itp.

Zdolności manualne:

• wydzieranki papierowe;
• nawijanie nici na szpulkę;
• zbieranie małych elementów, np.

grochu, koralików – np.
segregowanie wg koloru itp.

Wspomniane ćwiczenia

grafomotoryczne, które rozwijają

koordynację wzrokowo – ruchową oraz

precyzję ręki można odnaleźć w takich

opracowaniach, jak np. :

• „Lewa ręka rysuje i pisze. Ćwiczenia

przygotowujące do pisania dla dzieci
leworęcznych”, M. Bogdanowicz, M. Różyńska –
opracowanie polecane przez pedagogów nie tylko
dla dzieci leworęcznych, ale dla każdego dziecka
przygotowującego się do podjęcia trudu nauki
pisania;

• „Ćwiczenia rozwijające sprawność ruchową

ręki i koordynację wzrokowo – ruchową”, H.
Tymichova.

Leworęczne

sławne osoby

Bibliografia

1. Bogdanowicz M. , Leworęczność u

dzieci. WsiP, Warszawa 1998

2. Bragdon A.D., Gamon D., Kiedy

mózg pracuje inaczej. Gdańsk
2003

3. Demel G. , Minimum logopedyczne

nauczyciela przedszkolnego. WsiP ,
Warszawa 1998

4. Healey J.M., Leworęczność. Jak

wychowywać leworęczne dziecko w
świecie ludzi praworęcznych. Gdańsk
2004

5. N. G. Harring, R. L. Schiefelbusch,

Metody pedagogiki specjalnej. PWN,
Warszawa 1973

6. Spionek H., Psychologiczna analiza

trudności i niepowodzeń szkolnych.
Warszawa 1970

Przygotowały