Jacek Konik
Politechnika Warszawska
Wydział Transportu
TECHNOLOGIA TRANSPORTU I JAJ RODZAJE
Wprowadzenie
Technologia - nauka o metodach, technikach, sztukach użytecznych.
Technologia ogólna według A. Espinasa ma za przedmiot badań umiejętności praktyczne - dyrektywy, techniki, sztukę (umiejętność) wykonywania czegokolwiek zgodnie z jakimiś wypracowanymi metodami, obowiązującymi w społeczeństwie. Technologia jest to sposób działania określający organicznie powiązany i harmonijny układ czynności (kolejność, sekwencyjność), przyjmujący za podstawę stosowanie odpowiednio dobranych narzędzi i innych środków pracy.
W technologii procesu transportowego występuje podział działań wyodrębniających się ze względu na jakąś wyróżniająca się cechę:
operacja - część procesu o najbardziej ogólnym wyodrębnieniu działania pod względem jednorodności;
faza - cześć operacji niepodzielna pod względem wykonawczym (produkcyjnym), w której występuje: przedmiot pracy, stanowisko robocze, jeden pracownik lub jeden zespół.
zabieg - część fazy (lun operacji) wykonywana za pomocą jednego urządzenia, tj. wyodrębniająca się z punktu widzenia działania jednego urządzenia.
ruch roboczy - najmniejszy element pracy ludzkiej stanowiący dokładnie sprecyzowane zadanie; działanie elementarne stanowiące najprostszy składnik czynności, mający określony cel, który z reguły nie jest celem „autonomicznym”.
Rodzaje technologii procesów przewozowych
Proces przewozowy, z uwagi na to, że poszczególne jego fazy tj. naładunek, przewóz i wyładunek, realizowane są według powtarzającej się kolejności, zaliczany jest do tzw. liniowych procesów produkcyjnych. Każda
z tych faz jednakże różni się z reguły miejscem i czasem jej realizacji, środkami i metodami oddziaływania na ładunek, a także formami organizacyjnymi. Pewien wyjątek stanowić może faza przeładunku lecz i ona nie wyklucza zasady odrębności poszczególnych faz produkcyjnych procesu przewozowego. Jednostkowy charakter produkcyjny transportu sprawia,
że racjonalny przebieg procesu przewozowego wymaga wielu zabiegów organizacyjnych i administracyjnych, które mają doprowadzić przede wszystkim do skoordynowania wysiłków produkcyjnych w poszczególnych jego fazach realizacji. Rozróżnia się 3 podstawowe technologie: zunifikowane, specjalizowane i uniwersalne.
Zunifikowana technologia - procesu przewozowego polega na przemieszczaniu ładunków w znormalizowanych kontenerach lub innych zbiorczych jednostkach ładunkowych z wykorzystaniem środków przewozowych i maszyn ładunkowych, dostosowanych do parametrów wspomnianych jednostek pod względem formy zewnętrznej jak i masy zawartych w nich ładunków. W technologii zunifikowanej mają zastosowanie przede wszystkim kontenery typoszeregu nr 1 wg ISO oraz jednostki ładunkowe, zunifikowane wg wzoru wymiarowego palety uprzywilejowanej. Niezależnie od tego w tej technologii przewożone są różnego rodzaju palety i pakiety oraz tzw. stosy technologiczne tworzone z ładunków sztukowych i kawałkowych. W technologii tej przewożone są również ładowne naczepy, przyczepy, nadwozia oraz zespoły samochodowe przy użyciu środków przewozowych innych gałęzi transportu, zwłaszcza transportu kolejowego
i morskiego. Do przewozu zunifikowanych zbiorczych jednostek ładunkowych wykorzystywany jest odpowiedni tabor. W transporcie kolejowym używane są głównie platformy przystosowane do przewozu kontenerów oraz ładownych pojazdów samochodowych. W transporcie samochodowym zespoły drogowe złożone z ciągnika siodłowego oraz naczepy kontenerowej. W transporcie morskim - statki kontenerowe oraz statki i promy przystosowane do naładunku poziomego tzw. metodą ro-ro. Do przemieszczania kontenerów na krótkie odległości oraz do ich załadunku i wyładunku ze środków przewozowych mają zastosowanie m.in. suwnice kontenerowe, żurawie samochodowe o dużym udźwigu, zestawy składowe oraz wozy składowe. Suwnice kontenerowe, dzięki takim zaletom jak: dużo wygodniejsza obsługa, zasięg oraz umożliwienie obsługi różnych gałęzi transportu, odgrywają ważną rolę w przeładunku kontenerów zwłaszcza w skoncentrowanych punktach ich nadania lub odbioru. Rozróżnia się przy tym suwnice torowe oraz jezdniowe, które dzielą się na suwnice bramowe
i pomostowe. Ważną funkcję w przeładunku kontenerów spełniają także różnorodne żurawie. Nie wynika to jednak z dogodnych rozwiązań konstrukcyjnych żurawi, także nie najlepiej przystosowane są do przeładunku kontenerów, lecz z ich powszechnej dostępności w punktach ładunkowych. Do przeładunku mogą mieć zastosowanie zarówno żurawie stacjonarne, jak i samojezdne, przy czym najbardziej popularne są żurawie samochodowe.
Technologia specjalizowana - polega na stosowaniu środków transportu dostosowanych do wymogów technologicznych ładunków i należy do najbardziej rozpowszechnionych w transporcie samochodowym. Technologia ta jest stosowana zwłaszcza przy przewozie materiałów masowych, takich jak: ziemia, ziemniaki, buraki, ziarno zboża, kruszywa budowlane, nawozy mineralne, materiały wiążące luzem, wszelkiego rodzaju ładunki płynne, półpłynne, prefabrykaty betonowe itp. Technologię tę stosuje się również w przewozach ładunków łatwo psujących się. Technologia specjalizowana z zasady eliminuje uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia prace ładunkowe, a także gwarantuje właściwą jakość i tempo ładunku i rozładunku w całym łańcuchu transportowym. W specjalizowanej technologii transportu ma zastosowanie różnego rodzaju tabor samowyładowczy, zbiornikowy oraz cysterny do transportu materiałów płynnych i półpłynnych. Część potencjału ma także ściśle określone przeznaczenia, np. do przewozu ładunków w obniżonych i niskich temperaturach, wielkowymiarowych elementów, dłużycy, ładunków ciężkich i ponadgabarytowych. Stosowanie tego typu pojazdów jest uzależnione od odpowiedniego wyposażenia technicznego punktów ładunkowych zarówno w punktach nadania jak i odbioru ładunków.
Technologia uniwersalna - jest stosowana w procesach przewozowych o różnym poziomie mechanizacji metod ładunkowych tj. przy przewozi ładunków sztukowych i kawałkowych luzem, gdzie znaczną część prac ładunkowych wykonuje się ręcznie. W technologii tej mają zastosowanie głównie proste maszyny i urządzenia ładunkowe oraz uniwersalny tabor. Z uwagi na dużą pracochłonność, z zarazem małą wydajność taboru uzyskiwaną w uniwersalnej technologii, w perspektywie będzie miała tendencję zanikającą zwłaszcza w transporcie samochodowym.
Modele procesów użytkowania samochodów
Ze względu na technologię organizacji towarowych usług przewozowych w systemie użytkowania pojazdów można wyróżnić następujące modele.
Schematy modeli technologicznej organizacji użytkowania pojazdów samochodowych:
System wahadłowy polega na przemieszczaniu ładunków cało pojazdowych pomiędzy stałym punktem wyładunku i załadunku. System ten jest stosowany na ogół na krótkich odległościach przewozowych, przy czym przebieg pojazdów z ładunkiem wykorzystywany jest nie więcej jak
w 50%, ponieważ powrót odbywa się bez ładunku. System ten jest bardzo często spotykany w obsłudze transportowej budownictwa, leśnictwa oraz rolnictwa.
System wahadłowo-ciągły różni się tym od poprzedniego, że stosowane są ciągniki wraz z przyczepami, z których jedna jest załadowana, druga wyładowana, trzecia zaś załadowana lub pusta ciągnięta na trasie pomiędzy punktami załadunku i wyładunku. W systemie tym interesującym problemem decyzyjnym jest dobór optymalnej liczby przyczep i ciągników, gwarantującej największą efektywność procesu użytkowania. System ten umożliwia skrócenie przestojów jednostki silnikowej (ciągnika) pod załadunkiem i wyładunkiem oraz zwiększenie efektywności pracy punktów przeładunkowych.
System promienisty jest wielokrotnością kilku systemów wahadłowych z tym, że przemieszczanie ładunków odbywa się z jednego miejsca załadunku do kilku miejsc wyładunku (np. obsługa sklepów) lub z kilku miejsc załadunku do jednego miejsca wyładunku (np. obsługa rolnictwa
w trakcie zbiorów).
System obwodowy jest stosowany wtedy, gdy punkty załadunku
i wyładunku tworzą trasę o obwodzie zamkniętym. Może występować zbiór kolejno po sobie występujących punktów załadunku i wyładunku, co jest rzadko stosowane. System obwodowy występuje m.in. w przedsiębiorstwie transportowym PKS oraz w transporcie obsługującym handel lub przedsiębiorstwach łączności, np. Poczta.
System sztafetowy może być stosowany na dużych odległościach
z użyciem ciągników naczepowych. Trasa przewozu pomiędzy punktami załadunku i wyładunku jest dzielona na etapy o takiej długości, którą ciągnik może pokonać w obie strony w ciągu jednego dnia roboczego kierowcy. W punktach pośrednich naczepa wraz z ładunkiem (a w drodze powrotnej bez ładunku) jest przekazywana z jednego ciągnika na następny.
Literatura:
S. Bogdanowicz: Technologia przewozów samochodowych. Wykład. Warszawa 2006, WT-PW.
W. Rydzykowski, K. Wojewódzka - Król: Transport. PWN, Warszawa 2005.
L. Mindur: Procesy produkcyjne i ich technologie w transporcie samochodowym. Cz. I i II. SGPiS, Warszawa 1987 rok.
S. Bogdanowicz: Technologia przewozów samochodowych. Wykład. Warszawa 2001, WT-PW.
Źródło: opracował S. Bogdanowicz na podstawie różnych definicji.
S. Bogdanowicz: Technologia przewozów samochodowych. Wykład. Warszawa 2006, WT-PW.
L. Mindur: Procesy produkcyjne i ich technologie w transporcie samochodowym. Cz. I i II. SGPiS, Warszawa 1987 rok.
L. Mindur: Procesy produkcyjne i ich technologie w transporcie samochodowym. Cz. I i II. SGPiS, Warszawa 1987 rok.