Osobowość i jej rodzaje
Osobowość - to zintegrowana całość elementów biogenicznych, psychogenicznych i socjogenicznych.
Biogeniczne (dziedziczone) - anatomia, fizjologia organizmu, (odruchy, cechy anatomiczne, procesy fizjologiczne np. działanie gruczołów), popędy, procesy przemiany materii (głód).
Psychogeniczne - uczucia, charakter, wola, pamięć, wyobraźnia, spostrzeżenia, inteligencja, temperament.
Wg Freuda - id (ono) siły motoryczne osobowości,
- ego (jaźń) obejmuje takie funkcje jak uczenie się, postrzeganie, pamięć, myślenie, (centralna część osobowości kontrolująca ślepe siły id.)
- superego (nadjaźń) zespół cech moralnych, norm postępowania, ustala wzory moralne dla jażni.
Socjogeniczne - elementy kultury, pełnione role, ideał osobowości w ciągu wieków.
Osobowość:
Określenie tego, co warunkuje jedność i tożsamość istoty ludzkiej,
Wzór idealny, do którego zmierza proces wychowania,
Układ stałych cech lub mechanizmów wewnętrznych regulujących zachowanie się człowieka i przebieg jego procesów psychicznych.
Osobowość społeczna - to ogól społecznych wzorów, jakie realizuje i ról, jakie pełni jednostka wobec innych ludzi jako członków społeczeństwa.
Składniki osobowości to:
potrzeby,
motywacje,
zainteresowania,
poglądy,
wartości,
postawy,
mechanizmy kontroli,
temperament,
zdolności,
inteligencja.
Z psychologicznego punktu widzenia osobowość składa się z:
Temperamentu - to zespól cech wrodzonych tworzących psychiczną podbudowę osobowości. (emocjonalność - przeżycia, aktywność - działanie, oddźwiękowość - reakcja na podniety)
Charakteru - stanowi nadbudowę temperamentu i w pewnym stopniu zależy od niego, obejmuje względnie trwałe cechy psychiczne zależne od warunków społecznych.
Intelektu - czyli zdolności (inteligencja) i zainteresowania (kierunek działań).
Socjologowie mówią, że osobowość to:
Jaźń subiektywna - wyobrażenie o własnej osobie wytworzone pod wpływem innych ludzi.
Jaźń odzwierciedlona - wyobrażenie o sobie odczytane z wyobrażeń innych ludzi o nas samych.
Osobowość podstawowa - (A. Kardiner) to nie ideał osobowości, lecz typ osobowości reprezentatywnej, tj. zespołu cech stosunkowo najczęściej występujących wśród członków danego społeczeństwa, bez względu na to, czy są one w tym społeczeństwie uważane za pożądane czy nie. Osobowość podstawowa jest niekiedy ujmowana jako „charakter narodowy”.
Kulturowy ideał osobowości i role społeczne są niejako zewnętrznymi „schematami”, które społeczeństwo narzuca na elementy bio i psychogenne osobowości.
Osobowość statusowa - (robotnik, student) w uwarstwionym społeczeństwie można zaobserwować różnice w reakcji charakterystyczne dla jednostek z różnych warstw społecznych.
Czteroczynnikowa teoria rozwoju:
Zadatki organiczne.
Własna działalność - aktywność.
Środowisko.
Wychowanie.
Wg Hipokratesa
Sangwinik - człowiek łatwo zapalający się ale i szybko gasnący, żywego usposobienia, aktywny ale niewytrwały, rozpraszający się, zmienny w działaniach, popada łatwo w radość, gniew, obrazę ale szybko o nich zapomina.
Choleryk - człowiek pobudliwy ale jest wytrwały w działaniu i uczuciach.
Flegmatyk - mało pobudliwy, nie ulega gwałtownym uczuciom i nie podejmuje łatwo nowych działań, wytrwały, w uczuciach długo zachowujący sympatię lub urazę.
Melancholik - człowiek słabo reagujący uczuciowo i mało aktywny ale jednocześnie wytrwały zarówno w działaniu, jak i w uczuciach.
Biologiczna klasyfikacja wg Kretchmera
Typ pykniczny - to człowiek o masywnej budowie ciała, krótka szyja i stosunkowo słabo rozwinięte kończyny, skłonny do tycia, ulegający na przemian depresjom i wzmożonym aktywnością.
Typ asteniczny - to człowiek chudy, wysoki, wątły, o usposobieniu schizofrenicznym, zamknięty w sobie, nieufny wobec otoczenia.
3. Typ atletyczny - silny rozwój kośćca i umięśnienie, pojemna klatka piersiowa, usposobienie zbliżone do schizotymicznego (pogodny).
4. Typ dysplastyczny - to człowiek o budowie nieregularnej, nieharmonijny, o uosobieniu schizotymicznym.
Psychologiczna typologia osobowości wg C. Junga
Introwertyk - energia nastawiona do wewnątrz.
Ekstrawertyk - kieruje działanie na zewnątrz.
W każdym z typów wyróżnił Jung 4 podtypy:
myślący,
uczuciowy,
intuicyjny,
zmysłowy.
Socjologiczna klasyfikacja F. Znanieckiego:
1. Człowiek pracy - to typ osobowości ukształtowany od wczesnego dzieciństwa w kręgach ludzi pracujących, zwłaszcza fizycznie, człowiek uczestniczący w pracy, pozostający pod wpływem ludzi pochłoniętych swoją pracą. Nie ocenia się w tych kręgach przygotowania do tych działań, ale aktualne wykonywanie zadań ważnych dla utrzymania.
2. Człowiek zabawy - to taki, u którego w życiu dojrzałym panują dążności zabawowe rozwinięte pod wpływem kręgów rówieśniczych, w których bawił się w dzieciństwie i młodości. Ten typ ukształtują warstwy i klasy społeczne, które nie są zmuszone do pracy na własne utrzymanie. Każdą funkcję społeczną traktują jako zabawę.
3. Człowiek dobrze wychowany - to człowiek, który nabył nie tylko umiejętności zachowania się w towarzystwie, ale zdobył wykształcenie w toku długiego pobytu w różnych szkołach, posiada duży szacunek do autorytetów, dąży do uzyskania pozytywnych ocen w zakresie wykonywanych prac.
4. Człowiek zboczeńca - ludzie, którzy nie podlegają żadnej w/w kategorii, czyli nie poddający się naciskom swoich kręgów, odrzucają obowiązujące w nich ideały osobowości i tworzą nowe, wprowadzają innowacje w kulturze i we wzorach zachowania.
Relacje między kulturą a osobowością:
Normy osobowości różnią się w rozmaitych społeczeństwach (flegmatyk),
Członkowie każdego społeczeństwa wykazują zawsze znaczne - indywidualne odmiany osobowości (nawet bliźnięta jednojajowe),
We wszystkich społeczeństwach można odnaleźć wiele takich samych typów osobowości.
Kulturę trzeba rozpatrywać jako dominujący czynnik w ustalaniu typów osobowości podstawowej dla różnych społeczeństw, a także w ustalaniu szeregów osobowości statusowych.
Władza i jej rodzaje wg M. Webera.
Władza - to wpływanie jednostek lub grupy na zachowanie innych ludzi oraz kontrolowanie ich zachowań w celu sprawienia, aby wplyw ten był skuteczny. (M. Weber)
Czynniki władzy:
kara,
nagrody,
kompetencje,
normy grupowe,
identyfikacja.
Typologa władzy wg M. Webera:
Władza charyzmatyczna - oparta na osobowości przywódcy.
Władza racjonalna - oparta na legalnych kompetencjach zwierzchników.
Władza oparta na tradycyjnych postawach, wynikająca z uznania przez podwładnych obyczajów, autorytetu, prestiżu kierownika.
Style kierowania i umiejętności kierownika
Kierowanie to proces:
Planowania Organizowania Przewodzenia Kontrolowania
Umiejętności kierowników a szczeble zarządzania:
Umiejętności techniczne - zdolność posługiwania się narzędziami, metodami i technologią w określonej specjalności.
Umiejętności społeczne - zdolność współdziałania z innymi ludźmi, rozumienia i motywowania ich.
Umiejętności koncepcyjne - zdolność postrzegania organizacji jako całości, organizowanie działań.
Styl kierowania lub styl przywództwa - sposób postępowania przełożonego w stosunku do podwładnych odzwierciedlający najczęściej jego cechy osobowościowe lub przekonania o skutecznym zarządzaniu personelem. Styl przywództwa często jednak jest wypadkową cech osobowościowych przełożonego oraz cech osobowościowych podwładnych.
Teoria X Mc Gregora
Teoria Y
J. Brown:
Przywódca autokratyczny:
Autokrata surowy - stosuje przymus i zastraszenie, czynnikiem władzy jest kara, surowy wobec innych ale i wobec siebie, nie lubi samodzielności pracowników, stosuje rozkazy.
Autokrata życzliwy - obok kar niekiedy zastosuje nagrody ale dla osób ślepo mu posłusznych, jest zwolennikiem zasady „dziel i rządź”, skłóca zespół i pod pozorami życzliwości rozwiązuje spory.
Autokrata nieudolny - brak mu kwalifikacji i maskuje to autokratyzmem, podejmuje złe decyzje, kłamie, nadużywa władzy, jest „nieomylny”.
Przywódca demokratyczny:
Prawdziwy demokrata - preferuje u pracowników takie cechy jak samodzielność, kreatywność, inicjatywa. Ma szacunek do drugiego człowieka i zaufanie do pracowników. Poszczególne etapy działań uzgadnia z podwładnymi.
Pseudodemokrata - informuje o trudnościach, pyta, ale decyzje podejmuje sam, rozdaje obietnice.
Przywódca nieingerujący (leseferystyczny) - zostawia zespół samemu sobie, swa rolę widzi jako przekaźnika poleceń, doprowadza najczęściej do rozprężenia w zespole.
S. Łypacewicz do w/w stylów dodaje:
Dobry wujaszek - kierownik słaby, chce dogodzić wszystkim, zaniedbuje dyscyplinę, wprowadza bałagan i złą organizację.
Biurokrata - preferuje ścisłe przestrzeganie przepisów, nie podejmie kroków jeśli nie będzie wytycznych, liczą się pieczątki, paragrafy, stępelki.
J. Owens do stylu autokratycznego i biurokratycznego dodaje:
Dyplomata - działa sztuka przekonywania, w rzeczywistości jest autokratą ale posiadł sztukę motywacji. Przekonuje ale decyzję podjął sam.
Przywódca uczestniczący - zaprasza do uczestnictwa w projekcie gdyż uważa, że pracownicy wtedy chętniej wykonują swoje zadania. Dba o rozwój zawodowy pracowników
Sterujący - nie tracąc kontroli pozostawia zespołowi wolna rękę, wytycza cele, informuje o trudnościach, finansach i daje wolna rękę.
Charakterystyka stylów kierowania według J. Zieleniewskiego:
Klasyfikuje style kierowania według trzech wyznaczników: zleceń, bodźców i argumentów:
Zlecenia to informacje przekazywane podwładnym dotyczące tego czego od nich przełożony oczekuje.
Bodźce to oddziaływanie na podwładnych lub inaczej przekształcanie pewnych składników ich sytuacji w celu wywołania pobudek do działania.
Argumenty to te składniki stylu kierowania którymi posługuje się przełożony zmieniają osobowość podwładnych.
Charakterystyka stylów kierowania Reddina
Ciekawa koncepcję stylów kierowania przedstawił William J. Reddin. Wyróżnił on cztery podstawowe style:
Przyjazny (towarzyski) - kierownik koncentruje się na problemach pracowniczych, w niewielkim stopniu na zadaniach. Lubi kontakty z podwładnymi i ma zdolność rozwiązywania konfliktów, jednak nie pobudzania podwładnych.
Kompleksowy (zintegrowany) - kierownik koncentruje się zarówno na aktualnie wykonywanych zadaniach, jak i docenia znaczenie indywidualizacji pracowników. Narady grupowe są dla niego formą ustalania zadań, a ludzie ocenia ze względu na ich przydatność. Jest dalekowzroczny i kieruje ludźmi przez wskazywanie im ideałów i stawianie ambitnych zadań.
Wyizolowany (separujący się) - w niewielkim stopniu nastawiony i na zadania, i na ludzi. Stosuje kary w postaci cofania uprawnień decyzyjnych. Unika innowacji, preferuje metody znane i wypróbowane. Ma trudności z nawiązaniem kontaktów i współdziałaniem z ludźmi. Ceni racjonalność, a za zgubne uważa uleganie emocjom.
Gorliwy (poświęcający się) - skoncentrowany na zadaniach, chce uzyskać dominacji nad innymi, udzielając podwładnym instrukcji i wskazówek. Działa w krótkiej perspektywie, a podwładnych ocenia z punktu widzenia ich przydatności do wykonywania zadań. Nagrody i kary uważa za najlepsze narzędzia kierowania.
Wśród nich wyróżnił style mniej i bardziej efektywne.
Style mniej efektywne
Misjonarz - wkłada wiele wysiłku przede wszystkim w zapewnienie jak najlepszych stosunków międzyludzkich. Przez otoczenie jest odbierany jako człowiek miły, ale nieskuteczny, nie umiejący stawiać zadań a bardziej jeszcze egzekwować ich wykonanie.
Komfomista (ugodowy) - bardzo podatny na wpływ otoczenia. Lubi zgadzać się we wszystkimi i zawsze. Koncentruje się przede wszystkim na rozwiązywaniu zagadnień bieżących, pomijając te o dłuższym horyzoncie czasu.
Dezerter - ucieka od kierowania. Wiele problemów, które powinien rozwiązywać, bądź nie rozwiązuje ich wcale, bądź przekazuje do rozwiązania innym. Przez otoczenie jest oceniany jako niezaangażowany w pracę.
Autokrata - dążący za wszelką cena do wykonania zadań. Przez otoczenie oceniany jest jako nie mający zaufania do ludzi, apodyktyczny, nieżyczliwy, co sprawia, że trudno mu uzyskiwać dobre rezultaty, nie mówiąc już o klimacie wewnątrz kierowanego zespołu
Role kierownika jako zarządzającego
Interpersonalne:
Reprezentant - budowanie pozytywnego wizerunku.
Łącznik - kontakty wewnętrzne i zewnętrzne (planowanie, organizowanie, motywowanie, kontrola).
Przywódca - zatrudnianie, motywowanie, szkolenie.
Informacyjne:
Monitor - kierownik poszukuje informacji, które mogłyby poprawić sprawność jego działania.
Rozpowszechniacz - przekazuje informacje podwładnym, które były dla nich niedostępne.
Rzecznik - władz zwierzchnich wobec podwładnych.
Decyzyjne:
Negocjator
Dysponent - rozdział zadań i uprawnień.
Regulator - koryguje przebieg procesów gdy wystąpią zakłócenia.
Przedsiębiorca - inicjator zadań, wdrażanie pomysłów, doskonalenie
Cechy instytucji totalnej
E. Goffman wychodzi z założenia, że każda instytucja społeczna charakteryzuje się tendencja do zawładnięcia w jakimś stopniu czasem i zainteresowaniami swych członków. Usiłuje też ona wywierać określony wpływ na ich postawy i zachowania. Są wśród nich takie, które zmierzają do wytworzenia silnych i z trudem przekraczalnych barier w sferze stosunków społecznych między członkami danej instytucji a światem zewnętrznym, na który składa się globalny system instytucji. Symbolem tych barier są najczęściej takie elementy fizyczne, jak zamknięta brama, wysoki mur, drut kolczasty, ściana skalna, woda, lasy bądź trzęsawiska.
Jednocześnie autor ten wskazuje na kilka istotnych cech (atrybutów), najbardziej charakterystycznych dla tej instytucji.
Po pierwsze - wszystkie aspekty życia przebiegają w tym samym miejscu i podlegają tej samej jednolitej władzy zwierzchniej.
Po drugie - każda faza całodziennej działalności członków jest realizowana w bezpośrednim towarzystwie wielkiej „paczki” innych członków, którzy traktowani są podobnie, i od których wymaga się wspólnego wykonywania tych samych czynności.
Po trzecie - wszystkie fazy całodziennej działalności są ściśle zaplanowane tak, aby poprzedzająca je w czasie działalność łączyła się z następna. Wszystkie sekwencje tej działalności są przy tym narzucane z góry przez system kategorycznych decyzji formalnych i ciało kierownicze.
Po czwarte - różne narzucone kierunki działalności są ujęte w jednolity i racjonalny plan świadomie skonstruowany dla realizacji oficjalnych celów instytucji.
Po piąte - między nadzorcami i członkami występuje ostry podział, z wysoce ograniczona ruchliwością społeczna między tymi dwoma grupami.
Po szóste - informacje dotyczące losu członków są często nie udostępniane.
Po siódme - struktura pracy w ranach instytucji zamkniętej, wprzęgnięta w 24-godzinny układ pracy, wymaga odmiennych motywów do pracy aniżeli te, które występują w społeczeństwie globalnym.
Po ósme - występują zazwyczaj rzeczywiste lub symboliczne bariery wskazujące na oddzielenie się od społeczeństwa „na zewnątrz”.
Teoria V. Pareto krążenia elit.
Teoria krążenia elit - koncepcja stworzona niezależnie przez Gaetana Moskę i Vilfreda Pareto. Zgodnie z tą teorią, w życiu politycznym istnieje cykliczny proces polegający na tym, że elity po przegranej walce o władzę przechodzą do opozycji i wkładają więcej wysiłku, aby dojść do władzy. Tym samym ich szanse na objęcie władzy zwiększają się, zaś po dojściu do władzy elity tracą impet w dalszej o nią walce. W ten sposób następuje ciągła wymiana pozycji społecznych elit z opozycji i koalicji.
Rodzaje grup społecznych, normy grupowe, syndrom grupowego myślenia i próżniactwo społeczne.
Grupa społeczna - w socjologii europejskiej to przynajmniej 3 osoby, w amerykańskiej już 2 osoby połączone więzią społeczną, posiadające wspólny cel,, ośrodki skupienia (przedmiot, symbol, wartość), z którymi identyfikuje się cała grupa, swoją hierarchię i moralny wzór członka grupy.
Rodzaje grup społecznych:
Małe i duże,
Pierwotne i wtórne, (C. Cooley)
Formalne i nieformalne,
Ekskluzywne i inkluzywne.
F. Znaniecki
- stycznościowe,
- genetyczne,
- terytorialne,
- klasowe,
- kulturowe,
- kościelne,
- celowe.
Mac Iver
- pierwotne,
- społeczności lokalne,
- zrzeszenia i stowarzyszenia,
- społeczeństwa,
- grupy efemeryczne (krótkotrwałe - publiczność, tłum, zbiegowisko).
Cechy grupy społecznej:
Norma grupowa - oznacza przepis, zasadę określającą w jaki sposób powinien zachowywać się lub też nie członek danej grupy, pełniący w niej określoną pozycję społeczną.
Funkcje norm grupowych:
Przyczyniają się do osiągnięcia celów grupy,
Zapewniają trwanie grupy w sytuacji naturalnej wymiany jej członków,
Pozwalają zachować tożsamość grupy.
Rodzaje norm grupowych:
wewnątrzgrupowe,
zewnątrzgrupowe.
Syndrom myślenia grupowego
Irving Janis - sformułował na podstawie obserwacji rzeczywistych wydarzeń teorię dotyczącą podejmowania decyzji grupowych, którą nazwał myśleniem grupowym.
Myślenie grupowe to taki sposób myślenia, w którym dążenie do zachowania grupowej spójności i solidarności jest ważniejsze realistycznego liczenia się z faktami.
Zgodnie z koncepcją Janisa syndrom myślenia grupowego istnieje wtedy gdy:
Grupa jest zwarta.
Oddzielona od poglądów innych.
Kieruje ją dominujący przywódca.
Zjawisko próżniactwa społecznego
Uwarunkowany motywacyjnie spadek wysiłku wkładanego przez jednostkę w zadanie wykonywane zespołowo. Im bardziej anonimowi są członkowie grupy i im mniejsza jest ich jednostkowa odpowiedzialność za efekt, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia zjawiska próżniactwa społecznego
Socjologiczne uwarunkowania doboru kandydatów do pracy.
Prawidłowy dobór kandydatów do pracy powinien charakteryzować się takimi aspektami:
Społecznym (odpowiedni człowiek na odpowiednim miejscu),
Humanitarnym (poczucie bezpieczeństwa i satysfakcji),
Techniczno - ekonomicznym (warunki dla układu człowiek - maszyna).
Materiały oceny kandydata:
Historia życia człowieka w dokumentach (C.V., list motywacyjny, kwestionariusz osobowy, zaświadczenie o niekaralności, dokumenty poświadczające wykształcenie, świadectwa pracy itp.)
Badania organizmu (badania lekarskie)
Badanie zachowania w specjalnie stworzonych warunkach (testy psychologiczne, próby pracy, rozmowa kwalifikacyjna).
Rodzaje kultur oraz obyczaje proskryptywne.
Kultura narodowa - wytwory materialne i niematerialne, zwyczaje, normy społeczne, wartości, wzory charakterystyczne dla danego narodu.
Kultura symboliczna - wg A. Kłoskowskiej - system znaków i wartości, które są przedmiotami lub aktami ludzkiego zachowania odnoszącymi się do postaw i do znaczeń.
Kultura duchowa - ogół zobiektywizowanych wytworów świadomości ludzkiej, takich jak język, wierzenia, zwyczaje, wiedza, obyczaje pełniące funkcje użytkowe.
Kultura materialna - ogół działań i wytworów człowieka, związanych przede wszystkim z zaspokajaniem bezpieczeństwa i przetrwaniem gatunku ludzkiego
Kultura zbiorowości - to ogół wytworów, wartości i sposobów zachowania się, które zostały przyjęte i uznane przez zbiorowości i nabrały ważności dla jej członków.
Dziedzictwo kulturowe - to ta część schematów, która została przekazana następnym pokoleniom
Kultura masowa - homogeniczna kultura tworzona w nowoczesnych, industrialnych społeczeństwach, upowszechniana i popularyzowana przez środki masowego przekazu, obejmująca standardowe wartości, normy, opinie, styl życia, poglądy, sztukę, modę i dobra materialne.
Podkultura - kultura tworzona przez młodych ludzi, warstwy, klasy społeczne, które kwestionują wartości, normy, wzory postępowania uznane w otaczającym ich społeczeństwie i tworzą swoje własne - alternatywne.
Kontrkultury - ucieleśniają przekonania, wartości, normy i styl życia, które są wyraźnym przeciwieństwem tych, które wyznaje społeczeństwo w całości.
Subkultury - nadają grupie wyraźną tożsamość i styl, co odróżnia ją od całości społeczeństwa. Mogą się koncentrować wokół dziedzictwa etnicznego, może wynikać z sytuacji ekonomicznej grupy, może posługiwać się odrębnym językiem, może mieć odrębne formy porozumiewania się.
Teorie patologii.
Wiliiam Ogburn - Stanem właściwym społeczeństwa jest równomierność zmian w sferze technicznej i kulturowej, Jeśli zmiany w technice, technologii znacznie wyprzedzają zmiany w sferze kulturowej następuje zjawisko opóźnienia kulturowego - dekulturacji wartości, norm społecznych, które dotąd zapewniały w pewnym stopniu równowagę społeczną.
Robert Faris - upatruje źródeł dezorganizacji społecznej w zakłóceniu międzyludzkich związków i zależności, które to zakłócenie uniemożliwia realizację uznanych zadań grup społecznych.
Charles Cooley - uważa, że dezorganizacja jest funkcją nieprawidłowości w działaniu instytucji społecznych, nieprawidłowości te powodują niemożność pogodzenia ze sobą dążenia do zaspokojenia potrzeb z kontrolą zachowań ludzi zgodnie z interesem danej zbiorowości.
Erving Lamert - dewiacje są wynikiem trudności w dostosowaniu się do stale zmieniających się reguł postępowania, dyktowanych chęcią utrzymania stabilizacji społecznej, od których odstępstwa są surowo piętnowane. Dewiacja nie jest cechą czynu, który jednostka popełniła, ale raczej konsekwencja zastosowania norm i sankcji wobec winowajcy. Dewiantem jest ten, do którego etykieta została przylepiona.