OSOBOWOŚĆ

1. Psychoanalityczne pojmowanie osobowości

2. Osobowość w ujęciu polskich psychologów:
A. Lewicki, J. Reykowski, W. Szewczuk

3. Pojęcie i struktura osobowości

4. Składniki osobowości człowieka

4.1. Motywacyjne składniki osobowości

4.2. Zainteresowania

4.3. Zdolności

4.4. Inteligencja

4.5. Temperament

4.6. Charakter

4.7. Światopogląd

Osobowość według Freuda

• Id /Ono/ - to sfera wrodzonych, biologicznych, instynktownych popędów, które leżą u podstaw każdego zachowania człowieka; są one siłą napędową, ukierunkowują to zachowanie

• Ego /Ja, jaźń/ - jest świadomością jednostki, rozsądkiem, którym człowiek kieruje się w swoim postępowaniu

• Superego/nadjaźń/ - sumienie/utożsamiane z sumieniem jednostki, ze zinterioryzowanymi normami moralnymi i zasadami postępowania wykształconymi w procesie socjalizacji

Osobowość w ujęciu polskich psychologów

Andrzej LEWICKI

• Osobowość to ” trwała organizacja procesów kierujących zachowaniem ”

• Według A. Lewickiego, w zakres osobowości wchodzą następujące składniki:

• procesy umysłowe /orientacja w otoczeniu, samorealizacja, planowanie/

• motywacja /emocje, dążenia/

Pojęcie i struktura osobowości

Osobowość to zespół ściśle ze sobą związanych, istotnych, względnie stałych i trwałych cech psychicznych, ukształtowanych w konkretnych warunkach życia społecznego, określających zachowanie się i działanie każdego człowieka

Cechy osobowości

• potrzeby (motywy)

• zainteresowania

• zdolności

• inteligencja

• temperament

• charakter

• światopogląd

Każde świadome działanie wynika z określonych potrzeb (motywów) i ukierunkowane jest celem.

POTRZEBY;

- OGRANICZONE FIZJOLOGICZNIE(popędy)

- PSYCHICZNE SPOŁECZNE (motywy)

Potrzeby organiczne (popędy) są wrodzone, a ilość ich jest niewielka

• niezaspokojenie większości z nich prowadzi do:

• śmierci (potrzeba pokarmu, tlenu, odpowiedniej temperatury i ciśnienia, odpoczynku, snu itd.)

• większych czy mniejszych zakłóceń psychofizjologicznych (potrzeba seksualna, macierzyńska, ruchu, doznań zmysłowych itd.)

Potrzeby psychiczne (motywy) - nie są jednoznacznie i zadowalająco sklasyfikowane

• można np. wymienić takie, jak: przynależności do grupy społecznej, aprobaty społecznej, pracy, samodzielności, bezpieczeństwa

• są to potrzeby w zasadzie nabyte, powstają i rozwijają się w wyniku oddziaływania środowiska społecznego

Przeszkody w zaspokajaniu potrzeb

Osobiste - to wszystkie przeszkody tkwiące w człowieku:

• natury organicznej (ułomności i wady fizyczne, choroby, niesprawne zmysły lub mięśnie itp.)

• psychiczne (lenistwo, brak zdolności lub umiejętności, zakłócenia spostrzegania, uwagi, pamięci, myślenia itp.)

Środowiskowe:

• typu fizycznego (brak czegoś, duża odległość, mało czasu itp.)

• typu społecznego (nakazy, zakazy, zwyczaje i obyczaje, przepisy i prawa itp.)

• inne, znajdujące się poza osobą zaspokajającą potrzebę

Konflikty motywacyjne - polegają na zderzeniu się dwóch potrzeb (motywów), zaspokojenie jednej wyklucza możliwość zaspokojenia drugiej

Zainteresowania to indywidualne poznawczo - emocjonalne nastawienia do rzeczywistości (przedmiotów i zjawisk), które mają dla człowieka znaczenie pozytywne

Powstają i rozwijają się jako wynik oddziaływania:

• potrzeb biologicznych i zjawisk fizjologicznych zachodzących w organizmie (wrodzony odruch orientacyjny - instynkty)

• środowiska społecznego i warunków życia

Charakterystyka zainteresowań

• są przedmiotowe, kierunkowe - zawsze są skierowane na jakiś przedmiot, co ma wpływ na selekcję i dobór aktualnych spostrzeżeń, wyobrażeń, wspomnień, myśli itp.

• pobudzają człowieka do działania, wywołują chęć (pragnienie) poznania przedmiotu lub zjawiska

• są zabarwione uczuciowo, i to zawsze przyjemnie. Są źródłem uczuć pozytywnych

• sprawiają, że działanie człowieka nie jest nużące, wyczerpujące

• są istotnym czynnikiem rozwoju osobowości

Zdolności specjalne

• to sprawne działanie określonego typu, które może być złożone lub mieć charakter bardzo wąski (tylko jedna czynność)

• wysoki poziom zdolności specjalnych to talent (np. pedagogiczny, malarski itd.)

• najwyższy poziom rozwoju zdolności określany jest jako geniusz (na przykład genialny pedagog, malarz itd.)

• na zdolności składa się:

• odpowiedni typ układu nerwowego (silny, zrównoważony, o szybkim przebiegu procesów)

• sprawne analizatory (wrażliwy oraz czuły wzrok i słuch)

• łatwość kojarzenia, plastyczność

• odporność na zakłócenia i zmęczenie itp.

Zdolności ogólne umożliwiają sprawne działanie wielokierunkowe

• bardziej rozwiniętą zdolność ogólną nazywamy uzdolnieniem

• najwyższy poziom - podobnie jak przy zdolnościach specjalnych - określany jest jako geniusz

Inteligencja to ogólna zdolność do rozwiązywania problemów w oparciu o sprawne procesy myślenia.

• Stopień inteligencji jest określany za pomocą tzw. ilorazu inteligencji

• otrzymujemy go dzieląc wiek inteligencji (W.I.) przez wiek życia (W.Ż.) w miesiącach

• obliczanie wieku inteligencji opiera się na wynikach specjalnych testów

Temperament człowieka polega na szybkości powstawania, trwałości i sile procesów psychicznych, zwłaszcza emocjonalnych.

• jest ściśle związany z typem układu nerwowego

• najbardziej znane są typologie: Hipokratesa i Pawłowa.

Zależność temperamentu człowieka od proporcji cieczy - wg. Hipokratesa / V w. p. n. e. /

• przewaga krwi / serce / - temperament sangwiniczny

• przewaga żółtej żółci / wątroba / - temperament choleryczny

• przewaga ciemnej żółci / śledziona /- temperament melancholiczny

• przewaga śluzu / mózg / - temperament flegmatyczny

Typ silny, zrównoważony, ruchliwy (sangwinik)

• to człowiek, bardzo wytrzymały na bodźce o dużej sile

• procesy pobudzenia i hamowania są u niego silne i ruchliwe, mogą się łatwo i szybko zmieniać, zachowana jest między nimi równowaga

• to człowiek żywy, ruchliwy, łatwo i w sposób emocjonalny reagujący, o ruchliwej mimice i gestykulacji

Typ silny, zrównoważony, bezwładny (flegmatyk)

• to człowieka o silnych procesach pobudzenia i hamowania, o dużej powolności zmian między nimi

• wszystkie procesy psychiczne, ruchy i działania, przebiegają u niego bardzo wolno

• silne przeżycia bardzo słabo ujawniają się na zewnątrz

Typ silny, niezrównoważony (choleryk)

• to człowiek o dużej sile procesów hamowania i pobudzenia, z przewagą tego ostatniego

• w związku ze słabymi procesami hamowania procesy psychiczne, zwłaszcza uczucia, powstają szybko i są bardzo intensywne

• ujawnia się to w gwałtownych ruchach i działaniach, szybkich i silnych reakcjach, dużej porywczości i ruchliwości

Typ słaby (melancholik)

• to człowieka o słabych procesach pobudzenia i hamowania

• przeżycia są u niego głębokie i długotrwałe

• ujawniają się one na zewnątrz, wpływając na zachowanie się, wyrażone powolnością działań i przygnębiającym nastrojem

Charakter to zespół właściwości psychicznych (postaw), które określają stosunek człowieka do rzeczywistości, znajdują wyraz w jego ukierunkowanym i świadomym postępowaniu oraz podlegają ocenie.

• charakter człowieka przejawia się w jego cechach, postawach: wobec siebie, innych ludzi i wobec różnych wartości

• postawy wobec wartości to:

• postawy wobec natury martwej i żywej

• wobec głównych form działania i zachowania się ludzi (zabawy, nauki, pracy, odżywiania się, wypoczynku, mieszkania, czystości itp.)

• wobec wytworów tego działania (nauki, religii, sztuki, techniki, własności, prawa itp.)

Przykładowe cechy charakteru

• I grupa (postawy wobec samego siebie): ambicja, poczucie własnej godności, panowanie nad sobą, skromność lub pycha, wiara w siebie, nieśmiałość, egoizm, egocentryzm, duma, zarozumiałość, próżność, drażliwość itp.

• II grupa (postawy wobec innych ludzi): życzliwość, towarzyskość, szczerość, delikatność, takt, obiektywizm, konsekwencja, prawdomówność, koleżeńskość itp.

• III grupa (postawy wobec różnych wartości): wytrwałość, cierpliwość, pracowitość lub lenistwo, zdyscyplinowanie, patriotyzm, odwaga, dokładność itp.

Światopogląd to najbardziej uogólniona wiedza o rzeczywistości (o wszechświecie, życiu
i społeczeństwie), która selekcjonuje to co do człowieka dociera i ma wpływ na jego postępowanie.

Pytania kontrolne.

Co to jest osobowość i z czego się składa?

2. Jakie są główne rodzaje potrzeb i czym się charakteryzują?

3. Jaka rolę spełniają zainteresowania w życiu człowieka?

4. Co to są zdolności?

5. Jakie znasz typologie temperamentu?

6. Co to jest charakter i z czego się składa?

POSTAWY

Definicja postawy

Komponenty i właściwości postaw

Wpływ postaw na zachowanie

Mechanizmy zmiany postaw

DEFINICJA POSTAWY

Jest to trwała ocena - pozytywna lub negatywna - ludzi, obiektów i idei (pojęć)

(wg. E. Aronsona)

KOMPONENTY POSTAW

Komponent emocjonalny to twoje relacje emocjonalne (uczucia) wobec przedmiotu postawy np. innej osoby, przedmiotu lub problemu społecznego. Uczucia albo nas przyciągają do czegoś, albo odpychają, przez co stosunek nasz do obiektu postawy jest pozytywny lub negatywny. Bywa też, co nie jest częstym zjawiskiem, że obiekt postawy raz nas przyciąga innym razem odpycha. Mówimy wtedy o postawie ambiwalentnej.

Komponent poznawczy czyli twoje myśli i przekonania o przedmiocie postawy. Ważną rolę w tym komponencie pełni wiedza. W zależności od rodzaju postawy jej zawartością może być wiedza naukowa, zdroworozsądkowa, irracjonalna lub spekulatywna

Komponent behawioralny to twoje działania czyli dające się zaobserwować zachowanie wobec przedmiotu postawy. Z analizy zachowania można wnosić jaki jest stosunek człowieka do obiektu postawy

KOMPONENTY POSTAW

• Postawa zawsze odnosi się do konkretnego przedmiotu lub podmiotu, zawsze istnieje jakiś przedmiot postawy. Przedmiotami tymi mogą być rzeczy lub zjawiska fizyczne lub społeczne, tak indywidualne jak i zbiorowe.

• Wśród wewnętrznych elementów postawy istotne miejsce zajmują procesy poznawcze które pozwalają nadać postawom określoną wartość (dodatnią lub ujemną) i kierunek: (do lub od przedmiotu postawy).

• Postawa na zewnątrz przejawia się w gotowości do zachowania lub w zachowaniu.

WŁAŚCIWOŚCI POSTAW

• Przedmiot postawy czyli to z czym jest ona związana, czego dotyczy a może dotyczyć jednego lub wielu przedmiotów;

• Zakres postawy wyraża się ilością przedmiotów do których się ona odnosi: od jednego do nieskończoności:

• Kierunek postawy wyraża się zbliżaniem lub unikaniem obiektu postawy. Postawa pozytywna motywuje do zbliżania się ku przedmiotowi, zaś postawa negatywna do unikania tego przedmiotu;

• Siła postawy to wielkość wpływu jaki podmiot przypisuje obiektowi postawy. Wielkość ta może mieć wartość pozytywną lub negatywną o różnej sile.

• Zwartość postawy przejawia się w zgodności między trzema jej komponentami: emocjonalnym, poznawczym i behawioralnym pod względem kierunku i siły.

• Trwałość postawy to względnie stałe utrzymywanie się jej komponentów na przedmiocie, co oznacza, ze może ona być bardziej lub mniej trwała.

ZMIANA POSTAW

NADAWCA

PRZEKAZ

ODBIORCA

Nadawcami mogą być rodzice, nauczyciele, wychowawcy, przełożeni, znajomi. Nadawca poprzez kanał informacyjny przekazuje informację do odbiorcy używając różnych argumentów. Odbiorca spostrzega ją, ocenia przyjmuje bądź nie, reaguje emocjonalnie pozytywnie lub negatywnie.

Jeżeli informacja ta ma jakikolwiek wpływ na dotychczasowa postawę, to można przypisać cechę skuteczności, jeśli nie to jest nieskuteczna.

CECHY UŁATWIAJĄCE ZMIANĘ POSTAW

Cechy nadawcy

Ludzie przywykli przypisywać jednym nadawcom większą a innym mniejszą prawdomówność. Często zdarza się, że ten sam przekaz, ta sama treść, jest inaczej odbierana w zależności od tego, kto jest nadawcą. Dlatego istnieje duża zależność między autorytetem nadawcy a osiąganymi przez niego rezultatami. Nie bez znaczenia jest także forma w jakiej jest przekazywana informacja, szacunek nadawcy do dotychczasowych postaw odbiorcy, wrażliwość, kompetencje merytoryczne, branie pod uwagę możliwości osobowościowych odbiorcy.

Cechy przekazu

Istotną rolę wśród cech przekazu odgrywa jego treść i forma. Przekaz ze względu na treść może mieć charakter racjonalny lub emocjonalny, jednostronny lub dwustronny (uwzględniający różne argumenty za i przeciw), może zmierzać do popierania istniejących postaw lub ich zmiany

Cechy odbiorcy

Nadawca przekazując informację nie może zapominać o różnicach indywidualnych odbiorców. Do tych różnic powinien być dostosowany przekaz a ściślej treść, język, ekspresja, zakres. Aktywne odbieranie danego przekazu wywiera większy wpływ na zmianę postawy u odbiorcy niż odebranie tego przekazu w bierny sposób.

METODY ZMIANY POSTAW

Wpływ informacji na zmianę postaw

Wpływ źródła informacji na zmianę postaw

Przekonywanie i dyskusja jako sposoby zmiany postaw

Zmiana postaw poprzez dysonans poznawczy

Zmiana postaw pod wpływem perswazji

Wpływ informacji na zmianę postaw

Skuteczność przekazywanej informacji zależy od jej treści i formy oraz źródła i znaczenia dla odbiorcy. Im stosunek odbiorcy będzie bardziej przychylny, tym będą wykazywać większa zgodność na przekazywane treści, większe będzie ich zrozumienie i internalizacja czyli przyjęcie i zaakceptowanie. Treści niezgodne z dotychczasowymi poglądami powodują u odbiorców reakcje obronne w postaci zamykania się na nie.

Na zmianę postawy ma także wpływ forma przekazywania informacji a więc język, styl, składnia, tempo mowy, siła i barwa głosu

Wpływ źródła informacji na zmianę postaw

Wiele osób w przyjmowaniu informacji, a zwłaszcza w uznaniu jej za wiarygodną kieruje się tym z jakiego źródła pochodzi. Ludzie łatwo przyjmują i wykorzystują informacje ze źródeł znanych i uznanych, od autorytetów, fachowców i osób o wysokim prestiżu społecznym. Często dajemy też wiarę grupie, szczególnie wówczas kiedy chcemy być jej członkiem, albo zajmujemy w niej znacząca pozycję.

Przekonywanie i dyskusja jako sposoby zmiany postaw

Dyskusja sprawia, że informacja jest lepiej, ostrzej i jednoznacznie spostrzegana. Ważnym walorem dyskusji jest także możliwość na bieżąco wyjaśniania tego, co budzi wątpliwości.

Dyskusja angażuje biorących w niej udział, aktywizuje, w niej dochodzi do wymiany poglądów, argumentów. Z jednymi się identyfikujemy, inne odrzucamy, bronimy się lub atakujemy słownie.

Metoda dyskusji może być stosowana w oddziaływaniu na jednostkę jak i na grupę ludzi.

Zmiana postaw poprzez dysonans poznawczy

Dysonans poznawczy to stan psychiczny powstający wówczas, gdy ktoś posiada przekonanie lub wiedzę, które pozostają w niezgodzie z sobą lub z zamierzeniami, czy dotychczasową postawą.

Zmiana postaw pod wpływem perswazji

Skuteczność perswazji zależy od tego kto mówi, co i do kogo

Kto - czyli źródło komunikatu

Co - czyli charakter komunikatu

Do kogo - cechy odbiorcy

PYTANIA KONTROLNE

Jakie są komponenty postaw? Omów jeden z nich.

2. Jakie są właściwości postaw? Scharakteryzuj jedną z nich.

3.  Jakie elementy wpływają na zmianę postaw? Omów jeden z nich.

4. Jakie są metody zmiany postaw. Scharakteryzuj jedną z nich?

ZRÓWNOWAŻONY

NIEZRÓWNOWAŻONY

(pobudliwy)

BEZWŁADNY

(spokojny)

GENIUSZ

UZDOLNIENIA

TALENT

OGÓLNE

SPECJALNE

ZDOLNOŚCI

Zdolności to właściwości psychofizyczne człowieka warunkujące jego sprawne działanie w jakimś kierunku.

RUCHLIWY

(żywy)

SŁABY

SILNY

TYP

I.P.Pawłow - wyróżnił trzy cechy układu nerwowego, mianowicie: siłę, równowagę (między pobudzaniem a hamowaniem) i ruchliwość procesów nerwowych.

---