RYS OSOBOWOŚCI RODIONA RASKOLNIKOWA
Rodion Raskolnikow, postać ze „Zbrodni i kary” to ubogi lecz niezwykle inteligentny były student. Jest człowiekiem wierzącym, lecz z powodu wyznawanej przez siebie teorii podziału ludzi na wyższych i niższych, często postępuje sprzecznie z wyznawaną religią. Teoria ta zakłada, że ludzie podzieleni na te dwie kategorie są przeznaczeni albo do zmieniania i ulepszania świata (często za pomocą drastycznych i niemoralnych środków) albo jedynie do podtrzymywania egzystencji swojego gatunku.
Myślę, że można powiedzieć, iż według modelu rozwoju moralnego Piageta, Raskolnikow „znajduje się” moralnie w stadium czwartym - jest zdolny do tworzenia nowych reguł, jego rozumowanie moralne rozszerza się poza sferę osobistą, na sprawy dotyczące całej ludzkości. Jego osobowość jest rozwinięta w sposób niezwykły i - można by powiedzieć - przerażający. Jest w stanie dokonać zbrodni tłumacząc ją sobie celami wyższymi - dobrem całej ludzkości. Wchodzi niejako w kompetencje Boga (mimo, że jest to sprzeczne z jego wiarą), skoro wierzy w to, że ma prawo decydować o czyimś życiu i o tym, czy ktoś jest wartościowy czy nie.
Jednak niektóre cechy jego osobowości okazały się niezbyt stałe, nie przewidział wszystkich swoich reakcji. Po dokonaniu zbrodni Raskolnikow zaczął miewać koszmary senne, odezwały się sumienie, pojawił się lęk prze karą boską - zaczął tym samym przypominać zwykłego człowieka. Jego osobowość nie była więc do końca rozwinięta - Raskolnikow posiadał co prawda unikalną filozofię życiową, ale nie umiał budować serdecznych kontaktów z ludźmi, brak mu było poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego, umiejętności obiektywizacji samego siebie czy realizmu w podejściu do siebie i świata (co w odniesieniu do rozwoju osobowości zakłada psychologia humanistyczna). Świadczy o tym fakt, że był człowiekiem samotnym (wyrzuconym ze studenckiego środowiska), odrzucał bliższe kontakty z ludźmi (do czasu spotkania prostytutki Soni, dzięki której się „nawrócił”) więc pozostawiony „sam sobie” nie mógł się czuć emocjonalnie bezpiecznie. Traktował siebie zbyt poważnie, chyba nie do końca zrozumiał własną motywację, która popchnęła go do dokonania zbrodni. Brak realizmu w postrzeganiu świata objawiał się choćby tym, że na poważnie traktował swoją teorię wyższych i niższych ludzi i sądził, że zamordowanie starej lichwiarki pomoże w czymś światu.
Raskolnikow musiał być w rzeczywistości człowiekiem niezbyt pewnym siebie i posiadającym wiele kompleksów. Uznanie siebie za człowieka „wyższego rzędu” być może miało za zadanie podwyższyć jego samoocenę i poczucie wartości. Chciał się poczuć człowiekiem ważnym, wspaniałomyślnym i wszechmocnym - uwalniając świat od „szkodliwego pasożyta”, za którego uważał swoją ofiarę. Jego niezwykła cecha - uważanie samego siebie za człowieka stworzonego do wyższych celów, którego misja życiową jest ulepszenie życia na ziemi, umacniała go w tym przekonaniu. Można powiedzieć, że „zabezpieczał” się emocjonalnie - być może swoją samotność i niezdolność do nawiązywania opartych na życzliwości relacji starał się zastąpić i wytłumaczyć swoją „misją”. Dzięki temu nie odczuwał zbyt wiele - przynajmniej w „sferze osobistej” (brak przyjaźni i miłości zdawał się nie przeszkadzać mu w życiu codziennym). Jego osobowość nabiera „ludzkiego charakteru” dopiero po dokonaniu zbrodni i moralnym upadku, kiedy dochodzi do niego to, że jednak może to nie on powinien decydować o życiu ludzkim i że Bóg w jego życiu zajmuje miejsce znaczące.
Raskolnikow to człowiek o niespójnej i nierozwiniętej osobowości, który swoje braki, niedoskonałości i kompleksy stara się tuszować poprzez uznanie siebie za kogoś lepszego od innych. Przez to zatracił poczucie realizmu i dokonał zbrodni, która zmieniła jego życie, nastawienie do świata i do siebie samego oraz pozwoliła mu na prawidłowy rozwój osobowości i rozwój moralny. Jego historia pokazała, że ludzie o podobnej osobowości nie mają szans przetrwania w realnym świecie i albo się zmienią, albo zginą.