Funkcje biologiczne pierwiastków i ich związków. IV Krzem, kwasy krzemowe, silikony

423

Biological function of some elements and their compounds.
IV. Silicon, silicon acids, silicones

Puzanowska-Tarasiewicz H., Kuźmicka L., Tarasiewicz M.

Higher School of Cosmetology and Protection of Health in Bialystok,
Poland, Department of Chemistry Sciences

The review is devoted for the occurance, meaning of silicon and
their compounds, especially silicon acids and silicones. Silicon par-
ticipates in biosynthesis of collagen, the basic component of con-
nective tissue. It strengthens and makes the walls of blood vessels
more flexible, diminishes capillaries permeability, accelerates healing
processes, has a sebostatic activity, strengthens hair and nails. This
element has a beneficial effect on phosphorylation of proteins sac-
charides, and nucleotides. It is also essential for the formation of
cytoskeleton and other cellular structures of mechanical or supporti-
ve function. Silicon is an initial substrate for obtaining silicones. The-
se are synthetic polymers, in which silicon atoms are bound by oxy-
gen bridges. They are used in almost all kinds of products due to
their most convenient physical and chemical properties: moistening
and film-forming, giving liquid form increasing solubility. Silicon acids
form colloid gel, silica gel, with absorptive abilities, like active car-
bon.

Key words: silicon, silicon compounds, properties, application

Pol. Merk. Lek., 2009, XXVII, 161, 423

Funkcje biologiczne pierwiastków i ich związków.
IV. Krzem, kwasy krzemowe, silikony

HELENA PUZANOWSKA-TARASIEWICZ, LUDMIŁA KUŹMICKA, MIROSŁAW TARASIEWICZ

Wyższa Szkoła Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Białymstoku, Zakład Nauk Chemicznych, kierownik: prof. dr hab. H. Puzanowska-Tarasiewicz

Funkcje biologiczne pierwiastków i ich związków. IV. Krzem,
kwasy krzemowe, silikony

Puzanowska-Tarasiewicz H., Kuźmicka L., Tarasiewicz M.

Wyższa Szkoła Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Białymstoku,
Zakład Nauk Chemicznych

W pracy opisano występowanie i znaczenie wybranych związków krze-
mu – kwasy krzemowe i silikony. Krzem uczestniczy w biosyntezie ko-
lagenu, podstawowego składnika tkanki łącznej. Wzmacnia i uelastycz-
nia ściany naczyń krwionośnych, zmniejsza przepuszczalność naczyń
włosowatych, przyśpiesza procesy gojenia, wzmacnia włosy i paznok-
cie. Pierwiastek ten korzystnie wpływa na fosforylację białek, cukrów i
nukleotydów. Jest niezbędny do tworzenia cytoszkieletu i innych struk-
tur komórkowych o funkcji mechanicznej lub podporowej. Krzem jest
produktem wyjściowym do otrzymywania silikonów. Silikony są synte-
tycznymi polimerami, w których atomy krzemu są połączone mostkami
tlenowymi. Są one obecne prawie we wszystkich produktach ze wzglę-
du na swoje bardzo korzystne właściwości fizykochemiczne, np. zwil-
żające i filmotwórcze, nadające płynność, zwiększające rozpuszczal-
ność. Kwasy krzemowe tworzą formę koloidalnego żelu, który po wy-
suszeniu stanowi żel krzemionkowy zwany silikażelem o dużych wła-
ściwościach chłonnych, podobnie jak węgiel aktywny.

Słowa kluczowe: krzem, związki krzemu, właściwości, zastosowa-
nie

Pol. Merk. Lek., 2009, XXVII, 161, 423

Podstawowym sposobem utrzymywania zdrowia jest prawi-
dłowe odżywianie oraz dostarczanie organizmowi makro- i
mikroskładników, witamin, soli mineralnych. Spośród około
30 pierwiastków chemicznych spotykanych powszechnie w
organizmie człowieka, sześć z nich – węgiel i wodór, tlen,
azot, siarka i fosfor nazywamy pierwiastkami biogennymi lub
budulcowymi. Zawartość różnych pierwiastków w organizmie
człowieka zależy od dawki, sposobu wchłaniania, szybkości
wydalania, a także od sposobu odżywiania. Większość z pier-
wiastków reaguje z grupami sulfhydrylowymi, karboksylowy-
mi i fosforanowymi różnych ligandów biologicznych. Procesy
zachodzące w komórce zależą od stopnia powinowactwa pier-
wiastków do ligandów, a także od ich ilości.

Uwzględniając ilościowe różnice w występowaniu poszcze-

gólnych pierwiastków podzielono je na makroelementy (C, H,
O, N, S, P, K, Ca, Mg, Na, Cl), mikroelementy (Si, Fe, Cu, Zn,
Mn, Mo, Co, Cr, Ni, Sn, V, B, I, F) oraz ultramikroelementy (Se,
Ra, Ag, Au) [12]. Makro- i mikroelementy są niezbędne w two-
rzeniu i funkcjonowaniu struktur komórkowych i przebiegu wie-
lu procesów fizjologiczno-metabolicznych. Część z tych pier-
wiastków w postaci jonowej spełnia różnorodne funkcje fizyko-
chemiczne w komórkach, np. osmotyczną, elektrolityczną, trans-
portową, buforującą, neutralizującą, kompleksującą, detoksy-
kacyjną, transmitującą sygnały komórkowe i inne [2, 3].

KRZEM – WYSTĘPOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI

Krzem, obok tlenu, jest najbardziej rozpowszechnionym pier-
wiastkiem w otaczającym nas środowisku. W organizmie ludz-

kim znajduje się około 0,0068% krzemu, głównie w szkliwie
zębów, włosach, skórze, tkance łącznej, ścięgnach, płucach,
mięśniach gładkich i węzłach chłonnych [4]. Ilość krzemu
zawarta w skórze i niezmienionej chorobowo aorcie oraz tęt-
nicy człowieka maleje z wiekiem. Największe stężenie tego
pierwiastka występuje w skórze noworodków. W tkankach
ludzi i zwierząt krzem występuje w różnych formach – jako
kwas ortokrzemowy (H

4

SiO

4

), przenikający przez ściany ko-

mórek i łatwo wydalany z organizmu, oraz w postaci nieroz-
puszczalnych polimerów – kwasów polikrzemowych i poli-
krzemianów.

Krzem w roślinach występuje głównie w postaci mono-

merycznego kwasu metakrzemowego (H

2

SiO

3

) lub nieroz-

puszczalnej krzemionki (SiO

2

×nH

2

O). Produktami bogatymi

w krzem są skrzyp polny, rdest ptasi, poziewnik wąskolistny,
ryż brązowy, cebula, czerwone buraki, jęczmień, owies, ziem-
niaki, kukurydza oraz całe ziarna pszenicy [4]. Pierwiastek ten
występuje także w wodzie, gdyż skały zawierające krzem, ule-
gając procesom erozji, są stałym źródłem krzemu w wodach
rzek i strumieni, np. wody gruntowe zawierają od 3,5 do 28
mg/dm

3

. Zawartość krzemu w wodzie zależy od jej pochodze-

nia. Największe stężenie tego pierwiastka występuje w wo-
dach pochodzenia wulkanicznego, bardzo twardych i pocho-
dzących z pokładów wapiennych. Źródłem krzemu jest woda
pitna, która zawiera rozpuszczone krzemiany alkaliczne so-
dowe i potasowe, z których w żołądku może tworzyć się mo-
nomer Si(OH)

4

. Stężenie tego pierwiastka zależy od budowy

geologicznej podłoża występującego na danym obszarze.

Do prawidłowego funkcjonowania organizmu niezbędna

jest dzienna dawka krzemu wynosząca 0,15-0,25 mg/kg m.c..

H. Puzanowska-Tarasiewicz, L. Kuźmicka, M. Tarasiewicz

424

Krzem dostaje się do przewodu pokarmowego w postaci
kwasu ortokrzemowego, bądź nierozpuszczalnej krzemion-
ki. W dwunastnicy i w początkowym odcinku jelita następuje
wchłanianie związków krzemu, w wątrobie zaś – jego maga-
zynowanie. Za gospodarkę krzemem odpowiedzialna jest
grasica.

Krzem jest niezbędnym mikroelementem dla człowieka

[4,6]. Według Woronkowa [16], krzem, konkurując z kwasem
ortofosforowym, odgrywa istotną rolę w biosyntezie nukle-
otydów DNA, RNA i może tworzyć analog kwasu adenozy-
notrifosforowego. Jest on niezbędny do prawidłowego two-
rzenia się kolagenu, w którym krzem związany jest poprzez
tlen w łańcuchu węglowym cząsteczek mukopolisacharydów
-Si-O-C- w postaci estro- lub mukopolisacharydów kwasu
krzemowego. Krzem może wiązać kwasowe fragmenty mu-
kopolisacharydów z cząsteczkami białka i spełniać ważną
funkcję strukturalną. Poza funkcją strukturalną, krzem może
też pełnić funkcję matrycotwórczą oraz katalityczną w sto-
sunku do enzymów odpowiedzialnych za kalcyfikację kości
[6]. Jest on składnikiem kompleksów białkowo-glikozoami-
noglikanowych i bierze udział w procesach kalcyfikacji (uwap-
nieniu kości) [4].

Niedobór krzemu może wywoływać wiele zaburzeń w or-

ganizmie człowieka, m.in. może być przyczyną upośledzo-
nej syntezy kolagenu, co objawia się różnymi deformacjami i
niedorozwojem kości, chrząstek i stawów [4]. Zaburzenia
metabolizmu związków krzemowych w organizmie prowadzą
do takich procesów patologicznych, jak: cukrzyca, gruźlica,
kamica nerkowa, arterioskleroza, choroby nowotworowe, oraz
do obniżenia odporności immunologicznej. Brak tych związ-
ków może wywołać zmiany w tkance łącznej powodujące
różnego rodzaju choroby skórne – dermatozy [7].

ZWIĄZKI KRZEMU

Wchłonięty drogą oddechową dwutlenek krzemu – SiO

2

wywołuje pylicę oddechową. Charakteryzuje się ona włók-
nieniem tkanki płucnej typu kolagenowego. Dlatego szko-
d l i w e dla zdrowia są różne odmiany azbestu –
Ca

2

Mg

5

(Si

4

O

11

)

2

(OH)

2

, odznaczającego się włóknistą struk-

turą [5]. Włókna azbestu mogą dostawać się do płuc, gdzie
są absorbowane. Ostatecznie może powstać wokół nich tkan-
ka bliznowata, co powoduje chorobę zwaną pylicą azbesto-
wą i zwiększoną podatność na raka płuc [8].

Metabolizm krzemu w organizmie jest kontrolowany przez

hormon gruczołu tarczycowego i kory nadnerczy, zaś w go-
spodarce ustrojowej krzemem, zasadniczą rolę spełniają
nerki. Krzem jest wydalany z moczem w formie jonu orto-
krzemianowego -SiO

4

4-

, związanego z kationem wapnia i

magnezu. Podwyższone stężenie tego pierwiastka w moczu
może być czynnikiem patogenetycznym w powstawaniu ka-
micy nerek i układu moczowego [4].

Krzem – pierwiastek nieodzowny dla każdego żyjącego

organizmu – od wielu pokoleń był znany i wykorzystywany
przez medycynę ludową. Wywary z ziół niesuszonych o du-
żej zawartości krzemu były stosowane do leczenia różnych
stanów zapalnych, trądzika różowatego, schorzeń skóry, grzy-
bic, łupieżu, kruchości paznokci, wypadania włosów i in. Nie-
które rośliny niesuszone zawierają rozpuszczalne związki
krzemu, które po spożyciu mogą dyfundować przez błony
śluzowe do krwioobiegu. Przypuszcza się, że w żołądku w
obecności kwasu solnego i innych kwasów żołądkowych
wyługowane ze spożytych roślin związki krzemu przekształ-
cają się w monomer kwasu ortokrzemowego, który łatwo dy-
funduje przez błony śluzowe do krwioobiegu. Monomer
Si(OH)

4

łatwo ulega kondensacji i może tworzyć wiele związ-

ków łańcuchowych, płaszczyznowych i przestrzennych, któ-
re, ze względu na swą wielkość, nie mogą dyfundować przez
błony śluzowe [10].

Krzem usuwa z komórek toksyczne substancje, poprawia

kondycję tkanki łącznej, wzmacnia zdolność obronną orga-

nizmu przeciw zakażeniom, zwiększa wytrzymałość tkanki
kostnej i zapobiega przedwczesnemu starzeniu się całego
organizmu człowieka. Likwiduje podrażnienia i stany zapal-
ne na skórze – szczególnie w okolicy szyi i ust, poprawia
wygląd skóry, zapobiega przedwczesnemu zwiotczeniu skó-
ry. Usuwa także stany zapalne w żołądku i pęcherzu moczo-
wym, ból w pasie spowodowany niedoborem kwasu krzemo-
wego, ogranicza wypadanie włosów i przyspiesza ich wzrost,
zwiększa wytrzymałość paznokci i wpływa na ich wzrost.

Podstawowymi związkami krzemu są kwasy: ortokrzemo-

wy H

4

SiO

4

i metakrzemowy H

2

SiO

3

, popularnie zwane uwod-

nioną krzemionką lub żelem krzemionkowym SiO

2

×nH

2

O.

Kwasy krzemowe znajdują powszechne zastosowanie,

gdyż leczą:
– wszelkiego rodzaju stany zapalne, rany i oparzenia skóry

(w tym i oparzenia słońcem),

– uszkodzenia skóry – trądzik młodzieńczy, pęcherze, od-

gnioty, odleżyny na ciele,

– nadmierną potliwość kończyn (rąk i nóg), swędzenie skóry,
– stany zapalne jamy ustnej, krwawienie dziąseł, uszkodze-

nia od protez zębowych oraz stany kataralne nosa.
Związki krzemu, a głównie kwas krzemowy jest wybiór-

czym ligandem jonów glinowych, dzięki temu pełni on funk-
cję ochronną wobec tkanki mózgowej. Odpowiednie stęże-
nie krzemu zapobiega uszkodzeniu ośrodkowego układu
nerwowego przez jony glinu oraz odkładaniu się złogów lipi-
dowych w tętnicach (obniża się stężenie jedno- i wieloniena-
syconych kwasów tłuszczowych w surowicy [9] i powoduje
zahamowanie powstawania zmian miażdżycowych) [4].

Niedobór krzemu może wywołać wiele chorób, a także „po-

marszczyć” nam skórę. Gdy organizmowi brakuje krzemu,
skóra szybciej się starzeje, pękają paznokcie, wypadają wło-
sy, kości stają się kruche, osłabiają się ściany naszych naczyń
krwionośnych i łatwiej zapadamy na choroby wirusowe.

Za właściwe przyswajanie i przetwarzanie krzemu odpo-

wiada grasica, która z wiekiem zanika w naszym organizmie
i w efekcie szybciej zaczynamy się starzeć. Żeby podrato-
wać zdrowie i urodę, powinniśmy właściwie się odżywiać, czyli
jeść chleb z ziarnami zbóż, warzywa bulwiaste, nieprzetwo-
rzone otręby, płatki owsiane oraz mleko wszystkich ssaków i
produkty przetworzone z mleka. A większość z nas spożywa
dużo mięsa i jego przetworów, a w nim krzemu prawie nie
ma. Nie znajdziemy go też w zakwaszonej wodzie pitnej. Mało
tego pierwiastka zawierają ryby, drób i sery. Poza tym do
krwi dostaje się zaledwie 30-50% krzemu, który przyjmuje-
my z pożywieniem.

SILIKONY

Silikony to nowoczesne syntetyczne materiały polimerowe o
unikatowych właściwościach. Głównym ich składnikiem są
wielkocząsteczkowe związki krzemoorganiczne – polisilok-
sany [10]. W ostatnich latach rozwinęła się produkcja polisi-
loksanów z większymi podstawnikami – liczącymi od kilku do
kilkudziesięciu atomów węgla o strukturach prostych (I), roz-
gałęzionych (II), bądź cyklicznych (III).

I

n

R

R

R

R

R

R

R

R

Si

O

O

Si

Si

II

Si

R

R

R

O

O

R

R

R

Si

Si

H

R

Funkcje biologiczne pierwiastków i ich związków. IV Krzem, kwasy krzemowe, silikony

425

Silikony nie rozpuszczają się w wodzie. Ich rozpuszczal-

ność w rozpuszczalnikach organicznych jest uzależniona od
charakteru podstawnika R. Zaliczane są one do substancji
praktycznie nietoksycznych. Podlegają zarówno degradacji
środowiskowej (ekodegradacji), jak też degradacji mikrobio-
logicznej (biodegradacji) do produktów bezpiecznych [11].

Do najważniejszych obszarów bezpośredniego kontaktu

człowieka z polimerami silikonowymi zaliczamy leki, środki
medyczne, żywność oraz kosmetyki [12]. W medycynie, prze-
myśle farmaceutycznym i spożywczym stosuje się najczę-
ściej polidimetylosiloksany (PDMS) o strukturze liniowej (oleje
i kauczuki metylosilikonowe). W latach 80. XX wieku podjęto
badania nad oddziaływaniem fizjologicznym PDMS. W kon-
takcie ze skórą nie stwierdzono działania alergicznego i draż-
niącego (jedynie możliwe przejściowe podrażnienie oczu)
[12], natomiast w przypadku zastosowania PDMS jako bio-
materiału w implantach piersi, po upływie około 3-4 lat po
jego wszczepieniu w wątrobie i surowicy pacjentek stwier-
dzono krzemoorganiczne produkty biodegradacji krzemu [13],
silikony bowiem wykazują wysoką aktywność powierzchnio-
wą. Na powierzchni implantu silikonowego może istnieć war-
stwa zaabsorbowanych mikroorganizmów (bakterie, grzyby,
drożdże) i w ten sposób powierzchnia implantu może stać
się przyczyną infekcji. Reakcją obronną na obecność mikro-
organizmów jest mobilizacja systemu immunologicznego.
Jednocześnie drobnoustroje obecne na powierzchni silikonu
mogą powodować degradację materiału implantu i prowa-
dzić do bezpośredniego kontaktu silikonu z tkankami organi-
zmu.

Różne odmiany silikonów, od dawna stosowane w medy-

cynie i weterynarii, w większości są obojętne fizjologicznie i
dają się łatwo sterylizować w dość wysokiej temperaturze (do
200°C). Wykorzystując te związki jako materiały rozróżnia się
wiele form ich kontaktu z żywym organizmem, a mianowicie:
– kontakt krótkotrwały, pośredni (opakowania leków, krwi,

przewody w urządzeniach do transfuzji, igły do pobiera-
nia materiału biologicznego),

– kontakt czasowy ze środowiskiem wewnętrznym (dreny,

sączki, cewniki, opatrunki, protezy kończyn),

– kontakt ciągły bezpośredni z wewnętrznymi organami (im-

planty piersi, sztuczne zastawki serca, endoprotezy sta-
wów łokciowych, protezy naczyniowe, materiały do ope-
racji plastycznych).
Od 1946 roku szerokie zastosowanie w medycynie i wete-

rynarii znajdują oleje silikonowe – o łańcuchach prostych lub
rozgałęzionych, złożone z kilku do kilku tysięcy atomów krze-
mu połączonych z dwoma podstawnikami organicznymi:

– w dermatologii – składniki maści i kremów ochronnych

(maści silikonowe dają bardzo dobre wyniki w leczeniu
odleżyn, wyprysków uczuleniowych, dermatoz zawodo-
wych, owrzodzeń, ran pooperacyjnych),

– do leczenia oparzeń (opatrunki z tiulu nasyconego ole-

jem silikonowym łagodzą ból, działają przeciwobrzękowo,
wysuszająco, ograniczają możliwość zakażenia, przyśpie-
szają tworzenie się naskórka i chronią go przed działa-
niem bakterii),

– do preparowania nici chirurgicznych,
– jako smary w torebkach stawowych kończyn dolnych i w

przypadku schorzeń reumatycznych,

– w diagnostyce rentgenowskiej – zwłaszcza przewodu po-

karmowego (zawiesinę BaSO

4

sporządza się w emulsji

oleju metylosilikonowego) [14].
W medycynie i weterynarii znajdują od dawna zastoso-

wanie kauczuki silikonowe i otrzymane z nich gumy o kon-
systencji ciekłej lub stałej. Są to materiały, których zasad-
niczym składnikiem są wielkocząsteczkowe poli(diorga-
no)siloksany o strukturze bardzo długich łańcuchów poli-
siloksanowych zakończonych w większości grupami sila-
nolowymi, z dwiema grupami organicznymi przy każdym
atomie krzemu [14].

Oto zastosowanie kauczuków silikonowych: cewniki, dre-

ny, sondy, części różnych medycznych aparatów i urządzeń,
węże i kształtki z gum silikonowych, w oksygenatorach krwi,
maseczkach tlenowych, mieszkach respiratorów, aparatach
do narkozy, urządzeniach do dializy, do pobierania i transfu-
zji krwi, w stomatologii do zdejmowania odcisków, przy pro-
dukcji protez uzębienia, w ortopedii jako wkładki korygujące
i poprawiające komfort chodzenia, w salach operacyjnych,
do powlekania tkanin (wodoodporne, bardzo trwałe), w pe-
diatrii – jako smoczki. Wśród innych zastosowań silikonów
trzeba wymienić farmację i kosmetykę, gdzie są one stoso-
wane jako surowce do syntezy farmaceutyków i kosmetyków
[15]. Znane są farmaceutyki i kosmetyki krzemoorganiczne.
Przykładowo w produktach do pielęgnacji skóry i w środkach
promieniochronnych silikony konkurują z olejami, woskami i
tłuszczami. Silikony stwarzają również nowe, niespotykane
dotychczas możliwości [15]. Jako preparaty ochronne nie wy-
kazują tłustego i lepkiego uczucia. Są to związki bezbarwne
i klarowne.

PODSUMOWANIE

Z przedstawionego przeglądu wynika, że żaden organizm,
żadna materia żywa nie może egzystować bez związków krze-
mu. Krzem jest niezbędny w procesach metabolicznych or-
ganizmu. Pełni rolę katalizatora w wielu procesach życiowych.
Bez niego niemożliwy jest rozwój organizmu. Przypuszcza
się, że na prawidłowe stężenie krzemu ma wpływ grasica,
przy czym stężenie krzemu jest różne w różnych tkankach
(najwięcej znajduje się go w tkance łącznej, skórze, ścię-
gnach, naczyniach krwionośnych, a także w sercu). Z wie-
kiem następuje jednak „odkrzemienie” organizmu i koniecz-
na jest suplementacja [16].

Ostatnio naukowcy z Uniwersytetu w Kalifornii opraco-

wali technologię produkcji nanocząstek porowatego krzemu,
które wstrzyknięte do organizmu znajdują komórki nowotwo-
rowe i dostarczają do nich leki.

PIŚMIENNICTWO

1 . Borawska A.: Era silikonów. Wiad. Drogistowskie, 1996, 3, 24-25.

2. Czerpak R., Jabłońska-Trypuć A.: Aktywność biologiczna pierwiastków

w aspekcie fizjologii skóry i aplikacji w kosmetyce. Cz. I. Makroelementy.
Pol. J. Cosmetol., 2007, 10, 222-233.

3. Czerpak R., Jabłońska-Trypuć A.: Aktywność biologiczna pierwiastków

w aspekcie fizjologii skóry i aplikacji w kosmetyce. Cz. II. Mikroelementy.
Pol. J. Cosmetol., 2008, 11, 9-24.

4. Dejneka W., Łukasiak J.: Krzem – źródło zdrowej cery. Pol. J. Cosmetol.,

2005,2, 107-114.

Si O

Si O

O

Si

H

3

C

CH

3

CH

3

CH

3

CH

3

CH

3

CH

3

CH

3

CH

3

CH

3

CH

3

CH

3

CH

3

CH

3

Si O

O

Si

Si

gdzie: R – podstawnik alifatyczny (łańcuchowy) lub aroma-

tyczny (cykliczny),

n – liczba jednostek silanolowych w polimerze.

III

O

R

R

R

Si

O

R

R

Si

O

R

Si

Zastosowania olejów silikonowych:

– w sterylizatorach olejowych, pracujących w temperaturach

do 200°C, wykorzystywanych do szybkiej sterylizacji in-
strumentów chirurgicznych i stomatologicznych,

H. Puzanowska-Tarasiewicz, L. Kuźmicka, M. Tarasiewicz

426

5. Jones L., Atkins P.: Chemia ogólna. Wyd. Naukowe, PWN Warszawa,

2004.

6. Kabata-Pendias A., Pendias H.: Biogeochemia pierwiastków śladowych.

Wyd. Nauk. PWN. Warszawa, 1999.

7. Kossovsky N., Frejman C.J.: Physicochemical and immunological basis

of silicone pathophysiology. J. Biomater. Sci. Polimer. Edn., 1955, 7, 101-
113.

8. Łukasiak J., Dorosz A., Prokopowicz M. i wsp.: Degradacja silikonów sto-

sowanych do produkcji kosmetyków. Pol. J. Cosmetol., 2002, 3, 193-202.

9. Mojsiewicz-Pieńkowska K., Łukasiak J.: Czy powinniśmy obawiać się

silikonów obecnych w kosmetykach. Pol. J. Cosmetol., 2003, 3, 176-
187.

10. Najda J., Gmiński J.: Krzem – metaboliczne aspekty wpływu na organizm

ludzki. Przegl. Lek., 1990, 47, 756-759.

11. Najda J., Gmiński J.: Krzem w patofizjologii ośrodkowego układu nerwo-

wego. Polski Tyg. Lek., 1992, 57, 459-460.

12. Nogowska M., Jelińska A., Muszalska I., Stanisz B.: Funkcje biologiczne

makro- i mikroelementów. Farm. Polska, 2000, 56, 995-1001.

13. Oborska A., Sikora M.: Silikonowa kosmetyka. Nowości w kosmetyce.

Les Nouvelles Esthétiques, 2006, 47, 82-83.

14. Pfleiderer B., Akerman J.L., Garrido L.: Migration and degradation of free

silikon gel - filled implants after long term implantation. Magn. Reson.
Med., 1993, 30, 534-544.

15. Rościszewski P., Zielecka M.: Silikony, właściwości i zastosowanie. Wyd.

Nauk. PWN. Warszawa, 2002.

16. Woronkow M.G., Zielczan G.J., Lukiewicz E.R.: Krzem i życie. Zinatnie.

Ryga, 1978.

Otrzymano 14 maja 2009 r.
Adres: Helena Puzanowska-Tarasiewicz, Wyższa Szkoła Kosmetologii i Ochro-
ny Zdrowia w Białymstoku, 15-875 Białystok ul. Krakowska 9, Tel.: 085 749
94 30, e-mail: [e-mail]

IV Kongres Polskich Towarzystw Naczyniowych

22-24 kwietnia 2010 r. Rawa Mazowiecka

Hotel OSSA

Program naukowy kongresu będzie obejmował problematykę dostępów naczyniowych dla celów

hemodializy, powikłań po operacjach naczyniowych i wewnątrznaczyniowych, profilaktyki

przeciwzakrzepowej w chirurgii naczyniowej i wewnątrznaczyniowej, chirurgii naczyniowej

u dzieci, angiopatii nadciśnieniowej, zapalenia naczyń, malformacji naczyniowych oraz zespołu

stopy cukrzycowej.

Podczas kongresu zorganizowane zostaną kursy chirurgii tętnic i żył obwodowych oraz kursy

w zakresie zabiegów wewnątrznaczyniowych na symulatorach.

Organizator: Polskie Towarzystwo Angiologiczne, Sekcja Radiologii Zabiegowej Polskiego

Lekarskiego Towarzystwa Radiologicznego oraz Polskie Towarzystwo Chirurgii Naczyniowej

Biuro organizacyjne: ul. Noakowskiego 4 lok. 8, Warszawa

tel.: [phone], faks: 22 827 09 75

e-mail: [e-mail]; http://www.ptchn.pl/aktualnosci/Komunikat%202.pdf