142

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 142-145

Analiza uzale¿nienia od nikotyny, motywacji do zaprzestania

palenia i nara¿enia na palenie bierne wœród studentów

Akademii Medycznej w Lublinie

Analysis of nicotine addiction and motivation to give up smoking as well as evaluation

of exposure to passive smoking among students of Medical University in Lublin

K

ATARZYNA

W

ÓJTOWICZ

-C

HOMICZ

, M

A

£GORZATA

K

OWAL

, M

AGDALENA

K

OWALSKA

, B

ARBARA

N

IERADKO

-I

WANICKA

, A

NDRZEJ

B

ORZÊCKI

Katedra i Zak³ad Higieny Akademii Medycznej im. Prof. Feliksa Skubiszewskiego w Lublinie

Katedra Rozwoju Biologicznego Cz³owieka, Zak³ad Higieny i Promocji Zdrowia, Zamiejscowy Wydzia³ w Bia³ej Podlaskiej Akademii

Wychowania Fizycznego w Warszawie

Introduction. Almost every third adult Pole is smoking cigarettes which

causes that many people are exposed to passive smoking.
Aim. Evaluation of nicotine addiction and motivation to give up smoking

between students of Medical University in Lublin. We also assessed the

exposure to passive smoking.
Material and methods: Studies were conducted in the academic year

2006/2007 on 425 students of Medical University of Lublin, including

170 men and 255 women. Participation in the studies was voluntary

and anonymous and choice of respondents was random. In order to

collect all the necessary data, questionnaire consisting of different

parts was made, including test of Fageström and Schneider.
Results and conclusions. 1) Frequency of smoking among students of

medicine was similar to the smoking frequency among adult people in

Poland. 2) High exposure to passive smoking among students suggested

the necessity of introducing additional prevention strategies that could

help to avoid contact between cigarette smoke and non-smokers. 3)

High awareness of harmful effects of smoking was not paralleled by

correct attitude to smoking among the questioned group.

Key words: nicotine dependence, passive smoking, students of medicine

Wstêp. Prawie co trzeci doros³y Polak pali papierosy, co powoduje

nara¿enie wielu osób na palenie bierne.
Cel pracy. Analiza uzale¿nienia od nikotyny i motywacji do zaprzestania

palenia wœród studentów Akademii Medycznej oraz ocena nara¿enia na

palenie bierne.
Materia³ i metoda. Badaniem objêto 425 (170 mê¿czyzn i 255 kobiet)

studentów Akademii Medycznej w Lublinie w roku akademickim 2006/

2007. Udzia³ w badaniach by³ dobrowolny i anonimowy, a dobór

respondentów losowy. W celu zebrania niezbêdnych informacji

opracowano ankietê, która m.in. zawiera³a test Fageström’a i test

Schneider.
Wyniki i wnioski. 1) Czêstoœæ palenia papierosów wœród studentów

by³a podobna do rozpowszechnienia tego na³ogu w populacji osób

doros³ych w Polsce. 2) Powszechne nara¿enia na palenia bierne wœród

studentów sugeruje koniecznoœæ zastosowania dodatkowych dzia³añ

profilaktycznych, które pozwoli³yby osobom niepal¹cym unikaæ kontaktu

z dymem papierosowym. 3) Wysoka œwiadomoœæ szkodliwoœci palenia

nie jest równoznaczna z w³aœciw¹ postaw¹ wobec palenia.

S³owa kluczowe: uzale¿nienie od nikotyny, palenie bierne, studenci

medycyny

Adres do korespondencji / Address for correspondence
Katarzyna Wójtowicz-Chomicz

Katedra i Zak³ad Higieny Akademii Medycznej w Lublinie

ul. Radziwi³³owska 11, 20-080 Lublin, tel. [phone]

e-mail: [e-mail]

© Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 142-145

www.phie.pl

Nades³ano: 20.01.2008

Zakwalifikowano do druku: 28.03.2008

Wstêp

Palenie tytoniu nara¿a organizm palacza na

wp³yw ponad 4000 szkodliwych substancji. Ich dzia-

³anie nie jest ograniczone jedynie do palaczy tytoniu,

ale tak¿e dotyczy wszystkich tych osób, które przeby-

waj¹ w pomieszczeniach, gdzie wystêpuje dym tyto-

niowy. Wszystkie zwi¹zki zawarte w dymie tytonio-

wym wywieraj¹ szkodliwy wp³yw na ca³y organizm

jak na poszczególne narz¹dy. Te same skutki, co pale-

nie papierosów wywiera bierne wdychanie dymu ty-

toniowego [1,2]. Nie nale¿y, wiêc zapominaæ o pale-

niu biernym, zyska³o ono nawet nazwê naukow¹: “se-

cond hand smoker”, co dos³ownie oznacza: „palacz

z drugiej rêki”. Istnieje specjalistyczne nazewnictwo

dla dwóch typów strumienia dymu papierosowego:

side-stream smoke – strumieñ boczny tl¹cego siê pa-

pierosa i main-stream smoke – dym tytoniowy inha-

lowany przez palacza.

Dym tytoniowy tworzy siê w procesie nieca³ko-

witego spalenia liœci tytoniu. Sk³ada siê z fazy gazo-

wej oraz rozproszonych w niej cz¹steczek sta³ych.

Dym strumienia g³ównego pochodzi z czêœci ustnej

143

Wójtowicz-Chomicz K. Analiza uzale¿nienia od nikotyny, motywacji do zaprzestania palenia i nara¿enia na palenie ...

papierosa podczas „poci¹gania”. Dym bocznego stru-

mienia jest wydzielany pomiêdzy „poci¹gniêciami’’

ze sto¿ka spalania oraz z czêœci ustnej [3]. Dym tyto-

niowy pochodz¹cy z obu strumieni znajduje siê w po-

mieszczeniu, w którym przebywaj¹ osoby pal¹ce.

Nara¿enie na dym przy mimowolnym jego wdycha-

niu jest mniejszy ni¿ podczas czynnego palenia. Nie

nale¿y jednak zapominaæ o czasie przebywania oso-

by niepal¹cej w zadymionym pomieszczeniu. Nie

pozostaje to bez wp³ywu na jej organizm. Pocz¹tko-

wo s¹dzono, ¿e palenie bierne wywo³uje jedynie efekt

dra¿nienia b³on œluzowych obecnie wiadomo jednak,

¿e palenie bierne ma takie same skutki jak palenia

czynne.

Nikotyna jest substancj¹ uzale¿niaj¹c¹. Podsta-

wowe kryteria definiuj¹ce uzale¿nienie to: przymus

u¿ywania, wp³yw na czynnoœci psychiczne oraz za-

chowania wzmacniane jej za¿ywaniem. Stosowanie

nikotyny spe³nia powy¿sze kryteria, poniewa¿ wywo-

³uje przymus palenia, przyczynia siê do polepszenia

nastroju oraz przewlekle motywuje do poszukiwa-

nia i za¿ywania produktów tytoniowych. Tolerancja

i uzale¿nienie fizyczne, objawiaj¹ce siê wyst¹pieniem

zespo³u abstynencyjnego po zaprzestaniu za¿ywania

œrodka uzale¿niaj¹cego stanowi¹ przyczynê silnego

wp³ywu wywieranego przez nikotynê na zachowania

zwi¹zane z paleniem [3].

Nikotynizm to problem interdyscyplinarny. Szko-

dy zdrowotne bêd¹ce nastêpstwem palenia papiero-

sów s¹ wielonarz¹dowe ale na pierwszy plan wysu-

waj¹ siê choroby uk³adu kr¹¿enia, choroby nowotwo-

rowe oraz przewlek³a obturacyjna choroba p³uc. Pa-

cjenci z chorobami odtytoniowymi w ró¿nym wieku

pojawiaj¹ siê u lekarzy wszystkich specjalnoœci od pe-

diatry po geriatrê. Ekonomiœci licz¹ wydatki zwi¹za-

ne z diagnozowaniem i leczeniem chorób wynikaj¹-

cych z palenia papierosów, a poradnie odwykowe lecz¹

uzale¿nienie. Subiektywne i fizjologiczne objawy ze-

spo³u odstawienia rozpoczynaj¹ siê zazwyczaj po 24

godzinach po zaprzestaniu palenia. Wiêkszoœæ obja-

wów nasila siê po 48 godzinach, a w okresie nastêp-

nych 3-4 tygodni ich natê¿enie stopniowo s³abnie.

G³ód nikotynowy, najbardziej charakterystyczny ob-

jaw zespo³u odstawienia, mo¿e siê jeszcze utrzymy-

waæ przez kilka miesiêcy. Podobnie, jak inne objawy

zespo³u odstawienia g³ód nikotynowy wystêpuje

z ró¿nym nasileniem o ró¿nych porach dnia. Naj-

s³abszy jest zaraz po przebudzeniu, najsilniejszy wie-

czorem.

Cel pracy

Analiza uzale¿nienia od nikotyny i motywacji do

zaprzestania palenia wœród przysz³ych lekarzy aktu-

alnie studentów Akademii Medycznej oraz ocena na-

ra¿enia na palenie bierne.

Materia³ i metoda

Badaniem objêto 425 studentów Akademii Me-

dycznej w Lublinie w wieku 21-24 lata, w roku aka-

demickim 2006/2007 (170 mê¿czyzn i 255 kobiet).

Udzia³ w badaniach by³ dobrowolny i anonimowy,

a dobór respondentów losowy. W celu zebrania nie-

zbêdnych informacji opracowano ankietê. Czêœæ

pierwsza obejmowa³a pytania o wiek, p³eæ, miejsce

zamieszkania, stany cywilny, sytuacjê ekonomiczn¹,

liczbê osób pal¹cych w rodzinie itp. Czêœæ druga za-

wiera³a w³aœciw¹ ankietê, czyli test Fageström’a i test

Schneider. Test Fageström’a [4] s³u¿y do oceny stop-

nia uzale¿nienia od nikotyny. Jest to 10-punktowy

kwestionariusz, w którym stopieñ uzale¿nienia od ni-

kotyny okreœla liczba uzyskanych punktów niski < 5

pkt, œredni 5-6 pkt, wysoki > 7 pkt. Test Schneider

czyli test motywacji do zaprzestania palenia zawiera

12 pytañ dotycz¹cych podejmowania prób rzucania

palenia oraz wiedzy na temat problemów pojawiaj¹-

cych siê podczas utrzymywania abstynencji. Wyniki

testu Schneider kwalifikowa³y przynale¿noœæ studen-

tów do dwóch grup. Pierwsza grupa – to osoby maj¹-

ce motywacjê do zaprzestania palenia, uzyska³y one

w teœcie 8 punktów i powy¿ej oraz druga grupa – bez

motywacji do zaprzestania palenia czyli osoby, które

uzyska³y w teœcie mniej ni¿ 8 punktów.

Wyniki i ich omówienie

Z prezentowanych badañ wynika, ¿e prawie

wszyscy studenci (97,8%) byli nara¿eni na palenie

bierne podczas ostatniego tygodnia. Czêœæ studen-

tów (64,9%) podczas przerwy weekendowej przeby-

wa³a w zadymionych pubach, kawiarniach czy dys-

kotekach przez kilka godzin. Czêœæ (33%) by³a nara-

¿ona na palenie bierne w domu przez pal¹cych rodzi-

ców lub rodzeñstwo. Osoby niepal¹ce, przebywaj¹ce

w towarzystwie palaczy, nara¿one s¹ na dym tytonio-

wy bêd¹cy kombinacj¹ bocznego strumienia dymu

tytoniowego powstaj¹cego w czasie tlenia siê papie-

rosa miêdzy zaci¹gniêciami oraz czêœci strumienia

g³ównego wydychanego do otaczaj¹cego powietrza

przez palacza [5]. Bior¹c po uwagê, ¿e obecnie uwa-

¿a siê, ¿e palenie bierne jest tak samo szkodliwe jak

palenie czynne, ankietowani studenci nale¿¹ do gru-

py ogromnego ryzyka rozwoju chorób tytoniozale¿-

nych.

Przeprowadzone badania wskazuj¹, ¿e pal¹cy

studenci stanowi¹ 27,0% badanej grupy, w tym 25,9%

to kobiety, a 28,8% mê¿czyŸni. Podobne wyniki uzy-

ska³a A. Walczak [6], K. Bu³awska [7], £. Krzych

[8]. Wœród osób pal¹cych 66,9% zapali³o pierwsze-

go papierosa na studiach, 24,3% w szkole œredniej,

pozostali (8,7%) pal¹ ju¿ od czasów szko³y podsta-

wowej. Na uwagê zas³uguje fakt, i¿ w niektórych uczel-

niach zagranicznych, w tym równie¿ medycznych,

144

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 142-145

odsetek palaczy jest du¿o ni¿szy [9], ni¿ na uczelni

lubelskiej. Warunki materialne oraz stan cywilny nie

mia³y wp³ywu na palenie papierosów przez m³odzie¿.

Równie¿ pochodzenie nie by³o czynnikiem ró¿nicu-

j¹cym palaczy. Wœród pal¹cych studenci pochodz¹cy

z miasta jak i ze wsi stanowili podobny odsetek pal¹-

cych (odpowiednio 27,8% i 24,2%). Nie bez wp³ywu

pozostaje zapewne fakt przebywania m³odzie¿y wœród

pal¹cej rodziny. Wœród pal¹cych studentów, rodziców

palaczy mia³o 50,4%. Powstawanie prawid³owych

zachowañ zdrowotnych rozpoczyna siê ju¿ w dzie-

ciñstwie. Najwiêksz¹ odpowiedzialnoœæ za ich kszta-

³towanie siê ponosz¹ rodzice, opiekunowie, a w na-

stêpnej kolejnoœci szko³y. Palenie tytoniu w obecno-

œci dzieci nie tylko nara¿a je na dzia³anie substancji

toksycznych ale powoduje jeszcze inne skutki. Ro-

dzice stanowi¹ dla dzieci czêsto idealizowany wzo-

rzec zachowañ. W wiêkszoœci przypadków palenie

tytoniu przez dzieci jest prób¹ naœladowania rodzi-

ców, sposobu trzymania papierosa, mimiki twarzy,

zaci¹gania siê dymem. Dzieci palaczy miedzy innymi

z tego powodu czêœciej staj¹ siê palaczami. Pal¹ po-

niewa¿ maj¹ ³atwiejszy dostêpu do papierosów ale te¿

z tego powodu, ¿e pal¹cy rodzice czêsto nie wyczu-

waj¹ dymu tytoniowego od swoich dzieci. Je¿eli za-

czynaj¹ cos zauwa¿aæ i zwracaæ dzieciom uwagê, to

ich argumenty nie s¹ przekonywuj¹ce poniewa¿ sami

pal¹.

Po przeliczeniu wszystkich punktów zdobytych

w teœcie Fageström’a okaza³o siê, ¿e do grupy s³abo

uzale¿nionej zakwalifikowa³o siê 43,5% studentów

(34,8% kobiet oraz 55,1% mê¿czyzn) (p=0,001);

grupa o œrednim uzale¿nieniu stanowi³a odpowied-

nio 20,9% (31,8% kobiety i 8,2% mê¿czyŸni)

(p=0,0001); 35,7% - to grupa o du¿ym stopniu uza-

le¿nienia, kobiety stanowi³y 33,4%, a mê¿czyŸni

36,7% (p=0,001). Wiadomo, ¿e osoby uzyskuj¹ce

> 7 pkt w teœcie je¿eli zdecyduj¹ siê na zerwanie z

na³ogiem bêd¹ prawdopodobnie wymaga³y dodatko-

wo farmakoterapii.

Nastêpnie przeanalizowano przyczyny sk³ania-

j¹ce studentów do palenia papierosów. Najczêstsza

przyczyna palenia wymieniana przez palaczy to: spo-

tkania towarzyskie – 40,9%, stres – 27,8% oraz przy-

jemnoœci – 31,3%. Podobne wyniki uzyska³a w swo-

jej pracy E. Pietryka-Micha³owska [10].

Zawartoœæ nikotyny w najczêœciej wypalanych

papierosach wynosi³a poni¿ej 0,9 mg wœród 66,9%

pal¹cych i 1,0-1,2 mg wœród 33,0% pal¹cych

(p=0,0001). ¯adna z osób pal¹cych nie deklarowa³a

palenia papierosów zawieraj¹cych powy¿ej 1,3 mg

nikotyny.

Po przeliczeniu punktów uzyskanych w teœcie

Schneidera motywacjê do zaprzestania palenia, czyli

uzyskanie 8 i powy¿ej punktów, zg³asza³o tylko 45,2%

studentów, pozosta³a grupa palaczy nie mia³a moty-

wacji do zaprzestania palenia. Niebezpieczeñstwem

zwi¹zanym z paleniem papierosów jest du¿a podstêp-

noœæ na³ogu. Zaledwie 22 osoby, które stanowi³y 7,1%

z grupy osób aktualnie niepal¹cych, rzuci³o palenie

w ci¹gu ubieg³ego roku. Wœród palaczy tylko 25,2%

próbowa³o rzuciæ palenie niestety bez skutku. Pozo-

sta³e osoby pal¹ce twierdzi³y, ¿e nie podejmowa³y ta-

kiej próby poniewa¿ w ka¿dej chwili bêd¹ mogli rzu-

ciæ palenie, je¿eli tylko zechc¹. Wydaje siê, ze studen-

ci nie zdaj¹ sobie sprawy z podstêpnoœci w³asnego

na³ogu. Podobne wyniki prezentuje T. Pietraszkie-

wicz [11].

Niepokoj¹cy jest fakt, ¿e pomimo specyfiki uczel-

ni, która promuje zdrowie, prawie 1/3 studentów pali

papierosy. Studenci medycyny wiedz¹ o szkodliwym

wp³ywie dymu tytoniowego na organizm. S¹ infor-

mowani o wp³ywie nikotyny na organizm cz³owieka

podczas wielu ró¿nych zajêæ, które odbywaj¹ siê w

trakcie 6-letnich studiów. Jak widaæ sama wiedza nie

wystarcza, aby powstrzymaæ siê od na³ogu. Pozostaje

postawiæ pytanie: jak uchroniæ m³odzie¿ przed na³o-

giem palenia? Skutecznej profilaktyki nie sposób re-

alizowaæ bez wsparcia rodziców, szko³y oraz pracow-

ników ochrony zdrowia. Dzia³ania na rzecz ochrony

m³odzie¿y przed skutkami na³ogu nikotynowego

wymagaj¹ wiêc wspó³pracy wielu œrodowisk. Nale¿y

wiêc wykorzystaæ ka¿d¹ okazjê, aby promowaæ zdro-

wy styl ¿ycia wœród ludzi m³odych. Nadziej¹ s¹ dekla-

racje studentów na przysz³oœæ; 80% studentów de-

klarowa³a odradzanie swoim pacjentom palenia ty-

toniu poprzez informowanie ich o negatywnych skut-

kach tego na³ogu. Obni¿enie liczby pal¹cych studen-

tów, którzy bêd¹ w przysz³oœci lekarzami do minimum

da³oby dobry przyk³ad dla pacjentów. Nale¿y pamiê-

taæ, ¿e najlepszym przyk³adem jest niepal¹cy lekarz.

Lekarz palacz traci bowiem wiarygodnoϾ jako tera-

peuta tego typu uzale¿nienia.

Wnioski

1. Czêstoœæ palenia papierosów wœród studentów

Akademii Medycznej w Lublinie jest podobna do

rozpowszechnienia tego na³ogu w populacji osób

doros³ych w Polsce.

2. Powszechne nara¿enia na palenia bierne studen-

tów Akademii Medycznej sugeruje konicznoœæ

zastosowania dodatkowych dzia³añ profilaktycz-

nych, które pozwoli³yby osobom niepal¹cym

unikaæ kontaktu z dymem papierosowym.

3. Wysoka œwiadomoœæ szkodliwoœci palenia nie jest

równoznaczna z w³aœciw¹ postaw¹ wobec pale-

nia wœród ankietowanej grupy.

145

Wójtowicz-Chomicz K. Analiza uzale¿nienia od nikotyny, motywacji do zaprzestania palenia i nara¿enia na palenie ...

1. Zatoñski W. Leczenie z uzale¿nienia od tytoniu. Fundacja

Promocja Zdrowia, Warszawa 1996.

2. P³a¿nik A. Alkohol, tytoñ i inne u¿ywki [w:] Janicki Z,

Rewerski W (red.): Med Natur Warszawa 1990, 162-

170.

3. Harrison TR i wsp. Interna Harrisona. Wyd Czelej Lublin

2001, t. II: 2333-2334.

4. Fagerström KO, Schneider NG. Measuring nicotine

dependence: a review of the Fagerström Tolerance

Questionnaire. J Behav Med 1989, 12: 159-182.

5. Wawrzyniak A i wsp. Lekarz rodzinny wobec problemu

nikotynizmu. Family Med & Primary Care Review 2005,

7, 3: 632-634.

6. Walczak M, Brzeszczañska K, Wawrzyniak A. Studenci I

i VI roku Wydzia³u Lekarskiego a nikotynizm. Ocena

sposobu uzale¿nienie i motywacji do zaprzestania palenia.

Pol Med. Rodz 2004, 6, 4: 1465-1471.

Piœmiennictwo / References

7. Bu³awska K, Talaga S, Lubañska-¯¹d³o B. Analiza

zachowañ zdrowotnych wœród m³odzie¿y studiuj¹cej

pielêgniarstwo i fizjoterapiê. Zdr Publ 2005, 115(3):

307-311.

8. Krzych £. Analiza stylu ¿ycia studentów Œl¹skiej Akademii

Medycznej. Zdr Publ 2004, 114(1): 67-70.

9. Skalska H i wsp. Use and evaluation of the Czech version

of SF-36 questionnaire self-reported Heath status of

medical students. Centr Eur J Public Health 2000, 8, 88.

10. Pietryka-Micha³owska E, Wdowiak L, Dreher P.

Zachowania zdrowotne studentów akademii medycznej.

II. Analiza spo¿ycia alkoholu, palenia papierosów,

za¿ywania narkotyków, picia kawy. Zdr Publ 2004, 114(4):

532-536.

11. Pietraszkiewicz T. Psychiczno-osobowoœciowe uwarun-

kowania na³ogu nikotynowego u studentów medycyny. Zdr

Publ 1992, 103: 423-429.