Uzależnienie od nikotyny

Nikotynę można przyjmować w różnorakiej formie, najbardziej popularną z nich, a zarazem najszybszą (jeśli chodzi o działanie) jest palenie papierosów – spalanie tytoniu i wdychanie dymu – pozwala na najszybsze wniknięcie nikotyny do organizmu.

Wprawdzie papierosy są najbardziej popularne, zwłaszcza te wytwarzane przemysłowo, ale niektórzy korzystają z samodzielnie skręconych, z fajek (również wodnych) czy cygar.

Obecnie ponad miliard ludzi na świecie regularnie pali papierosy! I trwa to już od około 7000 lat. Rozpowszechnienie palenia papierosów pochodzi z europejskiego poszukiwania i podboju Ameryki (gdzie tytoń był już znany). Europejczycy szybko przejęli zamiłowanie do nikotyny i rozprzestrzenili ją na całym świecie.

Postrzeganie palenia przez społeczeństwo zmienia się na przestrzeni lat. Począwszy od bycia wulgarnym przyzwyczajeniem, przez wyrafinowaną rozrywkę, po obecne spojrzenie na palenie – jak na śmiertelne zagrożenie dla zdrowia i życia.

W ciągu trzech ostatnich dekad XX wieku, głównie w krajach uprzemysłowionych, palenie stało się coraz bardziej tępione, i postrzegane jako praktyka szkodliwa dla zdrowia, zabijająca. Teraz już wiemy, że palenie jest jedną z głównych przyczyn wielu chorób. W związku z tym kilka państw znacznie podniosło podatki od wyrobów tytoniowych a w wielu z nich regularnie rozpoczynane są kampanie antynikotynowe.

W wielu krajach wprowadzono też przepisy zakazu palenia w miejscach publicznych – sklepach, restauracjach, pubach, barach, itp.

Według encyklopedii pwn: Nikotyna to „alkaloid występujący w różnych gatunkach tytoniu; małe dawki pobudzają czynność układu nerwowego, większe wywołują zatrucie i śmierć wskutek porażenia ośrodka oddechowego. Nikotyna powoduje zmiany nastroju – wywołuje uczucie przyjemności, które sprawia że osoba uzależniona nie chce, a w końcu nie może zrezygnować z dawki nikotyny.

W przypadku osób uzależnionych – odstawienie nikotyny powoduje nieprzyjemne objawy, które częściowo odchodzą w momencie podania dawki nikotyny, przez co tym bardziej trudno jest osobom uzależnionym zrezygnować z palenia. Według ekspertów – nikotynizm jest jednym z najtrudniejszych do przełamania uzależnień.

Objawy

Objawy nikotynizmu są kwestią indywidualną, podobnie jak czas jaki musi minąć by doszło do uzależnienia (niektórzy ludzie stają się całkowicie uzależnieni bardzo szybko). Oto kilka symptomów mogących świadczyć o uzależnieniu:

• Osoby nie mogące się powstrzymać, takie które dokonały w przeszłości co najmniej jednej poważnej próby rzucenia palenia – bezskutecznie – mogą być przekonane o swoim uzależnieniu od nikotyny.

• Osoby, u których występują objawy odstawienia - podczas próby rzucenia papierosów (zmiana łaknienia, napady złego humoru, drażliwość, słaba koncentracja, poczucie depresji i pustki, złość, frustracja, bezsenność, w niektórych przypadkach również biegunka lub zaparcia).

• Osoby, które nie przestają palić mimo pojawienia się problemów zdrowotnych – często palące nawet w przypadku rozwinięcia się chorób związanych z paleniem.

• Ci, którzy mimo pojawienia się zakazu palenia w ulubionych miejscach, lub braku przyzwolenia ze strony znajomych – po prostu zrezygnowali z przyjemności i spotkań z bliskimi na rzecz palenia.

Przyczyny

Dym tytoniowy zawiera – nikotynę, jak twierdzą eksperci ta substancja jest tak wciągająca jak narkotyki (typu: kokaina, etc). Nikotyna zwiększa uwalnianie neuroprzekaźników, które regulują zachowania i nastroju.

Neuroprzekaźnik jest substancją chemiczną, która jest uwalniana z komórek nerwowych i przekazywana do drugiej komórki nerwowej, komórki tkanek, narządów czy mięśni - jest neurologicznym posłańcem informacji z jednej komórki do drugiej.

Nikotyna powoduje uwalnianie dopaminy - neuroprzekaźnika, który daje ludziom poczucie przyjemności – to dopamina zwiększa uzależnienie, bo kojarzy czynność palenia z uczuciem przyjemności.

Wdychana nikotyna, trafia do mózgu w ciągu kilku sekund. Po zaciągnięciu się dymem tytoniowym u palaczy wzrasta tętno, poziom noradrenaliny i dopaminy - to wszystko powoduje podwyższenie nastroju oraz zwiększenie koncentracji. Niestety jakiś czas po ostatnim papierosie, poziom tych hormonów spada, pozostawiając u palacza uczucie lęku i rozdrażnienia.

Istnieją również inne fizyczne i psychologiczne czynniki wpływające na proces uzależnienia, takie jak:

• Niektóre momenty w ciągu dnia mogą wiązać się z większą chęcią do palenia -pierwsza kawa, przerwa w pracy czy też rutynowe zadania.

• Po posiłku - większość palaczy ma silniejszą potrzebę zapalenia papierosa bezpośrednio po jedzeniu.

• Alkohol - większość palaczy, którzy piją alkohol odczuwają większą przyjemność z łączenia –palenia tytoniu ze spożywaniem alkoholu.

• Niektóre miejsca – toalety, bary, puby, parkingi – potrafią (zazwyczaj w wyniku przyzwyczajeń) wywoływać potrzebę zapalenia.

• Palący znajomi – jeśli ludzie z którymi się spotykamy również palą, to najpewniej nie odmówimy sobie w ich towarzystwie „puszczenia dymka”.

• Stres - większość palaczy zwykle ma skłonność do palenia w obliczu sytuacji stresowych, ekscytujących i emocjonalnych.

• Telefon - wielu palaczy zapala papierosa przed rozmową telefoniczną.

• Zapach tytoniu – dym tytoniowy może być silnym bodźcem podprogowym, powodującym chęć sięgnięcia po papierosa.

• Kierowcy – podczas jazdy, zwłaszcza w samotności palacze odczuwają większa chęć sięgnięcia po papierosa. Jest tak zwłaszcza w długich trasach, gdy osoba prowadząca pojazd nie chce zasnąć za kierownicą, lub chce zająć sobie czymś czas podróży.

Eksperci twierdzą, że pierwszym krokiem do rzucenia palenia jest zidentyfikowanie okoliczności wzbudzających w nas chęć zapalenia. Określenie sposobów radzenia sobie z takimi sytuacjami jest połową sukcesu na drodze do rzucenia palenia.

Jeżeli palacz nie otrzyma dawki nikotyny przez dłuższy okres, np. 24 godzin, mogą się pojawić następujące objawy odstawienia:

• Spadek nastroju (nastrój depresyjny)

• Pobudzenie

• Złość

• Lęk

• Frustracja

• Zwiększony apetyt

• Spowolnienie rytmu serca (tętna)

• Bezsenność

• Zawroty głowy

• Problemy z koncentracją

• Nadwrażliwość (czasami wrogie nastawienie)

Czynniki ryzyka.

Nikotynizm może dotknąć każdego kto ma kontakt z dymem. Większość osób, które obecnie palą regularnie – zaczęła w wieku nastoletnim (w niektórych przypadkach nawet wcześniej). Badania wykazały związek pomiędzy nadmiernym paleniem w wieku dorosłym a wczesną inicjacją.

Niektóre z czynników mogących powodować uzależnienie od nikotyny:

• Rodzice, którzy palą – dzieci palących rodziców, dwukrotnie częściej niż dzieci wychowujące się bez kontaktu z dymem tytoniowym same zostają palaczami.

• Znajomi, którzy palą – większe prawdopodobieństwo rozpoczęcia palenia jest u osób które mają znajomych palaczy.

• Dziedziczenie - genetycy uważają, że samo uzależnienie się od nikotyny może być związane z genami dziedziczonymi od naszych rodziców. Bywa, że niektórzy ludzie mogą palić raz na jakiś czas, przez całe życie, i nie staną się nigdy nałogowymi palaczami, podczas gdy inni nie są w stanie rzucić palenia (przez przykre objawy odstawienia).

• Choroba psychiczna - osoby cierpiące na depresję, afektywne dwubiegunowe zaburzenia osobowości, schizofrenię (etc…) mogą być bardziej podatne na uzależnienia (również od nikotyny) niż inni.

• Alkohol i nadużywanie innych substancji psychoaktywnych - osoby, które nadużywają alkoholu, biorą narkotyki są bardziej narażone na nikotynizm.

Leczenie i korzyści z niego wynikające.

Setki milionów ludzi próbowało rzucić palenie, i wielu się to udało! Palacze mają największą szansę trwałego sukcesu, jeśli stosują leki w połączeniu z terapią psychologiczną.

Praktycznie wszystkie osoby już uzależnione od nikotyny uważają rzucanie palenia za trudne. Jednak korzyści wynikające z takiego kroku są wyjątkowo duże – osoby, którym uda się rzucić palenie przed 50 rokiem życia mogą zmniejszyć ryzyko zgonu w ciągu najbliższych 15 lat aż o 50% w porównaniu z osobami które nie potrafią zrezygnować z papierosów. Oto kilka korzyści wynikających z rzucenia palenia:

• Akcja serca spowalnia - zaledwie 20 minut po wypaleniu papierosa akcja serca (tętno) zaczyna spadać.

• Tlenek węgla - po dwunastu godzinach od ostatniego papierosa stężenie tlenku węgla we krwi wraca do normy.

• Funkcja płuc - w ciągu trzech miesięcy od rzucenia palenia, poszczególne funkcje płuc zaczynają się znacznie poprawiać.

• Krążenie krwi - w ciągu trzech miesięcy od dnia rzucenia palenia poprawia się stan i funkcje układu krwionośnego.

• Ryzyko ataku serca - W ciągu 12 miesięcy od rzucenia palenia ryzyko wystąpienia zawału serca spada o 50%.

• Udar - W ciągu 5 do 15 lat po rzuceniu palenia ryzyko wystąpienia udaru u byłego palacza jest takie samo jak u osób, które nigdy nie paliły.

Istnieje wiele leków i terapii mających pomóc osobom uzależnionym w rzuceniu palenia. Oczywiście ich skuteczność jest kwestią indywidualną. Niektóre badania wykazały, że połączenie ograniczania nikotyny z zamiennymi terapiami działa lepiej.

Pacjenci, którzy bezskutecznie próbowali na własną rękę stosować preparaty mające pomóc im w rzuceniu palenia (gumy, inhalatory, plastry, tabletki) powinni poradzić się lekarza lub osób wyspecjalizowanych, które dysponują wieloma przydatnymi poradami.

Nikotynowa terapia zastępcza (NTZ)

• Plastry nikotynowe – Nikotyna przenika do krwi przez skórę, plaster zazwyczaj nakleja się na cały dzień, a terapia trwa od 8 do 12 tygodni (może być dłuższa).

Pacjenci, którym nie udało się całkowicie rzucić palenia po dwóch tygodniach stosowania plastrów – powinni skontaktować się ze swoim lekarzem, który może zaproponować im inny środek.

• Gumy nikotynowe – Nikotyna przenika do krwiobiegu przez błony śluzowe jamy ustnej. Palacze silnie uzależnieni stosują gumy z 4 mg nikotyny, podczas gdy u innych wystarczy zastosować 2mg dawkę. Należy pamiętać, że gumę nikotynową żuje się w nieco inny sposób niż zazwyczaj.

• Tabletki nikotynowe - rozpuszczające się w ustach i zapewniające niewielkie dawki nikotyny, które przedostają się do krwioobiegu poprzez błonę śluzową jamy ustnej. Są to, podobnie jak w przypadku gum, dawki - 2 mg i 4 mg. Umieszcza się je pod językiem lub miedzy dziąsłem, a policzkiem i pozostawia aż do rozpuszczenia.

• Inhalator nikotynowy – wkłady zawierające nikotynę są umieszczone w inhalatorach, użytkownik zaciągając się nim wdycha opary nikotyny, która jest wchłaniana do krwiobiegu przez błony śluzowe jamy ustnej i gardła. Początkowo może wystąpić kaszel i podrażnienie gardła. Pacjenci, którzy są uzależnieni przede wszystkim od czynności trzymania czegoś w ustach i palcach mogą być zadowoleni z efektów, ale w wielu krajach nikotynowy inhalator jest dostępny tylko na receptę.

• Nikotynowy spray do nosa – to rozwiązanie, które dawkuje nikotynę bezpośrednio do każdego nozdrza. Nikotyna wchodzi do krwiobiegu przez błony śluzowe nosa. Niektórzy preferują tę metodę, ponieważ nikotyna dociera do mózgu szybciej niż w przypadku gum, plastrów i pastylek (ale nadal wolniej niż w przypadku papierosów).

Metoda „małych kroczków” – od ograniczania, aż do całkowitego zaprzestania palenia.

Pacjenci, którzy czują, że nie są gotowi by natychmiast całkowicie zrezygnować z palenia, mogą korzystać ze stopniowego ograniczania codziennego spożycia papierosów. W takich przypadkach można stosować wybrany preparat NTZ w połączeniu z ograniczaniem. Docelowo powinno się zmniejszyć ilość wypalanych papierosów o 50% na dobę w ciągu sześciu tygodni, a odstawić całkowicie w ciągu sześciu miesięcy.

Poradnictwo behawioralne, grupy wsparcia i programy rzucania palenia

Większość badań wskazuje, że pacjenci, którzy otrzymują kombinację leków i behawioralne doradztwo mają zwykle lepsze wskaźniki sukcesu. Choć leki mogą pomóc na najpilniejsze problemy fizyczne, behawioralna terapia pomaga ludziom pozostać wolnym od dymu tytoniowego w perspektywie długoterminowej.

• Doradztwo telefoniczne - Na całym świecie działają lokalne lub krajowe usługi doradztwa telefonicznego dla pacjentów, którzy próbują rzucić palenie. (W Polsce jest to np.: numer 0 801 108 108)

• Konsultacje ze specjalistą - który pomoże wybrać najlepszą metodę na rzucenie palenia.

• Internet - Istnieje kilka witryn internetowych, grup dyskusyjnych, które oferują wsparcie i są zachętą dla ludzi, którzy próbują rzucić palenie.

Powikłania

• Astma

• Problemy sercowo-naczyniowe

• Rak – palenie zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu nie tylko płuc, ale także pęcherza moczowego, szyjki macicy, żołądka, warg, gardła, przełyku i krtani.

• Skóra - Skóra palaczy ma tendencję do szybszego starzenia.

• Niepłodność - kobiety regularnie palące mają wyższe ryzyko niepłodność.

• Impotencja - mężczyzna regularnie palący mają znacznie większe ryzyko wystąpienia zaburzeń erekcji.

• Ciąża i dziecko - Palenie w czasie ciąży znacznie zwiększa ryzyko poronienia. Dzieci matek, które paliły regularnie w czasie ciąży zwykle ważą mniej, istnieje u nich też większe prawdopodobieństwo wystąpienia zespołu nagłej śmierci łóżeczkowej.

• Insulinooporność - Palenie powoduje oporność na insulinę, co zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. Osoby palące i chore na cukrzycę są bardziej narażone na wystąpienie innych powikłań.

• Choroba Bürgera – palenie może wywołać chorobę obwodowych tętnic i żył kończyn górnych i dolnych.

• Średnio, człowiek który przez całe życie pali – żyje 10 lat mniej – zazwyczaj w wyniku rozwoju różnych chorób.