1

Agnieszka Cerbin

mgr Olga Smoleńska

AWF Poznań

PIES – POMOCNIK W POKONYWANIU DUCHOWYCH I CIELESNYCH

SŁABOŚCI CZŁOWIEKA

Wstęp

Odwieczny towarzysz człowieka. Obrońca, pomocnik, przyjaciel. Przodek dzikiego

drapieżcy. Uosobienie wierności i lojalności, choć także niewolniczego poddaństwa.

Czworonogi kompan człowieka – Canis Familiaris (łac. pies).

Historia tego zwierzęcia sięga korzeni człowieka - jego powstania, radzenia sobie z

przeciwnościami losu, radości z osiąganych sukcesów i smutku z niepowodzeń. Pies był, jest i

będzie nam towarzyszyć, bo to on często staje się pomocnikiem w pokonywaniu naszych

duchowych i cielesnych słabości. Jest ostoją dla osób chorych, niepełnosprawnych, ale także

dla tych, którzy potrzebują natychmiastowego ratunku. Pies pomaga nam w naszych

obowiązkach, ale też wspiera w przyjemnościach. Uczestniczy w sportowym żywiole i

występuje przed najznamienitszym jury. Stał się herosem wielu historii, ale też wiernie

towarzyszy nam w codziennej rutynie. Oto zebrane najważniejsze płaszczyzny wspierania

działalności człowieka przez tego czworonoga.

Pies - terapeuta

Działalność terapeutyczna za pośrednictwem psów opiera się na upowszechnianej

ostatnio coraz bardziej kynoterapii (gr. kýon – pies), zwanej też potocznie dogoterapią. Jest

to metoda wzmacniająca efektywność rehabilitacji, prowadzona przez wykwalifikowanego

terapeutę, w której głównym motywatorem jest odpowiednio wyselekcjonowany i

wyszkolony pies [www.kynoterapia.eu]. Podczas zajęć wykonuje się wiele rodzajów ćwiczeń

i zabaw mających służyć podstawowemu celowi dogoterapii: rozwojowi dziecka, pobudzeniu

jego zmysłów i pozytywnych emocji [www.dogoterapia.com]. Rozróżnia się jej dwie

podstawowe formy:

 AAA (Animal Assisted Acitivity) – spontaniczna zabawa grupowa;

 AAT (Animal Assisted Therapy) – indywidualna terapia o określonej metodyce i

zaleceniach lekarskich i rehabilitacyjnych:

2

o

AAE (Animal Assisted Education)– specyficzna forma zajęć AAT - zajęcia z

psem mające na celu usprawnienie sfery intelektualnej i poznawczej dziecka

[Jujka 2006 s. 63].

Pies terapeutyczny dysponuje określonymi cechami – bezwarunkowymi (wrodzonymi) i

warunkowymi (nabytymi). Jest to pies społeczny (spolegliwy) i przewidujący. Wykazano, iż

najlepiej sprawdzającymi się rasami w tym zakresie są

cavalier king charles spaniel

,

golden

retriever

,

labrador retriever

czy

siberian husky

[www.wikipedia.pl]. Niektórzy kynoterapeuci

wyróżniają wśród nich konkretne stopnie zdolności terapeutycznych:

 pies terapeutyczny I klasy - pies, który zdał podstawowy egzamin psa terapeuty, jest

psem idealnym do nawiązania pierwszego kontaktu z podopiecznym;

 pies terapeutyczny II klasy - pies, którego stopień wyszkolenia pozwala na szersze

jego wykorzystanie w terapii osób niepełnosprawnych;

 pies nauczyciel - pies wykorzystywany podczas zajęć edukacyjnych wśród dzieci

zdrowych lub o lekkim stopniu niepełnosprawności;

 pies terapeutyczno – towarzyszący - jest to odpowiednio przeszkolony pies, na co

dzień mieszkający z osoba niepełnosprawną jako pies towarzysz

[www.dogoterapia.fm.interia.pl].

Pies to jednak nie tylko znakomity fizjoterapeuta, ale także psychoterapeuta. To jemu

często powierzamy nasze największe smutki i radości, traktując go na równi z innymi

członkami rodziny. Radosne „merdanie ogonkiem” czy „oklapnięte uszy” zdradzają jego

wysoką empatię z naszym samopoczuciem. Podobno nie ma tu wierniejszego spośród

wszystkich ras, jak czerpiącego cechy z każdej z nich – kundelka.

Pies-przewodnik

W tej kategorii wyróżniamy psy pomagające osobom niepełnosprawnym. Pies wybrany

do takiej pracy musi odznaczać się dużą odpornością na stres, a także nie wykazywać agresji

w stosunku do ludzi i innych psów. Możemy tu wymienić:

 Psy przewodnicy niewidomych i niedowidzących. Odznaczają się znakomitą

podatnością na szkolenie ze względu na swoją cierpliwość i posłuszeństwo. Są oczami

osoby niepełnosprawnej, gwarantując jej bezpieczeństwo w poruszaniu się;

3

 Psy dla osób poruszających się na wózkach, czyli psy asystujące. Towarzyszą osobom

na wózkach, podnoszą i podają różne przedmioty, zapalają i wyłączają światło,

otwierają drzwi itp. Są niezastąpione dla osób na wózkach inwalidzkich;

 Psy dla osób słabo słyszących. Uczone są wykonywać komendy optycznie (wydawane

ręką, a nie głosem) [Jujka 2006 s. 62].

Pies-ratownik

W sytuacjach krytycznych człowiek często radzi sobie również za pomocą psa. W

przypadku różnego rodzaju katastrof, wypadków czy wojen czworonogi stają się

niezastąpionym przez nikogo innego ratownikiem. Możemy więc tu mówić o:

 Psach lawinowych. Posiadają znakomity węch i zdyscyplinowanie. Należą do nich

głównie słynne bernardyny (rekordzistą był sławny Barry), ale coraz częściej też

appenzellery, boksery, airedale teriery, rottweilery, labradory, owczarki niemieckie,

golden retrievery a nawet dobermany. W Szwajcarii zasłynął w tej mierze nawet

jamnik – Moritz;

 Psach ratujących z katastrof o wysokim stopniu posłuszeństwa i znakomitym węchu,

np. bokser, amstaff, owczarek niemiecki i belgijski, labrador czy golden retriever. Psy

tego typu wspomagają człowieka w różnego rodzaju katastrofach (głównie trzęsienia

ziemi). Ostatnio najczęściej wykorzystywane są do pracy służb straży pożarnej, np.

podczas akcji ratowniczej World Trade Center.

 Psach do ratownictwa wodnego, a wśród nich niezastąpione nowofundlandy i

labradory. Ratownicy pierwszej z wymienionych ras potrafią holować ponton z 10

dorosłymi osobami czy zejść na głębokość nawet 6m [Caprari 2003 s. 99-101, Jujka

2006 s.61].

Pies-tropiciel

Do nadrzędnych cech niemal każdego psa, należy jego wyostrzony węch. Właściwość ta

wyjątkowo silnie objawia się u psów, które człowiek wykorzystuje w celach tropicielskich. W

tej kategorii pies bezsprzecznie pomaga przezwyciężyć człowiekowi jego niewątpliwie

słabszy dar powonienia. Są to nie tylko wszelkiego rodzaju psy myśliwskie, takie jak: wyżeł,

ogar polski, jamnik, terier, posokowce bawarskie i hanowerskie, gryfony, łajki. Psy pełnią w

takich wydarzeniach role: legawca, płochacza, aportera, posokowca czy psa gończego, a ich

4

zdolności sprawdza się w czasie prób polowych lub myśliwskich konkursów ze swoimi

panami – menerami [Caprari 2003 s.93-95].

Inna formą tropicieli są:

 psy patrolowe. Muszą być doskonale wyszkolone na posłuszeństwo i obronę. Psy te

potrafią obezwładnić napastnika, nie raniąc go.

 psy do wykrywania materiałów wybuchowych: opanowane, wyjątkowo posłuszne, o

świetnym węchu.

 psy do wykrywania narkotyków, cechujące się doskonałym węchem, posłuszeństwem i

wytrzymałością [Jujka 2006 s. 61].

W takich rolach pies jest oczywiście podstawowym sojusznikiem policji, ale także służb

celnych, agencji ochrony i służb więziennych. Po raz pierwszy w tej mierze został użyty

bloodhound w roku 1805 w New Forrest w Anglii. Prym w tej mierze do dziś wiodą owczarki

(niemieckie, belgijskie), rottweilery, dobermany, sznaucery olbrzymy, boksery, bouviery

flandryjskie i briardy. Do najlepszych typowych tropicieli, poza bloodhoundami, należą

labradory czy niewielkie foksteriery [Caprari 2003 s.91-93].

Psy tropiące znajdują także zastosowanie wśród Francuzów czy Włochów, wykorzystując

ich uzdolnienia do poszukiwania trufli, a ich szkolenia i treningi polegają na tzw. pracy na

śladzie: ciepłym (świeżym) bądź zimnym (kilkugodzinnym) [Caprari 2003 s. 99-101].

Pies-wartownik

Większość ras pasterskich to psy bardzo inteligentne i spostrzegawcze, obdarzone

zarówno wspaniałym wzrokiem, jak i dobrym węchem. Ich podstawowym zadaniem jest

obrona stada owiec przed wilkami i innymi drapieżnikami, z czego doskonale wyręczają, a

często i przewyższają zdolnościami, pracę człowieka. Podstawowy podział tych psów

rozróżnia owczarki górskie i nizinne (np. border collie, owczarek shelti i kelpie). Owczarki

wykonują inną pracę podczas przemarszów stada, a inną na pastwisku, z pomocą pasterza

bądź samodzielnie. Psy wartownicze wykorzystywane są również w miejskim środowisku, do

pilnowania różnego rodzaju obiektów.

Dziś to, co kiedyś było narzuconą przez człowieka pracą, stało się sportem. Zawody

pasterskie stały się nadzwyczaj elitarną rozrywką w takich krajach jak Wielka Brytania,

Australia czy Francja. Startuje w nich zwykle kilka psów, które muszą sobie poradzić ze

stadem lub niewielką grupą owiec [Caprari 2003 s. 97-99].

5

Pies-sprinter

Ciekawą formą realizacji cielesnych zmagań człowieka z udziałem psa są wyścigi tych

zwierząt. Do największych w historii w tej mierze z pewnością należą sprinterskie igrzyska

chartów (a dziś już także wielu innych ras, nawet jamników), znane już od II w.n.e. (wyścigi

torowe, terenowe – tzw. coursing oraz próby „smyczy”), ale chyba bardziej spektakularną

formę stanowią zawody psich zaprzęgów. W ciężkich polarnych warunkach (również w czasie

ekspedycji badawczych czy wojen) sanie ciągnięte przez wytrzymałe psy były podstawowym

środkiem lokomocji. Dziś wykorzystywane są w celach sportowych. Wyścigi rozgrywane są

od roku 1908, kiedy to Nome Kennel Club zorganizował pierwsze zawody tego typu („All

Alaska Sweepstakes”). Sport zaprzęgowy od tego czasu rozwija się bardzo prężnie,

rozgrywanych jest wiele wyścigów zarówno długo i średniodystansowych, także sprinterskich

na dystansach od 6 do 30 km. Psie zaprzęgi demonstrowane były również kilkakrotnie

podczas Igrzysk Olimpijskich (Lake Placid, Oslo, Calgary, Albertville, Lillehammer, Nagano

i Salt Lake City). Arena wyścigów maszerów rozrosła się także na Polskę. Pierwsze polskie

zawody rozegrane zostały jesienią 1991 roku w Szczypiornie k. Pomiechówka i

zapoczątkowały rozwój tego sportu w naszym kraju [Szmurło 2002 s. 9-22].

Do klasycznych psów zaprzęgowych zalicza się wszystkie rasy tzw. psów północy –

zahartowanych do trudnych warunków – głównie siberian husky, alaskan malamut, pies

grenlandzki, samojed, jezdowyje sobaki, alaskan husky, ale nie wyklucza się w tej mierze

praktycznie żadnej rasy z psami powyżej 12 kg. Typowy pies wyścigowy cechuje się zapałem

do biegu i szybkością. Zaprzęg prowadzi wspomniany już wyżej maszer (prawdopodobnie z

fr. marche!). Zawody rozgrywane są zarówno na saniach jak i wózkach kołowych (różnego

typu), ale spotyka się też osobne formy (pulka, skijoring, canicross w tym długodystansowe

rajdy - canirando, velocrossy, sit-ski). Istotną rolę odgrywa też rodzaj uprzęży oraz sposób

zaprzęgania psów (w tandemy albo wachlarze), który bierze pod uwagę osobowość i

uzdolnienia każdego psa tzw. teamu (wheel-dog – najsilniejszy; lead-dog - lider: command-

lider – najbardziej posłuszny i dominujący, trail-lider – posłuszny i szybki; point-dog –

najszybszy; swing-dog – szybki i silny; team-dog – silny). Poza wyścigami spotyka się

również zawody w pojedynczych próbach uciągu czy rywalizację psów jucznych [Szmurło

2002 s. 23-78].

Biegi człowieka z czworonogiem są jednak popularne nie tylko podczas zawodów, ale

także w codziennym życiu i te z pewnością równie często mają na celu pokonanie naszych

małych lub większych (gdzieniegdzie) słabości…

6

Pies-cyrkowiec

Ciekawą formą psich akrobacji są wszelkiego rodzaju zawody zręcznościowe.

Popularność w tej mierze zdobywają następujące dyscypliny:

 agality – konkursy w skokach i biegach przez przeszkody standardowe;

 mobility – parcours przeszkód kombinowanych;

 fly-ball holenderski – bieg sprawnościowy z wyrzutnią piłek, wymyślony w latach 80;

 fly-ball amerykański – zamiast piłek – frisbee, czyli latający krążek.

Psy rywalizują najczęściej w czterech kategoriach (A, B, C, D), w zależności od swoich

gabarytów, na torach o różnym stopniu trudności. Największe trofea w tego typu zawodach

zdobywają rasy border collie oraz owczarki belgijskie [Caprari 2003 s. 95-97].

Innego rodzaju (często kontrowersyjne w swoich metodach) pokazy zręcznościowe w

wykonaniu psich przedstawicieli spotyka się w cyrku. Zwierzaki zaangażowane do takiej

pracy, wyróżniają się zwykle inteligencją, silnym instynktem, odwagą i śmiałością.

Najczęściej spotykaną rasą wśród tego typu akrobatów są pudle, popisujące się odgrywaniem

improwizowanych scenek, skakaniem przez skakankę, chodzeniem po drabinie, linie czy

obracającej się piłce [Caprari 2003 s. 107].

Pies-gladiator

Niektóre rasy psów (np. owczarki niemieckie) człowiek testuje w ramach tzw. próby

pracy. Podczas takiego standardowego testu zwierzę musi zaprezentować dwa rodzaje ataku:

atak wysyłany i atak z zaskoczenia. W czasie wykonywania powyższych ćwiczeń wcale nie

jest wskazana prawdziwa agresja, to raczej rodzaj zabawy, próba odwagi i posłuszeństwa

[Caprari 2003 s.90-91]. Psy bojowe zatrudniane były do wojska. Najstarsze przypadki –

molosy - znane są już z armii rzymskiej. Skutecznie spełniały też swoją rolę podczas innych

konfliktów zbrojnych (I i II wojna światowa), niejednokrotnie uzyskując za dzielność

wysokie odznaczenia [Caprari 2003 s. 93].

Inną forma sprawdzania siły mięśni swoich pupili wymyślili Amerykanie. W 1984 roku

powstało towarzystwo propagujące organizację zawodów dla psów z grupy molosów

(największych) – weight pulling, czyli przeciąganie ciężarów. International Weight Pull

Association utrzymuje, że przygotowanie psów do zawodów sprzyja ich dobrej kondycji

7

fizycznej i przyczynia się do rozwijania użytkowego charakteru poszczególnych ras (np.

bernardyny, dogi de Bordeaux, bull terriery). Psy zmuszone są do przeciągnięcia specjalnie

obciążonego wózka lub sań na ringu 6 x 9 metrów, dystansie 16 stóp (ok. 5 m) w okresie 1

minuty lub w jak najszybszym czasie. Podobnie jak sportach ciężarowych ludzi, obowiązują

tu konkretne kategorie wagowe [Caprari 2003 s.104-106].

Niemniej chwalebną formą oceniania siły, ale niestety i agresji, czworonogów są

rozgrywane nawet w Polsce, choć pod wielką zasłoną nocy, walki psów rasy pitbull, czy

modny swego czasu w Anglii czy Francji – ratting, czyli psia corrida z areną szczurów.

Podobno najlepiej w tym pseudosporcie radzą sobie foksteriery, jagdterriery, sznaucery

miniaturowe i średnie, staffordshire, bull terriery czy nawet yorkshire teriery. Ostatnio łowy

na szczury zastępują bezkrwawe polowania na baloniki [Caprari 2003 s. 107].

Pies – bohater

Najbardziej powszechnym sposobem zdobywania psich Oskarów są wystawy

kynologiczne, organizowane w kilku klasach wiekowych (baby, junior, klasa otwarta,

pośrednia, honorowa, użytkowa oraz klasa championów). O sukcesach wystawowych

decyduje nie tylko uroda czworonoga, ale także umiejętność jej prezentowania poprzez

różnorodne pozycje i zadania przez handlera. Najlepsi reprezentanci danych ras otrzymują

tytuł championa w swoich kategoriach [Caprari 2003 s. 129-142].

Pies może zostać bohaterem nie tylko zbierając laury za swój piękny wygląd, ale

również, a może i przede wszystkim za swoją bezinteresowną przyjaźń, którą ofiaruje

człowiekowi, za oddanie i nieopisaną, wręcz niezrozumiałą dla nas czasem wierność. Wiele

takich psów – bohaterów zapisanych zostało na kartach historii, a każdy z nich czymś się

wyróżniał. Niektóre z nich istniały naprawdę (astronautka Łajka), inne tylko w wyobraźni

pisarzy, czy reżyserów filmowych (Lassie, Beethoven czy poczciwy Szarik), ale jedno jest

pewne – zawsze wywoływały uśmiech na twarzach i wnosiły w szare życie radość i nadzieję.

Bo każdy, choćby najbardziej pospolity i niepozorny pies, może być w czyichś oczach

prawdziwym herosem. Może nim być pudel toy Chanda-Leah znający 469 sztuczek, czy Josh

Cudowny Pies – najczęściej głaskany pies świata, którego od 1989 do 1997 roku pogłaskały

478 802 osoby [„Mój Pies” , nr 3, s. 28 – 29]!

Podsumowanie

Wachlarz podejmowanych aktywności w relacjach człowiek – pies jest naprawdę szeroki.

Najnowsze badania wykazują szereg szczególnych predyspozycji psów w relacjach z ludźmi.

8

Psy potrafią wyczuć zmiany składu chemicznego potu u cukrzyków. Nawet drobne zmiany

zachowania człowieka są przez nie zauważane, rejestrowane i przekazywane choremu.

Specjalnie szkolone psy wyczuwają nadchodzący atak epilepsji, dzięki czemu chorzy mogą

zawczasu przyjąć leki. Pozwalają także uniezależnić się od innych osób. Naukowcy z

Centrum Walki z Rakiem w Nowym Jorku udowodnili, że zwierzęta szczególnie psy, mają

istotny wpływ na stymulację emocjonalną w rodzinach, w których jest ciężko chory. Osoby

po ciężkiej chorobie szybciej wracają do zdrowia, jeśli mają psa. Zwierzęta mobilizują i

odciągają myśli od choroby [Jujka 2006 s. 62].

Niestety coraz częściej relacje z człowiekiem nie są już tylko powiązaniami

pozytywnymi (pokonywanie naszych duchowych i cielesnych słabości), ale przejawiają się

też ich negatywne aspekty (przemoc, doping, niehumanitarne zachowania, wyzysk).

Oczekiwania i nadzieje coraz częściej rozmijają się z rzeczywistymi możliwościami psa, a

przypisywanie mu ludzkiego systemu wartości czy ludzkiego sposobu rozumowania w

postępowaniu jest naiwne. Aby postępować właściwie, musimy „spojrzeć na życie psa w

ludzkim stadzie z jego punktu widzenia [Fisher 1994 s. 7-10].”

Literatura

1. Caprari Małgorzata „Przesadnik kynologiczny czyli jak wytrzymać z każdym psem”,

Klub Dla Ciebie, Warszawa 2003

2. Fisher John „Okiem psa”, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa

1994

3. Jujka Grażyna „Kynoterapia (dogoterapia) – uzdrawiający kontakt z psem” –

materiały pokonferencyjne z seminarium „Terapie w agroturystyce” podczas MTP

Polagra Farm 13.10.2006 Poznań

4. Szmurło Izabella, Szmurło Małgorzata „Husky i inne. Sport psich zaprzęgów”, Egros

Warszawa 2002

5. „Mój Pies”, nr 3, marzec 2006

6.

www.wikipedia.pl

7.

www.dogoterapia.fm.interia.pl

8.

www.dogoterapia.com