www.praktyczneszkoleniabhp.pl

Ocena ryzyka

zawodowego

Pod redakcją
Przemysława Ł. Siemiątkowskiego

B

H

P

2

www.praktyczneszkoleniabhp.pl

Ocena ryzyka zawodowego

Spis treści

Zespół do oceny ryzyka zawodowego .............................................................................................. 3
Ryzyko zawodowe ............................................................................................................................ 3
Metody oceny ryzyka zawodowego ............................................................................................... 12

Praca zbiorowa pod redakcją
Przemysława Ł. Siemiątkowskiego

Symbol 2SH0005

ISBN 978-83-269-0917-7

Copyright © by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o.
Warszawa 2011

Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o.
03-918 Warszawa, ul. Łotewska 9a,
www.wip.pl
tel. [phone], faks 22 617 60 10

Publikacja „Ocena ryzyka zawodowego” chroniona jest prawem autorskim. Przedruk materiałów
bez zgody wydawcy – zabroniony. Zakaz nie dotyczy cytowania publikacji z powołaniem się na
źródło. Zaproponowane w tym poradniku wskazówki, porady i interpretacje dotyczą sytuacji typo-
wych. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych pogłębionych
konsultacji. Publikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko organów
i urzędów państwowych. W związku z powyższym redakcja nie może ponosić odpowiedzialności
prawnej za zastosowanie zawartych w poradniku wskazówek, przykładów, informacji itp. do kon-
kretnych przypadków.

Zamówienia: tel. [phone], e -mail: [e-mail]

3

www.praktyczneszkoleniabhp.pl

Ocena ryzyka zawodowego

Kluczowym elementem umożliwiającym stworzenie sprawnie funkcjonującego systemu zarzą-
dzania bhp w firmie jest ocena ryzyka zawodowego, poprzedzona rzetelną i profesjonalnie
wykonaną identyfikacją zagrożeń. Pozwala ona na opracowanie, na przykład w postaci instrukcji
czy zarządzeń, wytycznych dotyczących monitorowania bezpieczeństwa i higieny pracy.

Polityka, w której pracodawca (najwyższe kierownictwo) określa swoją strategię w zakresie zapew-
nienia bezpieczeństwa i higieny pracy, jest tworzona i formułowana głównie na podstawie
wniosków wynikających z oceny ryzyka.

Zespół do oceny ryzyka zawodowego

Zespół do oceny ryzyka zawodowego powołuje pracodawca w trybie przyjętym w danej firmie.
Wskazane jest, aby zespół składał się z pracodawcy lub jego przedstawiciela, pracowników
wyznaczonych przez pracodawcę (w tym osoby kierujące pracownikami) oraz ekspertów ze-
wnętrznych (jeżeli zachodzi taka potrzeba).

Poza wiedzą z zakresu dokonywania oceny ryzyka zawodowego od pracodawcy nie są wymagane żadne
dodatkowe kwalifikacje, tzn. dodatkowe uprawnienia do oceny ryzyka. Natomiast przedstawicielem
pracodawcy może być każda osoba, w tym również specjalista ds. bhp, gdyż przepisy tego nie zabraniają,
a ze względu na ogólną wiedzę w zakresie ochrony pracy pracownika służby bhp jest to nawet wskazane.

Szczegółową wiedzę dotyczącą np. zagrożeń związanych z maszynami lub technologią na konkret-
nych odcinkach organizacji pracy posiadają pracownicy nadzoru – kierownicy, majstrowie. Z tego powodu
powinni oni wchodzić okresowo w skład zespołu oceniającego ryzyko zawodowe w wydziałach ich
dotyczących. Ponadto wiedzę o zagrożeniach, a bardzo często o postępowaniu realizowanym w prak-
tyce, mają społeczni inspektorzy pracy i inni pracownicy interesujący się ochroną pracy.

Kwalifikacje powołanych osób

Często konieczne jest, by osoby wchodzące w skład zespołu oceniającego posiadały specjalistyczną
wiedzę z różnych dziedzin. W takich przypadkach osoby takie powinny być powoływane do zespołu
okresowo lub w celu udzielenia przez nie konsultacji.

Przykład

Ocena ryzyka dotyczy wydziału, na którym znajdują się maszyny lub urządzenia stwarzające specy-
ficzne zagrożenia (oddziaływanie na organizm pracownika czynników chemicznych, którego negatywne
skutki nie są dokładnie znane, promieniowanie i pola wysokiej częstotliwości, których pole i kierunek
działania może wynikać z konstrukcji urządzenia itp.). Wtedy w skład zespołu należy powołać osoby
o specjalistycznej wiedzy na temat tych właśnie zagrożeń.

Ryzyko zawodowe

Obowiązki pracodawcy

Prawo pracy nakłada na pracodawcę obowiązek przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego na
stanowiskach pracy. Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych
zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodującą straty.

4

www.praktyczneszkoleniabhp.pl

Ocena ryzyka zawodowego

Pracodawca ma obowiązek:

•

podejmować działania zapobiegające zagrożeniom, jeżeli prowadzi działalność, która stwarza
możliwość wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia pracowników,

•

oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą, stosować niezbędne
środki profilaktyczne zmniejszające to ryzyko oraz informować pracowników o ryzyku zawodo-
wym, które wiąże się z wykonywaną pracą, a także o zasadach ochrony przed zagrożeniami,

•

stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykony-
waną pracą, w szczególności przeprowadzać badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,

•

systematycznie analizować przyczyny wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób
związanych z warunkami środowiska pracy i na podstawie tych analiz stosować właściwe środki
zapobiegawcze.

Podobne obowiązki, dotyczące profilaktyki zagrożeń zawodowych na stanowiskach pracy, nakłada
na pracodawcę rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm.).

Pracodawca ma obowiązek zapewnić systematyczne kontrole warunków pracy, ze szczególnym
uwzględnieniem

organizacji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicz-

nych oraz ustalić

sposoby rejestracji nieprawidłowości i metody ich usuwania.

Podstawa prawna:
•

Art. 224, 226, 227 § 1 i 236 Kodeksu pracy.

Okresowa ocena ryzyka zawodowego

Okresową ocenę ryzyka zawodowego należy wykonywać na stanowiskach pracy oraz dla tech-
nologii i procesów o dużych zagrożeniach, których skutki mogą być bardzo rozległe lub kata-
strofalne.

Okresową ocenę ryzyka zawodowego należy przede wszystkim wykonywać na tych stanowiskach
pracy, na których rejestruje się wiele wypadków przy pracy lub chorób zawodowych, a zastosowane
środki zapobiegawcze nie powodują zmniejszenia ani liczby wypadków, ani chorób zawodowych.

Należy również powtarzać po pewnym czasie ocenę ryzyka zawodowego, gdy w firmie zorganizowano
nowe stanowiska, na których zastosowano nowe techniki zabezpieczeń. Jeżeli szacuje się dla takich
stanowisk (przy pierwszej ocenie ryzyka) prawdopodobieństwo skutków wypadku, najczęściej nie ma to
odniesienia do zdarzeń z przeszłości. Warto pamiętać, że w takich przypadkach prawdopodobieństwo
to zależy w dużym stopniu od doświadczenia oceniającego i może się zdarzyć, że będzie obarczone
poważnym błędem.

WARTO WIEDZIEĆ!

Ocenę ryzyka w zakładzie można przeprowadzić samodzielnie, po odpowiednim przeszkoleniu.

Przy braku doświadczenia lub kompetencji do dokonania oceny ryzyka zawodowego należy zaprosić
do współpracy specjalistów z zewnątrz. Jednak najlepszy specjalista zewnętrzny nie gwarantuje
w pełni rozpoznania w krótkim czasie wszystkich występujących, a w tym znanych tylko pracownikom,
zagrożeń na stanowiskach pracy wynikających ze specyfiki technicznej, organizacyjnej oraz uwarun-
kowań zewnętrznych i stosunków międzyludzkich w zakładzie.

5

www.praktyczneszkoleniabhp.pl

Ocena ryzyka zawodowego

Okresowa ocena ryzyka może być wynikiem stosowanego w danej firmie systemu zarządzania bez-
pieczeństwem opartego na ocenie ryzyka zawodowego.

Informowanie o ryzyku zawodowym

Po wykonaniu oceny ryzyka zawodowego pracodawca ma obowiązek poinformować pracow-
ników o ustalonym poziomie ryzyka, jego skutkach i przyjętych środkach obniżenia ryzyka.

Sposób przekazywania tej informacji powinien być ustalony przez pracodawcę. Na przykład może on
przedstawić pracownikowi do wglądu kartę informacji o ryzyku zawodowym, opracowaną w zakła-
dzie pracy na podstawie oceny ryzyka.

Trzeba pamiętać, że:

•

informowanie o ryzyku zawodowym jest obowiązkiem pracodawcy,

•

pracodawca ma obowiązek poinformować o ryzyku zawodowym wszystkich pracowników za-
trudnionych w firmie,

•

pracownicy powinni potwierdzić fakt poinformowania ich o ryzyku zawodowym (np. na piśmie),

•

treść informacji powinna zawierać:

– informacje o występujących zagrożeniach i ich źródłach,

– charakterystyki zagrożeń,

– skutki ryzyka,

– skalę ryzyka (wynik wartościowania ryzyka),

– zasady ochrony przed zagrożeniami,

– sposoby i środki obniżenia ryzyka.

Dokumentowanie oceny ryzyka zawodowego

Po dokonaniu oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy należy zapisać wyniki tej oceny.
Sposób dokumentowania oceny ryzyka zawodowego powinien być ustalony przez pracodawcę. Może
być opracowany przez każdą wskazaną przez niego osobę, w tym również pracownika służby bhp.

Szczegółowość dokumentowania i zawarte w dokumentacji informacje powinny odpowiadać § 39a ust. 3
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) oraz innym potrzebom
wynikającym z prowadzonej działalności, występujących zagrożeń, struktury organizacyjnej i zatrudnienia.

Jeżeli do oceny ryzyka zawodowego wykorzystane zostały informacje, które są zapisywane w innych
dokumentach, to w opracowywanej dokumentacji należy, ze względów praktycznych, używać odnośni-
ków do tych dokumentów, a nie powtarzać zawarte w nich informacje.

Zawartość dokumentacji

Dokumentacja powinna zawierać:

•

charakterystykę stanowiska pracy,

•

informacje dotyczące identyfikacji zagrożeń,

•

szacowanie elementów ryzyka i jego wartościowanie,

•

informacje dotyczące kryteriów akceptacji oraz akceptowanego przez Was poziomu ryzyka, środ-
ków ochrony koniecznej do zlikwidowania zagrożeń lub zmniejszenia ryzyka,

•

wynik końcowy oceny ryzyka,

6

www.praktyczneszkoleniabhp.pl

Ocena ryzyka zawodowego

•

zalecenia dotyczące monitorowania i okresowej oceny ryzyka,

•

przepisy, normy lub wytyczne stosowane przy ocenie ryzyka.

Cel oceny ryzyka zawodowego i kiedy ją przeprowadzać

Ocenę ryzyka zawodowego należy przeprowadzać na wszystkich stanowiskach pracy, na któ-
rych nie była ona wykonywana, oraz wtedy, kiedy w miejscu pracy została wprowadzona zmiana,
która mogła spowodować zmianę poziomu ryzyka lub zmianę jego oceny.

Ocenę ryzyka zawodowego należy przeprowadzać w celu:

•

sprawdzenia, czy zagrożenia występujące na stanowiskach pracy zostały zidentyfikowane i czy
niosą ze sobą ryzyko zawodowe,

•

likwidacji zagrożeń lub zmniejszenia ich skutków,

•

wykazania pracodawcy, pracownikom i organom nadzoru, że zagrożenia przeanalizowano i zasto-
sowano właściwe środki ochronne,

•

wyboru odpowiedniego wyposażenia i organizacji stanowisk pracy oraz organizacji pracy, a także
doboru odpowiednich materiałów i surowców,

•

ustalenia najważniejszych działań korygujących zagrożenia i działań profilaktycznych,

•

zapewnienia ciągłej i systematycznej poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.

Kiedy przeprowadzać ocenę ryzyka – przykłady

Ocenę ryzyka zawodowego trzeba wykonywać w firmie zawsze:
1) gdy tworzone są nowe stanowiska pracy lub zmieniane jest ich wyposażenie,

Przykład 1

Firma zajmująca się produkcją urządzeń mechanicznych dotychczas zlecała na zewnątrz prace tokarskie
na długich wałkach o dużej masie. Powodem tych zleceń był brak tokarki o wymaganych parame-
trach skrawania. W ramach reorganizacji zakładu zakupiono odpowiednią tokarkę oraz urządzenie
dźwigowe służące do zamocowania wałków na tokarce. Tym samym utworzono nowe stanowisko,
dla którego należy przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego.

Przykład 2

Stolarz obsługujący strugarkę wyrówniarkę podawał materiał do obróbki ręcznie. W związku z obra-
bianymi w dużej ilości identycznymi elementami zakupiono i zamontowano na strugarce wyrówniarce
urządzenie do posuwu mechanicznego. Zmieniły się warunki pracy stolarza, który teraz podaje ręcznie
materiał do obróbki tylko do urządzenia posuwowego. Zmieniła się również strefa niebezpieczna.
W związku z tymi zmianami dla omawianego stanowiska pracy trzeba przeprowadzić nową ocenę ryzyka
zawodowego.

Przykład 3

Pracownicy na stanowisku pracy przy zatępianiu krawędzi szlifierkami używali okularów ochronnych.
Ponieważ zdarzały się zranienia twarzy odpryskami, okulary ochronne zastąpiono przyłbicami. Zmiana
środka ochronnego wymaga ponownej oceny ryzyka zawodowego na tym stanowisku pracy.

2) przy doborze stosowanych substancji i preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwór-

czych lub mutagennych,

7

www.praktyczneszkoleniabhp.pl

Ocena ryzyka zawodowego

Przykład 4

Na stanowisku pracy używa się rozpuszczalników. Stężenia rozpuszczalników nie przekraczają do-
puszczalnych poziomów określonych w odpowiednich przepisach. W wyniku prowadzonych badań
nad chorobami zawodowymi powodowanymi przez te rozpuszczalniki, które wykazały ich mutagenne
działanie, wprowadzono nowe wartości dopuszczalnych stężeń, należy przeprowadzić ponowną
ocenę ryzyka zawodowego.

3) gdy następuje zmiana organizacji pracy.

Przykład 5

Pracodawca zlecił dokonanie remontu jednego z agregatów produkcyjnych firmie serwisowej. Prace
polegające na demontażu z użyciem ciężkiego sprzętu i środków transportowych odbywają się pod-
czas normalnej pracy na innych stanowiskach pracy w hali. Wzajemne oddziaływanie procesów pracy,
z możliwością kolizji, wymaga oceny ryzyka zawodowego na tych stanowiskach pracy.

Przygotowanie do oceny ryzyka zawodowego

Chcąc przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego, należy najpierw odpowiednio się do niej
przygotować. Dodatkowo trzeba pamiętać o tym, że aby ocena ryzyka przebiegała sprawnie,
należy zapewnić osobom oceniającym nieskrępowany dostęp do informacji z nią związanych.

Przygotowanie do oceny ryzyka zawodowego powinno polegać na:

•

zapewnieniu niezbędnych zasobów finansowych, rzeczowych, ludzkich itp.,

•

wyznaczeniu niezbędnych osób oraz, jeśli nie posiadają wymaganych kwalifikacji, skierowanie ich
na specjalistyczny kurs (zalecane jest powołanie zespołu do wykonania oceny ryzyka oraz określe-
nie jego zadań i odpowiedzialności, a także zaproszenie do udziału w jego pracach specjalistów
z zewnątrz),

•

zapewnieniu udziału pracowników w ocenie ryzyka zawodowego (np. poprzez rozmowy z pra-
cownikami wykonującymi prace na ocenianym stanowisku, zbieranie uwag przez ankietowanie itp.),

•

zapewnieniu osobom oceniającym ryzyko zawodowe dostępu do potrzebnych informacji (np. po-
przez umożliwienie im wglądu lub dostarczenie zapisów z rejestrów wypadków przy pracy, chorób
zawodowych, wyników pomiarów czynników środowiska pracy, analiz stanu bezpieczeństwa itp.),

•

sporządzeniu wykazu stanowisk oraz wykonaniu ich analizy (np. poprzez wykonanie analizy pod-
legających ocenie stanowisk pod względem ich powtarzalności lub stałości wykonywanych na
nich prac itp.),

•

określeniu sposobu informowania o ryzyku zawodowym (np. poprzez opracowanie procedury infor-
mowania pracowników o występującym na ich stanowiskach pracy ryzyku zawodowym podczas
szkoleń bhp).

Chcąc zapewnić osobom oceniającym nieskrępowany dostęp do informacji związanych z oceną ryzyka
zawodowego należy:
1. Stworzyć wykaz stanowisk, na których chce się przeprowadzać ocenę.
2. Stworzyć charakterystykę stanowisk pracy, które zostały podane w tym wykazie.
3. Zebrać wszystkie dodatkowe informacje, które mogą się okazać przydatne przy ocenie ryzyka na

konkretnym stanowisku (np. jaką wiedzą dysponują pracownicy zatrudnieni na podlegającym
ocenie stanowisku, jakie posiadają dodatkowe uprawnienia, jaka jest liczba innych osób narażo-
nych na zagrożenia związane z tym stanowiskiem pracy itp.).

8

www.praktyczneszkoleniabhp.pl

Ocena ryzyka zawodowego

Działania wynikające z oceny ryzyka zawodowego

Ocena ryzyka zawodowego pomoże zapewnić pracownikom bezpieczeństwo i higienę pracy,
podejmując działania w celu ograniczenia ryzyka zawodowego przez właściwą organizację
pracy, stosowanie koniecznych środków profilaktycznych oraz odpowiednie szkolenie i infor-
mowanie pracowników.

Działania te powinny być podejmowane na podstawie ogólnych zasad dotyczących zapobiegania
wypadkom i chorobom związanym z pracą, w tym w szczególności przez:
1) ograniczanie ryzyka zawodowego,
2) przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego,
3) likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania,
4) dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, w szczególności przez od-

powiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urządzeń tech-
nicznych oraz narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy – z uwzględnieniem zmniejszenia
uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej pracy i w ustalonym z góry tempie, oraz ograni-
czenia negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników,

5) stosowanie nowych rozwiązań technicznych,
6) zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych mate-

riałów – bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi,

7) nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej,
8) instruowanie pracowników w zakresie bhp.

Stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki profilaktyczne, metody oraz organizacja
pracy powinny zapewniać zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników
oraz być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach
struktury organizacyjnej zakładu pracy.

Analiza planu

Plan działań korygujących lub zapobiegawczych zawsze kończy się analizą, której wynik powinien
odpowiadać na następujące pytania:

•

Czy proponowane działania doprowadzą, a jeśli tak, to w jakim zakresie, do osiągnięcia posta-
wionego celu?

•

Czy po zrealizowaniu działań nie powstaną nowe zagrożenia, a jeżeli tak, to czy ryzyko z nich wy-
nikające będzie do zaakceptowania?

•

Czy można wybrać inne, bardziej skuteczne środki?

•

Czy pracownicy będą akceptować podjęte działania i wynikające z nich zmiany?

WAŻNE!

Po realizacji działań korygujących lub zapobiegawczych, w celu sprawdzenia ich skuteczności,
trzeba wykonać ponownie ocenę ryzyka zawodowego.

Podstawa prawna:
•

§ 39 i § 39a ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm.).

9

www.praktyczneszkoleniabhp.pl

Ocena ryzyka zawodowego

Charakterystyka stanowiska pracy

Pierwszym elementem oceny ryzyka zawodowego jest scharakteryzowanie obiektu tej oceny
(czyli danego stanowiska pracy), a zatem zebranie wszystkich niezbędnych informacji do oceny
ryzyka zawodowego.

Minimalny zakres informacji niezbędnych do oceny ryzyka zawodowego określa § 39a ust. 3 rozpo-
rządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bez-
pieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm.).

WAŻNE!

W przypadku oceny ryzyka zawodowego przedmiotem tej oceny jest stanowisko pracy z wyposa-
żeniem i warunkami na nim panującymi.

W charakterystyce stanowiska pracy (obiektu) należy w szczególności uwzględnić:

•

fazę używania stanowiska pracy, czyli wykonywanych na nim prac (np. produkcji, regulacji, remontu),

•

granice i usytuowanie stanowiska pracy,

•

wykonywane na stanowisku czynności,

•

poziom wykształcenia, doświadczenie i umiejętności pracującego na stanowisku pracownika oraz
jego predyspozycje,

•

niedogodności związane z pracą na stanowisku pracy,

•

inne osoby, które mogą być narażone na ryzyko związane z charakteryzowanym stanowiskiem.

Wykonywane czynności

Jeżeli mówimy o ryzyku zawodowym, to przez wykonywane zadania należy rozumieć wykonywane
przez pracownika czynności związane z procesem pracy. Może to być np. realizacja zadań produkcyj-
nych, usługowych i innych. W poszczególnych fazach prace mogą wykonywać różni pracownicy oraz
mogą występować inne zagrożenia.

Przykład

Dla pracownika małego warsztatu mechanicznego, który obsługuje obrabiarkę, wykonaniem zada-
nia może być tylko wykonywanie procesu produkcyjnego. Jeżeli pracownik ten wykonuje również
obsługi techniczne i naprawy obrabiarek, to zadaniem będzie także naprawa.

Miejsce wykonywania zadania

Przez miejsce wykonywania zadań (granice stanowiska pracy) należy rozumieć obszar, po którym poru-
sza się oraz wykonuje prace zatrudniony na tym stanowisku pracownik. W obszarze ustalonym przez
te granice będzie się identyfikować zagrożenia, na które jest on narażony.

Przykład

Dla mechanika samochodowego wykonującego diagnostykę pojazdów miejscem wykonywania zadań
jest stanowisko do diagnozowania – kanał i przestrzeń wokół kanału. Jeżeli ten sam mechanik w ramach
swoich obowiązków będzie wykonywał jazdy próbne, to granica stanowiska pracy obejmie również
drogę, po której będzie poruszał się podczas tych jazd pojazdem. Natomiast w stosunku do np. hydra-
ulika – konserwatora obszarem jego stanowiska pracy może być cała firma. W takich przypadkach,
ustalając granice stanowiska pracy, trzeba pamiętać o zasadach zdrowego rozsądku, co oznacza
uwzględnienie tylko tych obszarów, na których będą występować istotne zagrożenia.

10

www.praktyczneszkoleniabhp.pl

Ocena ryzyka zawodowego

Wykaz czynności

W ramach charakterystyki stanowiska pracy trzeba również sporządzić wykaz wykonywanych na tym
stanowisku czynności. Sporządzając wykaz tych czynności, należy zwrócić szczególną uwagę na te,
które będą miały istotny wpływ na ryzyko.

Po sporządzeniu wykazu czynności wykonywanych przez pracownika, przyda się on na etapie iden-
tyfikacji zagrożeń, usystematyzuje podejmowane w tym zakresie działania, zabezpieczy przed przy-
padkowym pominięciem ważnych zagrożeń podczas identyfikacji.

Zagrożenie i uciążliwości

Przez zagrożenie należy rozumieć stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę.

Przykład

Zagrożenie to, np. praca na wysokości, w wykopach, przy maszynach w ruchu, przy urządzeniach
elektrycznych pod napięciem itp.

Przez uciążliwości trzeba rozumieć warunki środowiska pracy, które nie stanowią bezpośredniego za-
grożenia dla bezpieczeństwa pracownika, ale w poważnym stopniu sprzyjają powstawaniu zagrożenia.

Przykład

Uciążliwością może być niedoświetlenie stanowiska pracy, konieczność używania niewygodnych
środków ochrony indywidualnej, praca w cyklu wielozmianowym, praca w nocy, nieprzystosowanie
stanowiska pracy dla pracownika ze względu na jego wzrost, konieczność wykonywania pracy w wy-
muszonej pozycji ciała lub w ograniczonej przestrzeni itp.

Informacje o pracowniku i innych osobach

Zbierając informacje o stanowisku pracy, należy brać pod uwagę poziom wykształcenia, doświadcze-
nia oraz umiejętności, jakie powinien posiadać pracownik na danym stanowisku, w tym również
wszystkie wymagane uprawnienia. Inne osoby, które mogą być narażone na zagrożenia na stanowisku
pracy, to przede wszystkim osoby, które mogą znaleźć się w strefie wykonywania pracy przez pracow-
nika na tym stanowisku pracy.

Przykład

Najczęściej innymi osobami, które mogą być narażone na zagrożenia występujące na ocenianych sta-
nowiskach pracy, będą pracownicy wykonujący pracę wspólnie w zespołach, pracownicy na sąsied-
nich stanowiskach pracy oraz pracownicy dozoru. Trzeba pamiętać również o pracownikach innych
przedsiębiorstw, którzy mogą wykonywać pracę na terenie danego zakładu i być okresowo narażeni
na zagrożenia z ocenianego stanowiska pracy.

Uwzględniając inne osoby, które mogą być narażone na zagrożenia, trzeba postępować w sposób
zdroworozsądkowy, na podstawie obserwacji i zdarzeń z przeszłości.

Wykaz stanowisk pracy

Przystępując do oceny ryzyka, należy określić potrzeby, tzn. na których stanowiskach pracy
trzeba przeprowadzić ocenę i zakres prac nad nią. W tym celu trzeba wykonać wykaz stano-
wisk pracy i dokonać ich analizy.

11

www.praktyczneszkoleniabhp.pl

Ocena ryzyka zawodowego

Oceny ryzyka na stanowiskach o znanych poważnych zagrożeniach należy dokonywać w pierwszej
kolejności. Stanowiska o niewielkich skutkach zagrożeń można świadomie oceniać w następnej kolej-
ności, w miarę możliwości i potrzeb.

Warto również pamiętać, że dla stanowisk stałych lub podobnych, wykonanie oceny ryzyka dla jednego
stanowiska i rozszerzenie jej na pozostałe jest możliwe tylko wtedy, gdy spełnione są warunki podobieństwa.

Stałe stanowiska pracy

Stałe stanowiska pracy to takie, na których prace o tym samym charakterze wykonywane są w tym
samym miejscu (np. praca wykonywana na stanowisku tokarza w przeciwieństwie do pracy ślusarza
remontowego, który swoje czynności – demontaż i montaż zespołów maszyn, czyszczenie, prace
spawalnicze itp., będzie wykonywał w różnych miejscach).

Przykład

W firmie, która ma wiele stanowisk pracy tokarzy, przy czym, każde z tych stanowisk ma tę samą cha-
rakterystykę, ocenę ryzyka zawodowego można wykonać jedynie dla jednego stanowiska pracy.

Parametry oceny ryzyka zawodowego

Parametry ryzyka zawodowego trzeba szacować oddzielnie dla każdego zidentyfikowanego
zagrożenia na stanowisku pracy, uwzględniając przy tym określone wcześniej ich charakterystyki
oraz inne czynniki wpływające na poziom ryzyka. Przed przystąpieniem do szacowania i war-
tościowania ryzyka zawodowego należy wybrać jedną z metod oceny ryzyka.

Oceniając ryzyko zawodowe na badanym stanowisku, trzeba brać pod uwagę następujące parametry:

•

stopień możliwej straty wynikającej ze zdarzenia (skutki, konsekwencje),

•

prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia niebezpiecznego powodującego określoną stratę.

Stopień możliwej straty

Oceniając stopień (wielkość) możliwej straty spowodowanej wystąpieniem zdarzenia niebezpiecznego,
należy brać pod uwagę:

•

postępowanie pracownika zgodne z przepisami dotyczącymi ochrony przed zagrożeniami,

•

rozległość, tzn. wielkość fizycznego uszkodzenia ciała pracownika lub utraty przez niego zdrowia,

•

rozmiar strat (np. liczbę poszkodowanych pracowników, stopień zniszczenia maszyn, urządzeń,
materiałów itp.).

Prawdopodobieństwo straty i wystąpienia zdarzenia

Oceniając prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia niebezpiecznego o określonej stracie, nazy-
wane prawdopodobieństwem straty, trzeba uwzględnić następujące czynniki:

•

prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia wywołującego zagrożenie,

•

częstotliwość i czas narażenia (ekspozycję) na działanie zagrożeń,

•

możliwości uniknięcia lub ograniczenia strat.

Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia jest miarą, która określa, jak często może wystąpić
dane zdarzenie. Oceniając je, należy mieć na uwadze to, że zdarzenie może mieć miejsce, przy czym
powstała w wyniku jego strata nie musi być największa.

Jeżeli np. pracownik może spaść z wysokości, to jednak upadek ten nie musi się zakończyć jego
śmiercią. Ocena prawdopodobieństwa dotyczy samego faktu upadku (zdarzenia).

12

www.praktyczneszkoleniabhp.pl

Ocena ryzyka zawodowego

Częstość i czas narażenia na zagrożenie

Szacowanie częstotliwości i czasu narażenia na zagrożenie obejmuje:

•

organizację pracy,

•

sposób eksploatacji maszyn i urządzeń,

•

wszystkie możliwe metody pracy,

•

ekspozycję na poszczególne rodzaje zidentyfikowanych zagrożeń.

Ważny jest tu rodzaj wykonywanych czynności oraz częstotliwość i czas, w którym pracownik je wyko-
nuje. Na przykład pracownik wykonujący różne prace konserwacyjne może tylko okresowo wykony-
wać je na wysokości.

Możliwość uniknięcia lub ograniczenia strat

Analizując szanse uniknięcia lub ograniczenia strat, należy brać pod uwagę następujące czynniki:

•

sposób obsługi urządzenia (automatyczny, ręczny),

•

prędkość, z jaką narasta zagrożenie (nagle, szybko, powoli),

•

sposób, w jaki pracownik nabył świadomość ryzyka (w teorii – na szkoleniu, w praktyce – np. był
naocznym świadkiem wypadku),

•

możliwości wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń (możliwe, niemożliwe, możliwe pod pew-
nymi warunkami),

•

wiedzę i doświadczenie pracownika (niedostateczna wiedza, dostateczna wiedza, brak doświad-
czenia, duże doświadczenie).

Wartościowanie ryzyka

Wartościowanie ryzyka jest formułowaniem opinii o ryzyku. Polega ono na określaniu wartości ryzyka
według przyjętych kryteriów.

WAŻNE!

Po oszacowaniu wartości elementów ryzyka zawodowego (określonych na podstawie wybranej
przez metody), podejmuje się decyzję odnośnie do akceptacji tego ryzyka albo podjęcia kroków
koniecznych do jego zmniejszenia lub zapewnienia, że pozostanie ono na akceptowanym poziomie.

Metody oceny ryzyka zawodowego

Jakościowe metody oceny ryzyka

Do oceny ryzyka zawodowego stosowane są głównie metody jakościowe. Dzięki stosowaniu
tych metod ocena ryzyka zawodowego jest oceną subiektywną. Tylko rzetelne przygotowanie
potrzebnych informacji i rzetelne podejście do oceny ryzyka zawodowego przybliża wynik tej
oceny do obiektywnej.

Jakościowe metody oceny ryzyka zawodowego można podzielić na 3 grupy:
1) metody matrycowe,
2) metody wskaźnikowe,
3) grafy ryzyka.

Wybór konkretnej metody oceny ryzyka zawodowego powinien być poprzedzony zapoznaniem
się z cechami charakterystycznymi danej grupy metod, które to cechy przedstawione zostały poniżej.

13

www.praktyczneszkoleniabhp.pl

Ocena ryzyka zawodowego

Metody matrycowe

Metody matrycowe są to przeważnie metody 2-parametrowe. Oznacza to, że wartościowanie ryzyka
zawodowego w tych metodach odbywa się na podstawie matrycy zbudowanej z 2 parametrów. Po
oszacowaniu parametrów wartościowanie ryzyka zawodowego nie jest trudne. Decydując się na wybór
metody z tej grupy, należy mieć świadomość, że brak parametrów ułatwiających szacowanie, odno-
szących się do środowiska pracy, jak np. ekspozycja na zagrożenie, może uniemożliwić precyzyjną
ocenę ryzyka zawodowego.

WARTO WIEDZIEĆ!

Do grupy metod matrycowych zalicza się metodę PHA, metodę matrycy ryzyka dla czynników nie-
mierzalnych wg Polskiej Normy PN-N-18002:2011 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną
pracy – Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego oraz metodę oceny ryzyka dla czynników
mierzalnych również wg tej normy.

Metody wskaźnikowe

Metody wskaźnikowe są metodami wieloparametrowymi i wielopoziomowymi. Ocenę ryzyka zawo-
dowego ułatwiają takie parametry, jak:

•

ekspozycja na zagrożenie,

•

możliwość ochrony przed zagrożeniami,

•

liczba osób narażonych.

Wartościowanie ryzyka zawodowego opiera się tu na obliczeniu wartości wskaźnika, który jest
iloczynem wag parametrów. Wprowadzenie wielu poziomów zarówno szacowania dla parame-
trów, jak i wartości

ryzyka powoduje, że ocena jest oceną pełniejszą i bardziej precyzyjną, a w kon-

sekwencji łatwiejszą

w zastosowaniu. Przykładem metody wskaźnikowej jest metoda Pięciu Kroków.

Grafy ryzyka

Metody grafów są metodami, w których szacowane są 4 parametry (taką metodą jest np. metoda
Graf Ryzyka). Metody te pod względem liczby poziomów dla każdego z szacowanych parametrów są
najbardziej zróżnicowanymi. Występuje tu od 2 do 5 poziomów.

Przy małej liczbie poziomów łatwo jest oszacować parametry, ale ocena ryzyka będzie mało precyzyjna.
W grafach brane są pod uwagę dodatkowe parametry, takie jak ekspozycja i możliwość zastosowa-
nia ochrony przed zagrożeniami. Pozwala to na pełniejszą ocenę ryzyka zawodowego.

Wstępna Analiza Zagrożeń (PHA)

Metoda PHA (z ang. Preliminary Hazard Analysis) jest metodą pozwalającą na jakościowe oszacowa-
nie ryzyka związanego z zagrożeniami, sytuacjami niebezpiecznymi i zdarzeniami niebezpiecznymi.

Metoda ta zakłada możliwość powstania wypadku i szacuje jakościowo możliwe skutki wypadku lub
możliwą utratę zdrowia pracownika. W metodzie PHA oszacowanie ryzyka to:

•

ustalenie możliwych strat poprzez stopień szkód

S,

•

określenie prawdopodobieństwa możliwości wystąpienia szkód w następstwie zdarzenia

P.

W metodzie PHA wartościowanie ryzyka zawodowego określa następująca zależność:

W = S × P

14

www.praktyczneszkoleniabhp.pl

Ocena ryzyka zawodowego

Szacowanie

Szacowanie stopnia szkód

S i prawdopodobieństwa szkód P odbywa się według skali na 6 pozio-

mach dla każdego zidentyfikowanego zagrożenia. Charakterystyka poszczególnych poziomów przed-
stawiona została poniżej.

Tabela 1. Szacowanie stopnia szkód (S) – metoda PHA

Poziom

Charakterystyka

1

Znikome urazy, lekkie szkody

2

Lekkie obrażenia, wymierne szkody

3

Ciężkie obrażenia, znaczne szkody

4

Pojedyncze wypadki śmiertelne, ciężkie szkody

5

Zbiorowe wypadki śmiertelne, szkody na bardzo dużą skalę na terenie zakładu pracy

6

Zbiorowe wypadki śmiertelne, szkody na bardzo dużą skalę poza terenem zakładu pracy

Poziomy 1–5 dotyczą oceny stopnia szkód i prawdopodobieństwa szkód dla zdarzeń na terenie
zakładu pracy, poziom 6 zaś poza terenem zakładu pracy (dotyczy ryzyka społecznego)

Tabela 2. Szacowanie prawdopodobieństwa szkód (P) – metoda PHA

Poziom

Charakterystyka

1

Bardzo nieprawdopodobne

2

Mało prawdopodobne, zdarzające się raz na 10 lat

3

Doraźne zdarzenia, zdarzające się raz w roku

4

Dosyć częste wydarzenia, zdarzające się raz w miesiącu

5

Częste regularne wydarzenia, zdarzające się raz w tygodniu

6

Duże prawdopodobieństwo zdarzenia

Matryca ryzyka

Po oszacowaniu elementów ryzyka dokonuje się jego wartościowania na podstawie poniższej matrycy ryzyka.

Tabela 3. Wartościowanie ryzyka (W) – metoda PHA

P – prawdopodobieństwo szkód

S – Stopień

szkód

Poziom

1

2

3

4

5

6

1

1

2

3

4

5

6

2

2

4

6

8

10

12

3

3

6

9

12

15

18

4

4

8

12

16

20

24

5

5

10

15

20

25

30

6

6

12

18

24

30

36

Wartość wskaźnika ryzyka poniżej 25 dotyczy szacowania stopnia szkód dla szkód

na stanowiskach pracy na terenie zakładu pracy

15

www.praktyczneszkoleniabhp.pl

Ocena ryzyka zawodowego

Za pomocą matrycy ryzyko wartościowane jest na 3 poziomach:
1) 1–3 – ryzyko akceptowalne,
2) 4–9 – dopuszczalna akceptacja ryzyka po ocenie ryzyka,
3) 10–25 (36) – ryzyko niedopuszczalne (wymagane zmniejszenie ryzyka).

Przykład

Przeprowadzenie oceny ryzyka za pomocą metody PHA dla zagrożenia, którym jest upadek z wyso-
kości 2 m przy pracach remontowych na stałym podeście roboczym maszyny poligraficznej (przy
transporcie elementów przestrzennych o dużych gabarytach):
1. Szacowanie elementów ryzyka.

•

Ryzyko określa zależność:

W = S × P

•

Parametry ryzyka:

–

S = 4 – pojedyncze wypadki śmiertelne, ciężkie szkody,

–

P = 2 – mało prawdopodobne, zdarzające się raz na 10 lat – w ciągu ostatnich 10 lat, zare-
jestrowano jedno takie zdarzenie.

W = S × P = 4 × 2 = 8

2.

Wartościowanie ryzyka.

W metodzie PHA otrzymano wartości wskaźnika ryzyka

W = 8. Oznacza to, że dla ocenianego zagro-

żenia dopuszczalna jest akceptacja ryzyka po jego ocenie.

Metoda Pięciu Kroków

Metoda Pięciu Kroków – Pięć kroków do oceny ryzyka (z ang. Five Steps – Five Steps to risk asses-
sment), jest jakościową metodą oceny ryzyka, w której prawdopodobieństwo skutków zdarze-
nia jest uszczegółowione i przedstawione przez 3 dodatkowe parametry ryzyka.

Parametrami tymi są:

•

częstotliwość narażenia (ekspozycja),

•

liczba osób narażonych,

•

prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia.

Wartościowanie

W metodzie Pięciu Kroków wartościowanie ryzyka opisuje wyrażenie:

R = P × F × S × I

Elementami ryzyka

R są:

•

P – prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia,

•

F – częstotliwość narażenia (ekspozycja),

•

S – następstwa zdarzenia (skutki),

•

I – liczba osób narażonych.

Szacowanie

Do szacowania wartości poszczególnych elementów ryzyka zawodowego należy wykorzystać nastę-
pujące tabele:

16

www.praktyczneszkoleniabhp.pl

Ocena ryzyka zawodowego

Tabela 1. Szacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia (P) – metoda Pięciu Kroków

Wartość P

Charakterystyka

0,033

Prawie niemożliwe

1

Bardzo mało prawdopodobne, ale możliwe

1,5

Mało prawdopodobne, ale może się zdarzyć

2

Możliwe, ale niecodzienne

5

Równa szansa

8

Prawdopodobne

10

Zdarza się

15

Pewne

Tabela 2. Szacowanie częstotliwości narażenia (F) – metoda Pięciu Kroków

Wartość F

Charakterystyka

0,5

Raz na rok

1

Raz na miesiąc

1,5

Raz na tydzień

2,5

Raz dziennie

4

Co godzinę

6

Ciągle

Tabela 3. Szacowanie następstw zdarzenia (S) – metoda Pięciu Kroków

Wartość S

Charakterystyka

0,1

Zadrapania, siniaki

0,5

Skaleczenia, łagodne obrażenia

2

Proste złamania, lekka choroba

4

Skomplikowane złamania, poważna choroba

6

Utrata jednej kończyny, utrata oka, trwała utrata słuchu

10

Utrata dwóch kończyn, utrata oczu

15

Śmierć

Tabela 4. Szacowanie liczby osób narażonych (I) – metoda Pięciu Kroków

Wartość I

Charakterystyka

1

1–2 osoby

2

3–7 osób

4

8–15 osób

12

16–50 osób

17

www.praktyczneszkoleniabhp.pl

Ocena ryzyka zawodowego

Skala poziomów ryzyka

Po określeniu wskaźnika ryzyka

R wartościowania ryzyka należy dokonywać według przyjętej w meto-

dzie skali.

Tabela 5. Wartościowanie ryzyka (R) – metoda Pięciu Kroków

Wartość R

Charakterystyka

0–5

Pomijalne

5–50

Niskie, ale istotne

50–500

Wysokie

Powyżej 500

Nie do przyjęcia

Przykład

Ocena ryzyka dla zagrożenia, którym jest uderzenie przez spadające przedmioty za pomocą metody
Pięciu Kroków.

1.

Szacowanie parametrów ryzyka.

•

Ryzyko określa zależność:

R = P × F × S × I

•

Elementy ryzyka (częstotliwości):

–

P (prawdopodobieństwo) = 0,033 – prawie niemożliwe – nie było takich zdarzeń w ciągu
ostatnich 10 lat,

–

F (zagrożenie uderzeniem przez spadające przedmioty) = 6 – ciągle – tynkarz pracuje na
rusztowaniu wiszącym przez 8 godzin dziennie,

–

S (następstwa) = 15 – śmierć – uderzenie przez spadający przedmiot z wysokości może za-
kończyć się śmiercią,

–

I (osoby narażone) = 1 – dotyczy 2 osób.

W omawianym przypadku wskaźnik ryzyka

R będzie wynosił: R = P × F × S × I = 2,97

2.

Wartościowanie ryzyka.

W metodzie Pięciu Kroków wartość wskaźnika ryzyka

R = 2,97 oznacza ryzyko pomijalne.

Graf Ryzyka

Kolejną metodą oceny ryzyka zawodowego, którą można się posłużyć, jest metoda Graf Ryzyka.
Jest to metoda jakościowa, w której parametr ryzyka – prawdopodobieństwo skutków zdarzenia
– jest uszczegółowione i przedstawione przez 3 dodatkowe parametry.

Tymi dodatkowymi parametrami są: czas występowania zagrożenia (ekspozycja), możliwość zastoso-
wania ochrony przed zagrożeniem i prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanego zdarzenia.

Za elementy ryzyka w tej metodzie są przyjmowane:

•

S – wielkość szkód (strat), jakie może spowodować zagrożenie,

•

A – czas występowania zagrożenia (ekspozycja),

•

G – możliwość zastosowania ochrony przed zagrożeniem,

•

W – prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanego zdarzenia.

Szacowanie

Szacowanie wartości parametrów ryzyka w metodzie Graf Ryzyka przedstawione zostało na następnej
stronie.

18

www.praktyczneszkoleniabhp.pl

Ocena ryzyka zawodowego

Tabela 1. Szacowanie wielkości szkód (S) – metoda Graf Ryzyka

Oznaczenie

Charakterystyka

S1

Lekkie obrażenia lub dyskomfort

S2

Ciężkie lub nieodwracalne obrażenia jednej lub większej liczby osób

S3

Śmierć najwyżej jednej osoby

S4

Śmierć większej liczby osób

Tabela 2. Szacowanie czasu występowania zagrożenia (A) – metoda Graf Ryzyka

Oznaczenie

Charakterystyka

A1

Rzadkie do częstego

A2

Częste do stałego

Tabela 3. Szacowanie ochrony przed zagrożeniem (G) – metoda Graf Ryzyka

Oznaczenie

Charakterystyka

G1

Efektywna przy spełnieniu pewnych warunków

G2

Niedająca prawie żadnych efektów

Tabela 4. Szacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia niepożądanego zdarzenia – metoda
Graf Ryzyka

Oznaczenie

Charakterystyka

W1

Bardzo małe

W2

Małe

W3

Relatywnie duże

Wartościowanie
Wartościowania ryzyka w tym przypadku dokonuje się za pomocą grafu, według skali 7-stopniowej
dla 3 poziomów.

Rysunek 1. Graf Ryzyka

1–2

– ryzyko małe,

3–5

– ryzyko średnie,

6–7 – ryzyko poważne.

19

www.praktyczneszkoleniabhp.pl

Ocena ryzyka zawodowego

Przykład

Ocena ryzyka dla zagrożenia upadku na tym samym poziomie. Wykorzystywana metoda to Graf Ryzyka.

1.

Szacowanie parametrów ryzyka.

•

Elementy ryzyka:

–

S = S2 – ciężkie obrażenia,

–

A = A2 – stałe występowanie zagrożenia,

–

G = G2 – ochrona niedająca prawie żadnych efektów,

–

W = W1 – prawdopodobieństwo wystąpienia bardzo małe – nie było takiego zdarzenia
w ciągu ostatnich 10 lat.

2.

Wartościowanie ryzyka.

W metodzie Graf Ryzyka dla wartości wskaźnika ryzyka otrzymano

W = W1, co oznacza ryzyko małe.