ERGONOMIA I BiHP

Metody oceny ryzyka

zawodowego na stanowiskach

pracy

Przegl

ą

d wybranych metod:

Metoda ogólna wg PN-N-18009:

• trójstopniowa;
• pi

ę

ciostopniowa.

Metody nietypowe:

• kalkulator ryzyka;
• FMEA – Failure Mode and Effect Analysis;
• WPR – Wska

ź

nik Poziomu Ryzyka;

• metoda „Risk Score”;
• metoda OR wg normy MIL STD 882;
• mapa postrzeganego ryzyka:

• trójstopniowa;
• pi

ę

ciostopniowa.

Definicje:

Awaria – zdarzenie powstałe w wyniku niekontrolowanego rozwoju sytuacji w

czasie eksploatacji materiałów, urz

ą

dze

ń

lub instalacji, prowadz

ą

ce do powstania,

natychmiastowego lub z opó

ź

nieniem, na terenie organizacji lub poza jej terenem,

powa

ż

nego zagro

ż

enia dla zdrowia ludzkiego i/lub

ś

rodowiska, takie jak: du

ż

a

emisja substancji szkodliwych lub niebezpiecznych, po

ż

ar, wybuch itp.

Ekspozycja – podleganie oddziaływaniu czynników niebezpiecznych, szkodliwych

lub uci

ąż

liwych zwi

ą

zanych z wykonywaniem pracy.

Ocena ryzyka – proces analizowania ryzyka i wyznaczenia dopuszczalno

ś

ci ryzyka.

Ryzyko – kombinacja cz

ę

sto

ś

ci lub prawdopodobie

ń

stwa wyst

ą

pienia okre

ś

lonego

zdarzenia wywołuj

ą

cego zagro

ż

enie i konsekwencji zwi

ą

zanych z tym zdarzeniem.

Ryzyko zawodowe – prawdopodobie

ń

stwo wyst

ą

pienia niepo

żą

danych zdarze

ń

zwi

ą

zanych z wykonywan

ą

prac

ą

powoduj

ą

cych straty, w szczególno

ś

ci

wyst

ą

pienie u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku

zagro

ż

e

ń

zawodowych wyst

ę

puj

ą

cych w

ś

rodowisku pracy lub w sposobu

wykonywania pracy.

Ś

rodki ochronne –

ś

rodki ochrony zbiorowej,

ś

rodki ochrony indywidualnej lub

inne

ś

rodki (techniczne lub organizacyjne), stosowane w celu ograniczenia ryzyka

zawodowego.

Zagro

ż

enie – stan

ś

rodowiska pracy mog

ą

cy spowodowa

ć

wypadek lub chorob

ę

.

Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego ma na celu:

• sprawdzenie, czy wyst

ę

puj

ą

ce na stanowiskach pracy zagro

ż

enia zostały

zidentyfikowane i czy jest znane zwi

ą

zane z nim ryzyko zawodowa;

• wykazanie, zarówno pracownikom i/lub ich przedstawicielom, jak i organom
nadzoru i kontroli,

ż

e przeprowadzono analiz

ę

zagro

ż

e

ń

i zastosowano wła

ś

ciwe

ś

rodki ochronne;

• dokonanie odpowiedniego wyboru wyposa

ż

enia stanowiska pracy, materiałów

oraz organizacji pracy;
• ustalenie priorytetów w działaniach zmierzaj

ą

cych do eliminowania lub

ograniczania ryzyka zawodowego;
• zapewnienie ci

ą

głej poprawy bezpiecze

ń

stwa i higieny pracy.

Zaleca si

ę

przeprowadza

ć

ocen

ę

ryzyka zawodowego okresowo i zawsze

wówczas, gdy wykorzystywane do jego oceny informacje straciły ju

ż

swoj

ą

aktualno

ść

, a w szczególno

ś

ci w nast

ę

puj

ą

cych sytuacjach:

• przy tworzeniu nowych stanowisk pracy;
• przy wprowadzaniu zmian na stanowiskach pracy (np. technologicznych lub
organizacyjnych);
• przy zmianie obowi

ą

zuj

ą

cych wymaga

ń

odnosz

ą

cych si

ę

do ocenianych

stanowisk pracy;
• po wprowadzeniu zmian w stosowanych

ś

rodkach ochronnych.

Sposób przeprowadzenia i dokumentowania oceny ryzyka zawodowego zale

ż

y

przede wszystkim od wielko

ś

ci organizacji i rodzaju zagro

ż

enia.

Zaleca si

ę

, aby proces przygotowania oceny ryzyka zawodowego obejmował:

• zapewnienie zasobów niezb

ę

dnych do przeprowadzenia oceny ryzyka

zawodowego;
• wyznaczenie odpowiedniej osoby do przeprowadzenia oceny ryzyka
zawodowego;
• okre

ś

lenie potrzeb szkoleniowych i zapewnienie szkolenia osobom

przeprowadzaj

ą

cym ocen

ę

ryzyka zawodowego;

• okre

ś

lenie sposobu dokumentowania wyników oceny ryzyka zawodowego;

• zapewnienie udziału pracowników w ocenie ryzyka zawodowego;
• zapewnienie osobom oceniaj

ą

cym ryzyko zawodowe dost

ę

pu do

odpowiednich informacji i zasobów (w tym potrzebnych konsultacji i usług);
• przeprowadzenie analizy struktury organizacyjnej w celu sporz

ą

dzenia wykazu

stanowisk pracy;
• okre

ś

lenie sposobu informowania pracowników o wynikach oceny ryzyka

zawodowego.

Zaleca si

ę

, aby zespół oceniaj

ą

cy ryzyko zawodowe składał si

ę

z osób, które:

• znaj

ą

i rozumiej

ą

zasady oceny ryzyka zawodowego;

• maj

ą

wiedz niezb

ę

dn

ą

do identyfikowania zagro

ż

e

ń

na ocenianych

stanowiskach;
• umiej

ą

oceni

ć

szkodliwe nast

ę

pstwa wyst

ę

puj

ą

cych zagro

ż

e

ń

.

Zbieranie informacji potrzebnych do oceny

ryzyka zawodowego

Identyfikacja zagro

ż

enia

Oszacowanie ryzyka zawodowego

Wyznaczenie dopuszczalno

ś

ci ryzyka

zawodowego

Czy s

ą

potrzebne działania koryguj

ą

ce

i/lub zapobiegawcze?

Opracowanie planu działa

ń

koryguj

ą

cych i/lub

zapobiegawczych

TAK

Realizacja planu

NIE

Okresowe przeprowadzanie

oceny ryzyka zawodowego

A

n

a

liz

a

r

y

z

yk

a

z

a

w

o

d

o

w

e

g

o

O

c

e

n

a

ry

z

yk

a

z

a

w

o

d

o

w

e

g

o

Informacje potrzebne do oceny ryzyka zawodowego.

Zaleca si

ę

, aby do oceny ryzyka zawodowego były wykorzystywane informacje

dotycz

ą

ce:

•

lokalizacji stanowiska pracy i/lub realizowanych na nim zada

ń

;

•

osób pracuj

ą

cych na stanowisku, ze szczególnym uwzgl

ę

dnieniem tych osób,

dla których przyjmuje si

ę

inne szczególne kryteria, takich np. jak kobiety w

ci

ąż

y, m

ł

odociani lub osoby niepełnosprawne;

•

stosowanych

ś

rodków pracy, materiałów i wykonywanych operacji

technologicznych;

•

wykonywanych czynno

ś

ci oraz sposobu i czasu ich wykonywania przez

pracuj

ą

ce na stanowisku osoby;

•

wymaga

ń

przepisów prawnych i norm, odnosz

ą

cych si

ę

do analizowanego

stanowiska

•

zagro

ż

e

ń

, które ju

ż

zostały zidentyfikowane i ich

ź

ródeł;

•

mo

ż

liwych skutków wyst

ę

puj

ą

cych zagro

ż

e

ń

;

•

stosowanych

ś

rodków ochronnych;

•

wypadków przy pracy, zdarze

ń

potencjalnie wypadkowych, chorób

zawodowych oraz innych zwi

ą

zanych z warunkami pracy, a tak

ż

e awarii.

Ź

ródłami tych informacji mog

ą

by

ć

:

•

dane techniczne o stosowanych na stanowisku maszynach i urz

ą

dzeniach;

•

dokumentacja techniczno-ruchowa i instrukcje stanowiskowe;

•

wyniki pomiarów czynników szkodliwych i/lub niebezpiecznych, a tak

ż

e

uci

ąż

liwych, wyst

ę

puj

ą

cych na stanowisku pracy;

•

dokumentacja dotycz

ą

ca wypadków przy pracy, zdarze

ń

potencjalnie

wypadkowych, chorób zawodowych oraz awarii;

•

przepisy prawne i inne dokumenty normatywne;

•

karty charakterystyk substancji chemicznych itp.

Informacje o analizowanym stanowisku mog

ą

dostarczy

ć

równie

ż

:

•

obserwacja

ś

rodowiska pracy;

•

obserwacja zada

ń

wykonywanych na stanowisku pracy;

•

obserwacja zada

ń

wykonywanych poza stanowiskiem pracy;

•

wywiady z pracownikami;

•

obserwacja czynników zewn

ę

trznych, które mog

ą

wpłyn

ąć

na stanowisko

pracy (np. prace wykonywane przez innych pracowników na innych
stanowiskach pracy, czynniki atmosferyczne);

•

analiza organizacji działa

ń

, którym celem jest zapewnienie wła

ś

ciwych

warunków pracy.

Na podstawie powy

ż

szej wiedzy mo

ż

na przeprowadzi

ć

identyfikacje zagro

ż

e

ń

na

stanowisku pracy.

Oszacowanie ryzyka zawodowego zwi

ą

zanego z poszczególnymi zagro

ż

eniami

zidentyfikowanymi na stanowiskach pracy polega na ustaleniu:

•

prawdopodobie

ń

stwu wyst

ą

pienia zagro

ż

e

ń

;

•

ci

ęż

ko

ś

ci szkodliwych nast

ę

pstw tych zagro

ż

e

ń

.

Oszacowanie ryzyka mo

ż

na przeprowadzi

ć

na ró

ż

ne sposoby, np. wspomagaj

ą

c

si

ę

ekspertami.

Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej:

du

ż

e 3

du

ż

e 3

ś

rednie 2

wysoce prawdopodobne

du

ż

e 3

ś

rednie 2

małe 1

prawdopodobne

ś

rednie 2

małe 1

małe 1

mało prawdopodobne

du

ż

a

ś

rednia

mała

Prawdopodobie

ń

stwo

Ci

ęż

ko

ść

nast

ę

pstw

Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali pi

ę

ciostopniowej:

bardzo du

ż

e 5

du

ż

e 4

ś

rednie 3

wysoce prawdopodobne

du

ż

e 4

ś

rednie 3

małe 2

prawdopodobne

ś

rednie 3

małe 2

bardzo małe 1

mało prawdopodobne

du

ż

a

ś

rednia

mała

Prawdopodobie

ń

stwo

Ci

ęż

ko

ść

nast

ę

pstw

Przy oszacowaniu ryzyka mo

ż

na stosowa

ć

poni

ż

sze wskazówki:

•

do nast

ę

pstw o małej szkodliwo

ś

ci zalicza si

ę

te urazy i choroby, które nie

powoduj

ą

długotrwałych dolegliwo

ś

ci i absencji w pracy; s

ą

to czasowe

pogorszenia stanu zdrowia, takie jak niewielkie stłuczenia i zranienia,
podra

ż

nienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy itp.;

•

do nast

ę

pstw o

ś

redniej szkodliwo

ś

ci zalicza si

ę

te urazy i choroby, które

powoduj

ą

niewielkie, ale długotrwałe lub nawracaj

ą

ce okresowo dolegliwo

ś

ci i s

ą

zwi

ą

zane z okresami absencji; s

ą

to np. zranienia, oparzenia II stopnia na

niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, zespoły
przeci

ąż

enia układu mi

ęś

niowo-szkieletowego (np. zapaleni

ś

ci

ę

gna) itp.;

•

do nast

ę

pstw o du

ż

ej szkodliwo

ś

ci zalicza si

ę

te urazy i choroby, które

powoduj

ą

ci

ęż

kie i stałe dolegliwo

ś

ci i/lub

ś

mier

ć

; s

ą

to np. oparzenia III stopnia,

oparzenia II stopnia du

ż

ej powierzchni ciała, amputacje, skomplikowane złamania

z nast

ę

pow

ą

dysfunkcj

ą

, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia

narz

ą

dów wewn

ę

trznych i układu nerwowego w wyniku nara

ż

enia na czynniki

chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia słuchu, astma, za

ć

ma itp.;

•

do mało prawdopodobnych zalicza si

ę

te nast

ę

pstwa zagro

ż

e

ń

, które nie

powinny wyst

ą

pi

ć

podczas całego okresu aktywno

ś

ci zawodowej pracownika;

•

do prawdopodobnych zalicza si

ę

nast

ę

pstwa zagro

ż

e

ń

, które mog

ą

wyst

ą

pi

ć

nie wi

ę

cej ni

ż

kilkukrotnie podczas okresu aktywno

ś

ci zawodowej pracownika;

•

do wysoce prawdopodobnych zalicza si

ę

nast

ę

pstwa zagro

ż

e

ń

, które mog

ą

wyst

ą

pi

ć

wielokrotnie podczas okresu aktywno

ś

ci zawodowej pracownika.

Ogólne zasady oszacowania ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej na

podstawie wielko

ś

ci charakteryzuj

ą

cych nara

ż

enie:

Uwaga: P

max

– warto

ść

dopuszczalna wielko

ś

ci charakteryzuj

ą

cej nara

ż

enie,

ustalana na podstawie odpowiednich przepisów. W przypadku braku
ustalonych wymaga

ń

przy jej ustaleniu mo

ż

na wykorzysta

ć

opinie ekspertów

i/lub wzi

ąć

pod uwag

ę

opini

ę

pracowników.

małe

P < 0,5 P

max

ś

rednie

P

max

≥

P

≥

0,5 P

max

du

ż

e

P > P

max

Oszacowanie ryzyka zawodowego

Warto

ść

wielko

ś

ci charakteryzuj

ą

cej

nara

ż

enie (P)

Powy

ż

sze oszacowania nie uwzgl

ę

dniaj

ą

zmniejszenia ryzyka przez stosowanie

ś

rodków ochrony indywidualnej. Stosowanie odpowiednich

ś

rodków w zalecany

sposób mo

ż

e zmniejszy

ć

oszacowane ryzyko np. z du

ż

ej na

ś

redni

ą

.

Wyznaczenie dopuszczalno

ś

ci ryzyka zawodowego.

Podstawowym kryterium dopuszczalno

ś

ci ryzyka zawodowego s

ą

wymagania

odpowiednich przepisów prawnych i innych dokumentów normatywnych. Gdy
nie ma takich przepisów, zaleca si

ę

aby organizacje same z uwzgl

ę

dnieniem

opinii ekspertów wypracowywały własne kryteria. Mog

ą

równie

ż

zaostrzy

ć

kryteria wynikaj

ą

ce z przepisów.

Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalno

ś

ci ryzyka zawodowego oraz zalecenia

dotycz

ą

ce działa

ń

wynikaj

ą

ce z oceny tego ryzyka (oszacowanie w skali

trójstopniowej):

Konieczne jest zapewnienie,

ż

e ryzyko zawodowe

pozostaje co najwy

ż

ej na tym samym poziomie.

małe

Zaleca si

ę

zaplanowanie i podj

ę

cie działa

ń

, których

celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.

dopuszczalne

ś

rednie

Je

ż

eli ryzyko zawodowe jest zwi

ą

zane z prac

ą

ju

ż

wykonywan

ą

, działania w celu jego zmniejszenia

nale

ż

y podj

ąć

natychmiast (np. przez zastosowanie

ś

rodków ochronnych). Planowana praca nie mo

ż

e

by

ć

rozpocz

ę

ta do czasu zmniejszenia ryzyka

zawodowego do poziomu dopuszczalnego.

niedopuszczalne

du

ż

e

Niezb

ę

dne działania

Dopuszczalno

ść

ryzyka zawodowego

Oszacowanie ryzyka

zawodowego

Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalno

ś

ci ryzyka zawodowego oraz zalecenia

dotycz

ą

ce działa

ń

wynikaj

ą

ce z oceny tego ryzyka (oszacowanie w skali

pi

ę

ciostopniowej):

Zaleca si

ę

zaplanowanie i podj

ę

cie działa

ń

, których

celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.

ś

rednie

Praca nie mo

ż

e by

ć

rozpocz

ę

ta ani kontynuowana do

czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu
dopuszczalnego.

bardzo du

ż

e

Nie jest konieczne prowadzenie

ż

adnych działa

ń

.

bardzo małe

Zaleca si

ę

rozwa

ż

anie mo

ż

liwo

ś

ci dalszego

zmniejszania poziomu ryzyka zawodowego lub
zapewnienie,

ż

e ryzyko zawodowe pozostaje

najwy

ż

ej na tym samym poziomie.

dopuszczalne

małe

Je

ż

eli ryzyko zawodowe jest zwi

ą

zane z prac

ą

ju

ż

wykonywan

ą

, działania w celu jego zmniejszenia

nale

ż

y podj

ąć

natychmiast (np. przez zastosowanie

ś

rodków ochronnych). Planowana praca nie mo

ż

e

by

ć

rozpocz

ę

ta do czasu zmniejszenia ryzyka

zawodowego do poziomu dopuszczalnego.

niedopuszczalne

du

ż

e

Niezb

ę

dne działania

Dopuszczalno

ść

ryzyka zawodowego

Oszacowanie ryzyka

zawodowego

Działania wynikaj

ą

ce z oceny ryzyka zawodowego.

Przy planowaniu i podejmowaniu działa

ń

koryguj

ą

cych lub zapobiegawczych w celu

eliminacji lub ograniczenia zagro

ż

e

ń

i zwi

ą

zanego z nim ryzyka zawodowego,

zaleca si

ę

stosowa

ć ś

rodki ochronne w nast

ę

puj

ą

cej kolejno

ś

ci:

a)

ś

rodki techniczne eliminuj

ą

ce lub ograniczaj

ą

ce zagro

ż

enie u

ź

ródła;

b)

ś

rodki ochrony zbiorowej;

c)

ś

rodki organizacyjne i proceduralne (procedury lub instrukcje bezpiecznej

pracy);
d)

ś

rodki ochrony indywidualnej.

Przed realizacj

ą

wynikaj

ą

cego z oceny ryzyka zawodowego planu działa

ń

koryguj

ą

cych i/lub zapobiegawczych zaleca si

ę

dokona

ć

przegl

ą

du tego planu

w celu stwierdzenia:
• czy proponowane działania doprowadz

ą

do wymaganego ograniczenia ryzyka

zawodowego;
• czy w wyniku realizacji planu nie powstan

ą

nowe zagro

ż

enia

• czy mo

ż

na wybra

ć

inne, bardziej skuteczne działania

• co s

ą

dz

ą

pracownicy o potrzebie realizacji i skuteczno

ś

ci planowanych

działa

ń

.

Metoda „Risk score”

Jest to jako

ś

ciowa metoda oceny ryzyka zawodowego w miejscu pracy. Została ona

opracowana w USA, pierwotnie na potrzeby marynarki wojennej.

Etapy metody:

1 – opisanie i okre

ś

lenie obszaru wyst

ą

pienia zagro

ż

enia dla którego zostanie

przeprowadzona analiza;
2 – sporz

ą

dzenie wykazu ewentualnych zagro

ż

e

ń

;

3 – szacowanie ryzyka za pomoc

ą

trzech parametrów:

P – prawdopodobie

ń

stwo zaistnienia zdarzenia wypadkowego;

E – czas wystawienia (ekspozycji) na czynnik niebezpieczny;
S – mo

ż

liwe skutki oraz ich ci

ęż

ko

ść

.

Parametry te słu

żą

do obliczenia wska

ź

nika ryzyka R = P

•

E

•

S

4 – ostatni etap to warto

ś

ciowanie ryzyka.

Prawdopodobie

ń

stwo:

0,0001

Tylko teoretycznie mo

ż

liwe

0,1

0,001

Praktycznie niemo

ż

liwe

0,2

0,01

Mo

ż

liwe do pomy

ś

lenia

0,5

0,1

Tylko sporadycznie mo

ż

liwe

1

1

Mało prawdopodobne, ale mo

ż

liwe

3

10

Całkiem mo

ż

liwe

6

50

Bardzo prawdopodobne

10

szansa [%]

opis

warto

ść

P

Ekspozycja:

Sporadyczna (raz na tydzie

ń

)

3

Znikoma (raz do roku i rzadziej)

0,5

Minimalna (kilka razy w roku)

1

Cz

ę

sta (codzienna)

6

Stała

10

opis cz

ę

sto

ś

ci ekspozycji

warto

ść

E

Skutki:

opatrzenie poszkodowanego

absencja pracownika

ci

ęż

kie uszkodzenie ciała

ofiara

ś

miertelna

kilka ofiar

ś

miertelnych

wiele ofiar

ś

miertelnych

straty ludzkie

opis skutków

poni

ż

ej 1.000 $

mała

1

1.000 – 10.000 $

ś

rednia

3

10.000 – 100.000 $

du

ż

a

7

100.000 – 1.000.000 $

bardzo du

ż

a

15

1.100.000 – 10.000.000 $

katastrofa

40

powy

ż

ej 10.000.000 $

powa

ż

na katastrofa

100

straty materialne

strata

warto

ść

S

Interpretacja wska

ź

nika ryzyka:

nieakceptowalne

du

ż

e

ś

rednie

małe

akceptowalne

kategoria ryzyka

konieczna poprawa

70<R<200

konieczne wstrzymanie pracy

R>400

konieczna natychmiastowa poprawa

200<R<400

konieczna kontrola

20<R<70

zalecana kontrola

R<20

Zalecane decyzje

wska

ź

nik ryzyka