Początki

Pierwsze wiadomości o skautingu docierają do Polski w 1909
roku. Proponowane przez Baden-Powella metody traktuje się jako nowy
sposób wychowania żołnierzy. Skautingiem interesuje się „Zarzewie", jest
to organizacja prowadząca nielegalne przygotowania wojskowe młodzieży polskiej do przyszłej
walki o niepodległość. Inną organizacją interesującą się skautingiem jest „Sokół". Przy nim A.
Małkowski znajduje miejsce
na zorganizowanie pierwszego kursu skautowego. Przy „Sokole" powstaje
też Związkowe Naczelnictwo Skautowe. Natomiast w Warszawie
powstaje nielegalna Naczelna Komenda Skautowa. Podczas l Wojny
Światowej wiele drużyn skautowych rozpada się, ponieważ instruktorom
grozi mobilizacja do armii wojsk zaborczych. Część z nich ucieka do
zaboru austriackiego, gdzie tworzą się Legiony Polskie. Powstaje wówczas w Piotrkowie
związana z ruchem legionowym Polska Organizacja
Skautowa, której podporządkowuje się większość drużyn. 1.11.1916
wszystkie organizacje działające w byłym zaborze rosyjskim zwołują
wspólny zjazd w Warszawie, na którym postanawiają się zjednoczyć.
Przyjmują nazwę Związek Harcerstwa Polskiego, a jako odznaki organizacyjne Krzyż
Harcerski i Lilijkę. Skauting polski, a w przypadku byłego zaboru rosyjskiego już harcerstwo,
usamodzielnia się wychodząc spod nadzoru i opieki innych organizacji (np. „Sokoła"). 1.11.1918
w Lublinie zbiera się Zjazd przedstawicieli ze wszystkich polskich ośrodków, który jednoczy
wszystkie ruchy skautowe.

Okres międzywojenny

10.08.1919 Naczelna Rada Harcerska ogłasza Prawo i Przyrzeczenie oparte na tekstach z 1911.
31.12.1920 odbywa się l Walny Zjazd ZHP, który zatwierdza treść Prawa i Przyrzeczenia. ZHP
liczy 30 tyś. członków. W 1921 na fali wydarzeń rewolucyjnych powstaje ruch „Wolnego
Harcerstwa", który istnieje zaledwie 3 lata. W dniach 3-9.07.1924 w Warszawie odbywa się l Zlot
Narodowy. W 1926 powstaje nowa organizacja harcerska..Czerwone Harcerstwo", zrzesza ona
młodzież robotniczą. 21.05.1927 wprowadzony zostaje nowy jednolity regulamin mundurowy.
Rok 1929 przynosi pierwsze sukcesy zuchowej metody A. Kamińskiego 7.03.1933 Naczelnik
Harcerzy wprowadza nowy regulamin mundurowy, którego podstawowe elementy obowiązują do
dziś. 17.06.1935 ukończona zostaje w Gdyni budowa „Zawiszy Czarnego". 11.07.1935 odbywa
się Jubileuszowy Zlot 25-lecia w Spale. Bierze w nim udział ponad 30 tyś. harcerek i harcerzy.
1.09.1938 rozpoczyna swoją działalność pismo „Na tropie".

II Wojna Światowa

We wrześniu 1939 powołane zostaje przez
Floriana Marciniaka Pogotowie Harcerzy i Harcerek, które następnie
przekształca się w Szare Szeregi. Kolejnymi jego naczelnikami byli:
hm. F. Marciniak do 6.05.1943, hm. S. Broniewski do 3.10.1944 i hm. L. Mar-szalek do
17.01.1945. Harcerze rozpoczynają najtrudniejszą
próbę. Najsłynniejsze akcje bojowe Szarych Szeregów to: 26.03.1943 -
akcja pod Arsenałem, 20.05.1943 - akcja pod Celestynowem, 1.02.1944 -

zamach na Kutcherę, 11.07.1944 - zamach na Koppego, walka batalionów
„Zośka" i „Parasol" w Powstaniu Warszawskim, akcje małego sabotażu.
1.08.1944 wybucha Powstanie Warszawskie, które po 63 dniach krwawej
walki upada 2.10.1944.

Okres powojenny

Już od 1944 na wyzwolonych terenach powstają samorzutnie lub wychodzą z podziemia drużyny.
Ich rozwojem próbują kierować różne siły i ośrodki od Związku Walki Młodych poprzez Resort
Oświaty PKWN do ugrupowań wojskowych. To, co dla społeczeństwa jest świadectwem
ciągłości i słuszności wpajanych przez harcerstwo ideałów staje się dla niektórych powodem
podejrzeń lub nawet niechęci. Nadchodzi czas hasła: „AK - zapluty karzeł reakcji", a harcerstwo
przez cały czas okupacji stanowiło cząstkę tego „karta". W sierpniu 1945 odbywa się pierwsza
Centralna Akcja Szkoleniowa w Ossowcu pod patronatem prezydenta RP B. Bieruta. Władze
związku są tymczasowe, rozpoczynają się, więc przygotowania do Zjazdu, który zatwierdzi nowy
statut, prawo i przyrzeczenie. Wyznacza się termin zwołania zjazdu na maj 1947. W marcu 1947
władze nie wyrażają zgody na odbycie zjazdu. W czerwcu 1946 odbywa się w Szczecinie Zlot
pod hasłem „Trzymamy straż nad Odrą". Zlot kończy się starciem członków ZWM i SB z
ZHP. Giną dwie harcerki. Później ktoś napisał: „Harcerze wznosili antypaństwowe okrzyki na
cześć wicepremiera St. Mikołajczyka". Najpierw były związki z „karłem", potem
„antypaństwowe okrzyki", następnie w 1947 „samowolna" zmiana tekstu Przyrzeczenia na
przedwojenne. Nad harcerstwem zaczynają się zbierać czarne chmury. W grudniu 1948 narada
komendantów chorągwi, wśród których nie ma już ludzi z lat poprzednich, uchwala rezolucję:
„...Zrywamy ze wszystkimi pozostałościami wychowania skautowego i harcerskiego, które są
odbiciem ustroju kapitalistycznego i chcemy naszą robotę wykonywać na zasadach wychowania
socjalistycznego...”. l to był w zasadzie ostatni gwóźdź do trumny Związku Harcerstwa
Polskiego. Na początku 1950 prezydium ZG ZMP podejmuje uchwałę o przejęciu kierownictwa
nad ZHP. Organizacja przestaje istnieć, część schodzi do podziemia, które pod koniec 1950
zostaje rozgromione. Toczy się seria procesów i wyroków skazujących na najwyższy wymiar
kary. Organizacja Harcerska (OH), bo taką nazwę nosi
obecnie harcerstwo, stara się być kopią radzieckiego „Pioniera". Jest to
kopia zła, nie ma żadnej obrzędowości. Masowość, referaty, zebrania,
samokrytyki, odczyty, sztywność, zasadniczość, powaga. W połowie lat
50-tych zaczyna się odwilż. Tragiczny poznański czerwiec 1956, potem
październik. Kryzys ogarnia także OH. W tych warunkach rodzi się
istniejąca kilka miesięcy OHPL. W dziele odnowy uczestniczą przede
wszystkim przed-wojenni instruktorzy. 10.12.1956 zapada ostateczna decyzja o reaktywowaniu
ZHP i powołaniu Naczelnej Rady Harcerskiej. Naczelniczką ZHP zostaje Zofia Zakrzewska.
Przywraca się Krzyż i Lilijkę. ZHP odradza się w innym kształcie ideologicznym. Aprobuje
kierowniczą rolę PZPR. Lata 1956-75 przynoszą ciekawe inicjatywy jak np. stworzenie
wiejskich drużyn harcerskich, powstanie Rady Przyjaciół Harcerstwa, powstanie drużyn
„Nieprzetartego szlaku" (1958), akcja „Frombork 1001", „Bieszczady 40". 1970 rok przynosi
okres dynamicznego rozwoju polskiej gospodarki - ZHP nie może zostać w tyle. W 1973
powstaje nowy twór – Harcerska Służba Polsce Socjalistycznej. Zmienione zostaje
Przyrzeczenie. Rozpoczyna się okres czynów i akcji. HSPS wnosi nowe mundury i staje się jakby
organizacją w organizacji. Przychodzi hasło „Na 35-lecie będzie nas 3 miliony" - i tyle jest już w
1978. Całość prowadzi do rozkładu

i degeneracji. Sierpień 1980 daje nowe nadzieje i siły w ZHP. W marcu
1981 VII Zjazd ZHP rozwiązuje HSPS. Wracają zasady pracy harcerskiej.
13.01.1981 zawiązuje się Niezależny Ruch Harcerski. Jest to odłam ZHP
powstały w wyniku niespełnienia oczekiwań, jakie instruktorzy położyli
w VII Zjeździe. Powstaje również KIHAM - Kręgi Instruktorów Harcerskich
im. A. Małkowskiego. Celem ruchu jest odnowa moralna harcerstwa.
Powstaje coraz więcej ugrupowań niezależnych. W nowej sytuacji politycznej VIII Zjazd jest
krokiem wstecz. W końcu marca 1989 obraduje IX
czyli XXVI Zjazd ZHP. XXVIII Zjazd ZHP w Bydgoszczy dokonuje
zasadniczych zmian statutu, Prawa i Przyrzeczenia oraz zobowiązuje
Naczelnika do podjęcia starań o przyjęcie ZHP w skład WOSM.
Inne organizacje harcerskie oprócz ZHP to: Związek Harcerstwa
Rzeczypospolitej (od końca 1992 roku połączony z ZHP-1918), powstała
w Koninie Polska Organizacja Harcerska, Stowarzyszenie Harcerstwa
Katolickiego „Zawisza" i kilka innych.
Nieprawdą jest, że historia ZHP w Polsce Ludowej to tylko pasmo
szkodliwych decyzji politycznych i państwowych. To także wielki wysiłek
wielu pokoleń instruktorskich wychowawców.

PO

roku 1990 Następuje reorganizacja chorągwi (ich liczba spadła

z 49 do 25). W sierpniu 1993 Prezydent RP zostaje Honorowym Protektorem ZHP, nawiązując
tym samym do przedwojennych tradycji Protektoratu. Osiągnięcia programowe lat
dziewięćdziesiątych to: stworzenie Programu Harcerstwa Starszego, rozwój ruchu żeńskiego,
działania ekologiczne (akcje „Florek" i „Czysty Obóz"), stworzenie Centralnej Szkoły
Instruktorskiej w Załęczu Wielkim która, niestety, kończy swoją działalność we wrześniu 1995
r. 10.06.1995 odbywa się Nadzwyczajny Zjazd ZHP, który dokonuje zmian w Statucie,
umożliwiających wejście ZHP w skład WOSM. Najważniejsza z tych zmian to pozostawienie
jednej roty Przyrzeczenia Harcerskiego. W sierpniu 1995, w 60-tą rocznicę Zlotu w Spalę,
odbywa się w Zegrzu pod Warszawą Światowy Zlot Harcerstwa Polskiego. Bierze w nim udział
ok. 7 tyś. harcerzy z ZHP, ZHP Poza Granicami Kraju oraz skautów z całego świata. Zlot
rozpoczyna realizację pięcioletniego programu „Moje Ojczyzny". Jego kolejne, roczne bloki
programowe to: Woda jest Życiem, (za który ZHP otrzymuje nagrodę Lidera Polskiej Ekologii
'98), Odkrywcy Nieznanego Świata, Paszport do Europy, Bądź Gotów, Ścieżkami Zdrowia.
17.01.1996 ZHP zostaje przyjęty do WOSM, a 7.03.1996 do WAGGGS.
W 1997 CSI zostaje przeniesiona z Zaleczą WIk. do Ośrodka ZHP „Perkoz". W styczniu 1999
ma miejsce pierwszy po odzyskaniu członkostwa w WOSM oficjalny udział ZHP w 19
Jamboree w Chile. W lipcu 1999 odbywa się Zlot Skautów Europy Środkowo-Wschodniej
SAN-99 w Sanoku. W grudniu 1 999 kończy się 3,5-letni Rejs Pokoju „Zawiszy Czarnego",
którego załoga wzięła udział w Jamboree w Chile oraz opłynęła przylądek
Horn. W 1999 następuje reorganizacja ZHP związana z reformą administracji państwa - ilość
chorągwi zmniejsza się do 17. Mają one swoje siedziby w miastach wojewódzkich. 15.05.1999
Rada Naczelna ZHP przyjmuje dokument „Strategia rozwoju ZHP w latach 1999-2007". W
sierpniu 2000 odbywa się w Bednarach koło Gniezna Światowy Zlot Harcerstwa Polskiego
podsumowujący program „Moje Ojczyzny". Bierze w nim udział ok. 10 tyś. harcerzy z ZHP,
ZHP Poza Granicami Kraju, oraz skautów z całego świata. W 2001 GK podejmuje decyzję o
likwidacji Centralnego Ośrodka Ratowniczo-Technicznego ZHP w Łosicach. W grudniu
2001 obraduje w Warszawie XXXII Zjazd ZHP. Podejmuje on m.in. decyzję o obowiązku
płacenia składek również przez zuchy. W wyborach na stanowisko naczelnika, po raz pierwszy

od wielu lat, pojawia się niezależna alternatywna kandydatura mająca poparcie znaczącego grona
instruktorów. We wrześniu 2003 zostają wprowadzone zmiany w systemie metodycznym -
nowy podział na grupy wiekowe: zuchy, harcerze, harcerze starsi (wiek gimnazjalny).
wędrownicy. Przyjęty zostaje nowy, sześciostopniowy system stopni harcerskich. Określona
zostaje górna granica wieku członków ZHP nie będących instruktorami - 25 lat. Wchodzi w życie
program ZHP -Barwy przyszłości" oparty na czterech priorytetach: wychowanie ekonomiczne,
wychowanie patriotyczne, harcerstwo na wsi, wzmocnienie wychowawczego charakteru
organizacji.