TEMAT: Przyczyny nadpobudliwo

ś

ci psychoruchowej (ADHD).

Na przestrzeni kilkudziesięciu lat powstało wiele teorii dotyczących etiologii ADHD.

1. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w. na świecie (a w Polsce do niedawna)
przeważał pogląd, że przyczyną tego zaburzenia są mikrouszkodzenia ośrodkowego układu
nerwowego (OUN), które mogą występować w okresie okołoporodowym z powodu niedotle-
nienia.
2. Istniała również teoria mówiąca, że zespół jest wywoływany przez przewlekłe zatrucie
ołowiem.
3. W latach sześćdziesiątych sugerowano, że przyczyną ADHD może być obecność w spoży-
wanych przez dzieci pokarmach kolorowych barwników, konserwantów czy naturalnych sali-
cylanów.
4. Popularne były również teorie dopatrujące się źródeł ADHD w nieprawidłowej sytuacji
domowej lub błędach popełnianych przez rodziców.
Większość z opisanych wyżej przypuszczeń nie znalazła (lub znalazła tylko częściowo) po-
twierdzenie w kontrolowanych badaniach.
Współczesne teorie koncentrują się wokół genetycznych uwarunkowań występowania zespo-
łu. Badania na bliźniętach wskazują na uwarunkowania genetyczne. Uważa się nawet, że
czynniki pozagenetyczne odpowiadają jedynie za 20–30% przypadków ADHD.

PRZYCZYNY NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ

1.

Dysfunkcje neurohormonalne w COU.

2.

Zaburzenie równowagi między neurotransmiterami przekazującymi bodźce z jednej
komórki nerwowej do drugiej (dopaminy, noradrenaliny oraz serotoniny):

•

rola dopaminy – gotowość do odbioru i przetwarzania informacji, zdolność do koncen-
trowania się na wybranym bodźcu, odrzucanie nieważnych informacji i utrzymanie rów-
nowagi na zadaniu (w ADHD – zbyt niski poziom);

•

rola noradrenaliny – odpowiada za reakcję walki lub ucieczki, pozwala na szybkie rozpo-
znanie bodźca, mobilizuje organizm do działania, pozwala skupić uwagę na wszystkim,
co nowe i niezwykłe; niedobór – niedocenianie zagrożenia; nadmiar – stan ciągłego pobu-
dzenia;

•

rola serotoniny – odpowiada za regulację naszego nastroju, za zadowolenie, prawidłowy
rytm serca, pozytywne myślenie, dotrzymywanie terminów, kontrolę zachowań (w ADHD
– niedobór serotoniny).

Materiał szkoleniowy

Katowice, 12 stycznia 2006 r.

Małgorzata Woźniak
Gimnazjum nr 1
ul. Brzozowa 24, 43-100 Tychy
Liderzy Programu ORTOGRAFFITI – Katarzyna Drzewiecka-Tymkiewicz, Magdalena
Grześkowiak

3.

Zaburzenie uwarunkowane genetycznie (ryzyko wystąpienia ADHD u dziecka wzrasta
do 50%, gdy jedno z rodziców miało lub ma zespół hiperkinetyczny).

4.

Dziedziczenie wielogenowe – w materiale genetycznym nie można znaleźć jednego miej-
sca odpowiedzialnego za powstanie ADHD.

5.

Geny ,,odpowiedzialne” za powstawanie ADHD wpływają na aktywność procesów za-
chodzących w korze czołowej i przedczołowej obu półkul mózgowych.

Sumując, można stwierdzić, że za zachowania dziecka z ADHD odpowiada mózg, a precy-
zyjniej ujmując: nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu nerwowego dziecka, a nie samo
dziecko, zbyt liberalni rodzice czy niepotrafiący poradzić sobie z uczniem nauczyciel.

ANEKS 1
Podstawowe informacje przydatne podczas psychoedukacji rodziców
Zasada nr 1
Objawy ADHD nie są winą dziecka. Nie są też winą rodziców ani nauczycieli.
Praktyczne wnioski z zasady nr 1:

•

Pacjent z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej wymaga pomocy w tych sferach
ż

ycia, które są zaburzone przez kłopoty z koncentracją, nadruchliwość czy nadmierną im-

pulsywność.

•

ADHD nie jest wymówką – obowiązuje tutaj zasada jak w każdym innym rodzaju rehabi-
litacji. Dziecko z ADHD ma osiągać te same cele, co jego rówieśnicy, ale przy większym
nakładzie pracy własnej i ważnych dorosłych (rodziców i nauczycieli).

•

ADHD ma swoje uwarunkowania biologiczne – podobnie jak inne trudności szkolne,
można je leczyć; nie można wyleczyć, ale wprowadzone interwencje znacznie ułatwiają
funkcjonowanie dziecka.

Zasada nr 2
Objawy ADHD trwają latami. Nie można żadnymi terapeutycznymi metodami doprowadzić
do ich zniknięcia, a jedynie do lepszego funkcjonowania dziecka pomimo ich obecności.
Praktyczne wnioski z zasady nr 2:

•

Z dzieckiem z ADHD nie da się pracować na zapas. Można tylko tu i teraz.

•

To, że dobrze poradzono sobie z objawami dzisiaj, nie oznacza, że jutro nie wystąpią.
Jutro trzeba stosować te same metody i tak stale przez wiele lat

•

Ze stosowania danej strategii radzenia sobie z objawami można zrezygnować dopiero
wtedy, gdy dziecko samo jest w stanie poradzić sobie z danym rodzajem zadania

Zasada nr 3
ADHD nie jestem brakiem umiejętności czy wiedzy – kluczowym problemem są trudności w
utrzymywaniu adekwatnego poziomu uwagi i motywacji w czasie wykonywania zadania oraz
w powstrzymywaniu reakcji (szczególnie w sytuacjach, kiedy konsekwencje są słabe, odro-
czone lub zgoła ich brak).
Zasada nr 4
Dziecku nadpobudliwemu trudniej sprostać wymaganiom szkolnym i społecznym. Efektyw-
ność dziecka nadpobudliwego w wykonywaniu poleceń i organizacji działania jest znacznie
niższa od przeciętnej w grupie rówieśniczej. Najbardziej efektywnymi interwencjami w szko-
le jest stworzenie spójnego systemu zasad, konsekwencji i systematyczna, stała praca z dziec-
kiem.

ANEKS 2
Inne podstawowe informacje przydatne podczas psychoedukacji rodziców.

Okulary na nadpobudliwość – metody specyficzne, nakierowane na radzenie sobie z obja-
wami nadpobudliwości, a więc nadruchliwością, impulsywnością i deficytami uwagi.

Okulary na nadruchliwość. Podstawowym celem tej grupy metod jest zaakceptowanie tego,
ż

e dziecko musi się ruszać i stwarzanie takich sytuacji, w których jego ruch nie przeszkadza

w funkcjonowaniu otoczeniu. Metodami do wykorzystania są:

•

Pozwolenie dziecku na niewielki niepokój ruchowy w czasie odrabiania lekcji, uczenia się
do klasówki lub czytania trudnej dla niego książki

•

Stosowanie gimnastyki i krótkich przerw na poruszanie się podczas lekcji

•

Zlecenie dziecku wykonania zadań wymagających ruchu, np.: przynieś gazetę, podlej
kwiaty itp.

Okulary na zaburzenia uwagi – dzielą się na dwie główne grupy:

•

Metody ograniczające ilość bodźców, które docierają do dziecka w czasie wykonywania
jakiegoś zadania (np. odrabianie lekcji w wyciszonym pokoju, przy pustym biurku).

•

Metody skracające zakres zadań do wykonania po jednym poleceniu. Pomocą będzie dla
dziecka dzielenie zadań na etapy, skuteczne wydawanie poleceń i tworzenie pewnych sta-
łych, dokładnych sposobów postępowania (planów, instrukcji).

Sześć etapów skutecznego wydawania polecenia (rady dla rodziców):
1.

Wybierz polecenie, na którym Ci zależy i które jesteś gotowy wyegzekwować.

2.

Podejdź do dziecka.

3.

Zdobądź jego uwagę (dotknij go, spójrz mu w oczy, zawołaj po imieniu).

4.

Wydaj jednoznaczne, krótkie polecenie, najlepiej w 2-3 słowach.

5.

Powtórz polecenie tyle razy, ile dziecko potrzebuje, czasem poproś, by je powtórzyło.

6.

Dopilnuj jego wykonania (nie odchodź od dziecka, aż skończy)

Okulary na impulsywność. Niewłaściwe zachowanie u dziecka nadpobudliwego często nie
wynika z chęci zrobienia na złość rodzicom lub lekceważenia normy. Problemem jest to, że
dziecko działa szybko, impulsywnie i bezmyślnie, a we właściwym momencie nie jest w sta-
nie przypomnieć sobie zasad postępowania. Stąd też dziecko może zapanować nad swoją im-
pulsywnością dopiero wtedy, gdy ktoś mu o tym przypomni.

Przypominanie zasady (rady dla rodziców)
1.

Podejdź do dziecka i skoncentruj jego uwagę na sobie (spójrz mu w oczy, lekko dotknij)

2.

Przypomnij zasadę w krótkich słowach, np. jemy obiad, siedząc przy stole, komputer włą-
czają dzieci, które odrobiły lekcje.

3.

Przypomnij zasadę tyle razy, ile zazwyczaj potrzebuje tego dziecko, gdy ma ,,średni”
dzień (np. 3 razy).

4.

Pozostań przy dziecku tak długo, aż zastosuje się do zasady.