TEMAT:

ADHD – symptomy i zasady postępowania.

Wstęp

W Polsce obowiązuje Międzynarodowa Klasyfikacja ICD-10, która określa zespół nad-

pobudliwości psychoruchowej jako zespół hiperkinetyczny (Hiperkinetic Disorder; F.90).
Rozpoznanie zaburzeń hiperkinetycznych do celów badawczych wymaga stwierdzenia wy-
raźnie nieprawidłowego nasilenia zaburzeń uwagi, nadmiernej aktywności i niepokoju, które
wzmagają się w różnych sytuacjach i utrzymują w czasie, a które nie są spowodowane przez
inne zaburzenia, takie jak autyzm i zaburzenia afektywne.

Klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-IV wprowadza po-

jęcie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD;
314)

ADHD to skrót od angielskiej nazwy Attention Deficyt Hyperactivity Disorder, czyli

zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami uwagi, często nazywany zespołem
nadpobudliwości psychoruchowej lub zespołem hipekinetycznym.

Są to zaburzenia, które na ogół zaczynają się przed siódmym rokiem życia, często jego

początki można obserwować poniżej piątego, a nawet drugiego roku życia. Charakteryzują się
nadmierną aktywnością dziecka. Ponadto występują zaburzenia uwagi, nadmierna impulsyw-
ność i brak wytrwałości. Zachowania te występują niezależnie od woli dziecka, niezależnie od
sytuacji i trwają przez dłuższy czas. Częściej tym zaburzeniem dotknięci są chłopcy.
Dla zespołu nadpobudliwości psychoruchowej charakterystyczne są 3 grupy objawów:
1.

Impulsywność

2.

Nadmierna aktywność ruchowa

3.

Zaburzenia koncentracji uwagi

Wszystko to jest nasilone w porównaniu z dziećmi w tym samym wieku oraz do ich rzeczy-
wistego poziomu rozwoju.

CHARAKTERYSTYKA OBJAWÓW

1. Sfera emocjonalna (impulsywność)

•

Zwiększona wrażliwość na bodźce.

•

Niezrównoważenie emocjonalne.

•

Mała odporność na sytuacje trudne.

•

Łatwe zniechęcanie się, utrata zapału.

•

Skłonność do zniecierpliwienia.

•

Labilność nastrojów (łatwe przechodzenie od smutku do radości).

•

Wzmożona wybuchowość, skłonność do bijatyk.

Materiał szkoleniowy

Katowice, 12 stycznia 2006 r.

Małgorzata Woźniak
Gimnazjum nr 1
ul. Brzozowa 24, 43-100 Tychy
Liderzy Programu ORTOGRAFFITI – Katarzyna Drzewiecka-Tymkiewicz, Magdalena
Grześkowiak

•

Niezdyscyplinowanie wobec dorosłych.

•

Niechęć do podporządkowania się.

•

Infantylizm czuciowy – niedojrzałość emocjonalna, reakcje emocjonalne odpowiadające
reakcjom dzieci młodszych.

•

Niepokój, lęk.

2. Sfera motoryczna (nadmierna ruchliwość)

•

Chaotyczna, bezcelowa aktywność.

•

Wzmożona ogólna aktywność ruchowa (bieganie, skakanie, wymachiwanie rękami, wspi-
nanie się na meble).

•

Wykonywanie drobnych ruchów manipulacyjnych (niepokój ruchowy).

•

Niemożność usiedzenia w jednym miejscu, zapanowania nad własnym ciałem (wiercenie
się, kręcenie na krześle, rysowanie, obgryzanie długopisu).

•

Nieumiejętność przewidywania skutków swojej aktywności (najpierw robi, potem myśli).

•

Ograniczona możliwość kontroli swojego zachowania (przeszkadzanie innym, powodo-
wanie różnych szkód).

•

Częste występowanie tików, uleganie wypadkom.

3. Sfera poznawcza (zaburzenia koncentracji uwagi)

•

Trudność w koncentracji, dłuższym utrzymani uwagi, np. ciągłym słuchaniu.

•

Wahania mobilizacji i męczliwość.

•

Nieumiejętność wybrania tego, na czym w danym momencie należy się skupić (np. wy-
powiedzi prowadzącego lekcję nauczyciela).

•

Łatwe rozpraszanie się pod wpływem zewnętrznych bodźców (np. wejście kogoś do klasy
lub przejeżdżający samochód).

•

Trudności z zastosowaniem się do kolejnych instrukcji.

•

Tendencja do porzucania jednej nieskończonej czynności i przechodzenia do drugiej (tzw.
słomiany zapał).

•

Krótki czas skupienia uwagi.

•

Kłopoty dziecka z odrabianiem lekcji lub czytaniem zadanego tekstu.

•

Kłopoty ze słuchaniem tego, co się do nich mówi (dzieci z ADHD słyszą 50% tego, co się
do nich mówi, a wykonują 50% z tego, co usłyszały).

•

Trudności z zapamiętaniem, co było zadane i zapisaniem tego, co było na lekcjach.

•

Zapominanie o zabieraniu potrzebnych rzeczy do szkoły – przyborów, książek, stroju
gimnastycznego itp.

•

Słabsze wyniki w szkole.

•

Gorsze kontakty z nauczycielami, których denerwują swoim brakiem zdolności do sku-
pienia się na tym, co najważniejsze dla dorosłego.

Nasilenie zaburzeń koncentracji uwagi następuje:

•

W sytuacjach wymagających wysiłku umysłowego (słuchanie nauczyciela, monotonne
wykonywanie jakiś czynności, szczegółowe czytanie tekstu).

•

Podczas kontaktów z grupą (w klasie, przy pracach, w grach i zabawach zespołowych).

ZABURZENIA WSPÓŁWYSTĘPUJĄCE:
1. Zaburzenia pamięci.

2. Dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia.

3. Zaburzenia językowe:

•

Trudności w budowaniu spójnych wypowiedzi.

•

Odbieganie od tematu.

•

Trudności w posługiwaniu się przyimkami.

•

Nieprzestrzeganie zasad prowadzenia rozmowy.

•

Zbyt szybkie i zbyt głośne mówienie.

4. Zakłócenia sprawności motorycznej:

•

Brzydkie, niestaranne, niedokończone rysunki.

•

Nieporządne pismo.

•

Niekształtne i niedokończone litery, nieprecyzyjne wykonanie pomysłów z zajęć tech-
nicznych.

•

Wolne i nieprecyzyjne wykonywanie codziennych czynności (zapinanie guzików, szycie,
sznurowanie butów).

•

Nieświadome wypuszczanie z rąk przedmiotów.

•

Słabe radzenie sobie na zajęciach wychowania fizycznego.

5. Zaburzenia nerwicowe:

•

Zaburzenia snu.

•

Lęki dzienne i nocne.

•

Moczenie.

•

Zacinanie się i jąkanie.

•

Tiki, natręctwa.

•

Onanizm.

MOśLIWE SKUTKI NADPOBUDLIWOŚCI:

•

Słabe osiągnięcia szkolne.

•

Kłopoty w szkole z powodu łamania panujących tam zasad.

•

Brak satysfakcjonujących związków społecznych.

•

Niska samoocena.

•

Zaburzenia zachowania.

•

Nieprawidłowy rozwój osobowości (osobowość aspołeczna i antyspołeczna).

•

Uzależnienia od alkoholu, narkotyków, papierosów.

•

Zaburzenia nerwicowe.

•

Depresje.

•

Ryzyko samobójstw.

JAK POMÓC DZIECIOM Z ADHD?

•

Zaakceptuj fakt, że dziecko z ADHD jest uczniem innym niż pozostali, ma inne możliwo-
ś

ci i w związku z tym wymaga innego podejścia.

•

Jedną z podstawowych zasad pracy z dzieckiem nadpobudliwym jest uznane faktu, że
ADHD stanowi problem, a nie wymówkę.

•

Spójrz na dziecko jako na osobę, a nie tylko jako na ,,przypadek” z problemami eduka-
cyjnymi.

•

Zaoferuj serdeczność, zrozumienie i podejście przepełnione wiarą w możliwości dziecka.

•

W kontakcie z dzieckiem posługuj się systemem jednoznacznych i stałych reguł – dziecko
musi dokładnie wiedzieć z wyprzedzeniem, jakie zachowania są niedopuszczalne i jakie
za to grożą konsekwencje.

•

Krytykuj jedynie naganne zachowanie dziecka, a nie ono w całości.

ZASADY POSTĘPOWANIA W KLASIE:
1. Prezentacja nowego materiału:

•

Prezentuj materiał na konkretnych przykładach, zanim sformułujesz bardziej ogólne
twierdzenie.

•

Na początku lekcji przedstaw uczniom jej ramowy plan (streszczenie).

•

Sprawdzaj, czy uczniowie rozumieją język używany do wytłumaczenia nowego materiału.

•

Podkreśl najważniejsze fragmenty w prezentowanym materiale, zwróć uwagę na ich waż-
ność.

•

Formułuj pracę domową w jasny i przejrzysty sposób, wytłumacz ją na konkretnym przy-
kładzie.

•

Zaznaczaj, które elementy zadania są najważniejsze, najpilniejsze, w jakiej kolejności
należy się nimi zająć.

•

Wprowadź jasne wymagania, określające czas do jakiego należy ukończyć poszczególne
zadania.

2. Koordynacja wzrokowo-ruchowa:

•

Ustal realistyczne wymagania związane z utrzymaniem schludności i porządku, będące do
przyjęcia przez obie strony (związane z charakterem pisma, prowadzeniem zeszytu).

•

Zmniejsz ilość materiału przepisywanego z tablicy lub z książki.

3. Przetwarzanie wzrokowe, wizualizacja:

•

Przygotuj gotowe, czytelne materiały (np. kserokopie) dotyczące prezentowanych treści.

•

Sprawdź, czy uczeń rozumie materiał przekazywany za pomocą technik wizualnych (w
całości, jak i poszczególne jego elementy).

•

Unikaj sytuacji, kiedy uczeń musi przepisywać z tablicy.

•

Poproś ucznia, aby przed rozpoczęciem wykonania zadania powiedział, jakie jest jego
polecenie.

4. Rozumienie i posługiwanie się językiem:

•

Polecenia ustne dodatkowo przekazuj pisemnie.

•

Parafrazuj przekazywane informacje, mów o nich jeszcze raz innymi słowami.

•

Zachęcaj uczniów do pytań i komentarzy ilustrujących, w jaki sposób uczniowie rozumie-
ją przekazywane im treści.

•

Zawsze odnoś nowo prezentowane treści do wcześniej przyswojonego przez uczniów ma-
teriału.

5. Zmiany organizacyjne:

•

Wprowadź jasne i zrozumiałe reguły postępowania dotyczące zachowania w różnych kla-
sowych sytuacjach i konsekwentnie je stosuj.

•

Sprawdzaj notatnik ucznia, żeby mieć pewność, że korzysta z niego i zapisuje prace do-
mowe.

•

Planuj i informuj uczniów o terminach, w jakich muszą złożyć prace.

•

Utwórz specjalne miejsce, gdzie uczniowie mogą składać wykonane zadania.

•

Sprawdzaj często zeszyty i notatnik ucznia pod względem ich poprawności i kompletności
(prace domowe, notatki z lekcji).

PODSTAWOWE ZADANIE NAUCZYCIELA WOBEC DZIECI Z TRUDNYMI ZA-
CHOWANIAMI, A ZWŁASZCZA Z ADHD:
Dopilnowanie, by dziecko wyszło z klasy z:

•

Całą notatką (jeśli nie jest w stanie jej zapisać, może być ona z założenia skrócona).

•

Wyraźnie zapisaną pracą domową ustną i pisemną.

•

Informacjami, co trzeba przynieść następnego dnia do szkoły.

•

Informacjami, kiedy jest sprawdzian pisemny lub planowe pytanie ustne.

W KONTAKCIE Z DZIECKIEM NADPOBUDLIWYM WARTO:

•

Poświęcać mu dużo uwagi.

•

Wzmacniać wszystkie przejawy pożądanego zachowania.

•

Stosować reguły zrozumiałe dla dziecka.

•

Być konsekwentnym.

•

Wszelkie konsekwencje (pozytywne i negatywne) wyciągać natychmiast.

•

Używać jak najmniej słów.

•

Pomóc dziecku zorganizować świat wokół siebie.

•

Stosować zrozumiały dla dziecka system pochwał i konsekwencji.

LITERATURA:
1. T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka, A. Pisula, Dziecko z zespołem nadpobudli-
wości psychoruchowej (ADHD).
2. J. Komender, Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, 1997.
3. E. Hallowel, J. Ratey, W świecie ADHD. Nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami
uwagi u dzieci i dorosłych, Poznań 2004