Martyna Bunda

14 lutego 2012

Spadki z puøapk

Wola nie taka ostatnia

Biznesy, domy i pieni dze nam si rozrastaj . Ale prawo spadkowe za tym nie nad

a.

Bogacimy si . 12 tys. osób w Polsce zarobiøo w ci gu roku wi cej ni milion zøotych. W samej Maøopolsce – ponad 400 milionerów.
W Zachodniopomorskiem – ponad 500. A liczba tamtejszych milionerów w ci gu roku podwoiøa si .

Przychodzi moment, gdy trzeba to komu zostawi . Im wi kszy maj tek do podziaøu, tym wi ksze ryzyko sporów. A potem bywa jak w Swojkowie, gdzie
na 21 ha ziemi stoi dwór, a wøa ciwie staø, bo dach ju si zawaliø. Po rodzicach maj tek odziedziczyøo czterech synów, którzy nie mogli doj do
porozumienia. Albo warszawska najsøynniejsza rudera spadkowa na Pradze: przez dach ju dawno mo na podziwia niebo, okna powypadaøy,
a fundamenty p kaj . Jedna ciana budynku przylega do s siedniego domu. S siedzi pisz bøagalne listy, eby ich ratowa . Odpowied otrzymuj :
budynek ma prywatnych wøa cicieli, trwa sprawa spadkowa. Krewni køóc si od lat.

W gronie zostawiaj cych køopotliwe spadki licznie reprezentowani s wøa ciciele firm, co roku kilkudziesi ciu przedsi biorstwom nie udaje si przetrwa

mierci wøa ciciela. W ród niszczej cych przedsi biorstw s maøe firemki, jak ta w èodzi, gdzie po mierci ajentki przestaøo istnie osiem punktów

sprzedaj cych bilety komunikacji miejskiej. S te firmy ogromne. Jak w Pøocku, gdzie z dnia na dzie bez pracy zostaøo ponad 500 pracowników
imperium samochodowego. Wøa ciciel zmarø, ona i dwie córki døugo wahaøy si , czy w ogóle bra t firm w spadku, bo zobowi zania finansowe rosøy
w post pie geometrycznym.

Testament

Najbardziej znanym narz dziem, pomagaj cym przekaza to, co po nas zostaje, jest testament.

Dr Marta Soniewicka, filozofka prawa z Uniwersytetu Jagiello skiego, przekonuje, e w polskim systemie prawnym ostatnia wola ma szczególn rang . –
W prawie rzymskim, na którego filozofii w du ej mierze opieraj si nasze przepisy, za warto nadrz dn uwa ano wolno osobist , któr rozci gano
te na nienaruszalno maj tku, obowi zuj c równie po mierci. To s podwaliny tak e naszego prawa. Trybunaø Konstytucyjny zaznaczaø, e pa stwo
ma obowi zek tak ksztaøtowa przepisy, by szczególn pozycj ostatniej woli zachowa .

Jednak w praktyce kwestia priorytetów nie jest tak oczywista. Lech Borzemski, prezes Krajowej Rady Notarialnej, zwraca uwag , e klienci, którzy
przychodz sporz dzi testament do notariusza, zwykle dziwi si bardzo, e nie mog zapisa konkretnych skøadników maj tku swoim konkretnym
bliskim. Na przykøad: mieszkania w Krakowie córce, a domu na wsi synowi. To spu cizna po kodeksie Napoleona; niezale nie od zapisów w testamencie,
dzieci zostan przez s d uznane za wspóøwøa cicieli obu nieruchomo ci, które s d ka e wyceni i przyzna co jak udziaøy, zachowuj c proporcje z woli
testatora. To znaczy, je li mieszkanie w Krakowie byøo warte wi cej, córka dostanie proporcjonalnie wi ksze udziaøy w spadku.

Klienci dziwi si te , e nie mog sporz dzi testamentu wspólnego: przekazuj c wspólny maø e ski maj tek na wypadek mierci obojga. Nie mo na
rozporz dza maj tkiem wspólnym z kim innym – na przykøad pieni dzmi, zgromadzonymi na koncie, którego wspóøwøa cicielem jest inna osoba. Albo
polis ubezpieczeniow . Albo maj tkiem ju przekazanym dzieciom.

S d

Na niedoskonaøo prawa nakøada si jeszcze niedoskonaøo charakterów. Emocje, ale, aspiracje.

Mecenas Daniel Majchrzak z pozna skiej kancelarii prawnej, zajmuj cej si planowaniem sukcesji firm, dodaje, e samo przygotowanie przedsi biorstwa
na moment opuszczenia padoøu przez wøa ciciela nie jest skomplikowane. Co najwy ej mudne i czasochøonne. W miejsce jednoosobowej dziaøalno ci
gospodarczej czy te spóøki z o.o. powoøuje si do ycia inn form spóøki. Prawdziwe problemy zaczynaj si , gdy trzeba maj tek ulokowany w firmie
podzieli mi dzy spadkobierców. Dzieci z poprzednich i aktualnych zwi zków, ony.

Ukøonem w stron firm miaø by zapis windykacyjny. Od pa dziernika 2011 r. w testamencie umie ci mo na klauzul , zgodnie z któr konkretny skøadnik
maj tku, na przykøad firma, trafi do wybranej osoby, staj c si jej wøasno ci natychmiast po mierci spadkodawcy na mocy zapisu. (Trzeba jednak
przeprowadzi post powanie spadkowe). Ta cz

maj tku nie wejdzie w skøad spadku. Tyle e z opinii prawniczych zgromadzonych przez Krajow Rad

Notarialn wynika, e wszystko zagra, o ile warto zapisu nie b dzie zbyt du a w proporcji do reszty spadku. W przeciwnym razie obdarowany mo e
zosta potraktowany przez s d tak jak zwykøy spadkobierca. I wszystko wróci do punktu wyj cia. Spadkobiercy stan si w proporcjonalnych cz ciach
wøa cicielami po trosze wszystkiego.

Teoretycznie mo na cz ci bliskich po prostu nie uj w testamencie. Wówczas jednak maø onkom i dzieciom b dzie przysøugiwa prawo do zachowku,
czyli poøowy warto ci tego, co nale aøoby si im z mocy dziedziczenia ustawowego.

Mo na rodzin wydziedziczy z zachowku. Jednak tylko z przyczyn wymienionych w prawie, wpisuj c w testament wyra ne uzasadnienie. Nie wystarczy
napisa „wydziedziczam”. Nawet gdyby rola nieudanego dziecka byøa powszechnie znana, udokumentowana wyrokami prawnymi i tak dalej. Jak w historii
Z. Syn zostaø skazany zaocznym wyrokiem za zn canie si nad matk . Ta wydziedziczyøa go w testamencie, lecz bez podania przyczyn. S d
zakwestionowaø ten fragment, tøumacz c, e bez uzasadnienia postanowienie o wydziedziczeniu jest niewa ne. Poseø Jacek Tomczak skøadaø swego czasu
interpelacj w tej sprawie. Otrzymaø jednak z Ministerstwa Sprawiedliwo ci odpowied , e rzecz jasna ostania wola jest wa na, ale kwesti istotniejsz
jest ochrona yj cych przed wydziedziczeniem pochopnym i nieuzasadnionym.

Poza tym zmarli ju gøosu nie maj . A ywi zawsze mog przekona s dziego. Tak byøo w przypadku pani Cz. z Krakowa, dziedziczki ogromnej kolekcji
obrazów i kamienic w centrum miasta. Testament byø perfekcyjny, wypracowany z pomoc notariuszy. Wol pani Cz. byøo, by nazwisko przetrwaøo.
Synów w tej roli nie widziaøa, bo jeden w placówce opieku czej, a drugi o eniony z – jej zdaniem – niewøa ciw kobiet . Caøy maj tek zapisaøa wi c na

Strona 1 z 3

Spadki z puøapk | Wola nie taka ostatnia - Polityka.pl

2012-02-15

http://www.polityka.pl/kraj/analizy/1524105,1,spadki-z-pulapka.read?print=true

rzecz Muzeum na Wawelu. Starszemu zostawiøa pieni dze ze sprzeda y kolejnej kamienicy, z poleceniem, e opiekunk prawn i syna, i jego konta ma
zosta przyjacióøka rodziny. Møodszego wydziedziczyøa. Równie z prawa do zachówku. Zostawiaj c mu jedynie lokal nieopodal rynku z zapisem: syn
miaøby prawo pracowa tam do ko ca ycia pod warunkiem jednak, e b dzie tam prowadzi antykwariat. A on nienawidziø antykwariatu.

Pani Cz. zostawiøa te w testamencie polecenie: pogrzeb ma by z czerwonymi kwiatami i muzyk klasyczn . Czym miaø si zaj spadkobiorca, czyli
Wawel. Pogrzeb odbyø si zgodnie z planem. A potem møodszy syn zaskar yø wydziedziczenie, dowodz c, e podane przez matk powody istniaøy jedynie
w jej wyobra ni – i wygraø. Równolegle wyst piø o przyznanie mu opieki nad starszym bratem, ø cznie z prawem do dysponowaniem kontem – i znów
wygraø. Biegli uznali, e mi dzy bra mi jest wi , s dzia, e bliski krewny najlepiej nadaje si na opiekuna.

Kwestionowanych jest kilkana cie procent testamentów. Przychodz dzieci i dowodz , e matka czy ojciec nie byli w peøni poczytalni. Byli ju w chorobie,
pod wpøywem innych osób. Spisany w takich warunkach testament jest zgodnie z prawem niewa ny.

W przypadku najwi kszych maj tków kwestionowanie testamentu jest wr cz reguø . A nu si uda? Jak w Krakowie. Od roku stoi tam zamkni ty na
gøucho dom po arty cie Jerzym Nowosielskim. Ju raz si tam wøamano, skradzione obrazy udaøo si odzyska , ucierpiaø tylko jeden, wyszarpany z ram.
Zgodnie z testamentem dziedziczy miaø wieloletni przyjaciel i marszand artysty, na rozprawie pojawiøy si jednak kuzynki – córki brata ojca, informuj c
o licznej, równie maj cej roszczenia, rodzinie rozsianej po wiecie.

Min ø rok. S d czeka na opini biegøego o poczytalno ci artysty i stara si sporz dzi list wszystkich ewentualnie dziedzicz cych kodeksowo.

Kodeks

W praktyce kodeks cywilny stoi za dziedziczeniem w wi kszo ci spraw. Na spisanie ostatniej woli decyduje si jedynie ok. 2 proc. Polaków. Gdy w 2010 r.
„Puls Biznesu” zapytaø wøa cicieli firm o ich plany spadkowe, tylko jeden na dziesi ciu miaø testament.

Tymczasem prawo spadkowe pisane byøo pod inne realia. Silniejsze zwi zki krwi, rodziny wielopokoleniowe, z dzie mi. Relacje maj tkowe o niebo
prostsze ni dzisiaj.

W kodeksie traktuje si na równi zwi zki krwi i maø e stwo. Zwi zki krwi to dzieci, ale gdy ich nie ma, wraz z maø onkiem dziedzicz krewni zmarøego,
rodzice i rodze stwo. Maø onek – poøow , pozostali – drug . Co wi cej, w 2009 r. poszerzono jeszcze t grup spadkobierców, dopisuj c do listy
dziadków zmarøego oraz jego nienarodzone jeszcze dzieci pod warunkiem, e prze yj co najmniej jeden dzie po narodzinach. Idea byøa prosta – eby

aden maj tek nie pozostaø bezpa ski. A skoro ludzie yj coraz døu ej, mo e si przecie zdarzy , e maj tek wnuka odziedziczy babcia.

W efekcie rozrosøa si jednak tak e grupa, z któr maj tkiem musi si podzieli owdowiaøy maø onek. W praktyce bywa jak w rodzinie K. ona, m
i córka, wspólnie wychowywana, cho z pierwszego maø e stwa. Zgodnie z prawem ojców nie mo na mie dwóch. eby wi c K. mógø si sta ojcem
formalnym, trzeba by odnale tego rodzonego, pozbawi go praw, od wie y konflikt – a tego nie chcieli. W czterdzieste urodziny pan K. dowiedziaø si ,

e wspólnik go oszukaø, a maj tek przedsi biorstwa znikn ø. Dostaø ataku serca. W spadku, prócz licznych døugów po firmie, zostaøo to mieszkanie,

w którym yli z rodzin . Zgodnie z Kodeksem cywilnym odziedziczone nie przez on z jej córk , ale po poøowie spadku przez wdow oraz rodzin
biologiczn m a. W tym wypadku przez dzieci jego nie yj cego ju brata.

Rodze stwo przyj øo spadek ch tnie, zapowiedziaøo te pani K., e nie bior døugów. A je li ciocia b dzie próbowaøa ich wrobi w te døugi, to prosz
bardzo – niech sobie cioci licytuje komornik, to wyjdzie na tym jeszcze gorzej. Wdowa nie chciaøa by zlicytowana. Sprzedaøa mieszkanie, spøaciøa døugi
i rodzin m a, wynaj øy sobie z córk pokój z kuchni . Na tyle wystarczyøo.

Spadku po bracie czy kuzynie mo na si zrzec. Jednak wówczas w dziedziczenie wchodz obowi zkowo nieletnie dzieci zrzekaj cego si . W ich imieniu
wypowiada si b dzie s d rodzinny. Jak w przypadku z Warszawy: maøe dziecko odziedziczyøo wier domu w kredycie, w miejsce swojego ojca, który
odrzuciø spadek, bo nie chciaø robi problemu wdowie. Kredyt przekraczaø mo liwo ci pøatnicze wdowy, chciaøa sprzeda dom. S d nie godziø si na to,
argumentuj c, e to uszczupli maj tek dziecka – dziedzica.

Jeszcze bardziej skomplikowane bywaj relacje w firmach. Spadkobiercy twórcy najpopularniejszego polskiego komputerowego programu
antywirusowego spierali si w s dzie przez lata. Tymczasem pracownicy firmy, w której powstaø program, zm czeni konfliktem, zaøo yli wøasne
przedsi biorstwo. Pracuj c dalej nad antywirusami. Søynne byøy perypetie spadkobierców twórcy Lukas Banku i Eurobanku.

Plany

Jednak na zmiany prawa widoków brak. Zwykle jakie warto ci, które chciaøoby si przeforsowa , stoj w sprzeczno ci z innymi. Systemu nie udaje si
naprawi po kawaøku. A brakuje ch tnych, by zmierzy si z tym od podstaw.

rodowisko notariuszy od lat naciskaøo na zapewnienie spadkodawcy realniejszego prawa do realizacji jego ostatniej woli. W ród forsowanych rozwi za

byøa na przykøad darowizna na wypadek mierci. Kamienica, øó ko z wezgøowiem albo te przedsi biorstwo – cokolwiek, co zmarøy zdecydowaøby si na
okoliczno swojego zej cia komu podarowa – w ogóle nie wchodziøoby do masy spadkowej. Projekt zostaø zgøoszony przez Senat, ale utr ciø go Sejm.
Na szwank nara one zostaøyby interesy wierzycieli.

Bo døugi te mo na odziedziczy . Równie – b d c kuzynem. Na przyj cie lub odrzucenie spadku przed notariuszem b d w s dzie krewni maj póø roku
od momentu, w którym dowiedzieli si o mierci spadkodawcy. Wzgl dnie dowiedzieli si , e dziedzicz . Mog te przyj spadek z tak zwanym
dobrodziejstwem inwentarza, czyli do wysoko ci maj tku in plus. Po póø roku mo liwo zrzeczenia si spadku przepadnie. Inna rzecz, e z døugami jest
jak z caøym prawem spadkowym – w miejsce zrzekaj cego si wchodz jego dzieci. Je li s nieletnie, to póø biedy. Dzieci nie mog odziedziczy døugów.

Byøy w Polsce przypadki møodych ludzi zrujnowanych przez døugi odziedziczone w spadku. Problem pogø bia jeszcze strategia banków, które z informacj
o zadøu eniu zgøaszaj si do spadkobierców dopiero w póø roku po mierci ich bliskiego. Dlatego pojawiaøy si ju w Polsce postulaty, by – je li nie
zmienia prawa – to cho da wi cej czasu na zrzeczenie si spadku. Pomysø znów upadø pod hasøem ochrony wierzycieli.

Zwa ywszy na zawiøo prawa spadkowego i liczne czaj ce si w nim puøapki warto zatroszczy si o spadkobierców. El bieta Baumgartner, autorka
poradników finansowych, doradza, by pisa testamenty, ale wyø czywszy emocje. By samemu zabawi si w bezduszny kodeks i podzieli równo. Chcemy
bardziej wspomóc to z dzieci, które w yciu gorzej sobie radzi? Tyle e to drugie, które wiele lat prze yøo w poczuciu, e jest pomijane, cz sto traktuje
pogrzeb jak impuls do rozliczenia win. Co oznacza zwykle trwaj cy lata proces spadkowy. A je li ju nierówny podziaø dóbr jest konieczny, na przykøad ze
wzgl du na ochron firmy, warto przemóc si i znale czas na rozmow ze wszystkimi. Spadkobiercom, którzy dostan mniej, zwykle wówczas øatwiej
jest przeøkn nierówno ci.

Strona 2 z 3

Spadki z puøapk | Wola nie taka ostatnia - Polityka.pl

2012-02-15

http://www.polityka.pl/kraj/analizy/1524105,1,spadki-z-pulapka.read?print=true

Niestety ludzi nadspodziewanie trudno namawia si na testamenty. Nawet w Stanach Zjednoczonych, gdzie testamentowa tradycja jest du o silniejsza,
odsetek tych, którzy zostawiaj co na pi mie, nie przekracza 30 proc. Dr Artur Fabi , gerontolog i andragog, tøumaczy, e w tych sprawach cz sto chodzi
o l k przed mierci . Jednym z najcz ciej stosowanych mechanizmów obronnych jest usuwanie mierci z centrum wøasnych my li i zast pienie czym
innym.

Jest jednak jaka jaskóøka. Zaskakuj co szybko ro nie grupa planuj cych pogrzeby. W Wielkiej Brytanii powstaje nawet 100 tys. planów pogrzebów
rocznie. W Polsce usøugi takie wiadczy online firma pogrzebowa z Wrocøawia i ma ju 3 tys. zgøosze i ponad 300 tys. wizytuj cych stron .

Pogrzeb to troch co innego: zamawia si muzyk , miejsce na styp , kolor kwiatów. Wzgl dnie ustala, e go cie maj obowi zek si u miecha . Wi cej
w tym planowania ostatniej imprezy, a mniej mierci. Mo e by przy okazji warto jednak skrobn testamencik? Nawet wedøug szablonu z Internetu, e
wszyscy dostan po równo lub e tylko ona? Cho by w formie listu, z obowi zkowym artem. Do przeczytania, zgodnie z planem, nad trumn .

Wykonanie Javatech | Prawa autorskie © S.P. Polityka

Strona 3 z 3

Spadki z puøapk | Wola nie taka ostatnia - Polityka.pl

2012-02-15

http://www.polityka.pl/kraj/analizy/1524105,1,spadki-z-pulapka.read?print=true