Konspekt - materiały do seminarium 1. z Medycyny uzdrowiskowej

Literatura:

• Fizjoterapia.

Red.: A. Straburzyńska-Lupa, G. Straburzyński. PZWL,

Warszawa, 2002.

• Fizykoterapia. T. Mika, W. Kasprzak. PZWL, Warszawa, 2003.
• Wszelkie

materiały informacyjne poszczególnych uzdrowisk, łącznie z

zasobami w sieci.

Balneologia
► to nauka zajmująca się leczniczym wykorzystaniem naturalnych tworzyw
uzdrowiskowych.
► Balneoterapia: zastosowanie tych naturalnych tworzyw do leczenia, rehabilitacji i
profilaktyki.
► W skład balneologii wchodzą: balneochemia, balneotechnika i balneoterapia.
Medycyna uzdrowiskowa

• jest

zatem

pojęciem znacznie szerszym, obejmującym poza balneoterapią

wiedzę o chorobie podstawowej i jej kompleksowym leczeniu, a także
zastosowanie bodźców uzdrowiskowych w profilaktyce i rehabilitacji.

Uzdrowisko

• miejscowość (lub jej część) mająca klimat oraz warunki środowiskowe

o właściwościach leczniczych (klimatoterapia, przyrodolecznictwo),

• zasobna w naturalne tworzywa lecznicze (np. wody lecznicze, borowiny),
• wyposażona w budynki i urządzenia umożliwiające działalność leczniczą

i wypoczynkowo-turystyczną (m.in. sanatoria, zakłady kąpielowe, pijalnie wód,
zakłady fizykoterapii).

• Istnieją liczne kryteria klasyfikacji uzdrowisk, np. ze względu na posiadane

tworzywa lecznicze i położenie fizjograficzne rozróżnia się uzdrowiska:

9

zdrojowe (wody lecznicze),

9

borowinowe

9

klimatyczne,

¾

uzdrowiska nizinne (do 200 m n.p.m.),

¾

podgórskie (do 400 m n.p.m.),

¾

górskie (400–800 m n.p.m.),

¾

wysokogórskie (powyżej 800 m n.p.m.).

• W Polsce, poza 37 uzdrowiskami istniejącymi od dawna, wyodrębnia się

jeszcze 25 miejscowości spełniających niektóre warunki określone w ustawie
(z 1966 roku) o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym.

Klimatoterapia

• dziedzina fizykoterapii wykorzystująca do celów leczniczych czynniki klimatu,

jak temperatura, ruch i wilgotność powietrza, jego elektryczne, chemiczne
i mechaniczne właściwości, ponadto promieniowanie słoneczne.

• Zróżnicowanie bodźców klimatycznych jest związane przede wszystkim

z położeniem geograficznym, wysokością nad poziomem morza,
ukształtowaniem i stopniem pokrycia terenu przez roślinność oraz jej składem
gatunkowym, także rodzajem gleby, odległością od mórz i oceanów;

• na obszarze Polski rozróżnia się 3 gł. regiony: nizinny, górski, nadmorski,

o odmiennych warunkach bioklimatycznych.

Med. uzdr. – Konspekt 1., M. Sobieska, 2006/2007

1

Do zabiegów klimatoterapeutycznych należą m.in.: kąpiele słoneczne (helioterapia)
i powietrzne (aeroterapia), gry i zabawy ruchowe na powietrzu, ćwiczenia na ścieżce
zdrowia, spacery lecznicze na wyznaczonych trasach (terenoterapia), kąpiele
w otwartych zbiornikach wód; zalicza się do nich również stosowanie komór
klimatycznych.
Bioklimatologia

¾

nauka zajmująca się oceną klimatu danego miejsca geogr. (regionu,

miejscowości) pod względem jego oddziaływania na organizm ludzki;

¾

Bioklimatologia, posługując się opracowanymi przez biometeorologię; skalami

odczuwalności warunków atmosferycznych przez organizm ludzki:

• ocenia

bodźcowość warunków klimatycznych (np. „pobudzający” dla

organizmu charakter klimatu górskiego lub „oszczędzający” klimatu
nizinnego),

• określa możliwości aklimatyzacji człowieka do warunków zmiennych w czasie

i przestrzeni (klimatofizjologia),

• a

także zajmuje się wykorzystaniem czynników klim. w celach leczniczych

i profilaktycznych (klimatoterapia).

• Ostatnio

najwięcej uwagi w pracach badawczych poświęca się zmianom

jakości bodźców atmosferycznych, wynikającym z przekształceń środowiska
naturalnego (miasta, okręgi przemysłowe), i pojawianiu się nowych bodźców,
związanych z takimi czynnikami, jak: sztuczne źródła energii,
zanieczyszczenia powietrza, hałas, wywierającymi ujemny wpływ na organizm
ludzki.

• Badaniami tymi zajmuje się bioklimatologia urbanistyczna, a jej celem jest

m.in. opracowanie metod optymalizacji warunków klim. przez wzmacnianie
wpływu bodźców pozytywnych, a łagodzenie wpływu bodźców negatywnych;
np. gromadzeniu się zanieczyszczeń w osiedlach miejskich można
przeciwdziałać stosując odpowiedni (do rzeźby terenu) układ zabudowań
i terenów zielonych, zapewniający właściwe „przewietrzanie” osiedli.

Przyrodolecznictwo

• wykorzystywanie do celów leczniczych i diagnostycznych środków lub zjawisk

występujących w przyrodzie; znane i praktykowane od zarania ludzkości;
w czasach starożytnych odbywało się przy świątyniach poświęconych bóstwu
opiekującemu się danymi siłami przyrody, np. helioterapia przy świątyni
Apollina, talassoterapia (kąpiele morskie) przy świątyni Posejdona;

• prekursorami nowoczesnego przyrodolecznictwa byli S. Kneipp i V. Priessnitz;
• w przyrodolecznictwie są wykorzystywane m.in.: czynniki termiczne, woda,

powietrze, światło, pożywienie, leki roślinne, ruch; działają one pobudzająco
na fizjologiczne mechanizmy regulacyjne i samozdrowienia organizmu;
z przyrodolecznictwa wywodzi się m.in. fizykoterapia.

Podstawowe czynniki lecznicze wykorzystywane
przez lecznictwo uzdrowiskowe

1. Naturalne czynniki przyrodolecznicze

klimat, krajobraz, szata roślinna

1. Naturalne surowce lecznicze

a) wody mineralne
b) peloidy
c) gazy

2. Różne formy wysiłku fizycznego
3. Czynniki fizyczne: światło, dźwięk, prąd elektryczny, pole magnetyczne i inne

Med. uzdr. – Konspekt 1., M. Sobieska, 2006/2007

2

Klimat

• całokształt warunków pogodowych charakterystyczny dla danego obszaru lub

miejsca, kształtujący się pod wpływem położenia geograficznego i właściwości
fizycznych tego obszaru, określony na podstawie wieloletnich obserwacji.

• O

kształtowaniu się klimatu decydują: promieniowanie słoneczne, obieg wody i

cyrkulacja atmosfery.

• Przebieg zjawisk i procesów wpływających na klimat zależy od czynników

geograficznych (szerokości geograficznej, wysokości n.p.m., rzeźby
powierzchni Ziemi, charakteru podłoża i jego pokrycia), a także działalności
człowieka.

• Klimat przejawia się poprzez elementy klimatu, do których należą:

promieniowanie słoneczne, uwarunkowana nim temperatura powietrza,
wilgotność, zachmurzenie i opady oraz ciśnienie atmosferyczne i związane z
nim wiatry.

Zespoły bodźców klimatycznych

1. Bodźce termiczno-wilgotnościowe
2. Bodźce fotochemiczne
3. Bodźce świetlne
4. Bodźce chemiczne
5. Bodźce mechaniczne, elektryczne i neurotropowe

Lecznicze cechy klimatu

• W uzdrowisku Głuchołazy doktor Rickmann i jego współpracownicy

wielokrotnie podkreślali w swych pracach znakomite walory klimatyczne
uzdrowiska i ich wpływ na leczenie gruźlicy. Udowodnili przy tym ponad
wszelką wątpliwość, iż nie klimat morski, ani też wysokogórski, a właśnie
podgórski znakomicie wpływa na rekonwalescencję chorych na gruźlicę.

• Podkreślali także w swych pracach ogromne znaczenie gór, które otaczają

rejon, izolując w ten sposób od gwałtownych wiatrów i zmian pogodowych

• Swoje opinie i wnioski opierali na bezpośrednich badaniach

meteorologicznych, gdyż szpital posiadał własną stację meteorologiczną.

• Dzięki inicjatywie doktora L. Rickmanna wybudowano ją w 1926 roku w

bezpośrednim sąsiedztwie budynku szpitala.

• Codzienne obserwacje zmian pogodowych dostarczały wiedzy, która

dotyczyła reakcji poszczególnych chorób jak i zachowanie się pacjentów pod
względem psychicznym, w zależności od warunków klimatycznych, a tym
samym pozwalały stosować odpowiednie metody leczenia.

Fakty opisane dla uzdrowiska Głuchołazy, ale dotyczące zagadnień ogólnych
opracowano na podstawie: Mariusz Migała Wydział Wychowania Fizycznego i
Fizjoterapii Politechniki Opolskiej w Opolu
Krajobraz

• Ukształtowanie terenu, położenie miejscowości, obszary nadające się na

spacery, także w deszczowe dni.

• Dodatkowe atrakcje przyrodnicze lub historyczne.

Szata roślinna

• całokształt flory i roślinności

na danym obszarze

i w określonym czasie.

• FLORA

[łac.]: ogół gatunków roślin na określonym obszarze (np. flora Polski),

w danej grupie systematycznej (np. porostów Polski), czasie geologicznym

Med. uzdr. – Konspekt 1., M. Sobieska, 2006/2007

3

(np. flora epoki lodowcowej) lub w określonym środowisku ekologicznym (flora
morska); o składzie flory decydują gł. czynniki historyczne i zróżnicowanie
ekologiczne siedlisk.

• ROŚLINNOŚĆ: ogół występujących na danym obszarze zbiorowisk

roślinnych; przedmiot badań zarówno botaniki (fitogeografii i fitosocjologii), jak
i geografii.

Lokalizacja uzdrowisk polskich:

• Pas

nadmorski

• Pas

centralny

• Pas

południowy

Profil leczenia

• Wykaz jednostek chorobowych (działów patologii), których leczeniem zajmuje

się dane sanatorium.

• Sanatorium

może być jedno- lub wieloprofilowe.

• Zwykle przy kilku profilach są one podobne / zbliżone.

Profil dermatologiczny:

• Busko Zdrój, Solec Zdrój

Drogi oddechowe

• Ciechocinek, Duszniki-Zdrój, Dziwnówek, Górzno, Horyniec Zdrój, Inowrocław,

Iwonicz Zdrój, Kamień Pomorski, Kołobrzeg, Kudowa-Zdrój, Łeba, Polanica-
Zdrój, Polańczyk, Rabka, Rymanów Zdrój, Sopot, Szczawnica, Ustka, Ustroń,
Wieniec, Wysowa

Profil ginekologiczny

• Busko-Zdrój, Duszniki-Zdrój, Krynica

Profil kardiologiczny

• Busko-Zdrój, Ciechocinek, Inowrocław, Kołobrzeg, Kudowa-Zdrój, Nałęczów,

Polanica-Zdrój, Rabka, Rymanów Zdrój, Sopot

Profil laryngologiczny

• Ciechocinek,

Górzno,

Goczałkowice-Zdrój, Inowrocław, Iwonicz Zdrój, Rabka,

Ustka

Choroby narządu ruchu

• Busko-Zdrój, Ciechocinek, Duszniki-Zdrój, Dziwnówek, Goczałkowice-Zdrój,

Górno, Horyniec Zdrój, Inowrocław, Iwonicz Zdrój, Kamień Pomorski,
Kołobrzeg, Krynica, Kudowa-Zdrój, Łeba, Nałęczów, Polanica-Zdrój,
Polańczyk, Przerzeczyn, Rabka, Rymanów Zdrój, Solec Zdrój, Sopot,
Szczawnica, Ustka, Ustroń, Wieniec, Wysowa

Profil neurologiczny

• Busko-Zdrój, Ciechocinek, Goczałkowice-Zdrój, Górzno, Iwonicz Zdrój,

Kamień Pomorski, Polańczyk, Solec Zdrój, Ustka, Ustroń

Porażenie mózgowe u dzieci

• Busko-Zdrój, Ciechocinek, Górzno, Ustka, Wysowa

Choroby przemiany materii

• Busko-Zdrój, Ciechocinek, Goczałkowice-Zdrój, Górzno, Inowrocław, Iwonicz

Zdrój, Kołobrzeg, Krynica, Kudowa-Zdrój, Polańczyk, Rabka, Szczawnica,
Ustka, Ustroń, Wysowa

Profil reumatyczny

• Busko-Zdrój, Ciechocinek, Goczałkowice-Zdrój, Górzno, Horyniec Zdrój,

Inowrocław, Iwonicz Zdrój, Kamień Pomorski, Kołobrzeg, Łeba, Polańczyk,
Przerzeczyn, Rabka, Solec Zdrój, Sopot, Szczawnica, Ustka, Ustroń, Wieniec,
Wysowa

Med. uzdr. – Konspekt 1., M. Sobieska, 2006/2007

4

Choroby układu krążenia

• Busko-Zdrój, Ciechocinek, Dziwnówek, Goczałkowice-Zdrój, Inowrocław,

Kamień Pomorski, Kołobrzeg, Krynica, Kudowa-Zdrój, Nałęczów, Polanica-
Zdrój, Rabka, Rymanów Zdrój, Sopot, Ustka, Ustroń, Wieniec-Zdrój

Choroby układu nerwowego

• Busko-Zdrój, Ciechocinek, Dziwnówek, Górzno, Inowrocław, Iwonicz Zdrój,

Kołobrzeg, Kudowa-Zdrój, Łeba, Ustroń

Choroby układu pokarmowego

• Duszniki-Zdrój,

Inowrocław, Iwonicz Zdrój, Kołobrzeg, Krynica, Kudowa-Zdrój,

Polanica-Zdrój, Rabka, Szczawnica, Wysowa

Profil urologiczny

• Krynica, Rymanów Zdrój, Szczawnica, Wysowa

Cukrzyca

• Busko-Zdrój, Ciechocinek, Górzno, Kołobrzeg, Polańczyk, Szczawnica, Ustka,

Wysowa

Wskazówki jak używać kuracyi zdrojowej w Lądku Zdroju
wg dr Aleksandera Ostrowicza powstałe w 1881 roku (fragmenty)

(Wskazówki atoli, jak używać kuracyi zdrojowej, w jedną dla wszystkich regułę nie
dadzą się ująć, gdyż zdrojowiska nie są lekarstwem przeciwko jednej tylko pewnej
chorobie)

• Przyjechawszy do zdrojowiska wypada jeden lub dwa dni wypocząć,

przyzwyczaić się najprzód do silnego prawie odurzającego górskiego
powietrza

• Kto przyjechał do Landeku jedynie dlatego, aby stracone pozyskać zdrowie,

ten nie będzie wysiadywał w nocy czytając książki lub rozhoworząc, tylko
wcześnie położy się na spoczynek.

• Niech pacyent nigdy nie działa na własną rękę i niech nie każe zagrzewać

wody, jeżeli ma ją pić chłodną i niech nie pije jej chłodnej, jeżeli lekarz
zdrojowy zagrzać ją kazał. Wody nie pije się duszkiem tylko cedzi się ją z
wolna pomiędzy językiem a podniebieniem.

• Kąpać się trzeba w stanie cielesnego i umysłowego spokoju.
• Wystrzegać się trzeba przed kąpielą męczących spacerów, znużenia, irytacyi

czyli umysłowego wzburzenia.

• Trwanie kąpieli krótsze lub dłuższe będzie zależało od osobowości, wieku,

konstytucyi, od temperamentu i od cierpienia.

• Po każdej niemal kąpieli napadnie pacyenta wielkie znużenie i taka senność,

że tylko z trudnością ją przezwycięży. Niedobrze jest jednakowoż zasnąć gdyż
po przebudzeniu się łatwo może powstać zły humor, ból głowy lub też inna
jaka nerwowa przypadłość. Wypada jednak koniecznie jedną godzinę
wypocząć.

• Skoro pacyent wypoczął dostatecznie, powinien się ubrać i wyjść na

przechadzkę i już prędzej nie wracać do domu jak wieczorem, by położyć się
na spoczynek.

• Przechadzka po kąpieli, obiad, popołudniowa muzyka w parku, czytanie

czasopism w czytelni, znów spacer i kolacya zupełnie czas ten po kąpieli
zapełnią.

Med. uzdr. – Konspekt 1., M. Sobieska, 2006/2007

5

Wymogi dotyczące uzdrowisk i ich zasobów leczniczych

Na podstawie art. 36 ust. 5 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie

uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz gminach

uzdrowiskowych (Dz. U. Nr 167, poz. 1399) zarządza się, co następuje:

§1. Rozporządzenie określa:
1) zakres badań niezbędnych do ustalenia właściwości leczniczych
naturalnych surowców leczniczych i właściwości leczniczych klimatu;
2) kryteria oceny właściwości leczniczych naturalnych surowców leczniczych
i właściwości leczniczych klimatu;
3) wzór świadectwa potwierdzającego właściwości lecznicze naturalnych surowców
leczniczych i właściwości lecznicze klimatu.
Zakres badań niezbędnych do ustalenia właściwości leczniczych klimatu
1. Określenie warunków klimatycznych poprzez elementy klimatu do których należą:

1) usłonecznienie i zachmurzenie;
2) 2) opady i inne zjawiska atmosferyczne;

3) temperatura powietrza; 4) ciśnienie atmosferyczne;
5) wilgotność powietrza;

6) wiatry.

Do określenia klimatu potrzebne jest uwzględnienie trzech kategorii danych
statystycznych: przeciętnego stanu albo przeciętnej sumy rocznej elementów klimatu,
ich wahań oraz wartości największych odchyleń od stanu przeciętnego.

2. Określenie zanieczyszczenia powietrza poprzez następujące parametry:
1) stężenie pyłu zawieszonego; 2) stężenie metali ciężkich;
3) stężenie benzenu;

4) stężenie tlenku węgla;

5) stężenie tlenków siarki; 6) stężenie tlenków azotu;
7) poziom hałasu;
8) poziom elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego.
Zakres badań parametrów bioklimatycznych klimatu:

1) liczba godzin ze słońcem w roku powinna wynosić co najmniej 1500;

2) liczba dni z opadem (> 0,1 mm) w roku nie powinna przekraczać 183;

3) liczba dni z mgłą w okresie od października do marca nie powinna przekraczać 50,
a od kwietnia do września 15;

4) niekorzystne bodźce dla kuracjusza:
a) częste występowanie dni parnych (ciśnienie pary wodnej > 18,8 hPa),
b) zbyt mała (poniżej 55%) albo zbyt duża (powyżej 86%) wilgotność względna
powietrza,
c) częste występowanie dni charakterystycznych termicznie: dni gorące (t max >
25,0°C), dni upalne (t max >30,0°C), dni mroźne (t min < - 10,0°C), dni bardzo
mroźne (t max<-10°C),
d) długie okresy pogody pochmurnej (zachmurzenie 100%),
e) zbyt małe przewietrzanie terenu (duża liczba dni z ciszą i małą prędkością wiatru,
poniżej 2 m/sek),
f) częste występowanie dni z dużą prędkością prędkością wiatru, powyżej 8 m/sek,
g) częste zmiany pogody (ponad 50% dni w miesiącu),
h) częste występowanie burz i wiatru fenowego,

Med. uzdr. – Konspekt 1., M. Sobieska, 2006/2007

6

i) duże kontrasty dobowe temperatury i wilgotności powietrza związane z zastoiskami
chłodnego powietrza i inwersjami temperatury,
j) częste pojawianie się wysokich i niskich wartości temperatury odczuwalnej.
Zakres badań niezbędnych do ustalenia właściwości leczniczych wód
leczniczych
1. Badanie właściwości fizycznych i fizyko- chemicznych: odczyn wody, temperatura
wody, potencjał redox na wypływie, przewodność elektryczna w temperaturze 20°C,
absorbancja wody przy λ = 254 nm i λ = 436 nm, U, aktywność całkowita α i β,
226Ra, 222Rn.
2. Badanie składników mineralnych zdysocjowanych:

• Kationy: amonowy, sodu, potasu, wapnia, magnezu, manganu (II), żelaza (II i

III), litu, baru, strontu, miedzi, cynku, niklu, kadmu, ołowiu, chromu, selenu,
arsenu, glinu, antymonu, kobaltu, rtęci.

• Aniony: fluorkowy, chlorkowy, bromkowy, jodkowy, siarczanowy (VI),

wodorowęglanowy, azotanowy (III i V), fosforanowy, siarczkowy (II).

3. Badanie składników mineralnych niezdysocjowanych: kwas borowy, kwas
krzemowy lub krzemionka.

4. Badanie składników gazowych: dwutlenek węgla, siarkowodór oraz wodór, azot,
tlen, hel, argon.

5. Badanie substancji organicznych potencjalnie szkodliwych dla zdrowia: fenole,
wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, detergenty anionowe, pestycydy.

6. Badanie wskaźników mikrobiologicznych: bakterie grupy coli, bakterie grupy coli
typu fekalnego, Pseudomonas aeruginosa, Streptococcus faecalis, Clostridia
redukujące siarczyny, ogólna liczba bakterii wyhodowanych na agarze z 1 ml wody w
temperaturach ± 22°C oraz ± 37°C.

Klasyfikacja fizyko - chemiczna wód leczniczych
W charakterystyce wody mineralnej podaje się procentową zawartość ogółu
składników mineralnych rozpuszczonych w danej wodzie oraz nazwy anionów i
kationów, których udział ilościowy w przeliczeniu na miligramorównoważniki (mwale)
w litrze wody przekracza 20 procent.
1) Lecznicze wody mineralne - wody zawierające w litrze co najmniej 1000 mg
rozpuszczonych składników, w tym zwłaszcza: chlorki, siarczany i wodorowęglany
sodu, wapnia i magnezu, występujące w poszczególnych wodach w różnych
stosunkach ilościowych.
2) Lecznicze wody swoiste (słabozmineralizowane) - wody zawierające w litrze
poniżej 1000 mg rozpuszczonych składników, w tym jeden lub więcej składników
leczniczych swoistych, w podanych lub wyższych stężeniach:
a) 1 mg jodków - lecznicza woda jodkowa,
b) 1 mg siarczków lub innych związków siarki (II) - lecznicza woda siarczkowa,
c) 2 mg fluorków - lecznicza woda fluorkowa,
d) 10 mg żelaza (II) - lecznicza woda żelazista,
e) 70 mg kwasu metakrzemowego - lecznicza woda krzemowa,
f) 1000 mg dwutlenku węgla - szczawa lecznicza,
g) 250 - 999 mg dwutlenku węgla - wody kwasowęglowe, lub wykazujące:
- na wypływie temperaturę co najmniej 20°C - wody termalne,

Med. uzdr. – Konspekt 1., M. Sobieska, 2006/2007

7

- aktywność promieniotwórczą co najmniej 2 nCi/l - wody radonowe. W
charakterystyce leczniczej wody swoistej wymienia się zawarte w niej składniki
swoiste (wraz z nazwą danej wody) w porządku malejących stężeń.
3) Lecznicze wody mineralne swoiste - wody mineralne wg pkt.1, zawierające jeden
lub więcej składników lub właściwości swoistych, wymienionych w pkt. 2.
Klasyfikacja peloidów leczniczych
Peloid - surowiec pochodzący z nie odwodnionego złoża torfowego o
udokumentowanych zasobach i stopniu humifikacji masy roślinnej powyżej 30
procent różnicuje się wg właściwości fizyczno - chemicznych podanych w tabeli na
typy: wysoki, przejściowy, niski.
Zakres badań niezbędnych do ustalenia właściwości leczniczych peloidu
1. Badanie właściwości fizyko - chemicznych:
1) barwa, konsystencja, zapach; 2) stopień humifikacji;
3) zawartość wody;

4) odczyn (pH) wyciągu wodnego;

5) chłonność wody;

6) objętość sedymentacyjna.

2. Badanie zawartości składników:
1) nieorganicznych ogółem oraz nieorganicznych rozpuszczalnych w wodzie:
wapnia, magnezu, sodu i potasu, chlorków, azotanów III i V;
2) nieorganicznych rozpuszczalnych w 10 % kwasie solnym (ogółem) i pozostałości
nierozpuszczalnej;
3) organicznych (ogółem) oraz kwasów humusowych, bitumin, pektyn, białek i
węglowodanów.

3. Badanie wskaźników mikrobiologicznych:
1) bakterie grupy coli typu fekalnego; 2) Pseudomonas aeruginosa;
3) Staphylococcus aureus;

4) Enterobacteriaceae;

5) Candida albicans.

Med. uzdr. – Konspekt 1., M. Sobieska, 2006/2007

8