MONOGRAFIA
KGHM Polska MiedÄ™ SA
Lubin, 1996 r.
Zespó" redakcyjny:
Adam Piestrzył
ski  redaktor naczelny
Ma"gorzata Zaleska Kuczmierczyk
Andrzej W. Jasił
ski, Jerzy Kotarski, Wojciech MaĘlanka,
Stanis"aw Siewierski, Stanis"aw Speczik, Zbigniew Âmieszek
Cz´Ä˜ç I Edward HadryĘ, Stanis"aw Siewierski, Stanis"aw Speczik
Cz´Ä˜ç II Andrzej Banaszak, Marian BanaĘ
Cz´Ä˜ç III Kazimierz Mrozek, Stanis"aw Piechota, Stanis"aw Siewierski
Cz´Ä˜ç IV Andrzej Grotowski, Kazimierz Sztaba
Cz´Ä˜ç V Józef LewiÅ‚
ski, Wojciech Wolski
Cz´Ä˜ç VI Tadeusz Karwan, Jerzy Kotarski, Seweryn PluciÅ‚
ski
Cz´Ä˜ç VII Edward HadryĘ, Stanis"aw Siewierski, Stanis"aw Speczik
Zdj´cia:
Janusz Bochajczuk, Adam Piestrzył
ski, Irena Bambrowicz,
Studio  ABM , Tadeusz Karwan, D. Dyner & W. Fatyga
Rysunki:
Marek Kulik, Irena Podgórska, autorzy rozdzia"ów
Wydawca:
CBPM  Cuprum Sp. z o.o., Wroc"aw
na zlecenie KGHM Polska MiedÄ™ SA, Lubin
Sk"ad i opracowanie graficzne:
¸ukasz Gustkiewicz
Wydawnictwo PROFIL
Druk:
Wydawnictwo PROFIL,
Kraków, ul. Zamkowa 4
tel. [phone]
ISBN 83-905296-0-2
Nak"ad: 1000 egz.
SPIS TREÂCI
Od Redakcji ............................................................................................................................ 7
Przedmowa ............................................................................................................................. 9
Cz´Ä˜ç I - Historia rozwoju KGHM Polska MiedÄ™ SA
Wst´p .................................................................................................................................... 13
1.1. Stare Zag"´bie Miedziowe ....................................................................................... 13
1.2. Historia odkrycia Nowego Zag"´bia Miedziowego ............................................ 29
1.3. Historia organizacji przedsi´biorstwa KGHM Polska MiedÄ™ SA ..................... 37
1.4. Rozwój regionu i jego spo"eczne skutki ................................................................ 53
Cz´Ä˜ç II - Geologia
2.1. Budowa geologiczna monokliny przedsudeckiej ................................................ 75
2.2. Paleogeografia basenu cechsztył
skiego ............................................................... 88
2.3. Hydrogeologia .......................................................................................................... 97
2.4. Pod"oŻe monokliny ................................................................................................. 105
2.5. Budowa geologiczna pod"oÅ»a monokliny w uj´ciu geofizycznym ................ 109
2.6. Rozmieszczenie metali w basnie cechsztył
skim ............................................... 115
2.7. Poszukiwania w obszarze monokliny przedsudeckiej ..................................... 122
2.8. Paleogeografia obszaru z"oŻowego monokliny przedsudeckiej ..................... 126
2.9. Stratygrafia serii z"oŻowej ..................................................................................... 132
2.10. Litologia ska" z"oŻowych ....................................................................................... 137
2.11. Tektonika z"oŻa ....................................................................................................... 141
2.12. Hydrogeologia serii z"oŻowej ............................................................................... 155
2.13. Warunki geologiczno-inŻynierskie w obszarze z"oŻa ....................................... 164
2.14. Wyst´powanie gazu ziemnego i ropy naftowej ................................................. 168
2.15. Geotermika .............................................................................................................. 172
2.16. Dokumentowanie, metodyka rozpoznania i opróbowanie z"oŻa ................... 177
2.17. Forma i budowa z"oŻa ........................................................................................... 185
2.18. Struktura zmiennoĘci parametrów z"oŻa ............................................................ 195
2.19. Okruszcowanie ........................................................................................................ 200
2.20. Geochemia ............................................................................................................... 237
2.21. Substancja organiczna i jej rola w procesach z"oŻowych ................................. 252
2.22. Metale towarzyszące w z"oŻu rud miedzi .......................................................... 258
2.23. Pierwiastki promieniotwórcze .............................................................................. 271
2.24. Pierwiastki towarzyszÄ…ce szkodliwe dla procesu produkcji
i Ęrodowiska naturalnego ..................................................................................... 278
2.25. Geneza z"oŻa ............................................................................................................ 282
2.26. W"aĘciwoĘci kopaliny ............................................................................................. 303
2.27. Kryteria bilansowoĘci, zasoby bilansowe ........................................................... 307
2.28. Zasoby przemys"owe i zasoby nieprzemys"owe ............................................... 316
2.29. Gospodarka z"oŻem ................................................................................................ 324
2.30. Obszary perspektywiczne dla z"óŻ miedzi ......................................................... 332
Monografia KGHM  Polska MiedÄ™ SA
4
2.31. Sól kamienna na obszarze przedsudeckim ......................................................... 339
2.32. Z"oŻa siarczanów ..................................................................................................... 346
2.33. Synklina grodziecka ............................................................................................... 350
Cz´Ä˜ç III - Górnictwo
3.1. Górnicze zagospodarowanie z"oŻa w LGOM .................................................... 391
3.2. Zagospodarowanie powierzchni .......................................................................... 409
3.3. Budownictwo szybowe .......................................................................................... 418
3.4. Transport szybowy ................................................................................................. 435
3.5. Poziome wyrobiska udost´pniajÄ…ce i przygotowawcze ................................... 444
3.6. Wyrobiska specjalnego przeznaczenia ................................................................ 460
3.7. Geomechaniczne w"asnoĘci ska" serii z"oŻowej ................................................. 474
3.8. Systemy eksploatacji, sposoby urabiania
oraz rodzaje obudowy wyrobisk .......................................................................... 487
3.9. Prowadzenie robót górniczych w warunkach zagroŻenia tąpaniami ............ 532
3.10. Mechanizacja procesów wydobywczych ............................................................ 550
3.11. Transport taĘmowy i szynowy ............................................................................. 570
3.12. Przewietrzanie kopalł
........................................................................................... 580
3.13. Odwadnianie kopalł
.............................................................................................. 589
3.14. Wp"yw eksploatacji na Ęrodowisko ..................................................................... 599
3.15. Odpady produkcyjne i ich utylizacja .................................................................. 619
3.16. Perspektywa zagospodarowania z"oŻa soli kamiennej .................................... 624
Cz´Ä˜ç IV - Przeróbka
4.1. Miejsce i rola przeróbki rudy
w kompleksie technologicznym KGHM Polska MiedÄ™ SA ............................. 637
4.2. Stan i ewolucja procesów technologicznych
oraz wyposaŻenia technicznego w zak"adach wzbogacania rud .................... 649
4.3. Zak"ady wzbogacania rud ..................................................................................... 682
4.4. Problemy kompleksowego wykorzystania rud miedzi
w procesach wzbogacania ..................................................................................... 731
4.5. Perspektywy ewolucji i rozwoju technologii
i techniki wzbogacania rud miedzi ..................................................................... 747
4.6. Przeróbka rud miedzi a Ęrodowisko przyrodnicze ........................................... 753
Cz´Ä˜ç V - Sk"adowiska odpadów
5.1. Wst´p ........................................................................................................................ 787
5.2. Sk"adowiska nieczynne .......................................................................................... 791
5.3. Sk"adowisko  Úelazny Most ............................................................................... 801
5.4. Gospodarka wodna i hydrotransport odpadów ................................................ 855
5.5. Oddzia"ywanie na Ęrodowisko ............................................................................. 878
5.6. Problemy zagospodarowania odpadów flotacyjnych ...................................... 897
Cz´Ä˜ç VI - Hutnictwo
6.1. Wst´p ........................................................................................................................ 915
6.2. Proces szybowy ....................................................................................................... 930
Spis treĘci
5
6.3. Konwertorowanie kamienia miedziowego ........................................................ 954
6.4. Proces zawiesinowy ............................................................................................... 974
6.5. Ogniowa rafinacja miedzi i odlewanie anod ................................................... 1000
6.6. Elektrorafinacja miedzi ........................................................................................ 1013
6.7. Produkcja walcówki oraz wlewków okrąg"ych ............................................... 1057
6.8. Technologie odzysku metali towarzyszÄ…cych .................................................. 1080
6.9. Ochrona Ęrodowiska ............................................................................................ 1116
Cz´Ä˜ç VII - Perspektywy rozwoju KGHM Polska MiedÄ™ SA
7.1. Polska MiedÄ™ po roku 2000 ................................................................................. 1197
7.2. Perspektywy trwa"oĘci i rozwoju KGHM Polska Miedę SA ......................... 1204
Monografia KGHM  Polska MiedÄ™ SA
7
OD REDAKCJI
Dynamiczny rozwój Kombinatu Górniczo Hutniczego Miedzi w Lubinie i kontynu-
ujÄ…cego jego dzia"alnoĘç KGHM Polska MiedÄ™ SA spowodowa" dynamiczny post´p
w stosowaniu nowoczesnych rozwiązał
z zakresu nauki i techniki. Poszerzy"a si´ rów-
nieÅ» nasza wiedza na temat samego z"oÅ»a. Post´p jakiego byliĘmy Ęwiadkami w ciÄ…gu
ostatnich 30 lat da" podstaw´ do podsumowania osiÄ…gni´ç KGHM oraz prognozowania
jej dalszego rozwoju. Niniejsza  Monografia spe"nia to zadanie b´dÄ…c publikacjÄ…
w której przedstawiono od podstaw proces tworzenia si´ koncernu miedziowego, jego
wieloletniÄ… dzia"alnoĘç oraz nowe kierunki dzia"ania w tym inwestycje, udost´pnianie
nowych obszarów z"oŻowych, ochrona Ęrodowiska, wchodzenie w nowe nie związane
z górnictwem miedzi dziedziny gospodarki.
Wydana 25 lat temu  Monografia Przemys"u Miedziowego pod redakcjÄ… Erasta
Konstantynowicza opisywa"a stan przemys"u miedziowego na poczÄ…tku lat siedem-
dziesiÄ…tych. Od tamtej chwili nastÄ…pi"y znaczne zmiany w strukturze i formie prawnej
KGHM. Kopalnia  Konrad zakoł
czy"a eksploatacj´ rudy, a zbiornik  Gilów zosta"
ca"kowicie wype"niony a nast´pnie zrekultywowany. Uruchomiono dwie nowe kopal-
nie  Rudna i  Sieroszowice , zbudowano hut´ Miedzi  G"ogów II stosujÄ…ce nowÄ…
technologie wytopu miedzi, Wydzia" Metali Szlachetnych oraz Walcowni´ w Orsku.
Powsta"o nowe, najwi´ksze w Europie sk"adowisko odpadów flotacyjnych  Úelazny
Most . Ponadto rozpocz´to eksploatacj´ grubego z"oÅ»a na obszarze kopalni  Rudna
oraz z"oŻa cienkiego w kopalni  Sieroszowice . JednoczeĘnie zak"ady górnicze i huty
zmuszone by"y do rozwiązywania na bieŻąco wielu problemów technicznych wynika-
jących z warunków geologiczno-górniczych, sk"adu mineralnego rudy czy z konieczno-
Ęci ochrony Ęrodowiska. Struktura prawna i organizacyjna ówczesnego Kombinatu
przesz"Ä… gruntownÄ… reorganizacj´. Dzi´ki temu KGHM Polska MiedÄ™ SA wkroczy"a
w jubileuszowy rok 1996, koł
czÄ…cy okres 35 lat przedsi´biorstwa jako pr´Å»ny koncern
metalurgiczny. Oddawana w r´ce czytelników  Monografia prezentuje zasygnalizo-
wane wyÅ»ej zagadnienia oraz wiele innych problemów zwiÄ…zanych z trzydziestopi´-
cioletniÄ… historiÄ… KGHM. Idea przygotowania nowej monografii pojawi"a si´ w 1994 ro-
ku, a komitet redakcyjny powo"ano na wiosn´ 1995 roku. W kwietniu 1996 rozpocz´to
sk"ad komputerowy testów, który zakoł
czono w po"owie paędziernika tegoŻ roku.
 Monografia KGHM Polska MiedÄ™ SA sk"ada si´ z siedmiu cz´Ä˜ci: historia rozwoju
KGHM PM SA, geologia, górnictwo, przeróbka, sk"adowiska odpadów, hutnictwo, per-
spektywy rozwoju KGHM PM SA. KaÅ»dÄ… cz´Ä˜ç redagowa"o co najmniej dwóch redak-
torów. Jeden z nich reprezentowa" koncern, pozostali zaĘ Ęrodowiska naukowe związa-
ne z odpowiednią dyscypliną wiedzy. Ca"oĘcią prac kierowa" zespó" redakcyjny
wspomagany przez wybitne autorytety naukowe związane z róŻnymi dyscyplinami
wiedzy.
 Monografia , w przygotowaniu której wzi´"o udzia" 140 autorów, jest zbiorem prac
autorskich, obejmujÄ…cych wszystkie istotne zagadnienia zwiÄ…zane z budowÄ…, rozwojem
Monografia KGHM  Polska MiedÄ™ SA
8
i perspektywami koncernu. Wykwalifikowane zespo"y autorskie zapewni"y wysoki po-
ziom naukowy ksiąŻki jednakŻe duŻa liczba autorów i opisywanie zagadnieł
na pogra-
niczu dyscyplin spowodowa"a wystÄ…pienie niemoÅ»liwych do unikni´cia powtórzeÅ‚
.
Redaktorom nie uda"o si´ równieÅ» ujednolicenie we wszystkich rozdzia"ach jednostek
uk"adu SI. Pozostawiono stopnie Celsiusza i procent masowy, pozosta"e jednostki za-
mieniono na ich znormalizowane odpowiedniki.
Ca"oĘç  Monografii zosta"a opracowana wed"ug stanu wiedzy na koniec 1995 roku.
Dzi´ki temu czytelnik otrzymuje materia" aktualny i kompleksowy, opracowany w spo-
sób naukowy oraz przygotowany z wykorzystaniem nowoczesnych metod edytor-
skich. Mamy nadziej´, Å»e publikacja ta, ze wzgl´du na poruszane zagadnienia oraz war-
toĘci poznawcze, stanowiç b´dzie cennÄ… pozycj´ literatury naukowej.
Zespó" Redakcyjny
Lubin, Kraków, Wroc"aw 30. 10.1996
PRZEDMOWA
Erast Konstantynowicz
W 1971 r. zosta"a opublikowana  Monografia Przemys"u Miedziowego wed"ug sta-
nu wiadomoĘci na koniec 1968 r. Wtedy  przesz"o çwierç wieku temu  by" to dopie-
ro poczÄ…tek wspania"ego rozwoju przemys"u miedziowego w Polsce na bazie nowo
odkrytych z"óŻ miedziowo srebrowych. Mia"em zaszczyt kierowaç zespo"em redakcyj-
nym tej nietypowej monografii, b´dÄ…c równoczeĘnie jej wspó"autorem, ale jej wydanie
przciÄ…gn´"o si´ do trzech lat. W tej monografii przedstawiona zosta"a wiedza o historii
i aktualnym stanie geologii z"óŻ, górnictwa i przróbki rud oraz hutnictwa miedzi na zie-
miach polskich, a zw"aszcza w tzw.  starym zag"´biu . W szczególnoĘci przytoczono
dane o zasobach z"óŻ oraz sposobach ich zagospodarowania, o stosowanych technikach
i technologiach górniczych, przeróbczych oraz hutniczych. Szereg z nich mia"o wów-
czas charakter pionierski.
Od tego czasu duÅ»o si´ zmieni"o. Nasz przemys" miedzi i srebra zyska" nie tylko po-
waÅ»nÄ… pozycj´ gospodarczÄ… w kraju, ale teÅ» rang´ czo"owego producenta miedzi i sre-
bra w Ęwiecie; duÅ»e znaczenie majÄ… teÅ» i inne odzyskiwane sk"adniki rud.  Stare zag"´-
bie miedziowe naleŻy juŻ do historii.
W 1995 roku ZarzÄ…d KGHM  Polska MiedÄ™ SA podjÄ…" decyzj´ o wydaniu  Mono-
grafii KGHM Polska MiedÄ™ SA . Z perspektywy wydanej w 1971 r. monografii na pew-
no nastÄ…pi" ogromny rozwój i post´p w przemyĘle miedziowym we wszystkich dziedzi-
nach. W rozwiÄ…zywaniu skomplikowanych problemów czy wy"aniajÄ…cych si´
zagadnieł
zaangaŻowane by"y wszystkie moŻliwe oĘrodki naukowe, techniczne i eko-
nomiczne naszego kraju, jak równieŻ korzystano z pomocy i doĘwiadczeł
oĘrodków
zagranicznych. W zamierzeniu ta monografia ma byç prezentacjÄ… dorobku projektan-
tów, budowniczych i uÅ»ytkowników istniejÄ…cych róŻnorodnych zak"adów i przedsi´-
biorstw przemys"u miedziowego. OczywiĘcie Że nie wszytkie problemy i zagadnienia
z tym zwiÄ…zane znalaz"y zadawalajÄ…ce rozwiÄ…zanie na pewno zawsze i wsz´dzie moÅ»-
na dÄ…Å»yç do ulepszenia istniejÄ…cego stanu  i ten aspekt zapewne przyĘwieca" przy
przedstawianiu tych danych.
OsobiĘcie ciesz´ si´, Å»e prezentowana monografia kontynuuje rozpocz´te w 1971 r.
dzie"o i b´dzie mog"a przybliÅ»yç wiedz´ o naszym przemyĘle miedziowym szerokim
rzeszom zainteresowanych czytelników. Monografia KGHM  Polska MiedŻ SA jest
kompendium tej wiedzy jakÄ… posiedli jej autorzy. A by"o to moÅ»liwe dzi´ki odkryciu
z"óŻ miedzi ze srebrem na monoklinie przedsudeckiej, ich umiej´tnemu zagospodaro-
waniu i prawie 30 letniej ich eksploatacji oraz wykorzystania tych rud. Niech ta mono-
grafia dobrze teŻ s"uŻy polskiej miedzi i KGHM  Polska Miedę SA.