VADEMECUM DZIENNIKARSTWA
BBc
Tłumaczyła:
Joanna Pogorzelska
Przekład pod redakcją merytoryczną:
Karola Jakubowicza
Książkę można nabyć w:
Fundacji Centrum Prasowe
dla Krajów Europy Środkowo-Wschodniej, ul. Nowy Świat 58, 00-950 Warszawa Ą tel. 26-15-51,26-10-96 fax 26-89-62 , "
Skład i opracowanie graficzne: Fundacja Centrum Prasowe
dla Krajów Europy Środkowo-Wschodniej,
Książkę opublikowano dzięki dotacji i pomocy Know - How - Fund, British Embassy Warsaw
Tytuł oryginału: Guidelines For Factual Programmes
Książkę przetłumaczono i opublikowano za zgods British Broadcasting Corporation >*! �'
Copyright � BBC 1989
ISBN 83 - 900998 - O - 2 V
(ISBN O - 563 - 36029 -1 wydanie oryginalne )
OD REDAKCJI
W oryginale rozdziały ułożone są w kolejności alfabetycznej tytułów - a to w celu ułatwienia dziennikarzom korzystania z "YADEMECUM" w codziennej pracy. W tłumaczeniu tytuły rozdziałów brzmią oczywiście inaczej. Ponieważ jednak układ w kolejności alfabetycznej tytułów w przekładzie na polski byłby całkowicie sztuczny i przypadkowy, zachowano pierwotną ich kolejność.
Ze względu na całkowitą nieprzystawalność struktury i nomenklatury stanowisk kierowniczych w BBC do terminologii polskiej, w tłumaczeniu posłużono się w niektórych przypadkach omówieniem czy przybliżonym przekładem.
Spis Treści
AV
.-H':
W
�' W
"i f,,;
: W
J rfe-
1 WYPADKI l KATASTROFY ............................ 9
2 REKLAMA l SPONSORING ............................ 13
3 ANONIMOWOŚĆ W PROGRAMACH ....................... 18
4 SPRAWY DOTYCZĄCE BBC ........................... 21
5 ŻĄDANIA BLOKADY INFORMACJI ........................ 22
6 FAŁSZYWE ALARMY BOMBOWE . ........................ 25
7 OSTRZEŻENIE O BOMBIE ............................ 26
8 PROGRAMY INFORMACYJNE DOTYCZĄCE DZIAŁAŃ CHARYTATYWNYCH . 27
9 DZIECI W PROGRAMACH BBC .......................... 29
10 SKARGI l SPROSTOWANIA ............................ 32
11 UKRYTY MIKROFON LUB KAMERA ..................... .3. 34
12 KONFLIKTY INTERESÓW ................... ^ y. ......". 36
13 OBRAZASĄDU ........................: 7 ........ 38
14 KORESPONDENCJA ............................... 42
15 PRZESTĘPCY, WYWIADY Z NIMI l WYNAGRODZENIE ............. 44
16 ZNIESŁAWIENIE .................................. 46
17 NIEPEŁNOSPRAWNI ............................... 48
18 KAMPANIE WYBORCZE ............................. 49
19 EMBARGO ..................................... 53
20 PODAWANIE TOŻSAMOŚCI W SPRAWACH KARNYCH . ............ 55
21 BEZSTRONNOŚĆ ................................. 56
22 NIEZALEŻNI PRODUCENCI ............................ 60
23 PRZEMYSŁ l BIZNES ............................... 61
24 ZAKAZY SĄDOWE ................................. 63
25 WYWIADY ..................................... 65
26 ŚWIADOMOŚĆ PRAWNA ............................. 66
27 PRAWO: ZAGADNIENIA OGÓLNE ........................ 67
28 PRAWO: IRLANDIA PÓŁNOCNA ......................... 68
29 PRAWO: SZKOCJA ................................ 70
30 MATERIAŁY ARCHIWALNE ............................ 71
31 MATERIAŁY OD OSÓB l ORGANIZACJI NIE ZWIĄZANYCH Z RADIEM
l TELEWIZJĄ. ................................... 73
32 WYSTĄPIENIA MINISTRÓW ........................... 75
33 MNIEJSZOŚCI NARODOWE ........................... 76
34 NAZWISKA W SĄDACH .............................. 78
35 SZCZEGÓLNE ZAGROŻENIA NARODOWE l WALKI ZBROJNE ......... 79
36 PARTIE NACJONALISTYCZNE .......................... 80
37 DZIENNIKARZE WIADOMOŚCI W INNYCH PROGRAMACH l POZA BBC ... 82
38 IRLANDIA PÓŁNOCNA: ZAGADNIENIA OGÓLNE ................ 83
39 IRLANDIA PÓŁNOCNA: PRZEWODNIK PO PROBLEMATYCE ......... 85
40 IRLANDIA PÓŁNOCNA: ZARZĄDZENIE MINISTRA SPRAW WEWNĘTRZNYCH Z PAŹDZIERNIKA 1988 .............................. 89
41 IRLANDIA PÓŁNOCNA: SZCZEGÓLNE ASPEKTY PRAWNE ........... 92
42 ZGONY l RELACJE Z POGRZEBÓW. ...................... 93 ________SŁOWO WSTĘPNE
43 MATERIAŁY OBSCENICZNE l PRZEKLEŃSTWA ................ 94 _
44 OBRAZA l OBURZENIE ...................-�-�������� 95 ,"j,:Q
45 LUDZIE STARSI .................................. 96 w systemach totalitarnych (mamy w tym względzie
46 BADANIA OPINII PUBLICZNEJ .......................... 97 doświadczenia) media są bodaj najważniejszym narzędziem
47 MOŻLIWOŚĆ ODPOWIEDZI ........................... 100 limvstów właśnie dlatego ich rola jest bardzo prosta: mają tworzyć tzw.
48 POMPATYCZNYJĘZYK .............................. 101 ffl7ZVwa'rzeczywistość i uzasadniać wszelkie działania aktualnej władzy.
49 RELACJE z PARLAMENTU ........................... 102 � wvkonywania tego zadania muszą być spełnione pewne warunta:
50 PROGRAMY PARTII POLITYCZNYCH ...................... 108 Dla wykonywa y centralnie musi istnieć wszechobecna i
51 WYNAGRODZENIE ZA UDZIAŁ W PROGRAMACH ............... 109 media mUSZą bYC S^�^^
52 PROGRAMY WYRAŻAJĄCE POGLĄDY OSOBISTE .............. 110 wszystkomogącacenzurai wreszcie dzienniKarze p
53 SONDY TELEFONICZNE ............................. ni dyspozycyjni.
54 ETYKIETY POLITYCZNE ......................������� 112
55 POLITYCY w PROGRAMACH BBC ...................... 113 systemach demokratycznych media są jednym z najważniejszych
56 WAŻNE OSOBISTOŚCI: JAK JE TRAKTOWAĆ ................ 5 �*yentów istnienia demokracji i wolności. Nawetwięcej: w ogolę wszelki
57 POKAZY PROGRAMÓW PRZED EMISJĄ ....... . ^ .......... 116 elementow istnuan'* DO|jtVcznv i gospodarczy zależy od stanu i
58 PRYWATNOŚĆ ...................... tt .......... 119 rozwój społeczny, *^u'WsSozwó] (jeśli to pojęcie rozumiemy
59 REALIZACJA PROGRAMÓW POZA WIELKĄ BRYTANIĄ ............. 122 poziomu srodkOW przekazu. WM6'" L "
60 PROBLEMY RASOWE .................. tt�. ......... 124 jeszcze w jego starym dobrym sensie)
61 REKONSTRUKCJE WYDARZEŃ ............ ,W. ......... 126 informacji, z jakością tej informac],. ^
62 ZGŁASZANIE PROBLEMÓW PRZEŁOŻONYM ................. 128 k ,t , obyczaju. Wniosek wydaje sięoczywisty: stan i ja
63 REHABILITACJA PRZESTĘPCÓW. . ......... .^ . ......... 133 j^. '^ życia obywateli) określane są między innym, przez stan
64 UDOSTĘPNIANIE MATERIAŁU PROGRAMOWEGO .............. 134 | mediów - telewizji, prasy i radia. Można to ująć prościej, cnoc
S ==^. i:::::::::::::::::;
S SSS^o-p*^ u^-ca^::::::::::::::: 12 ;. j.
f, S^L^sr^T^^ST".:::::::::;:
71 WYRAŻENIA OKREŚLAJĄCE PŁEĆ ....................... 149 złożona, a więc wyjątkowo ODPOWIEDZIALNA.
72 PRZESTĘPSTWA NA TLE SEKSUALNYM .................... 152 dziennikarze nie powinniśmy udawać, że chodzi tu tylko i wyłącznie
5 S^^ ::::::::::::: S �^K^^^^
S ^JwrDZIENNIKARSKA '. '. '. '. '. '. '. '. '. '. '. '. '. '. ! '. ! ! '. '. ! '. '. ! '. S
77 SAMOBÓJSTWA ................................. 168 nym związku z o
78 TERRORYZM: UWAG, OGÓLNE .......... ., ........... ^ 169 "^ książka, którą mamy przed sobą .zbierająca zbior wskazań
79 TERRORYZM:WYWIADY .......................... :� 171 deontologii dziennikarskiej, wynikających z dobrych i złych dosw.ad
80 TERRORYZM: JĘZYK ...............';............ -1 172 ~onI g ^ ^ ^.^ _ BBC . mQze m pomoc
81 TERRORYZM: AKCJE PARAMILITARNE .... . ;H ........... ą 173 ^!" ^mieniu tej odpowiedzialności i przede wszystkim w k,erowaniu
82 TERRORYZM: ZAGROŻENIE LUDZI ....... ... ............ ;i 174 W ^ru^uin j
83 TERRORYZM: OKUPACJE l PORWANIA .... .'T*. ........... .j 176 się nią w praKiyce. nio7wvkło Redac bardzo prakty-
84 NAZWYHANDLOWE ............... . \\ ...........'.} 177 jest to pod wieloma względami książka mezwykte. Będąc^P*
85 PRZEMOC .................... ,,/. .......... ,S: 178 cznym, konkretnym poradnikiem i przewodnikiem (dladz.ennikarzy
86 KOBIETY .............................�������� 181
3
wizji, ale również bardzo przydatna dla dziennikarzy prasy i radia), nie jest zbiorem ścisłych nakazów czy zakazów. Wskazuje na ogół tylko pewne ramy czy wzory zachowań uczciwych i rozsądnych, jako że w pracy dziennikarskiej najczęstsze są sytuacje i problemy nietypowe. Właśnie dlatego tak wiele zależy od osobistych zalet dziennikarza - zalet przede wszystkim charakteru, postawy etycznej i również od poziomu jego zawodowej doskonałości i ogólnej kultury. Doświadczenia brytyjskie mogą być dla nas niezwykle cenne (nawet w tak specyficznych tylko dla Wielkiej Brytanii sprawach, jak np. problemy Irlandii Północnej, Szkocji czy procedur dotyczących informacji o rodzinie królewskiej).
Za szczególnie cenne uważam np. umieszczenie wśród czterech podstawowych zasad etycżhych dziennikarstwa - to jest uczciwości, niezależności, rzetelności - również WRAŻLIWOŚCI. Nie ma wątpliwości, że idzie tu o bardzo trudną do zdefiniowania i "pomiaru" zwykłą, ludzką wrażliwość. Możemy sami oceniać, w jakim stopniu nasi dziennikarze posiedli właśnie tę cechę. "Jeśli masz wątpliwość, poradź się innych" mówią dziennikarzom autorzy tej książki. Albo: "pamiętaj, że nie każdy, kto sądzi, że ma do czegoś prawo, ma do tego prawo". Doświadczenia wielu pokoleń dziennikarzy, brytyjski zdrowy rozsądek i owa niemożliwa do ujęcia w przepisach ludzka wrażliwość i zwykła (czy niezwykła?) kultura są podstawą, z której ma wynikać wszystko inne.
W Polsce, czego wszyscy doświadczamy na co dzień, mamy teraz czas głębokich przemian. Jest to okres zasadniczego zwrotu historycznego; nowe sytuacje, nowe wartości i nowe sposoby działania współistnieją z elementami "starego", a społeczeństwo nie otrząsnęło się jeszcze z myślenia i działania, dostosowanego do starego systemu. Dziennikarze polscy są naturalnie częścią polskiego społeczeństwa i dotyczą ich te same problemy i trudności - dziennikarzom brak w dodatku doświadczeń zawodowych pracy w demokracji, a ich cechą szczególną wydaje się nadmierny, moim zdaniem, udział w grach politycznych. Nasze media, świadomie czy nieświadomie, stały się przede wszystkim areną walki politycznej, zaś walka ta odbywa się kosztem bezstronnego i rzetelnego informowania społeczeństwa. Gwałtowne wkraczanie wolnego rynku i jego bezwzględnych reguł w świat mediów także nie ułatwia dążenia do bezstronności i przede wszystkim może wpływać i wpływa na poziom informowania, zbyt często podporządkowany wymogom sensacji i "łatwości" odbioru. W tej sytuacji uważne przeczytanie tej książki, z dobrą wolą,
by wykorzystać zawarte w niej rady - staje się po prostu obowiązkiem dziennikarzy wszystkich specjalności.
Myślę, że książka ta da wiele do myślenia także odbiorcom produktów naszej pracy, to znaczy po prostu widzom, czytelnikom, słuchaczom. Pomoże im w wyrobieniu sobie opinii na temat tego, co znajdują w naszych mediach, ułatwi krytyczny osąd i pozwoli na tak potrzebny nam wszystkim dystans. Inaczej mówiąc, książka ta może się dobrze przysłużyć zarówno dziennikarzom jak i wszystkim innym.
Korzystając z praw piszących "wstępy" chciałbym zwrócić się do wszystkich, którzy sięgną po tę książkę, z pewną prośbą. Z prośbą, by zechcieli szczerze zastanowić się nad pytaniami, które - jak sądzę - mają znaczenie w naszej obecnej, szczególnej, polskiej sytuacji (a może i mają znaczenie ponadczasowe?). Na przykład:
� Czy media w Polsce dostarczają ludziom wystarczającej wiedzy o rzeczywistości społecznej? Czy wiedza czerpana z mediów daje możliwości wyrobienia sobie przez odbiorców własnych ocen i dokonywania wyborów, politycznych i moralnych?
� Czy dziennikarze rozumieją, co to znaczy, że prasa ma też funkcje "kontroli władzy"? l na czym to ma polegać?
� Czy dziennikarze zdają sobie sprawę, że uzurpowali sobie "prawo do osądu wszystkiego"? Czy nie zapominają, że inni też mają prawo do osądu? Czy zdają sobie sprawę z ograniczeń swego prawa do osądu?
� Czy dziennikarze pamiętają, że mogą pełnić ważną rolę w umacnianiu więzi społecznych i postaw obywatelskich - lub że mogą czynić (i często czynią) wręcz odwrotnie?
� Czy dziennikarze pamiętają, iż sąamplifikatorami ("wzmacniaczami") ludzkich obaw, nadziei i złudzeń? Czy przyczyniają się do wzmożenia poczucia ogólnego bezsensu, czy raczej chcą ludziom pomagać w szukaniu sensu?
Na koniec wreszcie chlpiałbym serdecznie podziękować w imieniu Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich tym wszystkim, którzy przyczynili się do wydania w Polsce tej niezwykle pożytecznej publikacji.
Autorowi pomysłu i koncepcji wydania "Yademecum Dziennikarstwa BBC" dr Tadeuszowi Kowalskiemu oraz tym wszystkim, którzy przyczynili się do ostatecznej realizacji idei. Przede wszystkim Jego Ekscelencji Panu Ambasadorowi Zjednoczonego Królestwa Michaelowi Llewellyn Smithowi oraz sekretarzowi Ambasady Timowi Claydenowi. Dziękuję!
Maciej Iłowiecki
ł: .'�>�}' v"! ;f'i .
..' ;iV"'::''f> :/'>?.,
Niniejsze zasady są odzwierciedleniem najbardziej wartościowych doświadczeń BBC.
Jest to rezultat pracy kilku pokoleń dziennikarzy programów informacyjnych publicznej telewizji i radia.
Zasady te zostały zaakceptowane przez najwyższe władze BBC - Radę Gubernatorów (Board of Governors) i Radę Dyrektorów (Board of Management).
Przed wprowadzeniem tych zasad obowiązywał "Indeks Informacji i Publicystyki" (News and Current Affairs lndex). Zmiana na "Zasady dziennikarstwa informacyjnego BBC" wskazuje na szersze zastosowanie niniejszych wytycznych. Zasady stanowią zestaw wskazówek do wykorzystywania przez autorów programów w sytuacjach trudnych i kontrowersyjnych. Choć jest to poradnik i przewodnik, bardzo rzadko dostarcza on obowiązujących instrukcji. Często bowiem właściwy sposób zachowania zależy od konkretnej sytuacji.
"Zasady" mają służyć lepszemu zaspokajaniu potrzeb widzów i słuchaczy. Dlatego kładą one nacisk, bezpośrednio lub pośrednio, na cztery podstawowe aspekty: uczciwość (fairness), niezależność, rzetelność i
wrażliwość.
* ^*-
ł* .*<"�
!i:>sMN3ior: .;:.�
stu:-.
n*; i
we
OStRSC
�iwodo- .
WYPADKI l KATASTROFY
Relacjonując wypadki, katastrofy i niepokoje społeczne, dziennikarze BBC muszą wszechstronnie i dokładnie przedstawiać zdarzenia, nie przysparzając jednocześnie niepotrzebnego cierpienia i nie wywołując niepokoju. Musimy być rzetelni, odważni i wrażliwi. Starajmy się, by podekscytowanie, które zwykle towarzyszy relacjonowaniu ważnych wydarzeń, nie wpływało na przekaz. Może ono bowiem powodować wrażenie, że obecność reportera na miejscu
zdarzenia sprawia mu przyjemność.
*
1. Skoncentruj się na faktach.
� Dane takie jak godziny, nazwy miejsc, numery lotów poma-'-?' gają stworzyć kontekst dla zdarzenia i ograniczają liczbę widzów lub słuchaczy, dla których informacja może być H;, źródłem niepokoju czy niepewności.
vj-fi �
ft � Radiowe audycje publicystyczne, które chcą nadawać miga-,.,, wki o wypadkach, muszą robić to w porozumieniu z redakcją gj dzienników. W telewizji jedynie redakcja dzienników przygo-H(f towuje i nadaje migawki.
� Ekipa wozu transmisyjnego, która zaobserwuje wypad�k podczas transmisji powinna natychmiast poinformować g
nim redakcję dzienników.
; "*
2. Wystrzegaj się fałszywych alarmów.
� Sprawdzaj każde doniesienie o bombie, o ile źródło informacji nie jest absolutnie wiarygodne.
� Doniesienia o wypadkach i incydentach, które dotyczą samolotów wojskowych, muszą być potwierdzane w Ministerstwie Obrony.
� Jeżeli na antenie pojawiła się informacja nieprawdziwa, trzeba ją jak najszybciej sprostować.
" ' "': * *"* !'** * i'* t-i*v..- t t . -
l
3. Ofiary i ich krewni.
� BBC nie powinno przysparzać dodatkowego cierpienia rannym i rodzinom ofiar.
� Reporterzy i osoby zbierające informacje na miejscu zdarzenia bardzo często pracują w napięciu. Dlatego podczas selekcji informacji redakcje powinny kierować się taktem i wrażliwością.
� Dziennikarze powinni w miarę możliwości filmować sceny tak, by można je było potem odpowiednio zmontować Powinni także uprzedzać realizatorów programu o scenach przy montażu których potrzebna będzie szczególna uwaga.'
� Pospieszne, nieprzemyślane pytania w wywiadach sprawiają ludziom przykrość oraz szkodzą reputacji BBC. Jeśli to możliwe, należy je usuwać z programów w trakcie montażu.
� Należy unikać pokazywania zwłok. Nawet jeśli są przykryte kocami, nie można nadużywać ich widoku.
� Tylko w bardzo nielicznych sytuacjach można uzasadnić pokazywanie scen umierania ludzi, zabijania oraz egzekucji.
� Inne kontrowersyjne obrazy można pokazywać tylko w bardzo krótkich ujęciach: nawet scena pozornie do przyjęcia może zostać odrzucona przez widzów, jeśli będzie zbyt długa, choćby o kilka sekund.
� Zwykle szerokie plany są mniej agresywne niż zbliżenia.
� O ile nie jest to integralną częścią przekazu, pokazuj jak najmniej sam proces zbierania informacji. Jest to bowiem materiał nieatrakcyjny. Jeśli uwaga widza ma się skupić na rannym lub osieroconym, widok i głosy przepychających się reporterów przeszkadzają w tym.
4- Relacje na żywo.
Są one szczególnie trudne, zwłaszcza dla telewizji. Nie można �owlem w pełni panować nad tym, co się właśnie pokazuje gdyż nie wiadomo co się za chwilę wydarzy.
� * � "� "�",-1 &>' r
Być może na ekranie będą umierać ludzie.
10
� Widzowie mogą zobaczyć jak ich krewni giną lub odnoszą
rany.
Długie i panoramiczne ujęcia są zwykle bardziej odpowiednie niż zbliżenia. Jeśli otrzymujemy materiał zdjęciowy od agencji, która kieruje się innymi zasadami niż BBC i jeśli nie ma innego sposobu uniknięcia pokazywania ryzykownych scen, realizator musi być przygotowany na to, by w każdej chwili zrobić cięcie i wrócić do studia.
5. Dodatkowe uwagi.
Zdarzają się sytuacje, w których świadome pokazywanie drastycznych szczegółów jest uzasadnione, na przykład po to, by uniknąć posądzeń o nadmierne "wygładzanie" informacji o akcjach terrorystycznych.
� Decyzja taka musi być podjęta przez doświadczonych i wrażliwych redaktorów.
� W pozostałych sytuacjach należy umieć zrezygnować z pokazania materiału z szacunku dla uczuć odbiorcy.
� Kiedy widzowie i słuchacze odnoszą wrażenie, że gonimy za sensacją, przestają nam ufać. Odbiorcy nie lubią programów napastliwych.
Widzowie bardzo często oburzają się na widok gwałtownych
scen, choć same ofiary przemocy dobrowolnie pomagały przy ich
realizacji lub nawet o to prosiły.
� Widzowie reagują tak, gdyż nie znają okoliczności zdarzeń.
� Bardzo często można zapobiec ich wzburzeniu podając krótkie wyjaśnienie przed kontrowersyjną sceną.
6. Programy powinny badać przyczyny wydarzeń, nawet bezpośrednio po ich zajściu, bowiem publiczność w sposób całkiem naturalny jest tym zainteresowana. Jednakże są tu też pewne niebezpieczeństwa.
� Nawet specjaliści mogą się mylić, jeśli osądzają sprawy pochopnie. Dlatego i my powinniśmy wystrzegać się pospiesznych ocen.
11
3. Ofiary i ich krewni.
� BBC nie powinno przysparzać dodatkowego cierpienia rannym i rodzinom ofiar.
� Reporterzy i osoby zbierające informacje na miejscu zdarzenia bardzo często pracują w napięciu. Dlatego podczas selekcji informacji redakcje powinny kierować się taktem i wrażliwością.
� Dziennikarze powinni w miarę możliwości filmować sceny "". tak, by można je było potem odpowiednio zmontować. Po-."'..... winni także uprzedzać realizatorów programu o scenach, '"* przy montażu których potrzebna będzie szczególna uwaga.
� Pospieszne, nieprzemyślane pytania w wywiadach sprawiają ludziom przykrość oraz szkodzą reputacji BBC. Jeśli to możliwe, należy je usuwać z programów w trakcie montażu.
� Należy unikać pokazywania zwłok. Nawet jeśli są przykryte kocami, nie można nadużywać ich widoku.
� Tylko w bardzo nielicznych sytuacjach można uzasadnić pokazywanie scen umierania ludzi, zabijania oraz egzekucji.
� Inne kontrowersyjne obrazy można pokazywać tylko w bardzo krótkich ujęciach: nawet scena pozornie do przyjęcia może zostać odrzucona przez widzów, jeśli będzie zbyt długa, choćby o kilka sekund.
� Zwykle szerokie plany są mniej agresywne niż zbliżenia.
� O ile nie jest to integralną częścią przekazu, pokazuj jak najmniej sam proces zbierania informacji. Jest to bowiem materiał nieatrakcyjny. Jeśli uwaga widza ma się skupić na rannym lub osieroconym, widok i głosy przepychających się reporterów przeszkadzają w tym.
4. Relacje na żywo.
Są one szczególnie trudne, zwłaszcza dla telewizji. Nie można bowiem w pełni panować nad tym, co się właśnie pokazuje, gdyż nie wiadomo co się za chwilę wydarzy.
-Vi. - �-..( f} ,-
� Być może na ekranie będą umierać ludzie.
10
� Widzowie mogą zobaczyć jak ich krewni giną lub odnoszą
rany.
Długie i panoramiczne ujęcia są zwykle bardziej odpowiednie niż zbliżenia. Jeśli otrzymujemy materiał zdjęciowy od agencji, która kieruje się innymi zasadami niż BBC i jeśli nie ma innego sposobu uniknięcia pokazywania ryzykownych scen, realizator musi być przygotowany na to, by w każdej chwili zrobić cięcie i wrócić do studia.
5. Dodatkowe uwagi.
Zdarzają się sytuacje, w których świadome pokazywanie drastycznych szczegółów jest uzasadnione, na przykład po to, by uniknąć posądzeń o nadmierne "wygładzanie" informacji o akcjach terrorystycznych.
� Decyzja taka musi być podjęta przez doświadczonych i wrażliwych redaktorów.
� W pozostałych sytuacjach należy umieć zrezygnować z pokazania materiału z szacunku dla uczuć odbiorcy.
� Kiedy widzowie i słuchacze odnoszą wrażenie, że gonimy za sensacją, przestają nam ufać. Odbiorcy nie lubią programów napastliwych.
Widzowie bardzo często oburzają się na widok gwałtownych
scen, choć same ofiary przemocy dobrowolnie pomagały przy ich
realizacji lub nawet o to prosiły.
� Widzowie reagują tak, gdyż nie znają okoliczności zdarzeń.
� Bardzo często można zapobiec ich wzburzeniu podając krótkie wyjaśnienie przed kontrowersyjną sceną.
6. Programy powinny badać przyczyny wydarzeń, nawet bezpośrednio po ich zajściu, bowiem publiczność w sposób całkiem naturalny jest tym zainteresowana. Jednakże są tu też pewne niebezpieczeństwa.
� Nawet specjaliści mogą się mylić, jeśli osądzają sprawy pochopnie. Dlatego i my powinniśmy wystrzegać się pospiesznych ocen.
11
12
� Pospieszne dokonywanie ocen może też być odbierane jako oznaka braku wrażliwości dziennikarzy.
7. Z dziennikarskiego punktu widzenia właściwe jest wstrzymywanie się z publikacją nazwisk ofiar dopóki nie poinformuje się ich najbliższych krewnych.
� Odczekaj, aż najbliższy krewny ofiary zostanie osobiście , poinformowany.
� Nawet jeśli informacja była już publikowana przez inne media, należy przez pewien czas wstrzymać się nieco z jej przekazaniem.
t
� Jeśli nie wymienia się nazwisk, należy też unikać podawania innych szczegółów, które mogłyby przyczynić się do rozpo-j znania ofiar.
� W niektórych sytuacjach identyfikacja ofiar może być integralną częścią przekazu, więc w takich przypadkach niepub-likowanie nazwisk byłoby nierozsądne.
� W niektórych sytuacjach zwykłe (rutynowe) zasady mogą przestać obowiązywać w stosunku do osób pełniących ważne funkcje publiczne.
8. Prośby ze strony władz.
Czasami rządy - brytyjski lub innych krajów - proszą o podanie specjalnego komunikatu. BBC przykłada ogromną wagę do takich próśb. Dotyczy to Serwisu Światowego BBC oraz programów krajowych, w tym lokalnego radia. Szczególnie ważne jest to, by właśnie lokalne radio było zawsze gotowe współpracować z władzami, kiedy zdarzają się wypadki lub sytuacje szczególnego zagrożenia (emergency).
Informacje zawarte w komunikatach oraz same komunikaty lub ich fragmenty można zamieszczać w dziennikach, jeżeli redakcja uzna to za stosowne. Nie wolno ulegać namowom podawania tych informacji poza dziennikami (special placings).
________REKLAMA l SPONSORING
1. BBC nie może nadawać reklam. Zgodnie z licencją, BBC nie może też nadawać programów sponsorowanych, to jest programów lub ich części finansowanych przez sponsorów, w których zapowiedzi lub napisy zawierają nazwisko sponsora, nazwę jego produktu lub usługi. Jeśli wyemitujemy materiał, który sprawia wrażenie reklamowego lub sponsorowanego, możemy narazić BBC na utratę opinii stacji bezstronnej i niezależnej. Dlatego w czasie transmisji należy unikać przekazywania wszelkich komunikatów reklamowych, poza tymi, które pojawiają się w tle ujęć ukazujących wydarzenie.
� Dziennikarz może wymienić nazwę firmy lub produktu tylko z uzasadnionych powodów.
� Określenia danego produktu lub firmy powinny być dokładne.
� Nie wolno nadmiernie eksponować produktu lub nazwy firmy, ani wizualnie ani werbalnie.
Tak jak troszczymy się o każdy pojedynczy program, tak musimy mieć na uwadze fakt, że kampanie public relations przeprowadzane są coraz sprawniej i często ich promotorzy usiłują nawiązać kontakty i wprowadzać swoje komunikaty do kilku programów jednocześnie. Fakt, że ten sam, komercyjny w charakterze element pojawia się w kilku programach w ciągu krótkiego okresu, niekorzystnie wpływa na opinię o BBC.
2. Wzmianki o sponsorach w programach informacyjnych
Umieszczenie wzmianki o sponsorach imprez jest uzasadnione jeśli
� Nazwisko (nazwa) sponsora jest częścią tytułu imprezy lub jest tak silnie z nim związane, że tytuł bez tej wzmianki byłby dużo mniej znaczący lub zrozumiały.
� Sponsor wniósł taki wkład do powstania programu, że pominięcie go byłoby równoznaczne z pominięciem ważnego
2
13
dziennikarsko szczegółu i/lub nieuczciwością wobec sponsora.
Decyzje te dotyczą bardzo delikatnej materii, trzeba je podejmować kierując się okolicznościami danej sprawy.
3. Koprodukcje
� Producenci, korzy chcą, by BBC zaangażowało się w koprodukcje z instytucjami z zewnątrz, powinni wcześniej sprawdzić, czy ich potencjalni współpracownicy nie sąjuż związani umowami z innymi partnerami.
� O planach współpracy należy poinformować Dyrektora d/s Koprodukcji BBC Enterprises, który odpowiada za wszystkie umowy koprodukcyjne.
4. Współfinansowanie
� Propozycje współfinansowania programów przez instytucje inne niż stacje radiowe lub telewizyjne różnią się od zwykłych koprodukcji i imprez sponsorowanych. Dlatego muszą być zgłaszane drogą służbową Dyrektorowi Generalnemu.
5. Filmowanie
� Podczas realizacji ujęć do programów informacyjnych zwykle przypadkowo filmowane są nazwy firm, znaki firmowe i reklamy. Należy uważać, by żadnego z tych elementów nie pokazywać zbyt długo.
6. Realizacje studyjne
� Jeśli istnieją warunki dla pełnej kontroli produkcji, każdy element o charakterze komercyjnym powinien być usuwany z programu, o ile nie jest niezbędny dla jego treści.
7. Oferty bezpłatnego korzystania ze sprzętu lub usług technicznych.
� Można je przyjąć, jeżeli służą bezpośredniemu wykonaniu '-!"� pracy dziennikarskiej.
14
� Wszystkie oferty, których nie można w ten sposób zakwalifikować, muszą być konsultowane z Kierownikiem Działu.
� Nigdy nie wolno umawiać się na pokazanie produktu lub wzmiankę o nim w zamian za tego typu udogodnienie lub inne korzyści.
� Bezpłatne lub tanie udogodnienia są nie do przyjęcia, jeśli dają podstawę do podejrzenia, że ich wykorzystanie powoduje naruszenie niezależności dziennikarskiej.
� Umowa dotyczy też wymienienia produktu w programie radiowym lokalnym lub ogólnokrajowym.
Zasadą BBC jest nie przyjmować pieniędzy, usług ani dóbr od żadnego sponsora relacjonowanej imprezy.
8. Programy dotyczące przedsiębiorstw i organizacji.
� Obowiązują tu powyższe zasady w połączeniu ze wskazówkami zawartymi w rozdziale "Uczciwość Dziennikarska": osoby biorące udział w programie (contributors) i te, które dostarczają sprzętu i usług niezbędnych do realizacji programu, mogą być poproszone o udzielenie rad i powinny być traktowane bardzo uprzejmie. Nie mogąjednak ingerować w kontrolę redakcyjną BBC.
� Firmy handlowe i inne powinny zdawać sobie sprawę, że nie wolno im promować informacji prasowych ani uprawiać żadnej innej formy reklamy poświęconego im programu BBC,
L która miałaby sugerować, że BBC aprobuje lub udziela poparcia dla tej firmy, jej działalności lub produktom. Firmy muszą konsultować się z BBC w sprawach związanych z reklamą zintegrowaną (associated). BBC ma prawo wstrzymać emisję programu.
9. Programy - poradniki dla konsumentów.
� Wiele z powyższych punktów dotyczy także tych programów.
� Informacje powinny być szczegółowo zdokumentowane, dokładne pod względem faktów i przekazane w jak najszerszej
15
wersji. W ten sposób dziennikarze unikają podejrzeń o faworyzowanie lub dyskryminowanie danego produktu lub firmy.
� Należy przykładać wagę do tego, by nie zaniedbywać małego biznesu przez zbyt częste wzmianki o dużych firmach.
� Kiedy przekazujemy skargi klientów na firmę, musimy stworzyć jej przedstawicielom możliwość odpowiedzi.
10. Sport
� W związku z nasilającym się i czasem kontrowersyjnym zjawiskiem sponsorowania imprez sportowych przez koncerny handlowe, autorzy programów powinni zwracać uwagę na to, by zgodnie z powyższymi instrukcjami, nie eksponować nadmiernie sponsorów. Pracownicy działów sportowych dysponują dużym doświadczeniem, i wypracowali odpowiednie zasady w tym względzie. Można zasięgnąć rad u Kierowników Działów - Transmisji Sportowych i Innych w radiu oraz sportowego w telewizji.
11. Prezenterzy, reporterzy i producenci.
�. Osoby te nie mogą mieć żadnych powiązań z firmami i produktami, których dotyczą ich programy.
12. Informowanie o imprezach i akcjach (?).
� Zapowiedzi i informacje o nich mogą pojawić się w programach, jeżeli jest oczywiste, że podawane są w celu poinformowania odbiorców oraz przygotowane zgodnie ze standardami dziennikarstwa.
� Uwagi "od niechcenia" o zbliżających się atrakcyjnych imprezach wtrącane przez osoby udzielające wywiadów są czasem nie do uniknięcia; jednak producenci są zobowiązani do utrzymywania ich w odpowiednich granicach.
.f?
13. Książki, inne publikacje i prawa autorskie. ,
� W recenzjach z książek, dziennikarze mają obowiązek podawania tytułu i nazwiska autora, ale już nie nazwy wydawnictwa.
l
W praktyce, jednak, w interesie odbiorców i w porozumieniu Tun^ą Wydawców, BBC podaje w recenzjach , podobnych materiałach nazwę wydawnictwa i cenę książki, istnieją szczegółowe uregulowania tych i wielu innych pro-bleS. Wszelkie wątpliwości powinny być zgłaszane Kierownikowi Działu Praw Autorskich.
*.&.-,�� ' �
&�:.�
ii:Yvf553YS.>
16
17
3
ANONIMOWOŚĆ W PROGRAMACH
Większość osób pojawiających się w programach BBC przedstawia się z imienia i nazwiska. Jest to zgodne z tradycyjną zasadą otwartej wymiany informacji i poglądów oraz odpowiedzialności. Jednak zdarzają się sytuacje, kiedy BBC ma obowiązek zagwarantować anonimowość.
1. Warunki anonimowości osób występujących w programach.
Żadna osoba nie może pozostać anonimowa, chyba że redaktor programu zezwoli na to ze względu na:
� wagę tematu;
� ważność osoby dla danego programu (także pozycja tej osoby);
� to, że jest niemożliwe lub niepożądane, by osoba wystąpiła w programie bez zagwarantowania jej anonimowości;
� spodziewaną jakość programu i reakcję odbiorców, gdy bohater wywiadu jest prezentowany tyłem do kamery, w skąpym oświetleniu, gdy jego głos jest zniekształcony, lub z innej przyczyny technicznej rozpoznanie jest utrudnione.
2. Sytuacje, w których anonimowość jest uzasadniona.
� Generalnie, osoby występujące w programie mogą pozostać anonimowe, jeśli wymaga tego ich zawodowy kodeks etyczny. Jednak w takim przypadku zwykle nie ukrywa się ich cech fizycznych i innych elementów ułatwiających rozpoznanie.
� Inaczej jest w sytuacji, gdy prośba o anonimowość dotyczy nie tylko nazwiska. Należy wtedy rozważyć ją dokładniej. Każda prośba powinna być rozpatrywana według powyższych kryteriów.
Osoba może pozostać anonimowa, jeżeli program dotyczy spraw społecznie ważnych natomiast może oznaczać przykrość lub
18
utrudnienie dla występujących osób w przypadku, gdy program dotyczy takich zagadnień jak:
� sprawy domowe i życie rodzinne (np. rozwody, walka rodziców o prawa do dziecka, ucieczki dzieci z domu);
� nałogi i choroby (np. anoreksja, narkomania, alkoholizm, hazard);
� zachowanie nie akceptowane przez społeczeństwo, ale nie kwalifikujące się jako poważne przestępstwo (np. prostytucja, kradzieże w sklepach, przestępczość młodocianych);
� reportaże dotyczące poważnych przestępstw i ich wykrywania (np. rozmowy z informatorami, współwięźniami, byłymi więźniami, ofiarami wyłudzenia pieniędzy). Anonimowość może być także uzasadniona jeśli, w przypadku jej niezagwarantowania, osobie występującej w programie może grozić prześladowanie lub zemsta.
Decyzja o zachowaniu anonimowości lub jej nie zachowaniu nie zawsze zależy od sytuacji i charakteru zagrożenia, wobec którego może stanąć uczestnik programu.
BBC nie gwarantuje anonimowości osobie, która próbuje uchylić się od prawa Wielkiej Brytanii. Od tej zasady istnieją nieliczne wyjątki. Muszą one być konsultowane drogą służbową z Dyrektorem Polityki Programowej (Controller, Editorial Policy).
3. Nawet jeżeli nie nagrywamy wywiadu, rejestrowanie nielegalnej działalności niezidentyfikowanych osób zwykle wymaga konsultacji z przełożonymi. To, z kim się konsultować oraz jaka zapadnie decyzja, zależy od tego, czy:
� dzałalność jest wydarzeniem newsowym;
� oprócz BBC rejestrują ją także inne stacje;
� jest to typowa czy wyjątkowa działalność danej grupy;
� i od charakteru tej działalności.
19
4. Prośby innych o anonimowość osób nie zaproszonych do udziału w programie.
W przypadku osób innych niż zaproszeni uczestnicy programów, istotne są inne czynniki. Ważne są wtedy uczciwość (fair dealing) i unikanie niepotrzebnej ingerencji w prywatność Należy respektować prośby o anonimowość pochodzące od mecenasów i dobroczyńców, którzy życzą sobie, by ich działania pozostały anonimowe, a także od rodzin donatorów narządów do transplantacji.
Dziennikarzowi obsługującemu niespodziewane wydarzenie może być trudno sprawdzić, czy zgłoszono uzasadnioną prośbę o anonimowość. Każdą sugestię, że osoba mająca prawo do anonimowości chce ją zachować, należy respektować, nawet jeśli mnę stacje radiowe lub telewizyjne nie są w tej kwestii tak skrupulatne.
20
SPRAWY DOTYCZĄCE BBC
4
Wydarzenia, które w jakikolwiek sposób dotyczą BBC, powinny być traktowane według takich samych zasad dziennikarskich, jak wszystkie inne. Obowiązuje zwykła kontrola redakcyjna.
21
5
ŻĄDANIA BLOKADY INFORMACJI
1. Każde żądanie blokady informacji musi być bezzwłocznie zgłaszane zwierzchnikom. Decyzja musi być podjęta w porozumieniu z Redaktorem Naczelnym Programów Informacyjnych i Publicystycznych telewizji, radia lub Redaktorem Naczelnym Dziennika Programu Zagranicznego Radia BBC, którzy powinni kontaktować się między sobą oraz z redakcjami dzienników innych stacji.
2. Okupacje budynków, porwania itd.
Jeśli okoliczności lub motywy mają charakter publiczny albo polityczny, jest to silniejszy argument za publikacją informacji niż gdyby chodziło o osoby niepubliczne a wiadomość o wydarzeniu nie została jeszcze opublikowana.
Redaktorzy powinni zdawać sobie sprawę z niebezpieczeństwa, że mogą zostać "wykorzystani" przez grupy polityczne stosujące metody przemocy.
Jeśli informacja, np. o okupacji czy porwaniu została już nadana, późniejsze zatrzymanie wszystkich następnych informacji na ten temat jest prawie niemożliwe. Musimy starać się nie powiększać istniejącego w takiej sytuacji zagrożenia życia ludzkiego. Mając to na uwadze, BBC gotowa jest jednak uwzględnić wnioski o:
� nie nadanie informacji, która mogłaby utrudnić pracę osób starających się rozwiązać problem;
� szybkie przekazanie dokładnej informacji, niezbędnej dla zapobieżenia zagrożeniu ludzkiego życia.
W drugim przypadku każde działanie BBC powinno być, w miarę możliwości, skoordynowane z innymi stacjami i redakcjami. Działanie to powinno być zgodne z kryteriami profesjonalizmu dziennikarstwa informacyjnego.
22
�;'
3. Porwania osób niepublicznych.
Jeśli porwana została osoba prywatna i cel porwania ma charakter kryminalny, argument o prawie odbiorcy do bycia poinformowanym traci na sile w stosunku do sytuacji, kiedy porwanie ma motywację polityczną lub społeczną.
� Istnieje dobrowolna umowa między mediami i policją Anglii i Walii dotycząca porwań, w których istnieje zagrożenie ludzkiego życia.
� Określa ona konkretny sposób postępowania policji i mediów.
We wszystkich redakcjach dzienników BBC powinny znajdować
się kopie tej umowy. Dodatkowe egzemplarze można otrzymać
w biurze Dyrektora Polityki Programowej (CEP).
Umowa ta nie dotyczy Szkocji, gdzie ze względów prawnych
policja nie może być oficjalnym źródłem informacji, ani Irlan-
dii Północnej, w stosunku do której obowiązują odrębne
przepisy.
� Mimo to, w przypadku obu krajów możemy spotkać się z żądaniem zatrzymania informacji.
� Każde takie żądanie powinniśmy rozpatrywać w taki sposób, jakby umowa obowiązywała. :
)Bi. /'"'Og"
4. Uwagi ogólne.
Redaktorzy powinni pamiętać o dwóch istotnych elementach stanowiących potencjalne zagrożenie dla opinii BBC.
� Pierwszy z nich to ryzyko, które zawsze pojawia się w
sytuacji, gdy dziennikarz zignoruje radę, np. policji, by nie
0 f przekazywać informacji. BBC miałaby np. wielkie trudności
*s< z uzasadnieniem decyzji programowej, która w jakikolwiek sposób przyczyniła się do śmierci człowieka, nawet jeśli inne redakcje zdecydowały się nadać tę informację.
�"" Drugi rodzaj zagrożenia dotyczy wiarygodności BBC. Zagrożenie to powstaje, gdy BBC zbyt często ulega żądaniom zatrzymania informacji, czy to pochodzących od kół oficjal-
23
nych czy jakichkolwiek innych, które dążą do przejęcia kontroli nad przepływem informacji.
BBC musi starać się nie dopuścić do powstania jakiegokolwiek przypuszczenia, że informacja, którą BBC dysponuje, może zostać przez nią bezkrytycznie lub automatycznie zablokowana.
Dodatkowe argumenty za nadawaniem informacji mogą być następujące:
� publikacja leży w interesie sprawiedliwości, na przykład może dostarczyć wskazówek o miejscu pobytu osoby porwanej;
� poprzez wstrzymanie informacji możemy przyczynić się do realizacji celów przestępców.
5. Retransmisja oficjalnych wewnętrznych komunikatów.
Jeśli porwany został samolot wojskowy albo inny środek transportu, lub gdy ma miejsce okupacja i terroryści ujęli zakładników, należy dobrze się zastanowić, czy retransmitować wewnętrzną informację radiową na ten temat, na przykład nadaną przez kontrolera lotu do pilota lub jednego policjanta do drugiego.
� Gdyby bowiem terroryści dysponowali radiem, informacja ta mogłaby okazać się im przydatna.
� Gdyby terroryści dowiedzieli się o retransmisji, mogłoby to zagrozić bezpieczeństwu zakładników lub w inny sposób pogorszyć sytuację.
� Można nadać informację w programach krajowych, jednak mogłoby się okazać nierozsądne, nadanie jej w programie zagranicznym.
Autorzy programów winni pamiętać, że zgodnie z Ustawą o Poczcie i Telegrafii, retransmisja tego rodzaju informacji bez autoryzacji jest sprzeczna z prawem.
Redakcje mogą informować o treści takiej komunikacji, jeśli nie ma już zagrożenia życia. .
24
FAŁSZYWE ALARMY BOMBOWE
Informacje o fałszywych alarmach bombowych prawdopodobnie prowokują kolejne takie wydarzenia. Mogą one okazać się czymś bardziej niebezpiecznym niż tylko zakłócaniem spokoju: mogą spowodować, że prawdziwe doniesienie o bombie zostanie zignorowane.
� W zasadzie BBC nie powinno informować o alarmach bombowych.
� Czasami jednak alarm taki może mieć poważne znaczenie społeczne i dlatego trzeba o nim poinformować.
� Jeśli już nadajemy informację, powinniśmy unikać określeń "alarm" lub "zagrożenie". Informacja winna być powściągliwa.
� Podczas śledztwa policja może zasugerować, czy kwalifikuje przypadek jako fałszywy alarm bombowy. Należy wziąć to pod uwagę przed podjęciem decyzji o nadaniu lub zatrzymaniu informacji.
6
25
7
OSTRZEŻENIE O BOMBIE
1. Obsługa dziennikarska.
Należy zawsze upewnić się, czy ostrzeżenie jest prawdziwe. Musimy bowiem unikać przekazywania informacji o alarmach fałszywych. Policja albo służba bezpieczeństwa powinny informować BBC o tym, czy traktują dane ostrzeżenie poważnie.
Jeśli ostrzeżenie zostało uznane za prawdziwe, BBC ma obowiązek podać jego szczegóły do wiadomości publicznej wraz z informacją o działaniach podjętych przez władze. Jeżeli pojawia się zagrożenie życia, nie powinno się informować o bombie, aby niepotrzebnie nie nadawać rozgłosu osobie, która ją podłożyła.
2. Sposób postępowania personelu po otrzymaniu ostrzeżenia o planowanym zamachu bombowym poza siedzibą BBC.
� Podstawowym obowiązkiem jest zawiadomienie policji. Należy zadzwonić pod numer 999, a nie np. do Scotland Yardu, na inny posterunek policji albo do jej biura prasowego.
� Należy to zrobić przed wysłaniem dziennikarzy do obsługi prasowej zamachu.
� Osoba odbierająca telefon powinna zebrać od dzwoniącego jak najwięcej informacji.
Jeśli ostrzeżenie o bombie dotyczy siedziby BBC, personel powinien postępować zgodnie z przepisami obowiązującymi w poszczególnych budynkach.
26
PROGRAMY INFORMACYJNE DOTY-CZĄCE DZIAŁAŃ CHARYTATYWNYCH
1. Czasami autorzy programów mogą zechcieć zamieścić apel charytatywny, na przykład związany z jakąś organizacją dobroczynną.
� Na dwa tygodnie przed planowanym programem redaktorzy muszą skonsultować się w tej sprawie z przewodniczącym Centralnej komisji d/s Apeli. Jest to potrzebne po to, by BBC mogła skoordynować emisję takiego apelu z zawartością programów, które zwykle je nadają. Pozwala to także uniknąć nadmiernego nagromadzenia apeli oraz kojarzenia BBC z organizacjami, których cele i metody mogą nie zgadzać się z polityką BBC.
� Apele o charakterze lokalnym, nadawane w lokalnym radiu powinny być konsultowane z kierownictwem stacji.
� Redaktorzy powinni upewnić się, czy dana działalność charytatywna rzeczywiście będzie w stanie przyczynić się do zebrania odpowiednich darów w gotówce lub w innej postaci.
� Darowizny powinny być wykorzystane zgodnie z celem określonym w apelu.
� Redaktorzy powinni być przygotowani do udzielenia personelowi szczegółowej instrukcji postępowania z darowiznami przekazanymi na adres BBC lub konkretnej redakcji.
Dzienniki ani inne programy informacyjne nie mogą pod żadnym
pozorem podawać apeli charytatywnych.
2. Programy i pozycje programowe dotyczące działań charytatywnych.
Audycje, w których mówi się o działaniach charytatywnych powinny mieć charakter informacji, a nie apeli.
� Unikaj szczegółowego omawiania sum, jakie organizacje dobroczynne zamierzają zebrać.
8
27
� Pieniądze nadesłane do redakcji, powinny być przekazane osobie lub organizacji, o której była mowa w programie.
� Jeśli z jakiegokolwiek powodu jest to niemożliwe, należy je odesłać donatorowi.
� Jeśli nie można przekazać pieniędzy a donator jest nieznany, należy je przesłać innej odpowiedniej organizacji i w miarę możności takiej, która prowadzi zbliżoną działalność.
3. Żądania zapłaty za działalność charytatywną.
Dziennikarze powinni pomijać informacje o "cudownych uzdrowieniach" lub ocaleniach, jeśli ich bohaterowie żądają wynagrodzenia za udostępnienie informacji. Dotyczy to nawet sytuacji, w których pieniądze mają być przeznaczone na cele charytatywne lub przekazane tym, dzięki którym dana osoba zostanie uratowana lub uzdrowiona.
4. Wezwania o pomoc dla ofiar katastrof.
Mogą być nadawane w sytuacjach nagłych zdarzających się w kraju lub poza jego granicami.
� Można je nadawać po uzyskaniu zgody Rady Gubernatorów i rekomendacji Centralnej Komisji d/s Apeli (Central Appeals Advisory Committee) lub jej Przewodniczącego występującego w imieniu Komisji.
� Jeśli nagła sytuacja ma miejsce w kraju, zwykle tworzy się publiczny fundusz przeznaczony na zaspokojenie potrzeb ofiar.
� Apele w sytuacji zagrożenia mającej miejsce poza Wielką Brytanią nadawane są zwykle w imieniu Brytyjskiej Komisji d/s Katastrof i Nieszczęść Naturalnych. W skład Komisji wchodzi pięć czołowych brytyjskich organizacji charytatywnych - Towarzystwo Brytyjskiego Czerwonego Krzyża, Ox-fam, Pomoc Chrześcijańska, CAFOD i Fundusz Pomocy Dzieciom (Save tha Children Fund).
Pilne apele nie mogą być nadawane bez specjalnego zezwolenia. Wszelkie prośby o ich emisję powinny być konsultowane z Sekretarzem BBC.
28
_____DZIECI W PROGRAMACH BBC
1. BBC traktuje swoje obowiązki wobec dzieci i młodzieży bardzo poważnie. Musimy unikać nadmiernego wykorzystywania ich w programach, nawet gdyby miało to oznaczać utratę materiału. Podczas realizacji programu nie wolno narażać dzieci na cierpienie, ośmieszenie lub eksploatację.
Dzieci mają niższy próg odporności na cierpienie niż dorośli a także łatwiej jest nimi kierować przed kamerą lub mikrofonem. Dlatego niektóre projekty programów oraz sposoby zadawania pytań, mimo że są odpowiednie dla dorosłych, nie mogą być wykorzystywane, jeśli w programach biorą udział dzieci.
2. Zgoda rodziców i szkoły.
� Udział dzieci w programie powinien, jeśli to tylko możliwe, odbywać się za zgodą rodziców, a jeśli program-jest realizowany w godzinach lekcyjnych - wychowawcy.
� W niektórych okolicznościach wymagane jest także pozwolenie od lokalnych władz szkolnych. Personel BBC jest zobowiązany zagwarantować, by przestrzegane było prawo i zarządzenia lokalnych władz szkolnych. W tym celu należy konsultować się z Działem Umów Artystycznych w telewizji lub Działem Umów Programowych radia.
W wyjątkowych sytuacjach, na przykład kiedy chodzi o program dotyczący wagarowania lub rozbitych rodzin, przy którym współpraca ze szkołą lub rodziną może być utrudniona i jeśli mimo to dzieci mają uczestniczyć w programie, niezbędna jest konsultacja z Kierownikami Działów Programowych. Nawet w sytuacjach, w których nie udało się nawiązać współpracy, rodzina lub szkoła powinna być w miarę możliwości poinformowana przed programem, że dziecko bierze w nim udział.
� -t
9
29
3. Programy informacyjne.
W pewnych sytuacjach konsultacja z przełożonymi jest niemożliwa, na przykład jeśli dziecko udziela wywiadu jako świadek wypadku. Mimo to obowiązują powyższe zasady.
4. Aspekty prawne.
Prawodawstwo dotyczące uczestnictwa dzieci w programach obejmuje:
� Ustawa o Oświacie (Education Acts) na mocy której wyprowadzenie dziecka ze szkoły podczas lekcji bez zgody dyrektora jest wykroczeniem.
� Ustawa o Dzieciach i Młodocianychzabraniająca podawania nazwisk dzieci występujących w sprawach w sądach dla nieletnich i ograniczająca możliwość relacjonowania tych procesów. Restrykcje te mogą być uchylone przez sąd, na przykład ze względu na poszukiwanie zaginionego dziecka. Nie istnieje automatyczny zakaz podawania nazwisk dzieci występujących w procesach nieletnich. Jednak każdy sąd ma prawo wprowadzić taki zakaz. Reporterzy powinni zawsze sprawdzać, czy tak się nie stanie.
� W Szkocji sytuacja jest inna. Jeśli sąd na to nie zezwoli, nie można podać tożsamości dziecka do lat 16-tu występującego w sądzie jako strona w procesie lub świadek.
� Ustawa o Ochronie Dzieci (The Protection of Children Act) dotyczy wykorzystywania dzieci w programach w celach obscenicznych lub pornograficznych.
� Inne rozporządzenia statutowe ograniczają publikowanie informacji o sprawach sądowych, w które zaangażowane są dzieci, na przykład dotyczących przyznania opieki nad dziećmi.
Sprawy sporne lub wątpliwe związane z powyższymi problemami powinny być rozpatrywane przez Dział Prawny.
� Przepisy z 1968 roku dotyczące uczestnictwa dzieci w programach na ich podstawie wymagane są zezwolenia dla dzieci, które otrzymują wynagrodzenie za udział w pro-
aramie, lub tych, które w ostatnich sześciu miesiącach wystąpiły w programie - w ciągu więcej niż trzech dni.
gramme Contracts) lub jego przedstawieniem.
'�&
' 3/. * -
: Ui?'
30
� ",-�: ĄS-s^i-, -�;A;. -;fiC-
�"'*O~'
;jaa' *
31
10
SKARGI l SPROSTOWANIA_______
1. Zdarza się, że uczestnicy programów, a także inne osoby skarżą się, że potraktowano je nierzetelnie. Zwykle skargi te są rozpatrywane przez działy programowe w porozumieniu z personelem produkcyjnym.
Ponadto ustalono formalną procedurę postępowania ze skargami. Jest ona zawarta w Ustawie o radiofonii i telewizji z 1980 roku. Zgodnie z nią, sprawy, których nie może rozstrzygnąć BBC rozpatrywane są przez Broadcasting Complaint Commission. Dlatego dziennikarze powinni skrupulatnie przestrzegać zasad dotyczących traktowania osób występujących w programach.
2. Sprostowania i dementi.
� Jeśli podczas emisji programu okaże się, że popełniono w nim ważny lub oczywisty błąd faktograficzny, należy starać się sprostować informację przed zakończeniem programu.
� Jeśli nie jest to możliwe, należy sprostować poważne błędy w późniejszym czasie, np. w następnym wydaniu programu, po konsultacji z Kierownikiem Działu, radcą prawnym i kierownictwem programu.
� Czasem, choć rzadko, trzeba poinformować na antenie, że uczestnik programu wycofał się ze stwierdzeń, które poczynił w programie, lub przyznał, że podał nieprawdziwe fakty, przez co BBC mogłaby wprowadzić w błąd odbiorców.
3. Możliwość odpowiedzi.
Czasami może zaistnieć poważna różnica zdań co do ujęcia w programie ważnego tematu.
� BBC rozważa możliwość zamieszczenia dementi tylko wtedy, gdy wielu uznanych specjalistów stwierdzi, że program rzeczywiście ujął temat w sposób niepełny, niedokładny lub nieuczciwy. '�>�
32
. Tego rodzaju rzadkie przypadki muszą być zgłaszane do Dyrektora Generalnego za pośrednictwem poszczególnych dyrektorów.
h&".
m
-no
i , .h*
33
11
UKRYTY MIKROFON LUB KAMERA
1. Nagrań ukrytym mikrofonem lub kamerą można dokonywać jedynie w rzadkich przypadkach, nawet jeśli jest to uzasadnione, może spowodować utratę zaufania odbiorców do BBC. Choć nagrywanie takie nie jest absolutnie zabronione, to decyzji w tej sprawie nie może podejmować każdy, kto uważa, że użycie tej metody jest uzasadnione.
Każdy redaktor lub producent, który chce wykonać nagranie ukrytym mikrofonem lub kamerą, jest zobowiązany uzyskać pisemne zezwolenie od Dyrektora Polityki Programowej (Controller, Editorial Policy). Kontroler powinien zgłosić każdy trudniejszy przypadek zastępcy Dyrektora Generalnego, a w niektórych sytuacjach nawet Dyrektorowi Generalnemu.
Trudno jest jednoznacznie zdefiniować nagranie ukryte. Można jednak powiedzieć, że za nagranie ukryte można uznać takie, podczas którego
� sprzęt jest ukryty lub umyślnie zasłonięty; i
� osoby nagrywane nie wiedzą, że są nagrywane.
Jawnej rejestracji w miejscach publicznych nie uznaje się za ukrytą, nawet jeśli niektóre osoby nie zdają sobie sprawy, że ich zachowanie jest rejestrowane.
Za sprzęt wykorzystywany w celu dokonania takiego nagrania odpowiada dziennikarz. Powinien on wcześniej uzyskać na to zgodę przełożonych najpierw dyrekcji a potem Dyrektora Polityki Programowej (Controller, Editorial Policy).
Propozycje nagrywania materiału w sposób niejawny są rozpatrywane pozytywnie jeśli:
34
� to, co ma być nagrywane jest działalnością nielegalną lub antyspołeczną, która z ważnych powodów powinna być ujawniona; - *
� jeśli bez pokazania takiego materiału cel programu nie może być osiągnięty;
� jeśli materiału nie można uzyskać w sposób jawny.
Powyższe odnosi się do materiałów rejestrowanych w celu ich nadania.
2. Rozmowy telefoniczne.
Zgodnie z zasadąBBC określanąjako uczciwość dziennikarska (straight dealing), rozmowy telefoniczne nie powinny być nagrywane bez uprzedzenia o tym rozmówcy.
Powinien on być poinformowany o tym, czy rozmowa jest nagrywana dla ułatwienia pracy dziennikarza, do późniejszego wykorzystania treści w niej zawartych czy też dla ewentualnego użycia jej w programie.
Wyjątki od tej reguły dopuszcza się w przypadku programów na temat działań nielegalnych lub antyspołecznych. Sprawy tego typu winny być zgfaszane odpowiednim kierownikom działów. Dotyczy to jedynie nagrywania w celu uzyskania zapisu rozmowy to znaczy, jeśli nie zamierzamy emitować materiału. Jeśli nie informujemy rozmówcy, że rozmowa jest nagrywana, a mamy zamiar nadać ją na antenie, jest to traktowane jako nagrywanie ukryte i musi być zgłoszone Dyrektorowi Polityki Progra-mowej^Controller, Editorial Policy). '
35
12
KONFLIKTY INTERESÓW
1. Prywatna działalność dziennikarzy BBC może, choć nie musi pozostawać w konflikcie z interesem programu.
� Działy powinny mieć świadomość tego, że w życiu prywatnym dziennikarze mająprawo brać udział w różnych działaniach, które mogą poszerzyć ich doświadczenia życiowe i w ten sposób korzystnie wpłynąć na redagowane przez nich programy.
� Redaktorzy powinni unikać jakiejkolwiek działalności, która mogłaby wypaczyć ich poglądy na sprawy zawodowe lub takich, o których sama informacja podana do publicznej wiadomości mogłaby zaszkodzić dobrej opinii o BBC lub jej programach.
W przypadkach wątpliwych zawsze się konsultuj z przełożonymi. Jeśli chodzi o programy informacyjne, większość takich spraw należy zgłaszać przełożonym.
Działy powinny traktować wszystkich redaktorów jednakowo, tzn. ich prywatne zachowanie powinno być oceniane wg kryteriów interesu programu a nie pozycji zawodowej dziennikarza. Nie powinno być zatem istotne, czy osoba jest zatrudniona na stałe, czy jest wolnym strzelcem, reporterem, redaktorem, prezenterem czy producentem. Należy pamiętać, że to co jest akceptowane przez jeden dział może być nie do przyjęcia dla innego, ze względu na różne okoliczności i różne typy nadawanych programów. Niektóre formy prywatnej działalności rodzą więcej problemów niż inne.
� Żaden dziennikarz nie może promować produktu komercyjnego ani żadnego innego jeśli produkt ten może zostać wykorzystany w ich programie.
� Promocja może przyjmować różne formy: reklamy, video, pub-lic relations. Każda z nich może okazać się kontrowersyjna.
� Udział w szkoleniu dziennikarzy jast dozwolony, jednak pracownicy dzienników i programów publicystycznych zawsze powinni konsultować się z przełożonymi.
36
� Redaktorzy BBC wypowiadający si< imieniu nie popełniają wykroczeń, c programowych BBC.
� Publiczna działalność o charakter
szczególnej ostrożności. Działy programowe i poszczególni dzi strzegąc odrębnych zasad zebranych v "Prywatne zachowanie dziennikarzy a l Działy i ekipy programowe mogą prow prywatnej pracowników jeśli uznają, że ochrony ich interesów.
2. Odrębne uregulowania dotycządz się problematyką finansową: musz osobistych przychodów z akcji, l ostrożni jeżeli chodzi o wykorzyst nych dla celów programu przed jeg gry na giełdzie nim stanąsię własno przestępstwem.
Dziennikarze pracujący w jakimkohi wykorzystywać wcześniej informz pracy dla BBC by obracać akcjami publikację tych informacji. Jest to i
Dziennikarze przygotowujący progranr tyki finansowej obowiązani sądeklarc portfele akcji i inwestycje i to tylko wt< akcje posiadają, ma być mowa w ich
12
KONFLIKTY INTERESÓW
1. Prywatna działalność dziennikarzy BBC może, choć nie musi pozostawać w konflikcie z interesem programu.
� Działy powinny mieć świadomość tego, że w życiu prywatnym dziennikarze mająprawo brać udziałw różnych działaniach, które mogą poszerzyć ich doświadczenia życiowe i w ten sposób korzystnie wpłynąć na redagowane przez nich programy.
� Redaktorzy powinni unikać jakiejkolwiek działalności, która mogłaby wypaczyć ich poglądy na sprawy zawodowe lub takich, o których sama informacja podana do publicznej wiadomości mogłaby zaszkodzić dobrej opinii o BBC lub jej programach.
W przypadkach wątpliwych zawsze się konsultuj z przełożonymi. Jeśli chodzi o programy informacyjne, większość takich spraw należy zgłaszać przełożonym. Działy powinny traktować wszystkich redaktorów jednakowo, tzn. ich prywatne zachowanie powinno być oceniane wg kryteriów interesu programu a nie pozycji zawodowej dziennikarza. Nie powinno być zatem istotne, czy osoba jest zatrudniona na stałe, czy jest wolnym strzelcem, reporterem, redaktorem, prezenterem czy producentem. Należy pamiętać, że to co jest akceptowane przez jeden dział może być nie do przyjęcia dla innego, ze względu na różne okoliczności i różne typy nadawanych programów. Niektóre formy prywatnej działalności rodzą więcej problemów niż inne.
� Żaden dziennikarz nie może promować produktu komercyjnego ani żadnego innego jeśli produkt ten może zostać wykorzystany w ich programie.
� Promocja może przyjmować różne formy, reklamy, video, pub-lic relations. Każda z nich może okazać się kontrowersyjna.
� Udział w szkoleniu dziennikarzy jast dozwolony, jednak pracownicy dzienników i programów publicystycznych zawsze powinni konsultować się z przełożonymi.
� Redaktorzy BBC wypowiadający się publicznie we własnym ^ imieniu nie popełniają wykroczeń, o ile przestrzegają zasad programowych BBC.
� Publiczna działalność o charakterze politycznym wymaga
szczególnej ostrożności.
Działy programowe i poszczególni dziennikarze powinni przestrzegać odrębnych zasad zebranych w publikacji zatytułowanej "Prywatne zachowanie dziennikarzy a konflikty interesów". Działy i ekipy programowe mogą prowadzić rejestr działalności prywatnej pracowników jeśli uznają, że jest to najlepszy sposób ochrony ich interesów.
2. Odrębne uregulowania dotyczą dziennikarzy zajmujących się problematyką finansową: muszą oni prowadzić rejestr osobistych przychodów z akcji. Muszą być szczególnie ostrożni jeżeli chodzi o wykorzystanie informacji uzyskanych dla celów programu przed jego emisją. Użycie ich dla gry na giełdzie nim stanąsię własnościąpublicznąmoże być przestępstwem.
Dziennikarze pracujący w jakimkolwiek programie nie mogą wykorzystywać wcześniej informacji zdobytych podczas pracy dla BBC by obracać akcjami nim giełda zareaguje na publikację tych informacji. Jest to nieetyczne i bezprawne. Dziennikarze przygotowujący programy nie dotyczące problematyki finansowej obowiązani są deklarować jedynie poważniejsze portfele akcji i inwestycje i to tylko wtedy, gdy o firmach, których akcje posiadają, ma być mowa w ich programach.
Jtf
37
36
13
OBRAZA SĄDU
1. Według brytyjskiego prawa obraza sądu jest bardzo poważnym przestępstwem.
� Dotyczy to wykroczeń o charakterze cywilneprawnym, kryminalnych oraz postępowania prowadzonego w przypad-oa kach niewyjaśnionej śmierci oraz komisji dochodzeniowych e~ i sądów pracy.
� Obraza sądu ma miejsce wtedy, gdy działanie stwarza poważne ryzyko zakłócenia lub wpłynięcia na działanie wymiaru sprawiedliwości.
� Obejmuje to wiele działań, od stronniczego omawiania procesów, poprzez ukrywanie dowodów i przekupywanie sędziów przysięgłych, aż po rzucanie w sędziego książkami, rozbieranie się na sali sądowej i ujawnianie informacji utajnionych.
Ustawa o Obrazie Sądu z 1981 roku skodyfikowała niektóre aspekty obrazy sądu i wprowadziła w tym zakresie pewne modyfikacje.
BBC przyjęła zasadę respektowania w programach przepisów dotyczących obrazy sądu, nawet jeśli inne media tego nie robią. Czasem może się zdarzyć, że ważne względy społeczne nakazują pominąć przepisy dotyczące obrazy sądu.
Prawo o obrazie sądu stosuje się w przypadku zwykłego postępowania karnego, tuż po aresztowaniu osoby podejrzanej lub po wydaniu nakazu aresztowania.
� Jeśli nie następuje aresztowanie kiedy sformułowane zostaje oskarżenie (z wyjątkiem Szkocji), lub kiedy rozpoczęta jest procedura wydania nakazu stawiennictwa przed sądem.
� W postępowaniu cywilnym kiedy ustalona została data rozpoczęcia procesu lub przesłuchania w sądzie hrabstwa lub wstępnego rozpatrzenia w sądzie wyższej instancji.
38
� Procesy karne kończą się, gdy zapada wyrok skazujący, uniewinniający lub inna decyzja kończąca postępowanie sądowe.
� W przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy się skonsultować z Działem Prawnym.
Każda audycja, podobnie jak każda publikacja, która wykazuje intencję ingerowania w działalność wymiaru sprawiedliwości w ogóle, a nie w dany proces, lub nie wykazuje należytej troski o potencjalne konsekwencje, może być uznana za obrazę prawa zwyczajowego. Może to mieć miejsce nawet wtedy, gdy nie ma intencji przeciwstawienia się prawu. Intencja może być bowiem domniemana. Obraza taka może nastąpić nawet przed rozpoczęciem postępowania.
2. Ryzyko, jakie ponoszą dziennikarze.
Dziennikarze najczęściej dopuszczają się obrazy sądu w następujący sposób:
� Przez nadawanie zdjęć (materiału filmowego) lub komentarza spoza sali sądowej, które mogłyby mieć wpływ na osoby zaangażowane w sprawę, tj. np. sędziego, sędziego pokoju, przysięgłych, świadków lub strony w procesie.
� przez nadanie wywiadu - lub tylko jego przeprowadzenie - ze świadkiem lub innymi osobami zaangażowanymi w sprawę , która jest w toku.
� przez jakiekolwiek kontakty ze świadkami, które mogłyby wpłynąć lub sprawić wrażenie, że wpłynęły na ich zeznania.
� przez przeprowadzenie wywiadu z sędzią przysięgłym podczas procesu lub po jego zakończeniu.
� przez ujawnienie tego, co sędzia powiedział, że nie powinno być ujawnione.
� przez snucie przypuszczeń na temat wyniku procesu.
� przez opublikowanie materiału o charakterze ogólnym, dotyczącego sądu, jeśli materiał ten mógłby podważyć zaufanie do sposobu prowadzenia danej sprawy. �'��'->�*�� �>�>���
39
� przez nadanie stronniczej informacji o życiu osobistym oskarżonego lub przez ujawnienie jego poprzednich wyroków.
� przez publikację zdjęć oskarżonego jeśli tożsamość sprawcy jest podawana w wątpliwość.
3. Prawa dziennikarza.
Dziennikarz ma ustawowe prawo przedstawienia rzetelnego i aktualnego sprawozdania z procesu sądowego, który ma charakter jawny. Nie wolno informować o niektórych szczegółach intymnych, obscenicznych lub medycznych ani o fragmentach postępowania, które decyzją sędziego odbywają się przy drzwiach zamkniętych. Sądy mogą wydawać specjalne zarządzenia o ograniczeniu zakresu publikowanej informacji. Zarządzenia te mogą być szczegółowe bądź ogólne.
Nieprzestrzeganie ich grozi obrazą sądu.
Jeśli sędzia nakazuje ławie przysięgłych opuścić salę sądową na czas rozstrzygnięcia sporu między stronami (np. na temat czy danemu świadkowi należy pozwolić na składanie zeznań), słowa wypowiedziane pod nieobecność ławy przysięgłych nie mogą być ujawniane przez dziennikarzy, nawet jeśli oni sami mogą w tym czasie pozostawać na sali sądowej.
Prawa reportera są ograniczone podczas przesłuchań wstępnych przed sędzią pokoju, chyba że sąd zniósł takie ograniczenia. Dzieje się tak dlatego, że nie wszystko, co zostało powiedziane podczas takiego przesłuchania zostanie ujawnione podczas samego procesu, zaś informowanie o tym może mieć negatywny wpływ na jego przebieg.
Istnieją także ścisłe ograniczenia w informowaniu o rozprawach w sądach dla nieletnich i rodzinnych. Inne ograniczenia:
� W brytyjskich sądach używanie magnetofonów i kamer przez dziennikarzy jest zabronione.
� Wykroczeniem jest także fotografowanie na terenie sądu osób związanych z procesem.
40
� Wywiady lub inne komentarze świadków lub innych osób zaangażowanych w sprawę wygłaszane poza terenem sądu nie mogą być wykorzystywane w sprawozdaniach z procesu, który jeszcze jest w toku, jeżeli mają one zgodnie z przepisami, być uczciwe i dokładne.
4. Wskazówki dotyczące zastosowania prawa.
Dziennikarz który dopuścił się obrazy sądu nie może zasłaniać się interesem publicznym. Jednakże sędzia może przyjąć w takim wypadku postawę łagodną, jeśli:
� dziennikarz przyzna się do obrazy sądu, która jest drobna lub nieumyślna, bądź
� ktoś trzeci stara się wymyślić przepisy o obrazie sądu po to, by uzyskać orzeczenie sądu pozbawiające dziennikarza swobody wypowiedzi i zapobiec emisjii materiału interesującego dla opinii publicznej.
Z reguły obraza sądu jest traktowana bardziej poważnie w sprawach karnych niż cywilnych. Przyczyną tego jest fakt, że chodzi tu o wolność człowieka i zaangażowanie się sędziów przysięgłych.
Pamiętaj: w każdym przypadku, w którym może chodzić o obrazę sądu, kontaktuj się z działem prawnym.
5. Audycje emitowane poza granice Wielkiej Brytanii.
Trudno jest oczekiwać, by pracownicy BBC dysponowali informacjami nt. różnic w prawach dotyczących obrazy sądu w różnych krajach. Nie można też oczekiwać, że ludzie w danej części świata mogą zostać pozbawieni dostępu do informacji z powodu subtelności prawnych innego kraju.
� Programy BBC przeznaczone dla zagranicy powinny zatem przestrzegać uznanych zasad sprawiedliwości.
� Oznacza to, że jeśli jakaś osoba jest oskarżona i oczekuje procesu, nie możemy przesądzać o jej niewinności lub winie.
41
14
KORESPONDENCJA
Szybkie i sprawne załatwianie korespondencji jest jednym z elementów stanowiących o rzetelności BBC wobec odbiorców, a także zwykłą uprzejmością. Odpowiedzi BBC na listy powinny być systematyczne, uprzejme oraz o ile jest to możliwe - skoordynowane.
1. Listy do redakcji
Listy widzów i słuchaczy mogą być adresowane do BBC jako takiej, lub do poszczególnych jej działów, programów lub pracowników. W tym drugim przypadku na pracownikach działów spoczywa odpowiedzialność za to, czy odpowiedziano na list. Redaktorzy i producenci powinni pamiętać, że w różnych archiwach i aktach znajdują się obszerne rejestry korespondencji dotyczącej członków Rady Gubernatorów i Rady Dyrektorów oraz, w niektórych przypadkach, Kontrolerów.
� Dotyczy to w szczególności korespondencji dotyczącej drażliwych problemów oraz listów nadchodzących od małej grupy regularnych korespondentów.
� Redaktorzy, którzy otrzymują korespondencję i pytania, które mogą być tematem długotrwałej debaty i na które można znaleźć odpowiedzi i dodatkowe informacje w archiwach, powinni konsultować się z ich personelem.
2. Listy adresowane do BBC.
Korespondencja adresowana ogólnie do BBC przekazywana jest bezpośrednio do Wydziału Ogólnego.
� Na większość zwykłych listów odpowiada Dział Korespondencji z Widzami i Słuchaczami.
� Redaktorzy i producenci proszeni o pomoc w udzieleniu
odpowiedzi, powinni udzielić jej jak najszybciej. Wydział Ogólny jest odpowiedzialny za całą korespondencję adresowaną do Prezesa i Dyrektora Generalnego oraz za wszystkie listy, które bezpośrednio dotyczą tych osób.
� Działy i redakcje muszą niezwłocznie odpowiadać na kierowane do nich prośby związane z tą korespondencją.
� Poszczególni pracownicy BBC powinni być ostrożni, jeśli chodzi o jakiekolwiek bezpośrednie kontakty z korespondentami spoza BBC.
� Prezes i Dyrektor Generalny z reguły:fjrzesyłają do działów i redakcji kopie odpowiedzi, których udzielili, i które dotyczą tych działów. * c
3. Przypadki szczególne.
Niektóre listy powinny docierać do najwyższych władz BBC.
� Zależy to od konkretnej sytuacji.
� Na listy te (oryginały lub kopie) nie powinni odpowiadać ich adresaci, lecz powinny być one natychmiast przekazywane do Sekretarza w Broadcasting House.
4. Regiony.
Sekcje narodowe, sekcje angielskie, centra produkcyjne sieci i stacje lokalne odpowiadają za adresowaną do nich korespondencję.
� Obowiązują je ogólne zasady BBC i w razie konieczności zasady konsultowania się z odpowiednią centralą, na przykład z Dyrekcją Telewizji Regionalnej lub Dyrekcją Lokalnego Radia.
'.��3 irnsc:
5. Listy do "Radio Times'a" ^c n eif Odpowiedzi publikowane na łamach "Radio Times'a" muszą odzwierciedlać politykę BBC jako całości. Personel programowy i inni pracownicy, proszeni przez "Radio Times'a" o zredagowanie odpowiedzi, powinni skonsultować swoją wersję z odpowiednim dyrektorem.
�no
43
42
15
PRZESTĘPCY, WYWIADY Z NIMI l WYNAGRODZENIE___________
1. Wywiady ze skazanymi nie są zabronione, lecz redaktorzy muszą mieć pewność, że wywiad może doprowadzić do uzyskania informacji bardzo interesującej dla społeczeństwa i że nadanie takiego wywiadu jest zgodne z interesem społecznym.
� Ludzie, którzy popełnili przestępstwo nie powinni mieć możliwości szczycenia się tym co zrobili, bądź też wychwalania przestępczości w ogóle.
� Wywiad nie powinien podawać wskazówek jak popełnić przestępstwo.
� Nie powinien także sugerować jak uniknąć wykrycia przestępcy przez policję.
Wywiady z dezerterami z wojsk Jej Królewskiej Mości są wykroczeniem. BBC bardzo rzadko przeprowadza wywiady ze zbiegami z więzienia lub kimkolwiek poszukiwanym przez policję za konkretne przestępstwo. Każda propozycja takiego wywiadu musi być zgłoszona za pośrednictwem kierownictwa wyższego szczebla do Dyrektora Polityki Programowej. Należy być bardzo ostrożnym w sytuacji, gdy informatorzy spoza BBC oferują informacje lub możliwość przeprowadzenia wywiadu, z osobami poszukiwanymi przez policję.
� W miarę możliwości, powiedz swojemu informatorowi, że być może będziesz zmuszony składać zeznania w sądzie i powtórzyć to co usłyszałeś od niego.
� W każdym takim wypadku poinformuj Dyrektora Polityki Programowej oraz Dział Prawny.
2. Wynagrodzenie
Skazańcy, chuligani, wandale itp. zazwyczaj nie otrzymują wynagrodzenia za udział w programie.
� Każdy proponowany wyjątek od tej zasady powinien być skonsultowany przez redaktorów i kierowników działów z wyższym kierownictwem.
� Zgłoszenie powinno być też przekazane odpowiedniemu Dyrektorowi (lub jego zastępcy) i Dyrektorowi Polityki Programowej.
� W takich przypadkach wynagrodzenie obejmuje też zwrot
kosztów.
Wnioski o wynagrodzenie są rozpatrywane w oparciu o założenie, że przestępcy nie powinni czerpać korzyści ze swoich przestępstw, tak jak wandale i chuligani ze swoich działań antyspołecznych.
Wynagrodzenie może jednak być wypłacone, jeżeli osoba wzięła udział w programie, którego temat jest bardzo interesujący dla opinii publicznej i o którym przestępca ma szczególną wiedzę, np. warunki więzienne, resocjalizacja przestępców. Należy bardzo rozważnie ustalać poziom wynagrodzenia w relacji do honorariów wypłacanych innym uczestnikom programów.
44
45
16
ZNIESŁAWIENIE
1. Każdy poważny przypadek zniesławienia zawsze trzeba zgłosić najwyższym władzom BBC. W każdym przypadku należy też jak najwcześniej poinformować prawników BBC, którzy powinni być stale zaangażowani w rozwiązywanie problemu.
Ponadto, zawsze kiedy po emisji programu do BBC wpłynie żądanie sprostowania lub przeprosin, należy bezzwłocznie skontaktować się z Biurem Prawnym.
Zniesławienie może przybrać formę wypowiedzi słownej i pisemnej lub w programie radiowym albo telewizyjnym. Każde oszczerstwo, które pada z anteny radiowej lub telewizyjnej kwalifikuje się jako zniesławienie.
BBC ponosi prawną odpowiedzialność za zniesławienie, do którego doszło w programie, także w programie radia dla zagranicy, niezależnie od tego czy popełnili je pracownicy czy goście zaproszeni do programów.
2. Nie istnieje jedna ogólna definicja zniesławienia i dlatego rozpoznanie, czy dany program może być uznany za zniesławiający jest w dużej mierze sprawą zdrowego rozsądku i wyczucia dziennikarzy. Sądy zwykle oceniają program pod kątem tego czy:
� naraża on kogokolwiek na nienawiść, ośmieszenie lub lekceważenie;
� czy w jego efekcie osoba jest unikana lub odizolowana od otoczenia;
� czy nie ucierpiała reputacja osoby;
� czy osoba ta nie ponosi żadnej szkody w życiu zawodowym. Z reguły nie jest istotne, jaka była intencja programu. Ważne jest to, co widz lub słuchacz odebrał jako jego intencję.
3. Sposoby obrony przed oskarżeniem o zniesławienie.
Istnieją trzy główne sposoby obrony.
46
Uzasadnienie. Stosowane w sytuacji, gdy słowa uznane za zniesławiające są prawdziwe i można to udowodnić. Udowodnienie to wystarczy do obrony przed zniesławieniem. Obowiązek udowodnienia prawdy opublikowanych stów spoczywa na dziennikarzu.
Uczciwy komentarz na temat ważnej społecznie sprawy. Aby
w ten sposób obalić oskarżenie o zniesławienie należy udowodnić, że słowa o które chodzi w sporze są:
� komentarzem opartym na prawdzie;
� dotyczą sprawy ważnej dla społeczeństwa;
� nie są podyktowane złośliwością ani innymi negatywnymi motywami.
Przywilej. Można się w ten sposób obronić przed zniesławieniem w sytuacji, gdy słowa zostały wypowiedziane w okolicznościach, w których ich autor jest szczególnie chroniony, np:
� oświadczenia członków Izby Lordów lub Izby Gmin podczas posiedzeń parlamentu;
� oświadczenia sędziów, przysięgłych, prokuratora lub obrońcy lub świadków w sądach;
� oświadczenia zawierające teksty pewnych dokumentów państwowych, raportów komisji królewskich, trybunałów, komisji dochodzeniowych itp.
Jeżeli BBC przekazuje słowa takich osób rzetelnie i dokładnie,
nie naraża się na przegraną w ewentualnej sprawie sądowej o
zniesławienie.
Dotyczy to także relacji z otwartych obrad niektórych instytucji
publicznych i prywatnych.
Jeśli oświadczenia objęte przywilejem są powtarzane poza sądem lub parlamentem, na przykład przez posła w czasie wywiadu, nie podlegają ochronie, a zatem BBC i osoba je wypowiadająca mogą zostać podane do Sądu.
Wszystkie wątpliwości powinny być rozstrzygane przy udziale Działu Prawnego.
47
17
NIEPEŁNOSPRAWNI
Określenie "kaleka" zwykle wywiera bardzo silne wrażenie.
� Sugeruje bezużyteczność lub ogólną niedołężność danej osoby.
� Jest to niedokładne i okrutne.
� Wielu ludzi ma różne niedomagania. Osób, których niesprawność jest widoczna, nie powinno się bezmyślnie ukazywać jako szczególnie wyróżniających się.
� Nazywanie kogoś "upośledzonym" jest często nieadekwatne. Jako określenie ogólne najlepiej używać zwrotu "niepełnosprawni".
Istnieje bardzo wiele sposobów ukazywania ludzi niepełnosprawnych w sposób delikatny, a jednocześnie nie naruszający integralności programu i nie osłabiający jego wyrazu.
� O ile nie jest to niezbędne, nie powinno się używać w programach określeń "kaleki z powodu..." ("crippled with...") lub "ofiara" (choroby...), wystarczy powiedzieć "osoba z ..." ("a person who has...").
� Rozważ także, czy konieczne jest mówienie o kimś, że jest "przykuty do wózka inwalidzkiego", czy nie wystarczyłoby powiedzieć "używa wózka".
Podobnie jak ludzie starsi, osoby niepełnosprawne nie lubią protekcjonalnego traktowania. Nie powinno się ich stawiać w kłopotliwej sytuacji przez nieodpowiednie prezentowanie naszego stosunku do nich. Nie powinny być pokazywane nierzetelnie, określane przy pomocy takich stereotypów jak na przykład: "dzielny bohater", "bezbronna ofiara". Powinno się mówić o nich w sposób bezpośredni, a o ich odmienności - tylko wtedy, gdy jest to niezbędne.
KAMPANIE WYBORCZE
1. Aspekty prawne.
Sprawę tę reguluje ustawa Representation of the People Act z 1983. Dotycząone wyborów lokalnych, powszechnych i wyborów w Wielkiej Brytanii do Parlamentu Europejskiego, włącznie z wyborami uzupełniającymi (by-elections) do wszystkich trzech typów wyborów. Zagadnienie to jest wyczerpująco omówione w najnowszym wydaniu dokumentu zatytułowanego: "Relacje z wyborów: wskazówki."
� Wszyscy pracownicy redakcji informacyjnych i publicystycznych powinni zapoznać się z tym dokumentem.
� Określa on różnice między tym, co jest wymagane przez prawo a tym, co jest dziennikarską praktyką BBC. ^
� Kopie tego dokumentu oraz szczegółowe rady można otrzymać od Głównego Doradcy d\s Politycznych.
2. Polityka redakcyjna.
Podczas wyborów powszechnych pojęcie obiektywizmu w programach BBC jest interpretowane bardzo precyzyjnie.
� BBC podejmuje się informować obiektywnie i przeznaczyć dla wszystkich kandydatów proporcjonalnie odpowiednio dużo czasu w ciągu całej kampanii, starając się zachowywać odpowiednie proporcje także w obrębie programów nadawanych każdego dnia.
� Dotyczy to rejestracji wypowiedzi polityków, nagrań filmowych, video i dźwiękowych, udziału polityków w programach i relacji na żywo.
� Autorzy programów o zasięgu ogólnokrajowym muszą pamiętać o przeznaczaniu odpowiedniej ilości czasu szkockim i walijskim partiom nacjonalistycznym.
� Programy przeznaczone tylko dla Szkocji i Walii powinny ukazywać te partie w sposób właściwy dla ich znaczenia w tych rejonach.
49
48
Proporcje w prezentowaniu głównych partii wynikają z przydzielania tym partiom czasu antenowego na programy wyborcze. W 1987 roku w wyborach powszechnych pięć programów otrzymali konserwatyści, pięć - Partia Pracy i pięć Sojusz Socjaldemokratyczny, tj. proporcja wyglądała jak 5:5:5. W 1983 zaś - 5:5:4.
Podczas gdy w dziennikach dąży się do proporcjonalnego przedstawiania czołowych postaci, w obszernych relacjach z wyborów przede wszystkim zwraca się uwagę na wartość informacyjną przekazywanych treści.
Każdy program, na którego treść lub skład biorących w nim udział osób może wywrzeć wpływ kampania wyborcza, powinien być konsultowany z Głównym doradcą d/s Politycznych (Chief Political Adviser) lub Dyrektorem Polityki Programowej (Controller, Editorial Policy).
3. Wybory uzupełniające.
Podczas parlamentarnych wyborów uzupełniających, w odniesieniu do danego okręgu wyborczego obowiązują zasady stosowane w całym kraju podczas wyborów powszechnych.
4. W wyborach uzupełniających często biorą udział partie o marginalnym znaczeniu w skali kraju.
� Ugrupowania te nie powinny oczekiwać, że będą traktowane na równi z głównymi partiami.
� Powinniśmy jednak pamiętać, że partia o niewielkim znaczeniu w całym kraju może mieć bardzo silne poparcie w jednym okręgu wyborczym.
5. Wybory lokalne
� W relacjach lokalnych i regionalnych należy przestrzegać zasady równowagi politycznej w krótkich okresach kampanii.
� W relacjach ogólnokrajowych muszą być reprezentowane wszystkie ważne ugrupowania. Można to także osiągnąć przy pomocy serii programów, z których każdy jest poświęcony jednemu lub kilku ugrupowaniom, każdy kanał radia i
50
telewizji BBC powinien zachować odpowiednie proporcje polityczne.
6. Wybory do Parlamentu Europejskiego.
� Mimo, iż ilość programów poświęconych wyborom do Parlamentu Europejskiego może być dużo mniejsza niż w przypadku wyborów powszechnych, należy umożliwić wyrażenie na antenie wszystkich ważnych tendencji i orientacji.
� W czasie krótkiej kampanii należy proporcjonalnie zaprezentować rywalizujące partie.
� W programach ogólnobrytyjskich trzeba odpowiednio zaprezentować Szkocką Partię Narodową i Walijską Plaid Cymru.
Pozostałe programy informujące o życiu politycznym (a nie dotyczące bezpośrednio wyborów do Parlamentu Europejskiego) także nie powinny mieć zachwianych proporcji.
7. Badania opinii publicznej
Badania opinii społecznej są ważnym elementem relacji z kampanii wyborczych. Wykorzystując je BBC powinna się kierować intencją jednakowego traktowania wszystkich partii.
� Relacjonując wybory powszechne należy szczególnie starannie przestrzegać wskazówek zawartych w rozdziale "Badania Opinii Społecznej" niniejszej publikacji.
� Zawsze bardzo istotne jest zwrócenie uwagi społeczeństwa na trend zaznaczający się w badaniach.
� Wyniki badań powinny być przedstawiane w odpowiednim kontekście.
� Autorzy programów winni pamiętać, że jeśli sytuacja jest szczególnie niestabilna, badania opinii nie są rzetelnym odzwierciedleniem przyszłego rozkładu głosów. Są jedynie wskazówkąjakie opinie przeważały w dniu przeprowadzenia badania.
51
8. Badania przeprowadzone na zwykłej ogólnokrajowej próbie dla całego Zjednoczonego Królestwa nie mogąnależycie odzwierciedlać poparcia dla partii narodowych Szkocji i Walii.
� Dlatego w programach BBC należy korzystać z odpowiednich badań dotyczących tych regionów.
� Jeżeli na podstawie badań ogólnokrajowych podajemy jakim poparciem cieszą się partie nacjonalistyczne Szkocji lub Walii, powinniśmy wyjaśnić, dlaczego to badanie nie odzwierciedla w pełni rzeczywistego poparcia dla tych partii.
52
EMBARGO
19
BBC a także inne rozgłośnie, stacje i redakcje otrzymują reportaże i inne dokumenty objęte embargiem, których autorzy oczekują, że warunki embarga będą dotrzymane. Jest to bardzo korzystne dla dziennikarzy, wcześniejszy bowiem dostęp do materiałów ułatwia im naświetlenie problemu i jego analizę. Złamanie embarga może podważyć zaufanie do całego systemu przekazywania informacji. Dlatego podstawowązasadądzien-nikarską jest przestrzeganie embarga.
1. Czasami, w drodze porozumienia, można embargo zmienić lub całkowicie znieść. Każdy autor programu, który rozważa złamanie embarga bez porozumienia, powinien zgłosić to Kierownikowi Działu.
� Rozważając złamanie embarga trzeba wziąć pod uwagę potencjalny negatywny wpływ tej decyzji na pracę innych działów BBC.
� Decyzja ta winna być bardzo solidnie umotywowana; nie
wystarczy tu jedynie argument wygody dziennikarza. Warto wyjaśnić osobom nakładającym embargo, że terminy narzucane prasie drukowanej są często niewygodne i niedostosowane do rytmu pracy mediów audiowizualnych.
2. Embargo a interes publiczny.
Należy bezwzględnie respektować embargo nałożone na rządowe Białe Księgi i dokumenty parlamentarne.
� Łamiąc to embargo dziennikarze narażają się na ryzyko naruszenia przywileju parlamentarnego.
� Należy także przestrzegać embarga nałożonego przez instytucje publiczne, np. Bank Anglii, jako, że przedwczesna publikacja materiału może przynieść negatywne efekty (np. na rynkach finansowych).
53
3. Właściwa reakcja na złamanie embarga.
Jeśli embargo zostało złamane przez jakikolwiek środek przekazu, odpowiednie zachowanie dziennikarzy BBC zależy od tego czy:
� informacja została rozpowszechniona na tyle, że nie podanie jej przez BBC byłoby błędem;
� czy dokument objęty embargiem jest już w posiadaniu BBC. Jeżeli posiadamy dokument, możemy mimo wszystko, ze względów etycznych, przestrzegać embarga złamanego przez innych.
4. Embargo na udostępnione wcześniej teksty przemówień politycznych, może być czasem traktowane odmiennie.
� Wielu polityków jest przygotowanych na to, że dziennikarze zacytująfragmenty przemówienia zanim zostanie ono wygłoszone publicznie.
� Personel d/s politycznych zwykle potrafi doradzić, czy celem embarga jest rzeczywiście zapobieżenie przedwczesnej publikacji informacji.
� Jeśli wcześniej przekazujemy fragmenty oświadczeń polityków, musimy wyraźnie zaznaczać, że mówca "ma zamiar powiedzieć...".
Dziennikarze muszą bardzo uważać na polityków, którzy zmieniają udostępnione wcześniej teksty tuż przed ich wygłoszeniem. W miarę możliwości trzeba sprawdzać, czy wygłoszone przemówienie odpowiada wersji publikowanej wcześniej.
5. Szczegóły wizyt VIP-ów mogą zostać objęte embargiem ze względów bezpieczeństwa.
� Należy embarga przestrzegać. ~'A
� Emba*rgiem są zwykle objęte daty i dokładne mieijfca pobytu,
--..i-i:i._,..^ i.f,Mwaf*ia nnńlna **<*'�
l_,,,v^,a.~...t_..,
zatem można opublikować informację ogólną.
�o abut
PODAWANIE TOŻSAMOŚCI ________W SPRAWACH KARNYCH
� O ile sąd nie wyda innej decyzji, nie wolno podawać nazwisk i adresów dzieci biorących udział w procesach w sądach dla nieletnich.
� Jeżeli oskarżono kogoś o gwałt, nie wolno ujawniać nazwiska ofiary, chyba że osoba ta wyda na to pisemną zgodę albo zdecyduje o tym sąd.
Zasadą BBC jest nieujawnianie tożsamości ofiar przestępstw seksualnych, z wyjątkiem rzadkich sytuacji, kiedy ofiara sobie tego życzy albo istnieje inne bardzo ważne uzasadnienie takiej decyzji.
� Oskarżonemu o gwałt nie przysługuje już anonimowość. W niektórych przypadkach sędzia decyduje, że nie wolno ujawniać też tożsamości innych osób związanych ze sprawą, na przykład świadków.
� Niepodporządkowanie się takiej decyzji jest obrazą sądu.
We wszystkich przypadkach, w których zachowuje się anonimowość osób, ważne jest, by nie ujawnić tożsamości w sposób nieopatrzny, na przykład przez podanie szczegółów, takich jak wiek, cechy fizyczne, miejsca pobytu lub pokrewieństwa z inną osobą, której nazwisko jest wymienione.
� Może się zdarzyć, że szczegół podany w jednej relacji nie spowoduje ujawnienia tożsamości tej osoby, lecz pośrednio przyczyni się do jej ujawnienia jeśli zostanie skojarzony z inną informacją podaną w innym programie.
� Dlatego też zawsze należy zachowywać nawet pozornie
nadmierną ostrożność.
Wszystkie jednostki BBC powinny, w miarę możności, działać w sposób skoordynowany.
55
54
21
BEZSTRONNOŚĆ
1. Jest to koronna zasada dziennikarstwa BBC.
� BBC musi służyć całemu narodowi.
� Oznacza to, że dziennikarze BBC muszą dostrzegać odmienne gusta, poglądy i punkty widzenia wszystkich obywateli.
� Muszą służyć im wszystkim za pośrednictwem różnorodnych programów.
Wymaga to wysiłku i wyobraźni. Pracownicy wszystkich działów progratnowych powinni śledzić ważne wydarzenia i trendy w dziedzinach, którymi się zajmują, oraz mówić o nich w programach.
Dziennikarze przygotowujący programy informacyjne powinni być szczególnie sumienni pod tym względem.
� Oceny wydarzeń powinny być oparte na solidnej ich znajomości.
� Opracowanie każdego tematu powinno być poprzedzone dogłębną analizą problemu.
� Wystrzegaj się prostych, popularnych sądów.
Często niezbędne jest przekazywanie opinii przedstawicieli instytucji i głównych uczestników sporu. Jednak aby program był dobry, nie wystarczy tylko zrelacjonować opinie - trzeba starać się pogłębić problem.
� Trzeba zaoferować odbiorcom inteligentne i wyczerpujące sprawozdanie faktów umożliwiające im ukształtowanie włas-Q nych poglądów.
� Reporter ma prawo wygłosić pogląd, jednak nie w celu narzucenia go, bądź z pominięciem innych punktów widzenia.
56
� Najlepiej, kiedy pogląd formułowany jest w sposób autorytatywny i wiarygodny przez doświadczonego korespondenta lub komentatora oraz kiedy jest poparty klarownymi dowodami.
� Wygłaszana opinia musi być odbierana przez widzów i słuchaczy jako wnikliwa i rzetelna.
Z bezstronnych programów BBC widzowie i słuchacze nie powinni móc domyślić się osobistych poglądów prezenterów i reporterów.
� Prezenterzy, reporterzy i inni bezstronni uczestnicy programów nie powinni sprawiać wrażenia, że mają wyrobiony z góry ' osobisty stosunek do poruszanego w programie problemu.
� Redaktorzy, producenci, autorzy tekstów i inne osoby współ-
�' tworzące program, nie powinny dać się powszechnie poznać jako zwolennicy jakiegoś punktu widzenia na sprawy podej-
� mowane w ich programach.
� Scenariusze programów i pytania zadawane podczas wywiadów nie powinny zawierać ani sugerować osobistych poglądów dziennikarza. Mogą natomiast zawierać komentarze pomocne przy wyjaśnianiu lub analizie problemów - pod warunkiem, że z komentarzy tych nie można odczytać osobistych przekonań dziennikarza.
� Materiały zawierające wykresy i inne ilustracje telewizyjne powinny być dobierane bezstronnie. Dotyczy to także aktualności radiowych.
2. Osiąganie równowagi.
Bezstronny dziennikarz nie musi w jednym programie zapewnić wszystkim stronom konfliktu możliwości zabrania głosu. Może skoncentrować sią na jednym zespole poglądów. Nawet wtedy jednak o sposobie przedstawienia sprawy i rozmowy z uczestnikami wydarzeń zadecyduje postawa bezstronności.
� Redaktorzy programów i korespondenci muszą dbać o to, by w ciągu rozsądnego okresu zdołali przedstawić w programach różne poglądy i interesy występujące w dziedzinie, której program dotyczy.
57
� Nie wystarczy stwierdzić, że inne - nie związane z naszym - programy lub środki przekazu zapewniana antenie równowagę poglądów.
Czasem jest konieczne, by w jednym programie znalazły wyraz wszystkie ważne opinie ze względu na to, że być może BBC nie będzie mogła szybko powrócić do tematu, albo też dlatego, że problemy poruszane w programie są szczególnie ważkie i pilne.
3. Najostrożniej należy traktować zagadnienia złożone, i bardzo kontrowersyjne, o których różne strony wypowiadają zdecydowane a odmienne sądy. W programach informacyjnych i magazynach wykorzystujących krótkie formy, całościowe przedstawienie problemu można osiągnąć "na raty", zgodnie z rozwojem wydarzeń.
Programy analityczne powinny od początku być zaplanowane z jasną intencją osiągnięcia równowagi.
� Ich celem winno być zaprezentowanie wszystkich punktów widzenia w jednym programie lub cyklu.
� Nawet jeśli nie wszystkie poglądy mogą być szczegółowo przeanalizowane, należy je przynajmniej zarysować.
� Każda analiza powinna być umieszczona w odpowiednim kontekście.
� Zwyczajne źródła informacji mogą okazać się niewystarcza-
�. jące. Dziennikarzom, producentom i dokumentalistom należy zapewnić dostatecznie dużo czasu na dogłębne zbadanie tematu. W razie potrzeby trzeba przeznaczyć dodatkowy personel na ten cel.
� Po zgromadzeniu materiału, czasem trzeba nad nim pracować dłużej niż zwykle.
� Już na wczesnym etapie pracy należy konsultować się z bezpośrednim i wyższym kierownictwem.
Jeśli temat budzi szczególnie burzliwe spory, tylko autentycznie bezstronna analiza zostanie uznana przez odbiorców za rzetelną.
58
Wszystkie elementy programu - scenariusz, pytania wywiadów i dobór materiału - muszą przekonywać odbiorców, że problemy zostały zbadane rzetelnie, bez uprzedzeń i prowadzenia do założonego z góry wniosku.
Nawet sprawy drobne, szczególnie kiedy nagromadzi się ich dużo, mogą sprawiać wrażenie, że dziennikarz nie jest obiektywny. Nadmierne używanie słowa "ale..." lub podobnych wyrażeń może sugerować wrogość lub niechęć dziennikarza. Komentarz musi być bardzo wyważony, tak by nie implikował ani ogólnych ani szczegółowych wniosków nie popartych dowodami przedstawionymi w samym programie. Naoczni świadkowie skomplikowanych wydarzeń, szczególnie kiedy są one krótkotrwałe, nie powinni być traktowani ani przedstawiani jako bezwzględnie wiarygodni. Nawet bowiem fachowi obserwatorzy mogą mieć odmienne opinie.
> Jeżeli wersja naocznego świadka nie została potwierdzona, należy o tym poinformować odbiorców.
* Każdy świadek, którego tożsamość nie jest znana i który nie zgadza się na cytowanie jego słów, musi być traktowany sceptycznie.
59
22
NIEZALEŻNI PRODUCENCI_______
Programy wyprodukowane przez niezależnych producentów powinny spełniać standardy dziennikarstwa BBC. Nie możemy emitować programów mniej rzetelnych niż te, które sami byśmy przygotowali.
Rozważając emisję programu zaproponowanego BBC w gotowej postaci, musimy wziąć pod uwagę możliwość jego udoskonalenia, na przykład przez montaż lub ponowne nagranie komentarza. Jeśli program jest zbyt słaby i dokonanie w nim zmian jest niemożliwe, nie należy go emitować.
Najlepiej przyjmować programy, które zostały wcześniej zlecone przez BBC.
� Upewnij się, czy producenci zdają sobie sprawę, że mają obowiązek dostosowywania się do najwyższych standardów BBC oraz czy je znają.
� Jeśli temat programu jest drażliwy, należy przestrzegać zasady konsultowania się z przełożonymi.
� Już na początku negocjacji zapoznaj się z pełnym projektem programu.
� Współpracuj ściśle z producentem, abyś w trakcie przygotowywania programu mógł mieć wpływ na jego postępy w produkcji. W ten sposób unikniesz sytuacji, w której będziesz już tylko mógł przyjąć lub odrzucić program po zakończeniu produkcji.
� Niezależni producenci mogą dysponować źródłami finansowymi lub koneksjami zawodowymi, które mogą stawiać BBC w niezręcznej sytuacji. Często jeśli je poznamy, stają się mniej kłopotliwe. Dlatego należy zawsze prosić niezależnych producentów, by już na początku rozmów ujawniali odpowiednie fakty.
� W telewizji producenci przed zawarciem każdej umowy powinni konsultować się na odpowiednim szczeblu.
PRZEMYSŁ l BIZNES
,23
60
Sprawy przemysłu i biznesu są przedstawiane w programach BBC jako jeden z wielu aspektów życia kraju.
� W przedsiębiorstwach mają miejsce nie tylko konflikty; dzieje się tam wiele innych interesujących spraw.
� Programy nie powinny sprawiać wrażenia, że przemysł i biznes są mniej ważnymi dziedzinami życia. Przeciwnie, odgrywają one podstawową rolę w rozwoju naszego społeczeństwa.
1. Spory i strajki w przemyśle są zjawiskiem rzadkim, jednak ich relacjonowanie stawia przed BBC szczególne wymagania, gdyż jeśli już występują, zwykle wywierają silny wpływ na życie społeczne.
� W dodatku do przekazywania dokładnych informacji o przebiegu strajku i skali szkód, jakie spowodował, powinniśmy umieścić go w kontekście normalnego codziennego życia gospodarczego.
� W związku z tym, że strajki dzielą ludzi na grupy broniące przeciwstawnych interesów a także powodują, że ludzi ogarniają emocje, reporterzy, prezenterzy i inne osoby współtworzące program powinny postępować bardzo ostrożnie, by nie zostać posądzonymi o stronniczość.
� Nieprzemyślane używanie języka może sprawiać wrażenie, że dziennikarz jest nieobiektywny. Dlatego unikaj słów silnie zabarwionych emocjonalnie.
� Im poważniejszy konflikt, tym trudniej jest zrelacjonować go wyczerpująco, między innymi dlatego, że problemy nabierają w dodatku charakteru politycznego.
� Mimo to, należy rzetelnie przedstawić tło sporu, jego przyczyny i wszystkie elementy.
� Informacje o strajkach i konfliktach w gospodarce są zwykle bardzo skomplikowane i zawierają wiele szczegółów technicznych. W BBC istnieje Dział Biznesu i Gospodarki (Busi-
61
ness and Economics Unit), a w całej korporacji pracuje wielu specjalistów z tej dziedziny, u których dziennikarze powinni zasięgać rad.
.u b"'
62
ZAKAZY SĄDOWE
24
Zakaz jest to rozporządzenie sądu stwierdzające, że strona powinna lub nie powinna czegoś robić. Każda osoba lub organizacja może domagać się zakazu emisji programu jeśli uważa, że może on negatywnie wpłynąć na jej reputację lub zaszkodzić jej interesom. Żądania takie zwykle wiążą się z zarzutem zniesławienia, zerwania umowy lub nadużycia zaufania. Szczególnie narażone na zakaz są programy o życiu osób publicznych i o organizacjach.
� Wnioski o wydanie zakazu są zwykle przyjmowane przez sędziego, lecz mogą być także zgłaszane na otwartych posiedzeniach sądu.
� Często są ogłaszane w ostatnim momencie.
� Mogą nastąpić po kontaktach wnioskodawcy z autorami programu, ale też mogą zostać zgłoszone bez uprzedzenia.
� Zakaz może być nałożony lub przekazany telefonicznie poza godzinami pracy sądu, na przykład nocą lub podczas weekendu.
� Żądanie tymczasowego zakazu może być zgłoszone bez uprzedzenia dziennikarzy ani ich prawników.
� Taki zakaz jest zwykle ważny tylko kilka dni, podczas których autorzy programu mogą zwrócić się do sądu o jego zmianę lub zniesienie.
Uzyskanie tymczasowego zakazu może w ogóle zapobiec emisji programu.
Rozważając wniosek, sędzia bierze pod uwagę charakter problemu, ocena, czy odszkodowanie zadowoli wnioskodawcę jeżeli ostatecznie wygra sprawę oraz kto poniesie większą szkodę: czy wnioskodawca, gdyby nie uzyskał zakazu emisji programu, czy też twórca programu - gdyby nakaz został wydany? W sprawach o oszczerstwo zwykle nie wydaje się tymczasowego zakazu emisji programu jeżeli autor programu stwierdzi pod
63
przysięgą, że istnieją odpowiednie dowody na potwierdzenie l konstatacji poczynionych w programie.
, � Można odwołać się do sądu o zmianę lub zniesienie zakazu.
� Zawsze można dążyć do przekonania wnioskodawcy, że po wprowadzeniu zmian program nie będzie dla nikogo krzywdzący. W ten sposób możemy doprowadzić do zmiany lub zniesienia zakazu za porozumieniem stron.
� Jeśli zakaz tymczasowy zostaje utrzymany, pozostaje w mocy aż do zakończenia przesłuchiwania strony powodowej. Może to nastąpić dopiero po upływie miesięcy lub nawet lat.
� Jeśli po przesłuchaniu sąd zadecyduje na korzyść powoda, zakaz może mieć charakter stały.
Jednak większość zakazów nigdy nie wychodzi poza etap tymczasowy.
� Dla autora programu opóźnienie emisji wynikające z nałożenia zakazu może być równoznaczne z zaprzepaszczeniem idei programu.
Procedura rozpatrywania zakazu wymaga od prawników BBC
szybkiego działania. Mogą oni mieć mało czasu na zbadanie
sprawy.
� Dlatego autorzy programów muszą być przygotowani na to,
by w krótkim czasie przedstawić odpowiednie informacje i
argumenty potrzebne prawnikowi do przeprowadzenia spra-
wy w ich imieniu. ' *
Niektóre zakazy zmierzają do zabronienia autorom programów
podawania konkretnych informacji, np. tożsamości dzieci wystę-
pujących w sprawach o opiekę rodzicielską, ar?; -. v*U
::;ofl
ur
Dziennikarze przeprowadzający wywiady są słuchani i obserwowani równie uważnie jak ich rozmówcy. Powinni zadawać takie pytania, na które inteligentny i niezależnie myślący odbiorca oczekuje odpowiedzi. Upór w dążeniu do uzyskania odpowiedzi jest często pożądany, jednak nie może się on sprowadzać do nękania rozmówcy. Należy unikać przesadnego respektu wobec rozmówcy, jednak bez uchybienia nakazom uprzejmości.
� Przeprowadzający wywiad powinien umiejętnie wyrazić poglądy i odczucia, które według niego przeważają w społeczeństwie.
� Na ogół nie należy jednak przekazywać tych uczuć jako jego własne.
� Przeprowadzający wywiad powinien uważać, by poprzez ,,, nieostrożne sformułowanie pytań lub emocjonalne zabarwie-U nie głosu nie stwarzać wrażenia, że zajmuje określone sta-*� nowisko w kontrowersyjnej sprawie. To, czy wywiad zostanie zaakceptowany, zależy od tego, kim jest jego bohater, jaki jest temat i kontekst rozmowy. Treści, które są do przyjęcia w pewnych okolicznościach, w innych mogą zostać odrzucone - na przykład kiedy rozmówca jest pod wpływem silnych emocji lub cierpienia.
Osobisty stosunek reportera lub prezentera może bardzo silnie wpłynąć na odpowiedź pytanej osoby. Takie sposoby zdobywania informacji jak ściganie z kamerą, nagrywanie rozmów telefonicznych bez poinformowania rozmówcy czy wywiady przez zaskoczenie w samochodzie są uzasadnione tylko w przypadku ogromnego społecznego zainteresowania tematem. Są one dopuszczalne tylko wtedy, gdy nie da się inaczej zdobyć ważnego materiału.
64
65
26
ŚWIADOMOŚĆ PRAWNA
Celem Programu Kształcenia Prawnego jest szerzenie wśród pracowników BBC znajomości prawa obowiązującego w dziennikarstwie telewizyjnym i radiowym. Organizowane są cykliczne seminaria dla producentów i redaktorów różnych działów radia i telewizji.
� Podczas każdego seminarium pokazywany jest film video dotyczący obrazy sądu i zniesławienia.
� Poruszane są także inne tematy, takie jak obsceniczność, reportaże z sądów, reportaże z Irlandii Północnej, problem ochrony danych, tajemnicy służbowej, sponsoringu i reklamy itp.
Producenci, którzy chcą uczestniczyć w seminariach, powinni
zgłaszać się do kierowników działów.
PRAWO: ZAGADNIENIA OGÓLNE
27
Zagadnienia prawne poruszane są także w innych rozdziałach tej książki. Nie wyczerpująone tematu, gdyż prawo może odnosić się do programów informacyjnych i publicystycznych na wiele różnych sposobów. Obowiązkiem pracowników BBC jest pilnować, czy postępują zgodnie z prawem. Powinni także często konsultować się z Działem Prawnym.
Prawo w Szkocji i Irlandii Północne).
Prawo i instytucje prawne Szkocji w dużym stopniu różnią się od prawa i jego instytucji w Anglii i Walii. W mniejszym stopniu dotyczy to także Irlandii Północnej. (Patrz poniżej)
1. Najważniejszą ogólną zasadą, niezależnie od tego, czy działa się w granicach prawa obowiązującego w Anglii, Wa-lii.Szkocji, czy Irlandii Północnej, jest konsultowanie się z Działem Prawnym w każdym przypadku trudnym lub budzącym wątpliwości.
� Zgłaszając się po radę do prawników BBC daj im jak najwięcej czasu na zapoznanie się ze sprawą. Większość bowiem problemów prawnych jest bardzo skomplikowana.
� Czasami trzeba skonsultować się z prawnikiem tuż po powstaniu idei programu.
� Podaj wszystkie istotne informacje. Nie taj żadnej z nich
nawet, jeśli jej wyjawienie wydaje ci się kłopotliwe. � Prawnik może służyć jedynie radą i podejmować decyzje prawne. Nie jest jego rolą rozstrzygać, czy dany element programu powinien zostać zachowany, czy też nie. Odpowiedzialność za treść programu spoczywa na redaktorach. Spory między prawnikami a autorami programów powinny być rozpatrywane przez dyrekcję. Jeśli, wbrew sugestii prawnika, program ma zostać wyemitowany, należy, o ile czas pozwala, poinformować o tym Dyrektora Polityki Programowej.
67
66
28
PRAWO: IRLANDIA PÓŁNOCNA_____
1. Dziennikarze w Irlandii Północnej są w większym stopniu niż ich koledzy z innych rejonów Zjednoczonego Królestwa narażeni na wejście w konflikt z prawem karnym. Każda bowiem osoba, która dysponuje informacjami, które mogłyby pomóc policji w sprawie poważnego przestępstwa, jest prawnie zobowiązana udzielić takich informacji. -j
� Zaniechanie tego jest przestępstwem kryminalnym.
� Zarzuty ukrywania informacji zdarzają się w Irlandii Północnej często.
Może to stwarzać konflikt między obowiązkiem przestrzegania prawa przez autora programu a jego zobowiązaniem się do ochrony poufnych źródeł. Konflikt taki może być rozstrzygnięty tylko przez samego dziennikarza, który musi pamiętać, że sąd nie zezwala na to, by ochrona źródeł utrudniała działanie wymiaru prawa. .,iyfc ^ lt
2. Sprawy karne.
Ze względu na ryzyko zastraszenia w Irlandii Północnej sędziowie przysięgli nie biorą udziału w sprawach o terroryzm. O winie orzekają sami sędziowie, którzy następnie określają wyrok. Natomiast sędziowie przysięgli biorą udział we wszystkich innych procesach.
3. Sędziowie pokoju. =>!'�::��'-* w.:--. ,,v,Procedura wstępna jest regulowana specjalnymi rozporządzeniami.
� Mowa oskarżycielska prokuratora nie może być publikowana w prasie, radiu ani telewizji.
� Jeśli wniesiony został sprzeciw co do dostępności jakiegokolwiek dowodu, sąd może wydać zakaz ujawniania tego dowodu oraz publikowania szczegółów związanej z nim dyskusji.
� Sąd może także zarządzić zakaz publikowania innej części materiału dowodowego, jeśli uzna, że może to wpłynąć na przebieg rozprawy. **
4. Obraza sądu �
Ustawa o Obrazie Sądu z roku 1981 dotyczy także Irlandii Północnej.
5. Przestępstwa seksualne
W Irlandii Północnej obowiązuje Prawo o Przestępstwach Seksualnych z 1987 roku, które gwarantuje anonimowość ofiarom gwałtu.
6. Rehabilitacja przestępców
Prawo, które zabrania informowania o niektórych rodzajach przestępstw po upływie pewnego czasu obowiązuje także w Irlandii Północnej. Jest to Rozporządzenie o rehabilitacji przestępców z 1978 roku.
7. Stosunki rasowe
W Irlandii Północnej obowiązują rozporządzenia podobne w charakterze do ustawy z 1976 roku. Dotyczą one publikacji, które mogą wywoływać wrogość z powodu odmiennych przekonań religijnych, koloru skóry, rasy, narodowości lub pochodzenia etnicznego. Rozporządzenia te zawarte są w Ustawie o Zapobieganiu Nienawiści (Irlandia Północna)z 1970 roku.
Dodatkowe porady prawne
Jeśli masz wątpliwości, konsultuj się z BBC w Belfaście i Działem Prawnym w Londynie, które z kolei skontaktują cię z prawnikami w Irlandii Północnej.
68
69
29
PRAWO: SZKOCJA
1. System prawny Szkocji jest inny niż system Anglii i Walii. Programy, które ten fakt ignorują, niszczą dobrą opinię o BBC u odbiorców szkockich oraz stwarzają ryzyko, że autorzy programów będą ukarani przez szkockie sądy.
2. Obraza Sądu
Obraza sądu jest traktowana w Szkocji bardzo surowo. Dotyczy to programów zrealizowanych i emitowanych w Szkocji, a także odbieranych w Szkocji, choć produkowanych poza jej granicami.
� Nie wolno informować o żadnej sprawie sądowej w sposób, który może wpłynąć na jej przebieg.
� Publikacja zdjęć oskarżonego jest niedozwolona, a ogłaszanie jakichkolwiek informacji o sprawie przed jej rozpoczęciem jest ryzykowne.
� Nawet jeśli informacje zostały podane przez policję, ich publikacja może czasem narazić dziennikarza na karę.
� Osoby winne naruszenia tych zasad, są surowo karane. -
' s!
3. Sądy dla nieletnich "
W Szkocji nie istnieją sądy dla nieletnich.
� Istnieją nieformalne procedury zwane przesłuchaniami nieletnich. Ich celem nie jest karanie lecz wychowywanie.
� Nie wolno, nawet pośrednio, ujawniać tożsamości dzieci biorących udział w procesie sądowym.
� Prawo Szkocji znacznie bardziej niż prawo angielskie chroni nieletnich.
Dodatkowe porady prawne
Istnieje także wiele innych różnic w systemach prawnych. Jeśli masz wątpliwości, korzystaj z porad Działu Prawnego w Londynie, który w razie potrzeby skontaktuje cię z prawnikami BBC w Szkocji.
70
MATERIAŁY ARCHIWALNE
Materiały archiwalne pomagają przypomnieć konkretne zdarzenia lub osoby. Mogą także służyć jako materiał ilustracyjny do aktualnych relacji, jeśli nie mamy zdjęć z dzisiejszego dnia.
� Archiwalne zdjęcia ani dźwięk nie mogą być wykorzystane w sposób, który mógłby błędnie sugerować czas ich nagrania.
� Jeśli takie ryzyko istnieje, należy poinformować widzów, że mają do czynienia z materiałem archiwalnym - słownie lub za pomocą napisu.
Różne mogą być powody oznaczania materiału.
� Relacja o tym,że firma Concorde osiąga zyski może być zilustrowana archiwalnymi zdjęciami lecącego samolotu Concorde bez zaznaczania, że są to zdjęcia archiwalne.
� Jeżeli jednak tego ranka w kole samolotu Concorde pękła
� opona, archiwalne zdjęcia lecącego samolotu muszą być � wyraźnie oznaczone jako takie.
� Czasami film archiwalny trzeba oznaczyć pełną datą, a czasem wystarczy tylko miesiąc, rok, lub po prostu określenie "w zeszłym tygodniu".
� Uważaj na zdjęcia archiwalne konkretnych wydarzeń, którymi Ilustrujesz wypadki bieżące. Materiał dotyczący, na przykład zamieszek lub klęski głodu musi mieć zawsze wyraźnie oznaczoną datę i miejsce.
� Zdjęcia archiwalne dezaktualizują się. Pokazywanie śniegu w lipcu lub Big Bena okrytego brezentem, który dawno zdjęto, nie przysparza BBC wiarygodności. Największym niebezpieczeństwem używania przestarzałych materiałów jestto, że możemy obrazić lub postawić w niezręcznej sytuacji osoby, które przypadkiem zostały uwiecznione: może się zdarzyć, że kilka razy pokażemy tego samego mężczyznę poddawanego testowi na zawartość alkoholu we krwi. Gorzej, jeśli
30
71
osoba na zdjęciach już nie żyje, gdyż materiał ten sprawia cierpienie jej rodzinie.
Ważne jest, by sprawdzić, czy informacja w archiwum nie zdezaktualizowała się do końca i czy osoba, której opinię nagraliśmy, wciąż ten pogląd wyznaje. Producenci oryginalnego materiału powinni zagwarantować, że wszelkie szczególne warunki określające wykorzystanie materiału są zapisane w odpowiednich aktach.
Wreszcie...
Zastanów się, czy materiał archiwalny rzeczywiście jest potrzebny. Często bowiem telewizyjne zdjęcia archiwalne nie wnoszą nic poza ruchomymi obrazami.
Za wszelką cenę nie dopuść do tego, by widz został wprowadzony w błąd.
Jeżeli wykorzystujesz materiał archiwalny i wahasz się czy go oznaczać, czy nie, zastosuj tę zasadę: Jeśli masz wątpliwości, zrób to.
MATERIAŁY OD OSÓB
l ORGANIZACJI NIE ZWIĄZANYCH
________Z RADIEM l TELEWIZJĄ
BBC otrzymuje czasem materiały od osób i organizacji spoza radia i telewizji. Mogą one być bardzo cenne, ale bywają też bezwartościowe.
� Niektóre z tych materiałów, takie jak na przykład amatorska relacja video z trzęsienia ziemi, należy potraktować tak, jak wszystkie materiały dziennikarskie.
� Jednakże, ponieważ została ona zrealizowana przez osobę bez doświadczenia dziennikarskiego, należy przejrzeć materiał pod kątem tego, czy nie jest zbyt drastyczny.
1. Materiały pochodzące od grup nielegalnych lub dotyczące nielegalnych działań wymagają szczególnie uważnego przejrzenia.
� Nie powinny być wykorzystane tylko ze względu na walor nowości.
� Aby można było taki materiał nadać, powinien on zawierać informacje, które opinia publiczna na pewno powinna poznać.
� Zwykle materiał taki powinien być integralną częścią większej całości - programu wyważonego i zawierającego głęboką analizę. Nie wolno pokazywać takiego materiału bez odpowiedniego kontekstu i wyjaśnienia.
� Nie wolno w zamian za takie materiały podejmować żadnych zobowiązań, ani za nie płacić. Jeśli jest to możliwe, należy także poinformować autorów, że BBC może być zmuszona przekazać materiał w ręce policji wraz z informacją, w jaki sposób weszła w jego posiadanie.
31
72
73
Zawsze kiedy wykorzystujemy taki materiał, musimy w jakiś '% sposób poinformować o jego pochodzeniu. Zawsze, jeśli mate-\^ riał pochodzi z wątpliwego źródła, a czasem także w innych
sytuacjach, właściwe jest odróżnienie go od innych elementów
programu, na przykład czarną ramką.
�oso bc
74
______WYSTĄPIENIA MINISTRÓW
Istnieją dwia typy wystąpień członków rządu. Pierwsze dotyczą ustaw i działalności administracji zaakceptowanych przez Parlament, co do których nie ma kontrowersji.
� BBC nadaje te wystąpienia w ramach swoich normalnych programów.
� Opozycja nie korzysta z prawa do odpowiedzi. n
� Obecnie rzadko nadaje się takie wystąpienia.
Druga grupa występuje w sytuacji, kiedy premier lub jeden z czołowych ministrów wyznaczony przez premiera chce przekazać społeczeństwu informację lub wyjaśnić jakieś zdarzenie pierwszorzędnej wagi państwowej lub międzynarodowej, albo też zaapelować o współpracę społeczeństwa.
� Oficjalna opozycja ma prawo do odpowiedzi, jednak nie ma obowiązku z niego skorzystać.
� Jeśli opozycja skorzysta z tego prawa, należy następnie wyemitować dyskusję jej przedstawicieli z członkami rządu.
� W Aide Memoire dotyczącym wystąpień ministrów stwierdza się, że "należy stworzyć możliwość uczestnictwa w takiej dyskusji reprezentantowi każdej partii dysponującej poparciem wyborców nie niższym niż poparcie, jakie miała Partia Liberalna w dniu wydania Aide Memoire, (tj. w lutym 1969). Wskazówkę tę należy interpretować w kontekście aktualnej sytuacji politycznej.
32
'.U
-q
*�
75
oo
^^MNIEJSZOŚCI NARODOWE
Stanowią one drażliwy problem. Przede wszystkim, jeśli nie jest to konieczne, powinno się unikać w programach nawiązania do rasy lub pochodzenia rasowego.
� Podobnie jak członkowie innych grup społecznych, przedstawiciele społeczności etnicznych powinni być traktowani jak jednostki ludzkie, bez względu na kolor skóry lub rasę.
Jeśli opis
r\i luuz-rMC, uci. vv^.ynjuu na r\vjiui or\ui y iuu iao�j.
WCOM upis pochodzenia jest niezbędny, lepiej używać takich określeń jak "z Bangladeszu", "Hindus", "Turek", "Pakistań-czyk".
� Musimy pamiętać, że mieszkający w Wielkiej Brytanii członkowie mniejszości etnicznych są w przeważającej
, części Brytyjczykami. Tylko nieliczni są emigrantami. Wielu z tych ludzi nie ma żadnej innej ojczyzny. Programy BBC nie powinny więc sugerować, że jest inaczej.
� Ludzie ci są aktywni w wielu dziedzinach życia społecznego i powinni być współmiernie do tego ukazywani w programie. Bardzo ważny jest dobór słownictwa. Wyrażenia obciążone ładunkiem emocjonalnym mogą sugerować akceptację lub odrzucenie.
W odniesieniu do Azjatów używane jest czasami określenie "czarny". Często jednak jest to niepoprawne. Brytyjscy Azjaci mają na ten temat różne opinie. W programach BBC powinno się używać określenia "czarni i Azjaci" albo, w niektórych sytuacjach, "Azjaci i czarni".
Mówiąc o ludziach pochodzenia afro-karaibskiego, lepiej jest używać przymiotnika "black people" niż "blacks". W ten sposób unika się posądzenia o niegrzeczność lub niechęć.
Czarni często bywają określani krzywdzącymi epitetami na przykład "młodzi lekkomyślni włóczędzy" lub "na bakier z prawem".
� W programach nie wolno prezentować tego rodzaju nieprzemyślanych wizerunków.
� Autorzy programów muszą być wyczuleni na to, w jaki sposób osoby przez nich zaproszone formułują myśli, na zawartość scenariusza oraz na sposób, w jaki sami zadają pytania podczas wywiadów.
Mimo, iż w programach nie są w stanie wyeliminować nierówności społecznych, należy bardzo uważać, by nie zaniedbywać prezentowania Azjatów i Murzynów, którzy pełnią ważne funkcje publiczne. Podobnie jak w przypadku innych grup etnicznych, tak i w tych jest bardzo wielu lekarzy, nauczycieli, kierowców autobusów i prawników, których należy ukazywać po prostu jako osoby wykonujące te zawody.
76
iaur
...� n ('�,*��
77
34
NAZWISKA W SĄDACH
Tradycja nieumieszczania w relacjach z sądów zwrotów grzecznościowych zanika i obecnie w doniesieniach BBC z sądów użycie samych nazwisk oskarżonych jest bardzo rzadkie.
� Mówiąc o oskarżonym po raz pierwszy można użyć imienia i nazwiska bez zwrotu grzecznościowego, np. "Joe Bloggs pojawił się w sądzie..."
� Można także powiedzieć "Pan Joe Bloggs..."
� W kolejnych zdaniach tej samej informacji należy już używać zwrotu "Pan Bloggs".
� To samo dotyczy zwrotów "Pani", "Panna".
Ważne jest zachowanie konsekwencji: w programach BBC często używane są zwroty grzecznościowe, więc opuszczanie ich może być odbierane jako sugestia, że dana osoba jest winna. Nawet jeśli oskarżenie jest bardzo poważne, zasada ta musi być stosowana.
Można zrezygnować z tytułu grzecznościowego kiedy mówimy o wyroku, na przykład "Bloggsowi zasądzono grzywnę...", jednak musi on być ponownie użyty w relacjach z postępowania apelacyjnego.
78
SZCZEGÓLNE ZAGROŻENIA NARODO-__________WE l WALKI ZBROJNE
W takich sytuacjach wolność dziennikarzy może być ograniczona ze względu na bezpieczeństwo państwowe. Sprawy, z którymi może się wiązać zagrożenie lub utrata życia ludzkiego winny być traktowane z jak największym wyczuleniem
na nastroje społeczne.
i
� Jednocześnie odbiorcy mają prawo oczekiwać wiarygodnej informacji i wyważonych opinii.
� Dobre dziennikarstwo opiera się na wykorzystaniu wszystkich dostępnych faktów.
� W tej sytuacji obowiązuje zasada bezstronności. Wszystkie poglądy powinny być prezentowane w należytych proporcjach. ...', ...!," ^
35
-�v"'n;sr-0sv
�A Aifó<:-
w
;p;v
79
36
PARTIE NACJONALISTYCZNE
1. W programach dotyczących problematyki politycznej BBC musi poświęcać odpowiednio dużo miejsca poparciu, jakim w Szkocji cieszy się Szkocka Partia Narodowa i Plaid Cymru w Walii.
� Nie wystarczy zostawić tego tematu radiu i telewizji Szkocji i Walii.
� Musi on pojawiać się w regularnych programach ogólnokrajowych: w Szkocji i Walii programy te dostarczają 70% telewizyjnych programów informacyjnych i publicystycznych.
Należy zwrócić uwagę na pewne szczególne zagadnienia:
� Partie czasem kwestionują twierdzenie, że mają charakter "nacjonalistyczny". Jest to rzecz ocenna.
� Obie są niewątpliwie partiami "narodowymi".
� Można używać zwrotów "nacjonaliści szkoccy" i "nacjonaliści walijscy".
� Nie wolno jednak mówić "Szkocka Partia Nacjonalistyczna".
� Członkowie Plaid Cymru są bardzo wyczuleni, i słusznie, na wszelkie sugestie, w których przypisuje się tej partii stosowanie przemocy, na przykład w związku z problemem angielskich domów letniskowych w Walii. Dlatego trzeba wystrzegać się tego typu uwag.
2. Badania opinii publicznej przeprowadzane w całym Zjednoczonym Królestwie na reprezentatywnej tysiącosobowej próbie ludności nie mogą prawdziwie odzwierciedlać poparcia, jakim partie te cieszą się w swoich regionach.
� Ponieważ w Anglii, gdzie mieszka zdecydowanie najwięcej wyborców, ludzie nie głosują na te partie, nie ma sensu określać procentowego poparcia dla tych partii w skali całej Wielkiej Brytanii. Niski procent poparcia w skali całego kraju
80
nie odzwierciedla faktu, że w Szkocji i Walii poparcie to jest dużo wyższe.
W relacjach z badań prowadzonych w całej Wielkiej Brytanii pomiń wyniki dotyczące partii nacjonalistycznych, albo podaj je w kategorii "inne". Nje ekstrapoluj wyników z badań ogólnobrytyjskich by uzyskać pogląd na poparcie tych partii w Szkoc,,, Wal,,. Wynik będzie nierzetelny.
jeśli chodzi o Szkocję i Walię, należy uzyskać wyniki rzetelnych badań na temat tych regionów, a jesl, trzeba - zlecić ich przeprowadzenie.
81
3 /DZIENNIKARZEWIADOMOŚCI
W INNYCH PROGRAMACH l POZA BBC
Reporterzy, prezenterzy i inne osoby regularnie współpracujące z programami informacyjnymi nie mogą narażać swojej niezależności lub wiarygodności. Ryzyko takie występuje gdy:
�*
� osoby te odgrywają same sibie w swojej profesjonalnej roli
w programach fabularnych;
� publicznie wyrażają opinię na sporne tematy;
� piszą książki, artykuły lub listy do prasy na temat programów lub spraw publicznych; ,-,,
� promują produkty lub organizacje.
Charakter i rozmiar ryzyka zależy oczywiście od konkretnej sytuacji. Zawsze należy zwrócić się do odpowiedniego redaktora programu. Jeśli chodzi o programy informacyjne i publicystyczne, dziennikarze powinni konsultować się z odpowiednimi Redaktorami Naczelnymi.
Kontakty z prasą związane z programami powinny się odbywać za pośrednictwem odpowiednich wyspecjalizowanych działów BBC. Bardziej szczegółowe wskazówki zawarte są w broszurze "Prywatne zachowania dziennikarzy a konflikt interesów", którą można otrzymać w BBC.
IRLANDIA PÓŁNOCNA ZAGADNIENIA OGÓLNE
1. Specyficzna sytuacja Irlandii Północnej wymaga odrębnych uregulowań. Konsekwencje błędnych decyzji mogą być bowiem bardzo poważne, a motywy - bardzo uważnie analizowane. Rady zawarte w tym rozdziale odzwierciedlają dążenie BBC do zapewnienia jak najskuteczniejszej ochrony ludziom pracującym dla Korporacji w trudnych warunkach Irlandii Północnej.
� Jeśli zawartość programów może wpływać na sytuację w Irlandii Północnej, dziennikarze pracujący poza tym rejonem powinni na każdym etapie pracy zasięgać rady pracowników BBC w Irlandii Północnej.
� Nie oznacza to jednak, że odpowiedzialność za program spada na BBC w Irlandii Północnej albo jest podzielona -odpowiedzialny za program pozostaje dział BBC, w którym on powstał.
� W październiku 1988 roku Minister Spraw Wewnętrznych wydał zarządzenie nakładające restrykcje prawne na sposób informowania o Irlandii Północnej (szczegółowo wyjaśnione � w następnych rozdziałach), wynika z tego tym większa potrzeba zgłaszania zwierzchnikom i szczególnego rozpatrywania zagadnień dotyczących Irlandii Północnej. Autorzy programów powinni pamiętać, że życie w Irlandii Północnej to nie tylko przemoc i walka polityczna. Programy informacyjne powinny przedstawiać wszystkie dziedziny życia społecznego.
2. Dziennikarstwo informacyjne.
Wszystkie bieżące problemy powstające podczas realizacji programów informacyjnych powinny być zgłaszane przede wszystkim do Kierownika Działu Informacji i Publicystyki, jego odpowiednika w Irlandii Północnej lub, jeśli jest nieobecny, do jego zastępcy. W sprawach szczególnie ważnych lub pilnych,
;38
83
82
Kierownik Działu Informacji i Publicystyki Irlandii Północnej wraz z Redaktorem Naczelnym Programów Informacyjnych i Publicystycznych Radia lub Telewizji, powinien zgłosić się do Dyrektora Programów Informacyjnych i Publicystycznych i poinformować Dyrektora Polityki Programowej.
3. Inne programy
Wszystkie propozycje programów dotyczących problemów irlandzkich ogólnie lub Irlandii Północnej w szczególności, powinny być przedstawiane członkowi kierownictwa BBC odpowiedzialnemu za Irlandię Północną, który w razie potrzeby skontaktuje się z Dyrektorem Polityki Programowej. Jeśli jest nieobecny, zgłoś się do Dyrektora Radia lub Dyrektora Telewizji! Irlandii Północnej.
� Dotyczy to propozycji programów publicystycznych. Redaktorzy Naczelni Programów Informacyjnych i Publicystycznych Radia i Telewizji także winni być o nich poinformowani.
� Jeżeli w tym trybie propozycja nie zostanie zaakceptowana, należy poinformować o tym Dyrektora Polityki Programowej i przekazać sprawę Zastępcy Dyrektora Generalnego.
� Kontaktowanie się z BBC w Irlandii Północnej w innych sprawach, na przykład w celu rezerwacji urządzeń technicznych, nie wymaga zgłaszania zwierzchnikowi.
� Bardzo ważne jest, by BBC w Belfaście była informowana o postępie prac nad programami a zwłaszcza o nie uniknionych zmianach w ich koncepcji.
� Nie tylko treść programu może stanowić problematyczną kwestię. Problemem mogą być też, na przykład terminy produkcji lub emisji, które także trzeba konsultować. To, co poza Irlandią Północną wydaje się nieistotne, tam może okazać się bardzo ważne.
Wydawcy "Radio Times'a", "Listener'a" i "London Calling" są odpowiedzialni za to, by materiały ukazujące się w tych publikacjach były zgodne z polityką BBC. Ponadto, działy odpowiedzialne za public relations są odpowiedzialni za właściwą formę reklamy, promocji i prezentacji materiałów.
;39
84
IRLANDIA PÓŁNOCNA: PRZEWODNIK PO PROBLEMATYCE
1. W skład Zjedoczonego Królestwa wchodzi Wielka Brytania i Irlandia Północna. Jedynie "Irlandia Północna" jest terminem poprawnym. Jednak nazwa "Ulster" (oznaczająca dziewięć irlandzkich hrabstw, z których sześć należy do Irlandii Północnej) jest tak powszechna, że w zasadzie można jej używać jako synonimu "Irlandii Północnej", przydatnego zwłaszcza w formie przymiotnikowej.
� Irlandia Północna jest "prowincją" Zjednoczonego Królestwa, , a nie "krajem" dlatego dopuszczalne jest używanie określe-i, nią "Prowincja".
� Czasem określa się Irlandię Północnąjako "Sześć Hrabstw". Zwrot ten nie ma żadnego uzasadnienia prawnego ani konstytucyjnego natomiast wyraża pogląd polityczny. Dlatego nie powinniśmy go używać.
ł Według prawa, mieszkańcy Irlandii Północnej sąobywatela-
� mi brytyjskimi, choćby nawet niektórzy to kwestionowali. Płacą brytyjskie podatki, więc jeśli mówimy w programie ile kosztuje "brytyjskich podatników", dotyczy to także mieszkańców "Prowincji".
� Prawidłowa nazwa południowej części wyspy brzmi "Republika Irlandii" jednak można także stosować zwrot "Republika Irlandzka".
� Niektórzy nazywają tę część "Wolne Państwo Irlandzkie" lub "Eire". Pierwsze określenie jest niepoprawne, drugie zaś -pochodzenia celtyckiego - jest nieodpowiednie. Nie powinniśmy więc ich używać.
� Nie używaj też zwrotu "Dwadzieścia Sześć Hrabstw" w odniesieniu do Republiki Irlandzkiej ani "Trzydzieści Dwa Hrabstwa" - do całej Irlandii. Mają one bowiem wydźwięk polityczny.
85
� Wielka Brytania nie jest metropolią dla Irlandii. Stwierdzenie takie jest obraźliwe dla wszystkich lojalistów i nacjonalistów, dla północy i południa.
2. Wojsko. Kiedy mówimy o oddziałach w Irlandii Północnej, używamy słów "wojsko" i "żołnierze", a nie "Armia Brytyjska" czy "brytyjscy żołnierze". Jeżeli natomiast w tej samej informacji pojawia się też Armia Irlandii i musimy je jakoś rozróżnić, możemy w tym celu użyć słowa "brytyjski".
3. UDR. Pułk Obrony Ulsteru (the Ulster Defence Regiment) jest największą jednostką wojska Irlandii Północnej. Jest to armia zawodowa. Niektórzy żołnierze są w niej zatrudnieni na pełnym etacie, inni w niepełnym wymiarze czasu pracy. Ci ostatni przeważnie mieszkają i pracują w cywilnym społeczeństwie, przez co są bardziej narażeni na konflikty. Powinniśmy unikać określania ich jako "ludzie UDR", gdyż może to za bardzo kojarzyć się z "ludzie UDA" (patrz poniżej). Powinniśmy mówić o nich "żołnierze UDR".
4. IRA. Irlandzka Armia Republikańska (the Irish Republican Army) jest nielegalna po obu stronach granicy oraz w Wielkiej Brytanii. Czasem nazywana "IRA Tymczasowa", dla odróżnienia od nieistniejącej obecnie Oficjalnej IRA (Official IRA). Dopuszczalne jest określenie "Tymczasowi". Nigdy jednak nie stosuj terminu "Provos", "PIRA" ani innych skrótów. W stosunku do terrorystów nie wolno stosować zdrobnień ani kolokwializmów.
5. UDA. Stowarzyszenie Obrony Ulsteru (the Ulster Defence Association). Ta lojalistyczna organizacja paramilitarna nie jest nielegalna, jednak niektórzy jej członkowie byli skazywani za działalność terrorystyczną. Jest to jedna z organizacji objętych restrykcjami Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
6. UVF. Siły Ochotnicze Ulsteru (the Ulster Volunteer Force). Ich członkowie wyznają poglądy lojalistyczne. Organizacja ta stosuje metody przemocy i w Irlandii Północnej jest nielegalna. Także objęta restrykcjami Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
86
7. SDLP. Jest to czołowa partia nacjonalistyczna Irlandii Północnej. Jej nazwa brzmi "Socjaldemokratyczna Partia Pracy" (Social Democratic & Labour Party) a nie "Social & Democratic Labour Party". Lepiej jest nie nazywać jej "katolicka SDLP" tak jak mówiąc o partiach unionistycznych nie używamy określenia "protestancki".
8. Stormont. Stormont jest nazwą miejsca, w którym stoi Parlament. Tam właśnie zbierała się, obecnie nieistniejąca, Izba Gmin Irlandii Północnej. Istnieje także zamek Stormont, siedziba rządzącego Prowincją Sekretarza Stanu i Ministrów. Dlatego "Stormont" jest czasem używane w znaczeniu rządu lub przedstawicielstwa rządu Zjednoczonego Królestwa w Irlandii Północnej.
9. Terroryści
Członkowie nielegalnych organizacji, którzy podkładają bomby i strzelają do cywili, są niewątpliwie terrorystami. Jeśli z jakichś względów nie można ich tak określić, używaj innych słów, np. ludzie z IRA, ludzie z UVF, zabójcy, zamachowcy, mordercy, itd. Grupy paramilitarne często przyjmują struktury i tytuły wojskowe np. "Brygada Derry" z IRA czy "Kwatermistrz" z UFF. Nie ma powodu unikać tych nazw, jeśli opisują one strukturę organizacji lub rolę jednostki w tej strukturze. Trzeba jednak bardzo uważać z określeniami, które mogąfałszować obraz: np. nie mów "ochotnicy IRA", nie wiadomo przecież jakie były ich motywy przystąpienia do organizacji.
10. Odpowiedzialność
Unikaj zwrotu "przyjmują na siebie odpowiedzialność" (claim responsibility), mów raczej "uznają swoją odpowiedzialność" albo "przyznająsię do odpowiedzialności". Najlepiej jednak powiedzieć "UVF mówi, że to zrobiła" albo "IRA przyznała, że jej członkowie zbombardowali...".
11. Ofiary
Wszyscy ludzie, którzy są zabici lub ranni w momencie, gdy nre popełniają żadnego przestępstwa, są określani jako "niewinni".
87
Jeśli mówimy o kimś "niewinna ofiara" sugeruje to, że inne są "winne".
Najlepiej jednak unikać tych określeń, wystarczy po prostu opisać okoliczności zdarzenia.
Śmierć człowieka nie powinna być określana jako "incydent". Należy używać słów "zabójstwo", "morderstwo", "strzelanina" lub "bombardowanie".
Uważaj też na takie zwroty jak "kule nie zdołały trafić do celu" (the bullets failed to hit their target). Może to być odebrane jako wyraz żalu, że tak się stało.
12. Londonderry/Derry
Pierwsza nazwa brzmiała Derry, lecz wiele wieków temu została zmieniona. Jednak większość nacjonalistów wciąż używa określenia Derry, podobnie jak wielu ludzi różnych przekonań i poglądów, którzy tam mieszkają. Oficjalna nazwa brzmi Londonderry, więc wielu lojalistów skrupulatnie jej używa. Dlatego nazwa ta jest dla nas tak kłopotliwa. Najlepszym wyjściem jest pierwszy raz użyć słowa "Londonderry" a dopiero w powtórzeniach posłużyć się bardziej potocznym "Derry".
Czasem pomocny może być sam kontekst: poprawne jest mówienie o "protestanckim Londonderry", zaś "katolickie" lepiej współbrzmi z "Derry". Niepoprawne jest określenie "brygada IRA z Londonderry".
Jednakże, nie używa się zwrotu "Biskup Londonderry". Rzym-sko-katolicki biskup tego miasta jest określany jako "Biskup Derry". Natomiast biskup Kościoła Irlandii oficjalnie nazywany jest "biskupem Derry i Raphoe".
Jeśli masz jakikolwiek problem lub wątpliwość, zadzwoń do BBC w Belfaście.
IRLANDIA PÓŁNOCNA: ZARZĄDZENIE 4U MINISTRA SPRAW WEWNĘTRZNYCH ___________Z PAŹDZIERNIKA 1988
Dotyczy ono wielu rodzajów programów. � *
Jego celem jest niedopuszczanie, by terroryści lub ich rzecznicy albo osoby ich popierające pojawiały się na antenie BBC w programach stacji komercyjnych. Zabrania ono bezpośredniego wyrażania poparcia dla pewnych organizacji paramilitarnych lub politycznych. Są to następujące organizacje: Tymczasowa i Oficjalna IRA, INLA, UVF, Sinn Fein, Sinn Fein Republikańska, UDA, Cumann na mBann (Ruch Kobiet), Fianna Eireann (Ruch Młodzieży), Saor Eire (Wolna Irlandia), Bojownicy o Wolność Ulsteru (UFF) oraz Komando Czerwonej Ręki (Red Hand Com-mando). Zarządzenie to dotyczy dwóch kategorii osób:
� tych, które reprezentują lub twierdzą, że reprezentują wyżej wymienione organizacje; i
� tych, które wyrażają poparcie dla którejś z tych organizacji.
Nikt, kto reprezentuje jedną z tych organizacji, nie może w tej roli wziąć udziału w programie, nawet, gdyby miał zabrać głos na temat nie związany z terroryzmem.
� Osoby, które czasem reprezentują którąś z tych organizacji, mogą zabierać głos z innych pozycji, np. radny samorządu lokalnego może reprezentować samorząd lub jedną z jego komisji.
� Nikt, kto popiera jedną z tych organizacji, nie może wyrażać tego poparcia na antenie BBC, o ile nie dzieje się to w Parlamencie w Westminsterze albo poparcie to wyraża osoba zaangażowana w kampanię wyborczą na terenie Zjednoczonego Królestwa.
89
� Jeśli na przykład senator Stanów Zjednoczonych wyrażałby poparcie dla Sinn Fein w Senacie lub w innym miejscu na terenie Stanów Zjednoczonych, nagranie z jego głosem nie mogłoby być użyte w programie BBC.
� To samo dotyczy brytyjskiego Członka Parlamentu przemawiającego poza Izbą Gmin.
� Dotyczy to także pozostałych członków społeczeństwa.
Słowa każdego, włącznie z członkami organizacji, mogą być przekazywane w formie cytatów.
� Mówcę, można pokazać na wizji, jednak jego słowa musi wypowiadać reporter, prezenter, albo muszą być one umieszczone w napisach.
� Telewizja może pokazać na przykład demonstrantów z UDA wymachujących flagami z napisami popierającymi tę organizację.
� Jednak jeśli podczas demonstracji skandowane są okrzyki poparcia, należy je wyciszyć.
Inne aspekty:
� Autorzy programów muszą pamiętać, że nagrania z Parlamentu Europejskiego i z sądów również podlegają przytoczonym przepisom.
� Jak w pozostałych przypadkach, wydarzenia w Parlamencie Europejskim i w sądach mogą być przekazywane w relacji osoby trzeciej.
� Materiały archiwalne także podlegają przepisom.
� Rekonstrukcje zdarzeń z udziałem aktorów oraz wykorzystujące fragmenty utworów fabularnych, a także irlandzkie pieśni patriotyczne wykonywane podczas autentycznych koncertów nie podlegają powyższym ograniczeniom.
� W programach na żywo, szczególnie z telefonicznym udziałem słuchaczy lub widzów, trzeba zawsze być przygotowa-
nym na to, by przerwać każdej osobie, która próbuje wyrazić poparcie dla jednej z wyżej wymienionych organizacji.
� Nie zakazuje się uogólnionych komentarzy, nawet z wyrazami poparcia dla terroryzmu w Irlandii czy irlandzkiego repub-likanizmu.
Jeżeli program lub jeden z jego elementów zostaje istotnie zmieniony zgodnie z treścią Zarządzenia, dobrze jest poinformować o tym odbiorców. Należy to zrobić w sposób jak najbardziej dokładny i precyzyjny.
Nawet jeżeli treść programu nie koliduje z Zarządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych, trzeba trzymać się zwykłej procedury informowania przełożonych.
90
."1VnVYSV< b.i-'i-, � ! '�'
91
41
IRLANDIA PÓŁNOCNA: SZCZEGÓLNE ASPEKTY PRAWNE
Ustawa o prawie karnym (Irlandia Północna) z 1967 roku oraz Ustawa o zapobieganiu terroryzmowi znacznie rozszerzają obowiązki obywateli dotyczące dostarczania informacji i wstrzymywania się od kontaktów z terrorystami lub przestępcami w Irlandii Północnej.
� Dziennikarze nie są zwolnieni z tego obowiązku.
� Ustawa o Irlandii Północnej może silnie wpływać na pracę autorów programów.
� Zanim redaktorzy programów dotyczących Irlandii Północnej zdecydują się wkroczyć na swoiste prawne pole minowe, powinni zasięgać rad w Dziale Prawnym.
J ZGONY l RELACjlTzPOGRZEBÓW
Istnieją ustalone procedury, realizowane pod kierunkiem odpowiedniego działu reagowania na antenie na niespodziewaną śmierć członków Rodziny Królewskiej, niektórych przywódców politycznych Wielkiej Brytanii oraz głów państw i rządów. Personel radia i telewizji musi w takim przypadku kontaktować się z redaktorem dyżurnym. Dotyczy to też regionalnych
redakcji dzienników.
42
92
93
43
MATERIAŁY OBSCENICZNE
l PRZEKLEŃSTWA____________
Przekleństwa rażą odbiorców. Nie istneją w tej kwestii żadne uniwersalne zasady, jednak decydując się na użycie ich w pro-gramie należy rozważyć następujące aspekty:
� rodzaj programu i kontekst, w jakim użyte są te słowa i obrazy;
� sieć i porę dnia;
� temat; program o AIDS z konieczności musi czasem zawierać materiał, który może być rażący dla dużej części społeczeństwa.
W kwestiach wątpliwych trzeba zwracać się do redaktorów naczelnych lub kierowników działów. Jest to absolutnie obowiązkowe, gdy w grę wchodzą słowa najbardziej wulgarne. Problemy te są bardziej szczegółowo omówione w broszurze "Kwestie smaku i obyczaje w programach BBC".
94
OBRAZA l OBURZENIE
44
BBC zawsze dąży do bezstronności. Jednak relacjonując wszystkie istotne opinie i wydarzenia, na przykład w Irlandii Północnej lub Afryce Południowej, dziennikarze mogą czasem uznać za niezbędne przekazanie rozmowy lub opinii osób, których poglądy mogą razić wielu ludzi, a czasem nawet ich oburzać.
� W takich sytuacjach dziennikarze i ich przełożeni powinni, po konsultacji z odpowiednimi jednostkami, kierować się przekonaniem, że dany materiał służy interesowi publicznemu.
� Można, a czasem nawet trzeba ponieść ryzyko obrazy, jeśli publikacja materiału może przyczynić się do lepszego społecznego zrozumienia wydarzeń i problemów.
� Materiały takie winny być przygotowane ze szczególnym
uwzględnieniem nastrojów społecznych. Pytania nie powinny być zadawane w sposób stronniczy czy napastliwy.
� Powinny wyraźnie i jednoznacznie odzwierciedlać przekonania i zastrzeżenia osób, które dana postawa lub czyny rażą lub oburzają.
� Dziennikarz powinien poddać odpowiedzi na swoje pytania analizie i w razie konieczności nie pozostawić ich bez komentarza.
Niektóre wydarzenia znacznie podnoszą poziom emocji społecznych, przez co opinia publiczna z większą trudnością akceptuje bezstronny program na ich temat, choćby w innej sytuacji mógłby on być odebrany jako doskonale wyjaśniający problemy. Mimo wszystko, programy dotyczące trudnych tematów mogą być potrzebne i na czasie i dlatego dziennikarze nie powinni ich unikać. Należy tylko dobrze zastanowić się nad ich tonem i porą emisji.
95
45
LUDZIE STARSI
�l
Ludzie, którzy wycofali się już z życia zawodowego, często czują się odsunięci na margines społeczeństwa. W Zjednoczonym Królestwie żyje prawie 12 milionów osób w wieku ponad 60 lat. Ludzie ci są często bardzo aktywni w wielu dziedzinach. Ich liczba wzrasta zarówno w kategoriach bezwzględnych jak i w proporcji do ogólnej liczby ludności i dzięki temu zyskują oni na znaczeniu.
� Błędem dziennikarskim jest prezentowanie ludzi starszych jedynie jako "słabych" lub "mieszkańców domów starców".
� W programach powinno się pokazywać zarówno sytuację ogólną jak i losy poszczególnych osób.
� Ludzi starszych nie powinno się określać za pomocą takich, nacechowanych niechęcią określeń jak "starzy", "mieszkańcy domów starców" albo "starzy i niezbyt sprawni umysłowo".
i ^fiyiw uui owi ., finsb 8iól)L'.'i&5u
voqbo
drno^ sed rtb
_____BADANIA OPINII PUBLICZNEJ
1. Badania opinii publicznej dobrze odzwierciedlają postawy i trendy. Dostarczają one ogólnego obrazu postaw społeczeństwa i należy to uwzględnić przy posługiwaniu się ich wynikami. Istnieje wiele rodzajów badań opinii.
� Badania tradycyjne - są to bezpośrednie wywiady przeprowadzane w skali całego kraju. Każdy wywiad przeprowadza się na próbie liczącej 1000-2000 osób.
� Badania telefoniczne - są korzystne z tego względu, że pozwalają uniknąć problemów związanych z odległością czy koncentracji badania na jednym terenie. Trzeba jednak brać pod uwagę fakt, że mogą wziąć w nich udział tylko posiadacze telefonów.
� Badania panelowe wykorzystujące grupy stałych respondentów - rodzą ryzyko, że respondenci, uczestnicząc w wielu kolejnych badaniach z czasem przestają odpowiadać jak przeciętni obywatele.
� Wtórna analiza wyników badań - łączy rezultaty kilku podobnych badań. Aktualizuje się je wraz z napływem nowych danych. Jeśli jest prawidłowo wykonane, jego wiarygodność jest równie wysoka jak innych typów badań. � Badanie kroczące - łączy wyniki badań przeprowadzanych na małych próbach w ciągu kilku kolejnych dni. Na przykład próba tysiąćosobowa powstaje z badań wykonywanych w ciągu pięciu dni na próbach dwustuosobowych. Rezultat powinien być publikowany dopiero po pięciu dniach. Wszelkie badania mogą być mylące. Każde badanie ma margines błędu w granicach plus - minus 3%. Wobec tego wynik wskazujący czyjąś 6% przewagę może w istocie dotyczyć sytuacji równowagi i remisu. Błąd może przekroczyć 3%, a czasem nawet może być dużo wyższy. Każde pojedyncze badanie, które sugeruje gwałtowną zmianę w postawach, powinno być traktowane sceptycznie. Zwracaj baczną uwagę na ilość odpowiedzi "nie wiem". Zwykle w badaniach, w których chodzi o intencje wyborców co do sposobu głosowania, ilość odpowiedzi "nie wiem" waha się w granicach
46
96
97
10-15%. Jeśli liczba ta jest wyższa, może to oznaczać, że mamy do czynienia z nienormalnie płynną sytuacją wśród wyborców.
2. Relacjonowanie wyników badań
� Badania opinii dostarczają cennych wskazówek dotyczących postaw społecznych. Powinniśmy przekazywać ich wyniki właśnie jako wskazówki, a nie jako nipodważalny dowód na istnienie pewnych tendencji w opinii publicznej.
� Wyniki badań trzeba rozpatrywać w połączeniu z rezultatami badań wcześniejszych. Najwartościowsze są one wtedy, gdy traktujemy je jako część ogólniejszego trendu, jak punkt na wykresie. Perspektywa czasowa powinna być jak najbardziej rozległa. W przypadku kampanii wyborczej powinna sięgać co najmniej jej początku.
� Jeśli wyniki badania znacznie różnią się od dotychczasowych, może to oznaczać albo rzeczywistązmianę ten-
�" dencji albo też to, że badanie zostało przeprowadzone "s nieprawidłowo. Należy poinformować widzów lub słu-' chaczy o obu tych możliwościach.
� Badania, w których chodzi o intencje wyborców, powinny być traktowane ze szczególną ostrożnością. Nawet mała (mieszcząca się w granicach błędu) różnica dotycząca partii politycznych, może poważnie wpłynąć na wynik wyborów.
Nie podkreślaj nadmiernie wyników pojedynczego badania i od czasu do czasu podawaj margines błędu.
Badania opinii nie dostarczają żadnych pewników. "Sugerują", "wskazują", lecz nie "dowodzą", nie ujawniają ani nie "potwierdzają".
Wraz z wynikami badań podaj też nazwę ośrodka, który je przeprowadził, zleceniodawcę, datę badania i liczebność próby respondentów.
W imię uczciwości należy przytaczać wyniki badań przeprowadzanych w całym kraju przez sześć dużych instytucji: Gallupa, ICM, Harrisa, MORI, NOP i Audience Selection.
rfo
� Wystrzegaj się mylących nagłówków prasowych na temat wyników najświeższych badań. Relacje przygotowuj na podstawie jak najpełniejszej wersji wyników.
� Uważaj podczas prezentacji wyników badań w telewizji: podstawa wykresu na wysokości, np. piętnastu procent niekorzystnie wpływa na graficzny obraz poparcia, jakim cieszy się partia, która otrzymuje 20% głosów.
3. Zlecanie badań
BBC powinna zlecać wszystkie badania ośrodkom spełniającym kryteria rzetelności i profesjonalizmu określone przez Kodeks Towarzystwa Badania Rynku. Dotyczy to wszystkich typów badań, zarówno analizujących fakty jak i opinie.
� Przed zleceniem badania należy zwrócić się o poradę do Działu Badań (Broadcasting Research Department).
� Najlepiej jest zrobić to tuż po podjęciu decyzji o zamówieniu badania.
� Zadaniem BRD jest stwierdzić, czy sprawa może być przedmiotem badania opinii publicznej i czy badanie to zostanie przeprowadzone fachowo.
� BRD może także udzielić rady dotyczącej sposobu prezentacji wyników badania.
Każdy konflikt między BRD a autorami programu powinien być zgłoszony do Głównego Doradcy d/s Politycznych. Każda redakcja, która zamierza zamówić badanie opinii publicznej na tematy polityczne, musi zgłosić ten zamiar Głównemu Doradcy d/s Politycznych.
Powyższe zastrzeżenia dotyczące charakteru badań, ich zawodności oraz sposobów ich relacjonowania dotyczą także badań zlecanych przez BBC. Fakt, że BBC inwestuje w przeprowadzenie badań nie oznacza, że badania są lepsze lub bardziej wiarygodne.
W Dziale Badań należy zgłaszać się do Kierownika Badań Programowych (Head of Broadcasting Research) albo do Kierownika d/s Projektów Specjalnych (Head of Special Projects).
98
47
MOŻLIWOŚĆ ODPOWIEDZI_______
Czasem, choć rzadko, może wystąpić konflikt co do faktów lub opinii w kwestii kontrowersyjnej sprawy o dużym znaczeniu społecznym, przedstawionych w programie nieodpowiednio, niedokładnie lub nierzetelnie.
� Tylko w takich rzadkich przypadkach można rozważyć potrzebę przygotowania specjalnego programu prostującego lub uzupełniającego to co zostało powiedziane w poprzednim.
� Propozycje specjalnych programów powinny być zgłaszane Dyrektorowi Generalnemu za pośrednictwem odpowiednich Dyrektorów i Dyrektora Polityki Programowej.
Wiele zażaleń i skarg odbiorców rozpatruje się w zwykłych programach, w których słuchacze i widzowie mają możliwość wyrażania swoich opinii.
POMPATYCZNY JĘZYK
48
W programach radiowych i telewizyjnych nie powinno się go używać. Nie trzeba uciekać się do napuszonych zwrotów, gdyż zwykłe, proste i bezpośrednie słowa doskonale przekazują myśli. Ponadto prosty język jest także bardziej uczciwy.
� Czy ludzie naprawdę zostali wezwani na spotkanie. Może po prostu poproszono ich o przyjście?
� "Sondowanie" lepiej zastąpić "badaniem" lub "sprawdzaniem".
� Zamiast "decydujący" powiedz "ważny".
� Zwykle wystarczy słowo "tajny". "Ściśle tajny" to dwa grzyby
w barszczu. � Zbyt często używamy słowa "spór", "konflikt", szczególnie w
relacjach z Izby Gmin.
W wielu opracowanych w BBC podręcznikach pisania informacji podanych jest mnóstwo innych przykładów. Generalnie, na co dzień język używany w radiu i telewizji powinien być prosty, gdyż prostota wypowiedzi ułatwia przekazanie treści. Należy bardzo uważać na wszelkie cliches. Często są one nieprzekonujące i mogą sugerować, że kryje się za nimi chaos lub brak myśli. Dotyczy to zarówno cliches wizualnych jak i werbalnych.
101
100
49
RELACJE Z PARLAMENTU________
1. BBC zawsze informowała o pracach Parlamentu.
� Na mocy Licencji i Umowy BBC ma obowiązek przygotowywać "bezstronne codzienne sprawozdania profesjonalnych reporterów z posiedzeń obu Izb Parlamentu Zjednoczonego Królestwa".
� Programy radiowe "Dziś w Parlamencie" i "Wczoraj w Parlamencie" nadawane są od 1945 roku.
W okresie od jesieni 1989 aż do letnich wakacji 1990 roku przekazywano eksperymentalne transmisje telewizyjne z Izby Gmin. (Później wprowadzono stałą praktykę transmitowania lub rejestrowania obrad Izby Gmin i wykorzystywania materiałów w programach telewizji! BBC; Red.).
� Za dostarczanie transmisji telewizyjnej odpowiedzialny jest Dział Transmisji z Izby Gmin.
� Ekipy pracują zgodnie z zasadami określonymi przez komisję parlamentarną.
2. Ogólne wskazówki dotyczące wykorzystywania zarejestrowanych materiałów.
Uwagi te dotyczą programów radiowych i telewizyjnych wykorzystujących transmisje radiowe i telewizyjne z Izby Gmin oraz relacji z Izby Lordów.
� Żaden program informacyjny nie powinien mieć trudności z odpowiednim wykorzystaniem aktualnych informacji. Zawsze można zasięgnąć w tej sprawie rady w Dziale Politycznym.
� Jedynym istotnym ograniczeniem redakcyjnym jest to, że materiał nagrywany lub emitowany na żywo nie może być wykorzystywany w "lekkich programach rozrywkowych lub satyrze politycznej".
� W praktyce BBC zobowiązała się do wykorzystywania zarejestrowanych materiałów tylko w wiadomościach i programach publicystycznych, oraz w programach edukacyjnych.
102
� Ponadto komisje Izby Lordów i Izby Gmin do spraw transmisji radiowych zgodziły się na wykorzystywanie nagrań w magazynach zawierających muzykę lub elementy humorystyczne pod warunkiem, że będąw nich stanowiły odrębną, zamkniętą część.
� Materiał dźwiękowy lub zdjęcia z posiedzeń parlamentarnych relacjonowanych w telewizji nie mogą być wykorzystywane w żadnej formie reklamowej poza zwiastunami programów.
i Należy unikać montażu wewnątrzkadrowego oraz łączenia w procesie montażu scen, które w rzeczywistości nie następowały po sobie.
� Można wykorzystywać materiał zarejestrowany podczas eksperymentu z transmisjami radiowymi przeprowadzonego w 1975 roku.
3. Niektóre szczególne ograniczenia.
Zabronione jest rejestrowanie lub transmitowanie dźwięku lub komentarza podczas odroczenia (adjournement) lub zawieszenia (suspension) posiedzenia, albo podczas posiedzenia Komisji Królewskiej w Izbie Gmin (z wyjątkiem otwarcia sesji parlamentu przez Królową).
� Posiedzenia sądowe w Izbie Lordów zwykle nie mogą być rejestrowane ani transmitowane, choć zdarza się, że wydaje się na to specjalne zezwolenie.
� Nie wolno umieszczać fragmentów z posiedzeń Parlamentu w wystąpieniach przywódców partii politycznych.
� BBC nie może przekazywać materiałów zdjęciowych innym stacjom. Dział Transmisji z Izby Gmin jest odpowiedzialny za dostarczanie sygnału telewizyjnego z Izby Gmin dziennikarzom BBC oraz innym użytkownikom, za zgodą i na warunkach określonych przez właściwe komisje Izby Gmin.
� Jeśli chodzi o materiał dźwiękowy, można uczynić wyjątek od tej zasady w przypadku audycji już nadanych przez BBC, które kto inny mógł nagrać z eteru.
103
� Większość dużych stacji radiowych i telewizyjnych za granicą ma prawo otrzymywać naturalny dźwięk na żywo.
� Kasety i inne nagrania aktualności mogą być przekazywane osobom spoza BBC tylko do prywatnego użytku a nie w celu retransmisji.
� Transmisje z Izby Gmin powinny, w miarę możliwości, pomijać wtręty czynione przez widzów na galerii. Materiały ukazujące takie wtręty można nadać tylko, gdy są niemożliwym do pominięcia tłem dla słów posła.
� Nie ma oficjalnego zakazu dotyczącego takich sytuacji w Izbie Lordów, jednak jej zdanie na ten temat jest podobne do stanowiska Izby Gmin.
� Nie istnieją też żadne ustalenia w tej kwestii co do transmisji na żywo, jednak powinno się informować Redaktora Programów Politycznych o każdym zamierzeniu użycia takich ujęć we fragmentach montowanych.
4. Relacje z posiedzeń komisji
Można nagrywać i transmitować materiał dźwiękowy z posiedzeń komisji obradujących w Westminsterze i poza nim. Ponieważ nie można rejestrować posiedzeń wszystkich komisji jednocześnie, należy wcześniej skonsultować się z Redaktorem Naczelnym Programów Politycznych, aby upewnić się, czy można dokonać nagrania. Podczas eksperymentalnych relacji telewizyjnych z Izby Gmin w okresie od listopada 89 do lipca 90 transmisje i relacje z posiedzeń komisji tej Izby, obowiązywały wg następujących zasad:
� Stacje, które chciały filmować posiedzenia komisji, miały obowiązek zwrócić się z prośbą o umieszczenie ich na "Liście operatorów".
� Każda stacja, która zamierza relacjonować posiedzenie komisji powinna, w miarę możliwości, sama je zarejestrować.
� Na sali obrad komisji mogła się znajdować ekipa tylko jednej . stacji, i mogła ona używać najwyżej trzech kamer.
� Wszyscy klienci zakupujący relacje telewizyjne z obrad komisji powinni stworzyć "pool" w tym celu.
� Stacje, które chcątransmitować posiedzenie komisji na żywo powinny same zorganizować sprzęt i sfinansować to przedsięwzięcie. Ich ekipy powinny mieć pierwszeństwo w dostępie do sal obrad przed tymi, które chcą posiedzenie zarejestrować. Stacje te nie powinny wliczać dodatkowych kosztów do ceny materiału sprzedawanego następnie innym nabywcom.
� Nie można wykluczać kamer z żadnego posiedzenia otwartego dla prasy i publiczności.
i Światło na sali obrad może być wyłączone lub przyciemnione tylko w wyjątkowych okolicznościach i tylko na polecenie
noi przewodniczącego komisji.
snr
fy. Przez cały czas trwania obrad nie wolno zmieniać ustawienia
kamer.
� Nie wolno dokonywać żadnych nagrań przed rozpoczęciem i po zakończeniu obrad, a także w kuluarach podczas trwania obrad.
� Ekipy telewizyjne powinny przestrzegać zasady filmowania przesłuchań przed komisjami parlamentarnymi w całości, a przynajmniej w sposób pozwalający zapoznać się z całością zeznań jednej grupy świadków.
� Zasady relacjonowania posiedzeń obu Izb dotyczą także komisji.
� Ujęcia świadków składających wyjaśnienia powinny w absolutnie minimalnym stopniu obejmować publiczność obecną podczas obrad.
� Można stosować przebitki przedstawiające reakcje świadków na słowa członków komisji.
Absolutnie nie wolno pokazywać zbliżeń członków komisji, f stenografów, ani innych urzędników komisji podczas ich pracy.
� Należy bezwzględnie unikać pokazywania zawartości doku-, mentów należących do posłów, urzędników i innego personelu komisji.
104

105
"
� , Reżyser powinien unikać eksponowania jakichkolwiek gwał-o townych zachowań i niepokojów w galerii, w której siedzi publiczność, o ile nie koliduje to z przekazywaniem jak najdokładniejszego sprawozdania z posiedzenia.
5. Izba Lordów: Umowy z telewizją.
Od 1986 roku Izba Lordów zezwala na transmisje i relacje telewizyjne swoich otwartych posiedzeń całej Izby i komisji, pod warunkiem uzyskania zgody właściwej komisji Izby Lordów odpowiedzialnej za nadzór nad transmisjami. Umowa ta zawiera następujące warunki:
Umowa jest zawarta między BBC, Independent Television News (ITN) i Izbą Lordów. Wszelkie zdjęcia zarejestrowane i wyemitowane, bez względu na to, czy należą do BBC czy ITN, muszą być dostępne obu tym stacjom.
� Ekipy telewizyjne muszą informować Izbę Lordów o swoich planach i intencjach. Ekipy BBC powinny to robić za pośrednictwem Redaktora Naczelnego Programów Politycznych, który zawsze musi być poinformowany o wszystkich zamierzeniach telewizyjnych.
� W Izbie Lordów można ustawiać kamery dla celów transmisji na żywo, w pięciu ustalonych miejscach. Naraz może z nich korzystać tylko BBC albo ITN.
� Ponadto, aby konkretne wydarzenie lub przemówienie można było nagrać mniejszym nakładem kosztów, ustalono dwie pozycje dla kamer w galeriach bocznych.
� Wszyscy członkowie ekip telewizyjnych powinni nosić garnitury.
� Podczas zdjęć lub montażu, zmiany ujęć i przebitki powinny być synchroniczne. Jeśli używa się tylko jednej kamery należy dla uzyskania tego efektu stosować plany szerokie. Nie można pokazywać zbliżeń żadnych dokumentów. Nie można też wykorzystywać zdjęć galerii. Należy unikać montażu wewnątrzkadrowego, podobnie jak w radiu nie wolno montować różnych, nie następujących po sobie fragmentów debaty w taki sposób by tworzyć wrażenie jednej, ciągłej dyskusji.
106
Nie wolno rejestrować ani transmitować modlitw, oświadczeń rządowych (z wyjątkiem tych, które po raz pierwszy są wygłaszane właśnie w Izbie Lordów) oraz postępowania sądowego.
� Nazwiska członków ekip powinny być jak najwcześniej podawane Redaktorowi Naczelnemu Programów Politycznych w celu uzyskania przepustek.
6. Przywilej parlamentarny
� BBC nie może zostać oskarżona o zniesławienie czy oszczerstwo jeżeli nadała dokładne sprawozdanie lub relację na żywo z wypowiedzi członka jednej z Izb, która miała miejsce podczas posiedzenia Parlamentu.
� Jednakże słowa zniesławiające wypowiadane przez osoby spoza parlamentu (z wyłączeniem wyjaśnień składanych przed komisją) albo uwagi wymieniane prywatnie przez posłów, nie są częścią posiedzenia i dlatego nie są objęte przywilejem parlamentarnym.
� Obraza sądu w parlamencie nie jest objęta przywilejem.
� Wszelkie przypadki trudne lub wątpliwe powinny być zgłaszane Redaktorowi Naczelnemu Programów Politycznych, który w razie potrzeby skontaktuje się z Działem Prawnym lub innym odpowiednim dla danej sytuacji.
107
50
108
PROGRAMY
PARTII POLITYCZNYCH
Co roku BBC przeznacza ustaloną ilość czasu na programy partii politycznych. Zasady regulujące ich realizację pochodzą jeszcze z 1947 roku. Uaktualniono je w 1969.
� Co roku przedstawiciele partii politycznych, BBC i niezależnych stacji radiowych i telewizyjnych przydzielają czas antenowy poszczególnym partiom.
� Liczba programów zależy od liczby głosów oddanych na
^ każdą z partii w ostatnich wyborach powszechnych, jednak
, rząd i oficjalna opozycja otrzymują tę samą ilość czasu.
� BBC nie sprawuje kontroli redakcyjnej nad programami, lecz wymaga, by spełniały one ustalone standardy dziennikarskie oraz przestrzegały prawa.
Wszelkie spory dotyczące tych programów powinny być zgłaszane Głównemu Doradcy ds. Politycznych.
uftt
WYNAGRODZENIE ZA UDZIAŁ W PROGRAMACH
51
1. Osoby pełniące funkcje publiczne, w tym politycy, nie powinni być opłacani za bezpośrednie udzielanie informacji. Dotyczy to wywiadów i innych wystąpień ściśle związanych z informacjami podawanymi w wiadomościach i innych programach informacyjnych.
W sytuacjach wątpliwych, nie powinno się płacić za udział w programie, chyba że jest to jedyna metoda uzyskania ważnej dla programu wypowiedzi.
Nie oznacza to, że osobom publicznym nie można zapłacić za udział w programie przybierającym szczególną, niezwykłą formę.
2. Ponadto BBC z reguły nie kupuje informacji ani nie płaci za wywiady uczestnikom wydarzeń, o których mowa. Przypadki wyjątkowe powinny być zgłaszane redaktorom programów lub kierownikom działów.
� Można zapłacić honorarium osobie, także publicznej, jeśli udział w programie wymagał zakłócenia innych planów lub sprawił szczególny kłopot.
� Pieniądze takie należy traktować jako rekompensatę a nie wynagrodzenie.
� Pieniądze nie powinny być wykorzystywane jako argument
przekonujący osoby niechętne do udziału w programie. Wskazówki te nie wykluczają możliwości wynagradzania przez BBC osób, które dostarczają relacje z nietypowych wydarzeń, na przykład wielkich ekspedycji badawczych.
� W takich przypadkach najlepiej jest ustalać warunki z góry, a nie w warunkach konkurencji po fakcie.
� BBC nie powinno oczekiwać prawa wyłączności w relacjonowaniu wydarzeń. Inne stacje i redakcje także mogą uzyskać pewien dostęp do wydarzeń i możliwości ich relacjonowania.
109
52
PROGRAMY
WYRAŻAJĄCE POGLĄDY OSOBISTE
Programy informacyjne, które jednocześnie pozwalają osobom lub grupom osób na wyrażenie spójnych, choć nieobiektywnych poglądów na kontrowersyjne tematy, są bardzo cenne. Jednakże narzucają też pewne zobowiązania.
� Redaktorzy muszą zagwarantować, że programy te, choć subiektywne, będą jednocześnie dokładne i uczciwe.
� Poglądy przeciwne do reprezentowanych nie mogą być przedstawiane fałszywie.
� W ciągu określonego czasu należy zaprezentować na antenie wiele różnorodnych poglądów. Jeśli umożliwia się osobie lub grupie osób zaprezentowanie kontrowersyjnych poglądów, kiedy indziej trzeba przedstawić w programie także inne opinie.
Prezenter lub reporter BBC, związany na co dzień z programem informacyjnym lub innym dotyczącym spraw publicznych, nie może występować w programie wyrażającym subiektywne poglądy na kontrowersyjny temat.
..}V\
'L-1 >'�'�
ar.
110
SONDY TELEFONICZNE
53
Nawet jeśli dotyczą poważnego tematu, w zasadzie można je określić jako "rozrywkowe". Audytorium jakiegoś programu bowiem prawie nigdy nie jest reprezentatywne dla całej ludności kraju. Na prośbę o wyrażenie swoich opinii przez telefon na dany temat zwykle odpowiada niewiele osób. Dlatego, nawet jeśli zadzwoni stosunkowo duża grupa ludzi, nie stanowią oni naukowo skonstruowanej próby reprezentatywnej. Wiadomo jedynie, że są to poglądy osób, które zechciały zadzwonić.
W związku z tym, przede wszystkim:
� autorzy programów nie powinni tworzyć wrażenia, że telefoniczna sonda jest reprezentatywna dla całego kraju. Brytyjska opinia publiczna jako całość może przecież mieć zupełnie inne poglądy;
� nie wolno stwierdzać w programie, że wynik sondy odzwierciedla poglądy odbiorców tego programu. Nie możemy jednoznacznie stwierdzić, czy rzeczywiście tak jest. Być może są to opinie tych, którzy zawsze najchętniej dzielą się swymi poglądami. Bezpiecznie jest powiedzieć "Dziesięć tysięcy naszych widzów/słuchaczy wyraziło swoje poglądy... a z nich 80% wyraża pogląd, że...";
� pytania należy formułować w sposób jak najbardziej neutralny. Stronnicze pytania prowokują stronnicze odpowiedzi;
� nie wolno przeprowadzać sond telefonicznych w programach na tematy polityczne.
Zawsze można skorzystać z porady Działu Badań Programowych.
. .-j.fi- -j,-4
111
54
ETYKIETY POLITYCZNE
l
Etykiety polityczne pomagają odbiorcom zrozumieć złożone problemy oraz niuanse polityczne. Jednocześnie, mogą wprowadzać w błąd, rozpraszać lub sugerować oceny, na które nie ma miejsca w programie BBC.
� Opisy ugrupowań politycznych lub innych grup powinny dokładnie objaśniać rolę każdej osoby, grupy lub partii.
� Kiedy krótkie określenie lub etykieta orientacji politycznej nie oddaje w pełni istoty ruchu, trzeba posłużyć się dłuższą nazwą.
� Autorzy wiadomości powinni przywiązywać szczególną wagę do wszelkich tytułów. Powinni unikać mylących skrótów.
� Bardzo ważne jest, aby wystrzegać się słów i zwrotów wartościujących. Takie określenia jak "umiarkowany" lub "ekstremistyczny" często zawierają komentarz, który zaprzecza bezstronności BBC.
Autorzy programów mogą korzystać z porad Działu Politycznego (Political Unit).
Nadawanie jednej organizacji stałego określenia (etykiety) zaś nie nadawanie go innej może być odebrane jako nieuczciwe.
r:,ii3 .v-
�io, . *
112
POLITYCY W PROGRAMACH BBC J J
Poniższe wskazówki dotyczą udziału polityków w programach publicystycznych i innych w okresach poza kampaniami wyborczymi.
� Nie istnieją żadne reguły, które wymagałyby zapraszania polityków z jakiejkolwiek partii do udziału w programie.
� Autorzy programów powinni starać się przede wszystkim o to, by podjęty temat omówić w sposób pełny i merytorycznie właściwy.
� Dobór polityków uczestniczących w programie zależy od jego struktury, stylu i intencji, a także od tego jakie inne osoby, spoza kręgów parlamentarnych, biorą w nim udział.
1. Jednakże od redaktorów wymaga się, by ich programy realizowane w danym okresie proporcjonalnie odzwierciedlały różnorodne opcje polityczne.
� Ma to na celu osiągnięcie równowagi w udziale członków Izby Gmin i Izby Lordów, odzwierciedlającej poparcie jakie poszczególne partie uzyskały w poprzednich wyborach powszechnych.
Sytuacje, w których posei odmawia wzięcia udziału w programie
z powodów innych niż niezależne od niego, mogą mieć różne
konsekwencje.
� Zwykle - to znaczy w okresach poza kampanią wyborczą -odmowa lub niemożność wystąpienia w programie przedstawiciela jednej partii nie usprawiedliwia odmówienia reprezentantowi innej partii zgody na udział w programie.
� Jednak mogą zaistnieć wyjątkowe okoliczności, kiedy nieobecność przedstawiciela jednej lub więcej partii mogłaby niekorzystnie wpłynąć na program.
Członkom Parlamentu nie płaci się za wystąpienia dotyczące
spraw publicznych w wiadomościach lub innych programach
informacyjnych czy publicystycznych.
113
114
2. Konsultacje z przełożonymi
Sprawy trudne i drażliwe powinno się zgłaszać przełożonym.
Należy informować kierowników działów o wszy-stkich projektach programowych, które wymagają udziału ministrów. Wyjątkiem są tu tylko wywiady prze-prowadzane z myślą o wykorzystaniu ich w wiadomościach. Jeżeli planujemy, że w programie wystąpi premier lub przywódca partii opozycyjnej, musimy poinformować o tym Głównego Doradcę ds. Politycznych (Chief Political Adviser).
Jeżeli dotyczy to programów sieci ogólnokrajowej, należy poinformować zastępcę Dyrektora Sieci Telewizyjnej.
i;
'#1 iec,.ł,-'/
WAŻNE OSOBISTOŚCI: JAK JE TRAKTOWAĆ
Jeśli program informacyjny dotyczy spraw o istotnym znaczeniu dla ważnych sił lub ugrupowań, w tym rządu, uczestnicy programu często chcą omówić wcześniej swój udział w programie.
� Struktura i forma programu powinny być podporządkowane kryteriom dziennikarskim. Nie mogą być konsekwencją presji wywieranej na dziennikarzy.
� Warunki nie do przyjęcia powinny być odrzucane. Jeśli jest to konieczne, należy nawet zrezygnować z udziału danej osoby w programie.
� W normalnych okolicznościach wszyscy uczestnicy programu powinni być traktowani jednakowo. Zarówno ministrowie jak i ich przeciwnicy powinni być traktowani obiektywnie i z dystansem.
� Pytania powinny być dociekliwe a jednocześnie uprzejme. 4^ W wywiadach dziennikarze powinni wyrazić wszystkie panu-""' jące w społeczeństwie ważniejsze poglądy na dany temat, w
tym zastrzeżenia i krytykę.
� Wszystkim stronom należy zadawać pytania jednakowym ' tonem.
''�'K
56
115
3 / POKAZY PROGRAMÓW PRZED EMISJĄ
Czasami osobom spoza BBC pokazuje się program przed nadaniem go na antenie. Istnieją tylko dwa powody, dla których można to zrobić: rozreklamowanie programu oraz, w wyjątkowych przypadkach, uzyskanie uwag uczestników programu lub innych zainteresowanych osób na temat jego warstwy faktograficznej.
1. Organizując takie projekcje należy kierować się następującymi prostymi zasadami:
� przygotowuj je w porozumieniu z pracownikiem służby informacyjnej BBC;
� nie pokazuj programu na długo przed planowanym terminem emisji;
� staraj się pokazywać tylko programy ukończone, a nie takie, które wymagają jeszcze montażu lub innych zmian;
� nie nakładaj embarga jeśli nie jest to konieczne albo nie jesteś pewny, czy będzie ono przestrzegane. Embargo jest zawsze pokusą, by je złamać.
� Odpowiadając na pytania, nie reklamuj nadmiernie programu. Pisemne informacje o programie powinny być tak samo jasne i rzetelne jak sam program.
2. Publiczne pokazy programów politycznych lub na tematy polityczne mogą powodować kłopoty w związku z informacjami prasowymi wyprzedzającymi emisję programu: politycy mogą być proszeni o komentarze na temat programu, który nie był jeszcze emitowany i w konsekwencji nalegać na pokazanie im programu. Zwykle nie dopuszcza się do tego, gdyż mogłoby to łatwo doprowadzić do niepotrzebnych ingerencji w pracę BBC.
116
� Programy polityczne dotyczące drażliwych tematów lub inne programy kontrowersyjne nie powinny być udostępniane wcześniej albo powinny być pokazywane dziennikarzom tuż przed planowaną emisją. Można je także prezentować pod warunkiem, że robi się to w celach informacyjnych i że jakiekolwiek wzmianki prasowe ukażą się dopiero po transmisji.
3. Autorzy programu czasem chcą pokazać go przed emisją jego uczestnikom, lub osobom bądź organizacjom, które udostępniły środki techniczne do jego realizacji.
� Robi się to na zasadzie porozumienia.
� Czyni się tak rzadko, w wyjątkowych okolicznościach.
� Żaden z uczestników ani organizacja nie może rościć sobie prawa do żądania takiego pokazu.
� Godząc się na pokaz programu, autorzy nie mogą stracić kontroli nad jego redakcją ani odpowiedzialności.
� Jeśli organizacja przedstawiona w programie ma obejrzeć go przed emisją w celu udzielenia odpowiedzi na ewentualne pytania prasy, pokaz ten powinien odbyć się w terminie jak najbliższym emisji.
4. Rozważając ewentualną zgodę na taki pokaz, weź pod uwagę następujące czynniki:
� zawsze rodzi to ryzyko ingerencji w pracę dziennikarską;
� czasem warto ponieść takie ryzyko, jeśli może ono oznaczać uzyskanie wywiadu z ważną osobą lub dostęp do informacji, których inaczej nie można by zdobyć;
� BBC może zgodzić się na to, by uczestnik programu lub ktokolwiek, kogo program dotyczy, obejrzał tylko tę część programu, którą jest zainteresowany;
� wyjaśnij, że celem przeglądu jest wykrycie i poprawienie błędów faktograficznych;
117
� daj oglądającym do zrozumienia, że ostateczne decyzje należą do autora programu;
� wyjaśnij, że odpowiedzialność za program spoczywa tylko na redaktorze;
� porozumienie dotyczące powyższych problemów najlepiej zawrzeć na piśmie przed przystąpieniem do nagrywania programu;
� umowa taka powinna zawierać ustalenia dotyczące wszystkich powyższych punktów.
5. Czasami organizacje lub pojedyncze osoby stawiają warunek, że dostarczą dobra lub usługi pomocne w realizacji programu lub wystąpią w wywiadzie tylko wtedy, gdy będzie on nadany w całości albo też, gdy nie będzie on użyty w żadnym innym programie. Takie warunki są zwykle nie do przyjęcia.
Tylko w wyjątkowych wypadkach BBC zgadza się na przypisanie materiału do konkretnego programu. Zwykle obowiązuje zasada, że materiał przygotowany dla jednego działu BBC jest po programie, a czasem i przed jego emisją, dostępny wszystkim innym działom.
� Jeśli zastanawiasz się, czy mimo wszystko nie przyjąć takich warunków, poradź się kierownika działu.
� Czasem można się zgodzić na warunek, że osoba lub organizacja, która w nim wystąpiła lub pomagała przy jego realizacji, zostanie poinformowana o późniejszym wykorzystaniu materiału poza programem, dla którego został zrealizowany.
PRYWATNOŚĆ
1. BBC szanuje prawo do prywatności, lecz jednocześnie dopuszcza możliwość naruszenia tego prawa, jeśli służy to wyższemu dobru publicznemu.
� Z reguły, aby zamieścić materiał naruszający prywatność osoby w programie, musimy otrzymać jej zgodę. Nie jest to wymagane, jeśli materiał dotyczy udziału tej osoby w wydarzeniach publicznych lub takich, które w ważny sposób wpływają na życie społeczne.
� Dziennikarze nie powinni wstrzymywać się od podawania informacji o osobach publicznych, które w jakikolwiek sposób wiążą się z ich obowiązkami publicznymi. Opinia publiczna powinna być informowana o faktach, które mają wpływ na zdolność osób publicznych do sprawowania ich funkcji.
� BBC nie stosuje agresywnych chwytów w celu drążenia tematów obyczajowych, które nie służą interesowi publicznemu.
2. Programy interwencyjne lub reportaże dochodzeniowe dotyczą osób lub działań, które mają silny niekorzystny wpływ na innych ludzi. Dlatego przy ich realizacji można stosować pewne metody, które w innych programach byłyby niedopuszczalne, gdyż naruszają prawo do prywatności.
� Jeżeli osoba zachowuje się w sposób, który wpływa na życie drugiej osoby spoza kręgu rodzinnego czy prywatnego, zachowanie to nie ma charakteru prywatnego i może stać się tematem programu nawet jeżeli osoba, o którą chodzi, wyraża sprzeciw.
-f. Osoby działające sprzecznie z prawem lub w sposób uznany powszechnie za antyspołeczny, nie mogą domagać się prawa do ochrony ich prywatności w związku z tą działalnością. "Mimo to jednak osoby niewinne lecz w jakikolwiek sposób związane z przestępcami lub ludźmi zaangażowanymi w działalność
119
118
8 f
120
antyspołeczną mają prawo do prywatności, które należy respektować.
� Jeśli ofiary lub rodziny osób popełniających przestępstwo chcą pozostać anonimowe, możemy im tego odmówić tylko wtedy, gdy przemawiają za tym rzeczywiście mocne argumenty.
� Jeśli osoby te biorą udział w programie, ich prośba może wpłynąć na rodzaj ich uczestnictwa, gdyby na przykład chcieli pozostać anonimowi.
Relacjami z rozpraw sądowych rządzą inne zasady: zasada publicznego wymiaru sprawiedliwości wymaga, by z nielicznymi wyjątkami wszystkie osoby zaangażowane w sprawę - pokrzywdzeni, świadkowie a także oskarżeni - byli przedstawiani w sposób jawny.
3. Jednym z najtrudniejszych problemów związanych z prywatnością jest sprawa traktowania ofiar i rodzin ofiar katastrof i innych nieszczęść. Na przykład, doniesienia o katastrofach lotniczych zawsze budzą u części odbiorców kontrowersje dotyczące "ingerencji w intymne przeżywanie smutku". Wywiady z rannymi w szpitalach i z rozpaczającymi krewnymi uważane są przez niektórych ludzi za poważne naruszenie prywatności. Zachowanie dziennikarzy uważa się za nieodpowiednie nawet, jeśli w rzeczywistości przestrzegają oni zasad zawodowych. Dlatego powinniśmy pamiętać, że w kulturze brytyjskiej smutek i rozpacz są uznawane za uczucia intymne. Zatem, relacjonując katastrofy:
� nie staraj się za wszelką cenę dotrzeć do ofiary lub jej rodziny;
� jeśli spotkasz się z odmową, nie nalegaj, nawet jeśli inna stacja uzyskała pozwolenie na dokonanie nagrania;
� nie przeprowadzaj wywiadu bez zezwolenia;
� podczas wywiadu bądź taktowny. Postaraj się wybrać miejsce z dala od tłumu dziennikarzy; i-
� w relacji przekaż jak najmniej z walki dziennikarzy o zdobycie informacji;
� jak najbardziej ogranicz ilość ujęć osób płaczących lub cierpiących; oraz
� pamiętaj, że kilka słów komentarza może zapobiec temu, że widz czegoś nie zrozumie lub zrozumie opacznie. Wystarczy, na przykład, powiedzieć: "dziś po południu na kilka minut wpuszczono do szpitala ekipy telewizyjne".
.arsb :Sv-:iiL-.n ofc ,
.�'i u--��.. 'ycfofci v, ;
o;i aorto i!ć
;:tjteu G.
sibei r v:8 łemei
.nr; vn
-$n
Ot:
no &j,o.
'1S.;,:
u;
\flH.
/6>i
� m
.;q *
Sb m
.'Ol
w
aii O
j*
121
59
122
REALIZACJA PROGRAMÓW POZA WIELKĄ BRYTANIĄ____________
1. Przedstawiciele BBC poza Wielką Brytanią powinni być informowani o planach i działaniach ekip realizujących programy BBC w danym kraju, oraz o wszelkich kontaktach z ambasadą danego kraju w Wielkiej Brytanii dotyczących drażliwych problemów.
� Autorzy programów mogą kontaktować się z korespondentami zagranicznymi bezpośrednio albo za pośrednictwem odpowienich redakcji zagranicznych programów krajowych lub programu radiowego dla zgranicy.
� Dziennikarze także powinni zwracać się do redakcji dzienników, jeśli chcą korzystać z udogodnień w zdobywaniu informacji lub usług korespondentów.
� Program radia BBC dla zagranicy dysponuje ogromną wiedzą na temat sytuacji zagranicą i zawsze służy podstawowymi kontaktami.
�ł '>;'-
2. Kraje, w których panuje trudna sytuacja.
Jeśli przygotowujemy program w sposób rutynowy i jawny, tzn. jeśli władze tego kraju są o tym poinformowane, nie musimy stosować żadnych środków ostrożności. Jeśli jednak nasze metody nie są typowe, należy chronić stałego korespondenta BBC w tym kraju. W żadnym wypadku nie może on być obarczany odpowiedzialnością za kształt programu.
� W takich sytuacjach należy informować odpowiednią redakcję zagraniczną oraz Dyrektora Polityki Programowej, który będzie konsultował się dalej według potrzeby.
� O ile nie istnieją szczególne powody, nie trzeba konsultować się z korespondentami BBC przed, podczas ani po realizacji programu.
� O ile to możliwe, autorzy programów powinni unikać korzystania z usług ekip telewizyjnych lub innego personelu, z którym zwykle pracują korespondenci.
� Na krótko przed emisją programu, najlepiej na dwa tygodnie przedtem, należy poinformować o jego treści redakcję zagraniczną, która z kolei uprzedzi korespondenta BBC w tym kraju. W ten sposób można będzie sprawnie odpowiadać na pytania i zarzuty pod adresem programu. Czasami może być też potrzebna rada Dyrektora Polityki Programowej.
3. Biuro Współpracy z Zagranicą (International Relations) oferuje informacje pomocne w realizacji programów w innych krajach, w tym "Przewodnik po biurach zagranicznych BBC", dwutygodnik "Kto wyjeżdża do jakiego kraju" oraz inne źródła informacji. ^
m" t-
�. , ; an
.-' maldcr-
"��'t:! : � :
..iv?'- ��"''�'
Mit.-'. ,;q li i, .v: �q9'JiJ'':,-
,_,q 1.1*5:-.-.-.-;''
�",'01':-S1'
/W ;>f".
/I T'
123
60
PROBLEMY RASOWE
Podczas relacjonowania marszów lub demonstracji na tle rasowym, oraz innych programów poruszających kwestie rasowe, często trzeba podejmować trudne decyzje. Autorzy tych programów muszą postępować rozsądnie i taktownie, muszą spełniać zawodowe wymagania obiektywizmu i nie mogą wykraczać poza dopuszczalne granice moralne czy prawne.
1. Ograniczenia prawne
� Zgodnie z Ustawą o Stosunkach Rasowych z 1976 roku, przestępstwem jest używanie w miejscach publicznych pogróżek, słów znieważających lub obelżywych, które mogą wzbudzić uczucia nienawiści rasowej. Dotyczy to także słów nadawanych przez radio. (Zasada ta stosuje się także do słowa pisanego - drukowanego lub rozpowszechnianego w innej postaci).
� Przed wniesieniem oskarżenia w takiej sprawie niezbędne jest uzyskanie zgody Prokuratora Generalnego. Praktyka wskazuje, że wniesienie pozwu przeciwko środkowi przekazu może nastąpić dopiero w sytuacji wyraźnego zagrożenia spokoju publicznego. ..,,,,,. ,
':.*; -f .;'� -r-,:-
2. Obiektywizm i dokładność t;c f; B'
� Podczas relacjonowania wydarzeń o podłożu rasowym obowiązują normalne standardy zawodowe.
� Staraj się uzyskać wypowiedzi jak największej gamy osób. Jeśli problem dotyczy polityki lokalnej, staraj się dotrzeć do ekspertów w tej dziedzinie.
� Może zaistnieć potrzeba przytoczenia poglądów rasistowskich, aby w pełni poinformować o jakiejś sytuacji społecznej. Sposób, w jaki te poglądy przedstawiamy, może wpłynąć na ocenę materiału pod względem moralnym i prawnym.
� Starannie dobieraj słowa. Zwroty określające pochodzenie Ł etniczne mogą być używane tylko wtedy, gdy są istotne dla treści przekazu. Jeśli decydujesz, że można ich użyć, staraj się być jak najbardziej precyzyjny.
Z zasady powinno się używać określenia "black people" a nie "blacks". Niepoprawne jest też używanie terminu "czarnoskóry" w odniesieniu do Azjatów. Należy mówić "czarnoskórzy i Azjaci". Pamiętaj także, że większość członków mniejszościowych grup etnicznych mieszkających w Wielkiej Brytanii to obywatele brytyjscy. Tylko nieliczni są imigrantami. Wystrzegaj się także mylących stereotypów. Przedstawiciele mniejszości nie powinni być prezentowani wyłącznie z punktu widzenia ich pochodzenia. Należy ich pokazywać jako normalnych obywateli pełniących różnorodne role społeczne, wykonujących różne zawody, prowadzących samochody, chodzących do kościoła itd. Przede wszystkim nie eksponuj koloru skóry lub rasy (podobnie jak wieku, płci czy inwalidztwa), jeśli nie jest to istotne albo przydatne.
Dziennikarze powinni korzystać z pomocy specjalistówjZ programu dla zagranicy i poszczególnych działów BBC.
"�.''� i i
-DI � �.
w i��' OD J
.\\j
/� '�
14
124
125
61
REKONSTRUKCJE WYDARZEŃ_____
Rekonstrukcja jest to zamierzone odtworzenie zdarzenia, epizodu lub serii wydarzeń. Jeśli jest odpowiednio wykonana i odpowiedzialnie wykorzystana, może bardzo korzystnie wpłynąć na :: treść i zwartość programu. Najważniejsze jest to, by widzowie wiedzieli, co oglądają.
� Każda rekonstrukcja musi być wyraźnie zaznaczona.
j
,�� Jeżeli rekonstrukcje przeplatają się w programie z materia-
�\ łami oryginalnymi, należy oznaczenia powtarzać. Widzowie
r nie mogą mieć wątpliwości, co w danym momencie oglądają.
� Nie wolno dopuścić do zafałszowania faktów.
Rekonstrukcja musi być zgodna z realiami i uczciwa wobec wszystkich uczestników wydarzeń.
Rekonstrukcja powinna odzwierciedlać to, co na pewno wiadomo o zdarzeniu lub serii zdarzeń.
Rekonstrukcje zdarzeń kontrowersyjnych lub takich, które mogą wpłynąć na opinię o ludziach żyjących, nie mogą stwierdzać lub sugerować, że coś jest faktem, jeśli nie można tego udowodnić.
Jeśli jakiś szczegół nie jest znany - na przykład wyraz twarzy czy wypowiadane słowa - zwykle nie wolno ich samemu wymyślać.
Jeśli jednak tego typu szczegół jest niezbędny dla ciągłości opowieści, trzeba wyraźnie zaznaczyć, że został on sztucznie wykreowany.
W rekonstrukcjach przestępstw powinno się unikać nieuzasadnionego pokazywania przemocy i drastycznych scen albo innych szczegółów, które mogłyby zachęcać do ich naśladowania.
Propozycje rekonstrukcji zdarzeń do wykorzystania w programach informacyjnych powinny być zgłaszane do Redaktora Naczelnego Programów Informacyjnych i Publicystycznych w radiu czy w telewizji.
126
Aby w programach nieinformacyjnych skorzystać z usług lektorów wiadomości i reporterów, a także aby włączyć fragment wyemitowanych wiadomości do programu fabularnego lub humorystycznego, należy uzyskać zgodę Redaktorów Naczelnych Programów Informacyjnych i Publicystycznych radia i telewizji.
-, l l
� - .t : ;
r%V
4b
�J-
62
l
ZGŁASZANIE PROBLEMÓW PRZEŁOŻONYM_____________
Zgłaszanie problemów przełożonym (the referral system) służy rozwiązywaniu spraw trudnych i kontrowersyjnych.
1. Jeśli dziennikarz nie ma pewności, czy nie łamie zasad działalności BBC i gdy nie istnieje jakaś wytyczna, która jednoznacznie rozstrzyga, jak potraktować dany problem, musi odpowiednio wcześnie zwrócić się do przełożonego.
� Najczęstsze wątpliwości dotyczą ujęć wyjątkowo okrutnych, seksu, wywiadów z terrorystami, zniesławienia, wulgarnego języka i nagrywania ukrytą kamerą.
� Pozostałe problemy są rozstrzygane w oparciu o zasady polityki programowej ukształtowane w ciągu długiego czasu, w codziennej pracy wszystkich działów BBC.
� Największą odpowiedzialnością za funkcjonowanie systemu konsultacji obarczone są działy programowe. Powinny one rozstrzygać niemal wszystkie przypadki.
� Dziennikarze powinni samodzielnie podejmować decyzje. Jeśli mają wątpliwości, powinni zwracać się do bezpośredniego przełożonego, a w razie potrzeby drogą służbową do wyższych szczebli zarządzania.
� System konsultacji nie zwalnia z odpowiedzialności jednostkowej dziennikarza ani całego działu.
� Doświadczenie i wyczucie pomagają oceniać, co należy zgłaszać przełożonym.
Czasami sprawy programowe powinny być zgłaszane kierownictwu najwyższego szczebla. Dotyczy to spraw szczególnie ważnych dla interesów BBC, niezwykle drażliwych, a także sytuacji, w których niezbędna jest konsekwentna realizacja wytycznych
128
przez wszystkich pracowników BBC. Nie zwalnia to jednak działów programowych i dyrekcji z odpowiedzialności.
2. Czasami konsultacja jest obowiązkowa
Niektóre szczególnie delikatne problemy nie mogą być rozwiązywane bez zgłoszenia ich Dyrektorowi Polityki Programowej. Zwykle sprawy takie powinny przejść drogą służbową najpierw przez działy i dyrekcję, choć czasem, jeśli są pilne lub istnieją inne powody, odstępuje się od tego. W niektórych przypadkach, po uzyskaniu zgody na nagranie lub wystąpienie osoby w programie trzeba jeszcze zgłosić to wyższym przełożonym, by ustalili czy i w jaki sposób materiał zostanie wykorzystany. Dyrektorowi Polityki Programowej należy obowiązkowo zgłosić:
� propozycje nagrywania wywiadów z terrorystami;
� propozycje nagrywania wywiadów z osobami wypowiadają-
�� cymi się w imieniu organizacji terrorystycznych (obowiązek
�>r* konsultacji jest zawieszany w stosunku do niektórych grup i
osób po przedyskutowaniu tego na zebraniu polityki reda-
5 kcyjnej. Bierze się wtedy pod uwagę fakt, że czasami, ze
względu na okoliczności zgłaszanie nagrania wcześniej jest
niemożliwe.);
� sprawy związane z bezpieczeństwem państwowym;
� ofert i propozycji wywiadów z osobami poszukiwanymi przez policję;
� prośby o zezwolenie na nagranie ukrytą kamerą;
� prośby osób spoza BBC o możliwość wykorzystania materiału BBC w procedurach prawnych.
Jeśli którykolwiek z tych przypadków dotyczy Irlandii Północnej, należy go zgłosić także kierownictwu BBC w Irlandii Północnej.
Następujące sprawy należy zgłaszać Głównemu Doradcy ds. Politycznych:
� propozycje zlecenia badań opinii publicznej dotyczących spraw politycznych;
129
, � propozycje wywiadów z przywódcami partii politycznych pochodzące od autorów programów nieinformacyjnych.
^
3. Irlandia Północna
� Wszelkie plany programowe, z wyjątkiem codziennych wiadomości, dotyczące Irlandii, muszą, na wczesnym etapie, być konsultowane z kierownictwem BBC w Irlandii. Konsultacja ta musi się odbywać już na wstępnym etapie pracy nad programem. Niektóre programy wymagają wielokrotnej konsultacji z BBC Belfast - na etapie przygotowań i podczas produkcji. Jeśli jest to konieczne, trzeba się też skonsultować z Dyrektorem Polityki Programowej, który w razie potrzeby będzie konsultował się dalej.
4. Ryzyko prawne
� Wszystkie programy informacyjne muszą być analizowane pod kątem prawnym, na przykład z punktu widzenia ryzyka zniesławienia, obrazy sądu, dyskryminacji rasowej oraz sposobu ukazania dzieci.
� Zasada ta dotyczy programów przygotowywanych przez dziennikarzy a także programów fabularnych o uczestnikach rzeczywistych wydarzeń - aktualnych, bądź z niedawnej przeszłości.
� W każdym przypadku jak najwcześniej, jeśli to możliwe - już na etapie tworzenia pomysłu programu - trzeba skontaktować się z prawnikiem. Konflikty między dyrekcją programu a prawnikiem należy zgłaszać Dyrektorowi Polityki Programowej.
5. Niektóre inne kwestie także muszą być zgłaszane dyrekcji. Dotyczą one:
� Wulgarnego języka: użycie nieprzyzwoitych wyrazów powinno być konsultowane z kierownictwem radia lub telewizji za pośrednictwem dyrektorów programów. W przypadku wiadomości i programów publicystycznych trzeba kontaktować się z ich kierownictwem w radiu i telewizji.
� Sponsoringu: propozycje dotyczące współfinansowania programów przez osoby lub instytucje spoza radia i telewizji
130
należy traktować inaczej niż sponsorowanie lub relacjonowanie sponsorowanych imprez artystycznych lub sportowych. Należy je zgłaszać Dyrektorowi Generalnemu za pośrednictwem kierownictwa radia lub telewizji poprzez dyrektorów programów.
� Rodziny Królewskiej: jakiekolwiek próby uzyskania wywiadów lub innych wystąpień członków Rodziny Królewskiej nie pochodzące od autorów programów informacyjnych, muszą być kierowane do zastępcy dyrektora sieci TV za pośrednictwem urzędnika ds. kontaktów z rodziną królewską. O propozycjach programów informacyjnych należy informować urzędnika ds. kontaktów z rodziną królewską.
6. Do kogo się zwracać
Osoby, którym należy zgłaszać wszystkie sprawy, których nie można rozstrzygnąć w danym dziale:
Dział Informacji i Publicystyki: ^ s*aJoH J 10 Redaktor Naczelny Działu w radiu lub telewiajj&;r:b'.ntjfcfi W un Ogólnokrajowa sieć telewizyjna: oo fes-asidob 86 odpowiedni dyrektor programu �� n urn nst^rsc
rno^esetw--*?
s" Ogólnokrajowa sieć radiowa: ifi, .jw? o r* .-o&f] >jf. odpowiedni dyrektor programu ,fR , ,O v - it Programy Regionalne: '! ^':'"�''�&'* Dyrektor Naczelny Programów Regionalnych
- Program radiowy dla zagranicy: odpowiedni dyrektor programów zagranicznych
Programy Edukacyjne:
Dyrektor Programów Edukacyjnych
7. Udzielanie i przyjmowanie rad
� Program może być zgodny z polityką BBC, a mimo to wzbudzać poważne kontrowersje wśród opinii publicznej. W takich sytuacjach rozsądne a nawet konieczne jest uprzedzenie przełożonych, którzy potem będą w sprawę zaangażowani.
� Dziennikarze, którzy mają wątpliwości dotyczące jakiejkolwiek trudnej sprawy związanej z polityką BBC, powinni zwra-m cać się o radę do Dyrektora Polityki Programowej lub ~v-s Głównego Doradcy ds. Politycznych, którzy są zwykle łatwo dostępni i często mogą pomóc w rozwiązaniu trudności lub ? jej uniknięciu.
� Bez względu na to, jaki jest cel zgłaszania sprawy przełożonym - podjęcie przez nich decyzji, uzyskanie rady lub poinformowanie - należy to zrobić jak najwcześniej, tak, by BBC nie została postawiona w sytuacji, której nie można zmienić.
� O ile dyrektorzy programów nie zdecydują, że sprawa nie musi być przekazywana wyższemu przełożonemu, muszą informować Dyrektora Polityki Programowej o wszystkich zgłaszanych do nich problemach dotyczących programów
r informacyjnych.
8. Notatka służbowa
W najtrudniejszych i najbardziej skomplikowanych przypadkach dobrze jest po telefonicznym zgłoszeniu sprawy przełożonemu przesłać mu notatkę w tej sprawie. Można to uzgodnić podczas pierwszej rozmowy.
Decyzja o tym, kto zgłasza sprawę, podejmowana jest przez działy. Osoba, która dokonuje zgłoszenia, musi doskonale znać wszystkie istotne fakty.
REHABILITACJA PRZESTĘPCÓW
Zgodnie z ustawą przyjętą w 1974 roku, po pewnym czasie niektóre przestępstwa można uznać za "przedawnione" a wspominanie o nich w programach winno być ograniczone.
� Ustawa ta zapewnia ochronę osobom, których "przedawnione" przestępstwa zostaty wspomniane w programie.
� Okresy "przedawnienia" różnią się w zależności od rodzaju przestępstwa.
� Przestępstwa objęte karąwyższąniż dwa i pół roku więzienia nigdy nie mogą być uznane za "przedawnione".
63
132
133
64
UDOSTĘPNIANIE MATERIAŁU PROGRAMOWEGO
Na pytania napływające po emisji programu należy zawsze odpowiadać bardzo uprzejmie i na tyle wyczerpująco, na ile jest to możliwe w ramach zasad BBC. Pracownicy powinni być bardzo ostrożni przy przekazywaniu adresów lub numerów telefonicznych współpracowników i osób biorących udział w programie.
1. Zapisy programów i taśmy
� Jeśli to możliwe, dostarcz zapis wyemitowanego programu osobie, która zadaje pytanie.
� W szczególności należy dostarczyć ją tym, którzy mogą wskazać, że program lub poruszana w nim sprawa ich dotyczy.
� Kopię powinni otrzymać także ci, którzy uważają, że program przedstawia ich w niekorzystnym świetle. W takich przypadkach postępuj bardzo ostrożnie.
2. Należy zwrócić uwagę na następujące sprawy:
� Można udostępniać tylko zapisy i taśmy programów wyemitowanych. Ich wersja nie może się różnić od tej, w jakiej program nadano.
� Przed emisją kopie scenariuszy i taśmy nie mogą w zwykłych okolicznościach być udostępniane osobom i instytucjom spoza BBC.
� Podobnie, zwykle odmawia się udostępniania przed emisją materiałów wyeliminowanych w trakcie montażu. (Patrz punkt poniżej)
� Kopiowanie scenariusza do wykorzystania dla celów nie związanych z BBC może naruszyć prawa autora. Prawa BBC są zwykle bardzo ograniczone. BBC ma prawo do emisji oraz
� ograniczone i tymczasowe - prawo do opublikowania sce-
134
nariusza we własnych wydawnictwach. W niektórych przypadkach, gdy udostępnia się scenariusz osobom trzecim, prawa te wystarczająco zabezpiecza ostemplowanie scenariusza oświadczeniem dotyczącym praw autorskich. W innych sytuacjach, jeśli przewiduje się intensywne wykorzystywanie zapisu, należy przed jego udostępnieniem uzyskać zgodę autora lub osoby występującej w programie.
� Istnieje także niebezpieczeństwo zniesławienia. Dlatego, po uzyskaniu porady w Dziale Prawnym, w niektórych sytuacjach nie należy udostępniać kopii scenariusza.
3. Dział Kopii Scenariuszy Programów i Taśm rozpatruje różnorodne prośby w tym zakresie. Jednak nie należy się doń zwracać ze sprawami dotyczącymi:
� Osób biorących udział w programie. Redaktorzy i producenci powinni samodzielnie rozpatrywać prośby o udostę-
^�. pnienie zapisu fragmentów, w których osoby te brały udział. (Jeśli udostępnia się zapis całego programu, należy przestrzec osdbę, która jąotrzymuje, o obowiązku respektowania praw innych osób występujących w programie, tj. nie wykorzystywania scenariusza w celach publicznych bez zgody pozostałych osób.)
� Prawników. Prośby od adwokatów powinny być kierowane do działu prawnego.
� - Prasy. Pytania ze strony prasy powinny być zgłaszane do Biura Prasowego.
� Radia i telewizji spoza Wielkiej Brytanii. Ich pytania i prośby powinny być kierowane do Dyrektora Biura Współpracy z Zagranicą.
� "The Listenera". Redaktor Naczelny, "Listenera" ma prawo zwracać się o kopie scenariuszy wprost do redakcji programów i on sam jest odpowiedzialny za otrzymywanie wszelkich zezwoleń na druku.
� Prośby o udostępnianie kopii w celach badawczych. W takich przypadkach obowiązuje odrębna procedura.
135
136
� Program radiowy dla zagranicy, stacje regionalne, działy programów szkolnych i edukacyjnych zarówno w radiu jak i w telewizji, mają prawo same rozpatrywać prośby dotyczące ich programów. Jednak w sprawach wszystkich poważniejszych zażaleń lub w kwestiach istotnych dla opinii publicznej powinny się konsultować z kierownictwem. Za materiał dostarczony przez Dział Zapisów i Taśm zwykle pobiera się opłatę. Dlatego tym ważniejsze jest, by wszelkie odpowiednie prośby byty kierowane do tego działu.
4. Prośby o udostępnienie taśm filmowych i video
Za sprzedaż materiałów telewizji BBC, w tym zarówno fragmentów, jak i całych programów, odpowiada dział handlowy BBC Enterprises, który w razie potrzeby kontaktuje się z odpowiednimi działami. Poza procedurą handlową, należy też zwracać uwagę na względy redakcyjne i inne.
� Poza materiałami uzyskanymi na drodze wymiany informacji, żaden materiał informacyjny nie może być udostępniony bez uzyskania konkretnej informacji o sposobie jego ponownego wykorzystania.
* W wyjątkowych przypadkach funkcyjny pracownik BBC może udostępnić materiał instytucji zewnętrznej w celach edu-' kacyjnych lub szkoleniowych.
a
5. Prośby związane z postępowaniem prawnym
Prośby policji lub innych instytucji, związane z postępowaniem prawnym muszą być kierowane do działu prawnego i do Dyrektora Polityki Programowej.
� Jeśli leży to w interesie publicznym, materiał wyemitowany jest zwykle udostępniany innym instytucjom.
� BBC nigdy nie przekazuje dobrowolnie materiału niewy-emitowanego, jeśli może to spowodować zagrożenie bezpie-
�l'i czeństwa jej pracowników. Ma to na celu ochronę dziennikarzy BBC, ich źródeł informacji oraz zabezpieczenie ^ prawidłowego funkcjonowania Korporacji.
t
� Otrzymanie wezwania sądowego do wydania materiału nie zwalnia BBC z przestrzegania powyższej zasady.
� W niektórych okolicznościach, na przykład jeśli wezwanie takie jest sformułowane w sposób zbyt ogólny, może być konieczne odwołanie się od niego.
Wszelkie prośby powinny być kierowane do Dyrełftora Polityki Programowej i jak najdokładniej omawiane przez odpowiednie działy programowe z prawnikami. .,*
HU,
.,& &t
137
65
PROŚBY O MATERIAŁ NIEWYEMITOWANY
1. Sposób rozpatrywania takich próśb został opracowany przez BBC w ciągu wielu lat pracy i w zasadzie nie uległ zmianie. BBC nie udostępnia dobrowolnie materiału niewyemitowa-nego, jeśli wiąże się to z zagrożeniem bezpieczeństwa jej pracowników albo zagrożeniem polityki redakcyjnej BBC.
� Rozważając zagrożenie bezpieczeństwa pracowników BBC, bierzemy pod uwagę proces zbierania informacji i inne czynności dziennikarskie wykonywane w trudnych warunkach, np. obsługę wydarzeń w Irlandii Północnej (które zwykle są "związane z terroryzmem"), bunty, masowe demonstracje włącznie z dużymi pikietami, akty zbiorowej przemocy podczas imprez sportowych, wojny i inne operacje wojskowe. Wszystkie tego typu wydarzenia są niebezpieczne dla reporterów, korespondentów, ekip telewizyjnych, radiowych, inżynierów wozów i innych osób pracujących przy realizacji programów BBC. Niebezpieczeństwo jest poważniejsze, jeśli osoby, które nagrywamy uważają dziennikarzy za przedstawicieli policji lub prokuratury.
� Istnieje też niebezpieczeństwo, że gdyby było wiadome, iż BBC udostępnia takie materiały, moglibyśmy mieć trudności z rejestrowaniem niektórych wydarzeń i w ten sposób bylibyśmy skazani na przekazanie odbiorcom niepełnej informacji.
� Prośby o udostępnienie materiału mogą być odrzucone ze względu na konieczność ochrony poufnego źródła informacji.
� BBC musi mieć na uwadze interes społeczny. W związku z tym często dochodzi do konfliktu interesu doraźnego i długofalowego.
2. "Dostęp" do materiału oznacza dwie różne sprawy: zgodę na obejrzenie materiału oraz zgodę na wyniesienie go poza
138
miejsce jego stałego przechowywania, na przykład jako materiał dowodowy.
� Czasami dajemy pozwolenie na obejrzenie materiału na miejscu,ale nie udostępniamy nagrania bez nakazu sądowego. Decyzja w tej sprawie zależy od charakteru sprawy i interesów BBC.
� Jeśli nie zgadzamy się na wykorzystanie materiału lub pracowników BBC, nie powinniśmy też zezwalać na obejrzenie materiału.
� Zdarza się, że BBC odmawia zarówno udostępnienia materiału na miejscu jak i wyniesienia go bez nakazu sądowego, ponieważ interes BBC jest zbyt delikatnej natury, a ryzyko zbyt poważne.
� Możemy pozwolić na obejrzenie materiału na miejscu i wyniesienie go bez nakazu sądowego, jeśli pozostaje to w zgodzie z interesem publicznym i nie niesie żadnego niebezpieczeństwa dla BBC. Jednak takie "nieszkodliwe" prośby zdarzają się rzadko.
� Jeśli udostępniamy komuś materiał, zwykle informujemy go, że inne osoby lub instytucje związane z nim również będą miały do tego prawo.
� Czasami należy natychmiast przychylić się do nakazu sądowego. Jednak są sytuacje, gdy konieczne jest odwołanie się od niego i zwrócenie się do sądu wyższej instancji. Prawie wszystkie prośby dotyczą materiałów telewizyjnych. Dużo rzadziej są one związane z nagraniami radiowymi.
� W większości przypadków prośby zgłaszane są przez policję. Czasami jednak pochodzą od Urzędów Celnych.
� Prośby policji zwykle związane są z postępowaniem przygotowawczym. Niektóre zaś dotyczą dochodzeń, które nie zawsze prowadzą do oskarżenia.
3. Policja może być zainteresowana informacją niewyemitowaną, znajdującą się w notatkach lub w pamięci dziennikarza. Potrzeba ochrony informacji najczęściej dotyczy takich właśnie sytuacji. Jeśli udostępnienie informacji prowadzi do składania zeznań w
139
sądzie, zagrożenie bezpieczeństwa danej osoby może być bardzo poważne. W takich sytuacjach pożądane jest, by dziennikarz domagał się wezwania go do sądu w charakterze świadka, zaś BBC powinna go poprzeć.
BBC szanuje prawo dziennikarza do postępowania zgodnie ze swoim sumieniem, nawet do odmowy udostępnienia pewnych informacji, choćby groziła za to kara za obrazę sądu.
4. Prośby o materiał wyemitowany są zwykle prostsze do rozpatrywania, gdyż materiał jest już własnością publiczną. Jeśli prośby te są związane z postępowaniem prawnym, zawsze muszą być o nich poinformowani prawnicy BBC. W przypadkach szczególnie trudnych, w interesie BBC może być nie udostępnianie materiału, nawet jeśli był on emitowany.
-ud-j,
,-A'f.
RODZINA KRÓLEWSKA
66
Prośby autorów programów o udostępnianie materiałów, usług lub różnego typu pozwoleń dotyczących Rodziny Królewskiej, powinny być kierowane do zastępcy Dyrektora Sieci Telewizyjnej (Assistant Managing Director, NetworkTelevision) za pośrednictwem urzędnika ds. kontaktów z Rodziną Królewską. Zaś w przypadku nieobecności Zastępcy Dyrektora Sieci TV - do Kierownika Działu Transmisji Sportowych i Innych w radio.
� Procedura ta dotyczy próśb ze strony radia i telewizji.
� Dotyczy także powtórzeń programów oraz próśb o możliwość wykorzystania fragmentów materiałów dotyczących Rodziny Królewskiej w innych programach. Wyjątki od powyższych zasad dotycząjedynie wydarzeń relacjonowanych w serwisach informacyjnych radia i telewizji lub w programie radiowym dla zagranicy.
� Relacje takie powinno się przygotowywać w odpowiednich działach i należy je zgłaszać do Redaktorów Naczelnych Programów Informacyjnych i Publicystycznych radia i telewizji oraz pr.ogramu radiowego dla zagranicy.
� Prośby o wywiady związane z wydarzeniami w kraju powinny być kierowane do urzędnika ds. kontaktów z Rodziną Króle-
wską.
'#
v-;sn ;j.:i�5^H�o;i;V\i
�� ? i: .'.'�"'it* W .,*>wje
.-vo~;'v^:s^ �' ^
ymuu
..'n o
..iblx-
140
141
Programy, szczególnie jeśli są przygotowywane w pośpiechu, często obrażają widzów i słuchaczy w Szkocji. Są one bowiem świadectwem braku znajomości różnic między Szkocją a resztą Wielkiej Brytanii, albo przeciwnie - traktują Szkocję inaczej wtedy, kiedy nie powinny. Przyczyną obrazy jest zwykle nieuwaga lub zaniedbanie. Niestety, konsekwencje błędów są zwykle bardzo poważne i długotrwałe. Bez względu na to, czy są to błędy drobne czy poważne, szkodzą one dobrej opinii BBC. Dlatego autorzy programów powinni pamiętać o następujących sprawach:
� Wartość informacji nie powinna zależeć od odległości od Londynu.
� Szkocja różni się od Anglii w sposobie rządzenia a także pod wieloma innymi względami. Władze Szkocji mają szeroki zakres kompetencji.
� Często należy zwrócić uwagę, że działania władz odnoszą się tylko do Anglii i Walii.
� Szkocki system prawny i jego instytucje znacznie różnią się od systemu brytyjskiego.
� Użycie terminu "Północ" jest często niepoprawne. W sytuacji, kiedy jest to niezbędne, mów raczej "Północ Anglii i Szkocja".
Wymieniając nazwy miast w Anglii, często podajemy hrabstwo, w którym się znajdują. To samo dotyczy miast szkockich. Należy mówić "Cupar w hrabstwie Fife" a nie "Cupar w Szkocji".
> Sport w Szkocji także zasługuje na odrębne traktowanie. Prawie zawsze sportowcy szkoccy występują niezależnie od angielskich. Sport jest dla Szkotów elementem dumy narodowej, którego nie można ignorować.
Handel w niedzielę jest w Szkocji od dawna dozwolony. Prywatyzacja wód nie dotyczy Szkocji.
� Pogłówne zostało wprowadzone w Szkocji dużo wcześniej niż w innych częściach Wielkiej Brytanii.
� W szkockich szkołach wakacje szkolne zaczynają się i kończą w innych terminach niż w Anglii.
� Niektóre organizacje, których siedziby mieszczą się w Londynie, nie reprezentującałości Zjednoczonego Królestwa, na przykład RSPCA i NSPCC.
� Inne zaś mają szkockie odpowiedniki, na przykład Szkocki Kongres Związków Zawodowych, Rada Sportu.
� W Szkocji istnieje także odrębny system szkolny i organizacje nauczycielskie. Największym związkiem nauczycieli jest Instytut Edukacyjny Szkocji (Educational Institute of Scot-land).
; iv n Sit
��j f- ;aa.
142
143
68
BEZPIECZEŃSTWO PAŃSTWA: UWAGI OGÓLNE_____________
1. Dziennikarze przygotowujący materiały związane z kwestią bezpieczeństwa państwa muszą liczyć się z :
� ograniczeniami narzuconymi przez prawo (ustawę o tajemnicy państwowej i inne) dotyczące zbierania i rozpowszechniania informacji;
� systemem D-NOTICE, w ramach którego media czasami dobrowolnie godzą się nie publikować pewnych informacji; oraz
� obowiązkiem rozważania wszystkich argumentów za i przeciw publikowaniu informacji, np. jeśli może ona spowodować zagrożenie życia.
Powyższe względy mogą stwarzać bardzo trudną sytuację, na przykład jeśli informacja jest bardzo ważna i interesująca dla opinii publicznej. Sprawą podstawowej wagi jest to, by problemy dotyczące bezpieczeństwa narodowego były zgłaszane drogą służbową do Dyrektora Polityki Programowej.
2. Prośby o podpisanie specjalnych formularzy.
Producenci i reporterzy - szczególnie jeśli pracują za granicą -mogą być proszeni o podpisanie dokumentów zobowiązujących ich do powstrzymania się od filmowania lub rozpowszechniania niektórych materiałów dotyczących miejsc związanych z bezpieczeństwem narodowym, do których ich wpuszczono. Jeśli podpisze się taki dokument, trzeba go przestrzegać.
144
BEZPIECZEŃSTWO PAŃSTWA: _______TAJEMNICA PAŃSTWOWA
Rozdział Pierwszy Ustawy o Tajemnicy Państwowej z 1911 roku dotyczy poważnych przestępstw polegających na zdobywaniu informacji w celu wspomagania obcych sił, to znaczy na szpiegowaniu.
1. Ustawa o Tajemnicy Państwowej z 1989 roku zmienia Rozdział Drugi ustawy z 1911 roku, zawęża zakres tej ustawy i w konsekwencji wzmacnia ograniczenia.
W ustawie tej opisane są kategorie przypadków, w których nieuzasadnione ujawnienie oficjalnej informacji może prowadzić do wszczęcia postępowania przygotowawczego.
� Kategorie te są określone ogólnie i dotyczą wszystkich dziedzin, w których w przeszłości występowały problemy.
�IV'-''.
� Zwykle, aby dziennikarzowi można było udowodnić wina., trzeba dowieść, że ujawnienie przez niego informacji przyniosło szkodę interesowi państwa.
� Definicje takiej szkody nie są zbyt ścisłe. , h
� Dziennikarzowi nie przysługuje obrona w postaci argumentu, że choć spowodował szkodę, działał na rzecz większego tlobra, na przykład zwracając uwagę opinii publicznej na błędy czy szkodliwe działanie władzy. Ustawa z 1989 roku ma ogromne znaczenie dla dziennikarzy. Dlatego na jak najwcześniejszym etapie pracy nad programem powinni oni korzystać z porad prawników i redaktorów.
Kategorie informacji i kryteria ich szkodliwości: 2. Służba bezpieczeństwa i wywiad. Obecni i byli pracownicy tych służb nie mogą bez zgody władz ujawniać informacji o swojej pracy. Jeśli czynią to w programach BBC, my dziennikarze możemy być oskarżeni o współudział. Dziennikarza można po-
69
145
dać do sądu, jeśli przekazuje on informację o nieuzasadnionym ujawnieniu faktów dotyczących bezpieczeństwa lub wywiadu
� które szkodzą lub mogą zaszkodzić pracy służb bezpieczeństwa; lub
� kwalifikują się jako informacje, które prawdopodobnie mogą spowodować taką szkodę.
3. Obronność. Jest to bardzo szerokie pojęcie. Informacja jest szkodliwa jeśli jej ujawnienie powoduje lub może powodować:
� "osłabienie zdolności" wojska do "wykonywania swoich obowiązków";
� "prowadzi do śmierci lub zranienia" żołnierzy;
� "powoduje poważne zniszczenia sprzętu lub obiektów wojskowych;
� "zagraża interesom Zjednoczonego Królestwa zagranicą";
� "poważnie szkodzi promocji i ochronie" interesów Wielkiej Brytanii zagranicą; lub
� "zagraża" bezpieczeństwu obywateli "Zjednoczonego Królestwa zagranicą".
4. Stosunki międzynarodowe. Chodzi tu o każdą oficjalną informację dotyczącą stosunków międzynarodowych i każdą informację tajną uzyskaną od przedstawiciela obcego państwa lub organizacji międzynarodowej. Ustawa stwierdza, że szkoda może zostać wyrządzona przez sam fakt, że ujawniona informacja była tajna.
Szkoda wyrządzona jest wtedy, kiedy ujawnienie informacji powoduje lub może spowodować
� "zagrożenie interesów Wielkiej Brytanii zagranicą";
� "poważnie przeszkodzić" w promocji lub ochronie interesów "Wielkiej Brytanii;
� "zagrozić bezpieczeństwu" obywateli brytyjskich przebywających zagranicą.
146
5. Przestępstwa oraz szczególne rozporządzenia dotyczące ich wykrywania. Rozdział ten dotyczy informacji oficjalnych, których nieuzasadnione ujawnienie powoduje lub może spowodować:
� rezultat w postaci popełnienia przestępstwa;
� pomoc w wymknięciu się spod nadzoru prawnego;
� utrudnienie lub niedopuszczenie do wykrycia przestępstwa.
6. Ustawa zabrania ujawniania jakichkolwiek informacji na temat przechwytywania poczty lub podsłuchiwania rozmów telefonicznych objętych nakazem kontroli.
7. Ustawa dotyczyć też może oficjalnych informacji z Wielkiej Brytanii otrzymywanych z zagranicy. Ujawnienie takiej informacji jest przestępstwem jeśli:
� dotyczy ona służb bezpieczeństwa, wywiadu lub stosunków międzynarodowych;
� została poufnie przekazana przez przedstawiciela państwa brytyjskiego przedstawicielowi innego państwa lub organizacji międzynarodowej;
� jeśli nie została oficjalnie ujawniona przez to państwo lub organizację;
� jeśli spełnia kryteria szkodliwości.
8. Ostrzeżenie końcowe: dziennikarzowi, który nie złamał przepisów ustawy o tajemnicy państwowej można zarzucić pomocnictwo w czynie przestępczym.
147
70
BEZPIECZEŃSTWO PAŃSTWA: SYSTEM D-NOTICE
� D-NOTICES są wydawane przez rząd. Wystawia je Komisja Obrony, Prasy oraz Radiofonii i Telewizji, (komisja D-Notice) w której zasiadają wyżsi urzędnicy państwowi oraz przedstawiciele prasy i mediów audiowizualnych. Członkiem Komisji jest także Dyrektor Polityki Programowej.
� Nazwisko, adres i numer telefonu Sekretarza Komisji są podane w odpowiedniej dokumentacji. Kontakty z Sekretarzem Komisji powinny odbywać się za pośrednictwem Dyrektora Polityki Programowej.
� Odpowiadaniem na pytania ze strony mediów zajmuje się Sekretarz, a nie cała Komisja.
� Bardzo rzadko zdarza się, by BBC musiała konsultować się z Komisją w sprawie swoich programów.
� D-NOTICES to wskazówki dotyczące kategorii informacji, które mogą czasem wymagać ochrony ze względu na bezpieczeństwo narodowe.
� Kopie D-NOTICES są dostarczane wszystkim redaktorom wiadomości BBC - na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, a także redakcjom publicystyki.
� D-NOTICES i decyzje o ich stosowaniu nie mają mocy prawnej. Jednak audycja, która naruszy D-NOTICE, może jednocześnie złamać przepisy ustawy o tajemnicy państwowej.
� Audycja, którązatwierdzono do emisji po przeprowadzeniu procedury D-NOTICE, nie jest automatycznie wolna od ryzyka prawnego.
148
WYRAŻENIA OKREŚLAJĄCE PŁEĆ
Przede wszystkim należy unikać zwracania uwagi widza lub słuchacza na płeć, jeśli nie jest to niezbędne lub pomocne, albo gdyby miało to stworzyć fałszywe wrażenie, że pewne czynności mają charakter wybitnie męski czy, rzadziej, wybitnie kobiecy. Dotyczy to głównie odniesień do grup. Zbyt często autorzy programów robią założenia dotyczące tytułów zawodowych. Założenia te są zbędne a często także błędne.
Dlatego ograniczaj użycie zwrotów dotyczących płci. Istnieje wiele określeń zastępczych, a ponadto można używać zdań opisowych. Oto niektóre przykłady:
71
Mężczyźni:
sr
�318
Newsmen:
Biznesmeni:
Policjanci:
Celnicy: Marynarze:
-Bte
Lepiej jest mówić: ludzie, personel, siła robocza, pracownicy, członkowie związku, związkowcy, zatrudnieni albo: fabryka zatrudniająca 3000...
Dziennikarze, reporterzy, przedstawiciele mediów, ekipy telewizyjne (w zależności od kontekstu).
Także kobiety biznesu, jeśli jest to odpowiednie - kierownicy (executi-ve).
Często chodzi też o policjantki. Dlatego lepiej jest używać słów: policja, oficerowie policji, pracownicy policji, policjanci/policjantki.
Podobnie jak w przypadku policji: personel celny.
Jest to określenie kłopotliwe, ponieważ Narodowy Związek Marynarzy nakazuje używać tej nazwy, choć w
149
Kierowcy autobusów:
1 Kolejarze:
-O'
Strażacy:
Przewodniczący (Chairman):
Rzecznik:
Pani/Panie:
Gospodynie domowe:
On/Ona:
l
związku są także kobiety. Mimo to można używać określeń "marynarze" i członkowie związku.
Kierowcy, konduktorzy, załogi autobusów, personel Londyńskiego Przedsiębiorstwa Transportu.
Podobnie jak w przypadku Narodowego Związku Marynarzy, należy używać nazwy Narodowy Związek Kolejarzy.
Przeważająca większość to mężczyźni, jednak wystarczy mówić straż ogniowa, ekipa przeciwpożarowa.
Jedno z najtrudniejszych określeń. Najlepiej rozwiązać ten problem stosując zdania opisowe, np.: Jane Smith, która przwodniczy komisji...
Jeśli jest to kobieta, wymień jej nazwisko lub jeśli można, odnieś się do jej oświadczenia. Poprawne jest też określenie "przedstawiciel firmy".
Lepsze jest słowo "kobiety", tak jak, np.: w "finale kobiet". Takie określenia jak "panie sprzątające" lub "panie
... kucharki" brzmią protekcjonalnie.
,; "Kucharki" i "sprzątaczki" są zwrotami najzupełniej poprawnymi.
Z kontekstu zwykle wynika, że wystarczy powiedzieć "kupujący" lub "klienci".
Jeśli "on" lub "ona", "jej" lub "jego" brzmią niepoprawnie, zmień zdania. Zamiast mówić: "Młodszy stażem lekarz w szpitalu pracuje
150
przeciętnie 80 godzin tygodniowo. Oznacza to, że pozostaje mu bardzo mało czasu na naukę", powiedz raczej: "Młodsi lekarze... pozostaje im..."
Należy unikać nieprzemyślanych komentarzy, jak na przykład: "Dyrektorzy szkół zdają sprawozdania..." jeśli na zdjęciach widać dyrektorów i dyrektorki na konferencji Krajowego Stowarzyszenia Dyrektorów Szkół, albo kiedy w relacji na temat żołnierzy radzieckich mówi się o "trzydziestu tysiącach młodych męż-v czyzn", zaś zdjęcia pokazują żołnierza kobietę.
L 151
PRZESTĘPSTWA NA TLE SEKSUALNYM
1. Relacje dotyczące gwałtów. W znacznej większości przypadków ogromną rolę odgrywa zachowanie anonimowości ofiary. Mimo tego, że ofiarę chroni prawo, jej tożsamość może czasem - przez nieuwagę - zostać ujawniona w sprawach odbijających się szerokim echem w prasie, nawet jeśli jej nazwisko nie zostanie podane. Może się tak stać, jeśli różne media podadzą relacje odsłaniające różne fakty związane z ofiarą. Aby zminimalizować ryzyko powstania owej "układanki", w wyniku której ujawnia się więcej niż się zamierzało, należy przestrzegać następujących zasad:
� Z reguły od momentu dokonania gwałtu należy starać się nie publikować więcej szczegółów ułatwiających identyfikację ofiary, niż można by opublikować w trakcie i po zakończeniu procesu gwałciciela. Mogłyby one bowiem prowadzić do identyfikacji ofiary.
� Nie wolno podawać nazwiska ofiary.
� Nie wolno podawać też jej adresu.
� Nie wolno informować o ewentualnym pokrewieństwie ofiary z innymi osobami wymienianymi w relacji.
� Nie wolno podawać jakichkolwiek informacji na temat związku między ofiarą a miejscem gwałtu, na przykład czy było to miejsce jej zamieszkania czy miejsce pracy.
W miarę możliwości, regionalne i lokalne stacje BBC powinny porozumieć się z innymi lokalnymi stacjami i gazetami, aby zmniejszyć ryzyko powstania "mozaiki" informacyjnej prowadzącej do rozpoznania ofiary. Jeśli nie jest to możliwe, BBC powinna działać tak, by uniknąć podawania nowych, jeszcze nie opublikowanych informacji.
W szczególnych przypadkach policja może poprosić media o opublikowanie informacji, których w zwykłych okolicznościach nie można by podać ze względu na powyższe zasady. Policja
152
mogłaby to zrobić w celu uzyskania pomocy w wykryciu i aresztowaniu przestępcy lub zachęcenia świadków do ujawnienia się i ostrzeżenia opinii publicznej o istniejącym niebezpieczeństwie. BBC musi się zawsze upewnić, czy prośba policji ma charakter oficjalny.
Może się zdarzyć, że niezbędne będą jeszcze ostrzejsze ograniczenia:
� Opis wyglądu zewnętrznego ofiary może być bardzo ograniczony albo zupełnie wyeliminowany.
� Użycie określeń "młoda" lub "starsza" może się okazać nierozsądne.
Sąd może orzec, iż zezwala na podanie tożsamości ofiary. Czasem też, po zakończeniu rozprawy, albo gdy do niej nie doszło, ofiara może życzyć sobie zabrać publicznie głos i podać szczegóły sprawy.
2. Relacje dotyczące kazirodztwa i seksualnego wykorzystywania dzieci. Podobnie jak w przypadku gwałtów, BBC uważa, że i w tych przypadkach ochrona tożsamości ofiary jest bardzo ważna. Stawia to media w trudnej sytuacji: można bowiem podać tożsamość osoby oskarżonej o kazirodztwo, lecz jeśli precyzuje się rodzaj przestępstwa, staje się oczywiste, że ofiara jest członkiem najbliższej rodziny. W niektórych sytuacjach tożsamość ofiary automatycznie staje się jasna, nawet jeśli nie poda się jej nazwiska. W związku z tym podaje się zwykle w prasie nazwisko przestępcy, jednocześnie zatajając charakter przestępstwa, to znaczy podając jedynie, że jest to "poważne przestępstwo seksualne".
� W ten sposób ogranicza się znacznie liczbę faktów, które można ujawnić.
� Może to oznaczać, że jeśli relacjonując rozprawę nie podaje się charakteru przestępstwa, nie można opublikować niektórych istotnych słów, na przykład wypowiedzianych przez sędziego lub świadka.
� Oznacza to także, że społeczeństwo nie dowiaduje się jak wiele jest takich przestępstw.
153
Wobec tego BBC podaje charakter przestępstwa ale nie ujawnia tożsamości oskarżonego. Choć nie jest to praktyka
* zupełności zadowalająca, pozwala przekazać społeczeństwu maksimum informacji.
Nie jest jednak dobrze jeśli praktyka BBC różni się od postępo-wania innych mediów. Nie można dopuszczać do sytuacji, w której na temat jednego zdarzenia ukazują się dwie relacje inaczej ujmujące problem i przez to ujawniające wszystkie szcze-9óty. Sprawia to bowiem ofierze dodatkowe cierpienie.
Dopóki nie zostanie wprowadzona jednolita praktyka lub regulujące sprawę przepisy, stacje BBC powinny - ponie-waż problem ten ma zwykle zasięg lokalny lub regionalny -starać się porozumiewać z innymi lokalnymi stacjami i ga-
*etami:
* W miarę możności starajcie się porozumieć co do
i informowania o rodzaju przestępstwa ale nie podawa-
* nią tożsamości oskarżonego.
* Jeśli to się nie uda, starajcie się ustalić, że podacie nazwisko oskarżonego i zataicie charakter przestępstwa.
* Jeśli, co często się zdarza, sprawę relacjonuje BBC i więcej niż jedna inna stacja lub gazeta, na przykład lokalny dziennik lub niezależna rozgłośnia radiowa, i nie można porozumieć się, co do sposobu postępowania, BBC powinna działać zgodnie z własną praktyką.
o.
o
DRAŻLIWE TEMATY SPOŁECZNE: / 3
UWAGI OGÓLNE
154
BBC musi starać się służyć wszystkim członkom społeczeństwa w równej mierze. Wymaga to uświadomienia sobie, na jakie sprawy uwrażliwione są te grupy społeczne, które uważają się za dyskryminowane lub traktowane niesprawiedliwie.
1. Należy bardzo uważać na sposób przedstawiania w radiu i telewizji czarnoskórych, osób pochodzenia azjatyckiego i innych mniejszości. Inne grupy, na przykład niepełnosprawni, ludzie starsi i kobiety także sąbardzo wrażliwi na sposób, w jaki się ich przedstawia:
� Niektóre popularne określenia odbierane są przez nich jako niesprawiedliwe, wrogie, przestarzałe lub po prostu zbędne. W programach BBC powinno się unikać obrażania osób przez używanie takich określeń.
� Jeśli wizerunek osoby stworzony przez materiał filmowy lub , słowa wydaje się stereotypowy lub oparty na błędnych założeniach, należy użyć innych środków opisu.
� Jeśli mówiąc o kimś nie wspomnieliśmy o takich cechach jak pochodzenie etniczne, płeć, wiek, niesprawność fizyczna lub
�, kolor skóry, zaś podaliśmy je mówiąc o innej osobie, może 191 to być odebrane jako forma dyskryminacji.
� Używaj tylko takich określeń, które są ważne, pomocne i rzetelne.
� Uwagi nieistotne mogą sugerować, że akceptujemy powszechne stereotypy, lub co gorsza, mogą je umacniać. Istniejąjeszcze inne aspekty uczciwego traktowania mniejszości:
� Jeśli programy mająnależycie odzwierciedlać wszystkie postawy społeczne, ich autorzy muszą zagwarantować, że przedstawiciele i osoby zabierające głos w imieniu mniejszości będą regularnie zapraszani do udziału w programach.
155

Wobec tego BBC podaje charakter przestępstwa ale nie ujawnia tożsamości oskarżonego. Choć nie jest to praktyka w zupełności zadowalająca, pozwala przekazać społeczeństwu maksimum informacji.
Nie jest jednak dobrze jeśli praktyka BBC różni się od postępowania innych mediów. Nie można dopuszczać do sytuacji, w której na temat jednego zdarzenia ukazują się dwie relacje inaczej ujmujące problem i przez to ujawniające wszystkie szczegóły. Sprawia to bowiem ofierze dodatkowe cierpienie. Dopóki nie zostanie wprowadzona jednolita praktyka lub regulujące sprawę przepisy, stacje BBC powinny - ponieważ problem ten ma zwykle zasięg lokalny lub regionalny -starać się porozumiewać z innymi lokalnymi stacjami i gazetami:
� W miarę możności starajcie się porozumieć co do informowania o rodzaju przestępstwa ale nie podawania tożsamości oskarżonego.
� Jeśli to się nie uda, starajcie się ustalić, że podacie nazwisko oskarżonego i zataicie charakter przestępstwa.
� Jeśli, co często się zdarza, sprawę relacjonuje BBC i więcej niż jedna inna stacja lub gazeta, na przykład lokalny dziennik lub niezależna rozgłośnia radiowa, i nie można porozumieć się, co do sposobu postępowania, BBC powinna działać zgodnie z własną praktyką.
ST:
154
DRAŻLIWE TEMATY SPOŁECZNE: / 3 _____________UWAGI OGÓLNE
BBC musi starać się służyć wszystkim członkom społeczeństwa w równej mierze. Wymaga to uświadomienia sobie, na jakie sprawy uwrażliwione są te grupy społeczne, które uważają się za dyskryminowane lub traktowane niesprawiedliwie.
1. Należy bardzo uważać na sposób przedstawiania w radiu i telewizji czarnoskórych, osób pochodzenia azjatyckiego i innych mniejszości. Inne grupy, na przykład niepełnosprawni, ludzie starsi i kobiety także są bardzo wrażliwi na sposób, w jaki się ich przedstawia:
� Niektóre popularne określenia odbierane są przez nich jako niesprawiedliwe, wrogie, przestarzałe lub po prostu zbędne.
. W programach BBC powinno się unikać obrażania osób przez używanie takich określeń.
� Jeśli wizerunek osoby stworzony przez materiał filmowy lub v słowa wydaje się stereotypowy lub oparty na błędnych założeniach, należy użyć innych środków opisu.
� Jeśli mówiąc o kimś nie wspomnieliśmy o takich cechach jak pochodzenie etniczne, płeć, wiek, niesprawność fizyczna lub
�o kolor skóry, zaś podaliśmy je mówiąc o innej osobie, może iai to być odebrane jako forma dyskryminacji.
� Używaj tylko takich określeń, które są ważne, pomocne i rzetelne.
� Uwagi nieistotne mogą sugerować, że akceptujemy powszechne stereotypy, lub co gorsza, mogą je umacniać. Istniejąjeszcze inne aspekty uczciwego traktowania mniejszości:
� Jeśli programy mająnależycie odzwierciedlać wszystkie postawy społeczne, ich autorzy muszą zagwarantować, że przedstawiciele i osoby zabierające głos w imieniu mniejszości będą regularnie zapraszani do udziału w programach.
155
,� W razie potrzeby można zwrócić się o pomoc i kontakty do autorów programów specjalistycznych i różnych działów programowych BBC.
2. Nieprawidłowe normy społeczne.
W programach nie należy bezrefleksyjnie przyjmować założenia, że wszyscy - autor lub widz/słuchacz - są biali, sprawni fizycznie, płci męskiej i w kwiecie wieku.
� Taka perspektywa może bowiem sugerować, że posiadanie cech innych niż wymienione jest odstępstwem od normy lub dziwactwem.
� Fałszywa perspektywa może być konsekwencją braku świadomości, że wśród odbiorców programów BBC są ludzie bardzo różnorodni.
� Może też wynikać z nieznajomości demograficznych cech społeczeństwa: typowa rodzina nie składa się przecież z pracującego ojca i niepracującej matki, którzy mają na utrzymaniu dzieci. W większości gospodarstw domowych nie ma dzieci poniżej 16-go roku życia, a większość kobiet pracuje zarówno zawodowo jaki i w domu.
Aby przedstawić rozsądny obraz społeczeństwa, należy podać wiele przykładów.
3. Powszechne powody niezadowolenia.
Powody niezadowolenia różnych grup są bardzo podobne i dotyczą wszystkich rodzajów programów. Oto niektóre najbardziej powszechne:
� Nie przedstawianie dostatecznej liczby przedstawicieli danej grupy jako osób pełniących odpowiedzialne role społeczne.
� Przedstawianie wizerunków sterotypowych.
� "Przyklejanie etykietek", które mogą wzmacniać nieprzemyślane postawy wobec danej grupy.
� Wykorzystywanie nieodpowiedniego materiału zdjęciowego, na przykład archiwalnych zdjęć obywateli Bangladeszu przy-
latujących na lotnisko Heathrow - w programie dotyczącym przemytu narkotyków.
Nierozsądne zestawianie programów lub pozycji programowych na przykład reportaż o slumsach w Kalkucie tuz po relacji o brytyjskich Azjatach zamieszkujących slumsy na
East Endzie w Londynie.
Przedstawianie brytyjskich lub europejskich punktów widze-
nia jako uniwersalnych.
''- � ,~G^ W
ob
myt �
sn i
YSOys-.
ito?;
l.i: ;:'flk'rV ,3
opnnoliłs^in wór
r y j
nsb
156
157
74
SPECJALIŚCI
Korzystaj z ich pomocy. W BBC pracuje bardzo wielu specjalistów z różnych dziedzin. Aby programy były autorytatywne, ich autorzy powinni wykorzystywać wiedzę specjalistów, zarówno podczas przygotowywania programu jak i w postaci ich wypowiedzi na antenie.
� W programie Radia BBC dla Zagranicy pracuje wiele osób dysponujących dogłębną wiedzą o różnych krajach. Powinno się zapraszać te osoby do programów dotyczących zarówno spraw światowych jak i krajowych.
� Dział Nasłuchu radiowego w Caversham ma ogromne doświadczenie i dysponuje wieloma informacjami na temat bieżących wydarzeń i ich przyczyn.
� Dział Polityczny (Political Unit) w Westminster jest głównym źródłem wskazówek dotyczących polityki i materiałów na tematy polityczne.
� Dziaf Analiz Politycznych dostarcza wyczerpujących materiałów źródłowych.
� Działy informacyjne i publicystyczne zatrudniają wielu dziennikarzy wyspecjalizowanych w sprawach społecznych, polityce światowej, gospodarce, biznesie i finansach. Szczegółowe informacje na te tematy można uzyskać od korespondentów zagranicznych.
� Korespondenci zagraniczni na całym świecie. Z ich pomocy mogą korzystać wszystkie programy, szczególnie jeśli dana sprawa jest pilna. Redakcje programów nieinformacyj-nych powinny zwracać się do korespondentów za pośrednictwem Działu Zagranicznego.
� Biuro Współpracy z Zagranicą także chętnie radzi i pomaga.
� Regionalne i lokalne redakcje dzienników są niezastąpionym źródłem informacji i wskazówek.
158
Działy programów specjalistycznych, na przykład naukowych lub religijnych, zawsze służą radą i kontaktami.
Dział Informacji w Broadcasting House, Centrum Telewizyjnym, Limę Grove l W Bush House dysponuje ogromną ilością aktualnych, uporządkowanych i łatwo dostępnych danych.
Biblioteki także służą niektórymi specjalistycznymi informacjami, a także pomagają szybko dotrzeć do specjalistycznych źródeł. �
: -JS,"
J";; f? ?}
X,'-
159
75
STATYSTYKA
Żaden sposób przekazywania faktów nie jest bardziej podatny na interpretację niż dane statystyczne. Zwróć uwagę na następujące zdania:
Bezrobocie spadło do najniższego poziomu w ciągu ostatnich trzech lat.
W tym miesiącu bez pracy pozostaje prawie trzy razy więcej osób niż wtedy, gdy rząd obejmował władzę.
Przez ostatnich czternaście miesięcy liczba bezrobotnych systematycznie spada.
Wielka Brytania ma najwyższy w Europie Zachodniej wskaźnik bezrobocia.
Każde z tych stwierdzeń może być prawdziwe. Bardzo trudno jest zdecydować, które z nich należy przytoczyć i w jakiej kolejności, a które zignorować.
Poniższe uwagi odnoszą się do wszystkich danych liczbowych dotyczących gospodarki, często podawanych w programach BBC, na przykład indeksu cen hurtowych, danych o obrotach handlowych, miesięcznych wskaźników produkcji, zestawienia przeciętnych zarobków, a także wskaźnika bezrobocia. Dotyczy to także danych o przestępczości oraz innych problemów społecznych.
1. Problem kontekstu
� Rząd i opozycja zwykle podają dane liczbowe w innych kontekstach. Jednak lepszy jest jakikolwiek kontekst niż żaden. Na przykład miesięczne dane o bezrobociu nie świadczą o liczbie osób bez pracy. Mówią o liczbie bezrobotnych "ubiegających się o zasiłek". Publikowane dane są zawsze niższe od rzeczywistej liczby bezrobotnych.
160
� Dane dotyczące jednego miesiąca nie mają większego znaczenia, jeśli podaje się je bez porównania z innymi okresami. Ważne jest zawsze to, czy wskaźnik się podniósł czy spadł.
� Jednakże, nawet spadek lub wzrost z jednego miesiąca na drugi nie musi wiele znaczyć: poważniejsze fluktuacje występują zwykle w cyklu sezonowym, jak na przykład w przypadku cen w handlu detalicznym.
Nawet jeśli uwzględniamy czynniki sezonowe, jakich porównań wolno nam dokonywać? Z poprzednim miesiącem? A może z analogicznym miesiącem ubiegłego roku? Czy też z zestawem liczb dotyczących danego okresu; a jeśli tak to jak długiego?
� Zawsze należy przedstawić ogólny trend i stwierdzić, czy ostatnie dane go potwierdzają, umacniają, zmniejszają, itp.
� Bezpośrednie porównania mogą być mylące, gdyż w ciągu ostatnich lat kilkakrotnie zmieniały się sposoby obliczania niektórych danych. Mimo, że Departament Zatrudnienia regularnie publikuje uaktualniane dane dotyczące bezrobocia, porównania dokonywane na podstawie danych archiwalnych mogą być błędne.
2. Problem języka �,, \.y
� Przy opisywaniu zmiennych tendencji statystycznych należy wyrażać się bardzo precyzyjnie. Czy mówimy o "najwyższym" poziomie od czasu wojny czy o "najgorszym"? Lepiej powiedzieć "najwyższy", gdyż "najgorszy" jest pojęciem war-lościującym.
� Jeśli "wskaźniki bezrobocia spadły..." stwierdzenie takie mo-01 że równie dobrze znaczyć "wskaźniki bezrobocia są bliskie
'P rekordowego poziomu". Dziennikarze i redaktorzy muszą znajdować najbardziej neutralne sposoby podawania pod-
_t5 stawowych faktów. Jeśli czas pozwala, muszą także szerzej
�> opisać ich znaczenie i przekazać różnorodne interpretacje tych faktów dokonywane przez różne strony. Dlatego powin-
6' no się powiedzieć tak: "W tym miesiącu bezrobocie zmniej-
' szyło się o trzydzieści tysięcy. Wciąż jest o prawie pół miliona
wyższe niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. Trzy
miliony sto dwadzieścia tysięcy bezrobotnych i pobierają-
161
cych zasiłek to liczba ustępująca tylko rekordowemu wskaźnikowi bezrobocia od czasu wojny."
3. Wskazówki szczegółowe
Większości problemów można uniknąć, jeśli odpowiednio dużo czasu antenowego poświęci się na należyte przekazanie danych liczbowych i ukazanie ich w odpowiedniej perspektywie. Nawet jeśli masz mało czasu, poniższe wskazówki pomogą ci uniknąć posądzenia o uprzedzenie lub wybiórczość:
� Tytuły i wypowiedzi lektora lub spikera powinny jak najbardziej trzymać się faktów. Pamiętaj, by wybierając jak najbardziej "newsowe" fakty dotyczące liczb, przedstawić także te, które pozwalają ukazać sprawę we właściwym kontekście.
"-"!;.
- v ... , ,
� Zawsze podawaj liczby i trendy, które te liczby odzwierciedlają.
� Liczby zwykle wymagają zestawiania ich z innymi. W takich sytuacjach zwracaj się o radę do odpowiedniego specjalisty. Zawsze porównuj to, co porównywalne. Często dobrze jest porównać liczby z danego miesiąca z miesiącem poprzednim, a także z tym samym miesiącem roku ubiegłego.
� W programie lub części programu rozpatrującym sukces lub porażkę rządu w walce z inflacją, powinno się dokładnie "; przeanalizować aktualne dane liczbowe, porównane z odpo-, wiednimi liczbami poprzednich ważnych okresów, na przykład wyborami lub kadencją poprzedniego rządu. Krótkie, � zwięzłe informacje zwykle nie zawierają takich porównań, chyba że podają wypowiedzi innych osób.
� Przy przekazywaniu politycznych interpretacji danych liczbowych ważne jest, by przedstawić poglądy wielu różnych opcji politycznych.
� W informacjach dotyczących bezrobocia konieczne jest podkreślenie, że chodzi o bezrobotnych "pobierających zasiłek".
� Najlepiej jest, jeśli analizy statystyki dokonuje specjalista. , Jeśli korzystasz jedynie z cytatów, nie "poprawiaj" ich przez " jakiekolwiek zmiany w ich treści.
4.Wykresy graficzne
Jeśli są prawidłowo wykorzystywane, znacznie ułatwiają zrozumienie skomplikowanych danych i orientację w trendach. Jednak kryją się w nich też niebezpieczeństwa: wykresy i tabele powinny obejmować rzetelnie dobrane poziomy wyjściowe krzywych i czytelną skalę. W przeciwnym razie nie mają waloru informacyjnego a nawet bywają mylące. Umieszczenie poziomu wyjściowego powyżej zera może spowodować, że nawet mały wzrost wskaźnika wygląda na znaczny, zaś łagodny trend przedstawiony na skróconej skali czasu może wydawać się ostry. Wrażenie, jakie sprawia wykres, musi pokrywać się z wyczerpującą i obiektywną interpretacją liczb.
"�hi. .t''
ł***
:. ;,3if!
5,0 �
to''
tsrnei
162
yo
�-V
iii H.
163
76
UCZCIWOŚĆ DZIENNIKARSKA_____
Osoby biorące udział w programach BBC - te, które pojawiają się na antenie, te, których głosy są nagrywane, lecz nie widać ich twarzy oraz te, które dostarczają informacji i usług - powinny być traktowane uczciwie i uprzejmie. BBC musi zawsze zachowywać niezależność dziennikarską, lecz jednocześnie żaden z współtwórców programu nie może odczuwać, że pomija się jego interesy, wprowadza się go w błąd lub podstępnie zmusza do udziału w programie.
1. Dobór uczestników programu ,,
� Żaden redaktor, producent ani reporter BBC nie może nicze- J l go zawdzięczać uczestnikowi programu, ani pozostawać w *"� stosunkach intymnych z tą osobą, jeśli mogłoby to zagrozić obiektywizmowi programu lub spowodować przejęcie przez tę osobę kontroli nad redakcją programu.
� Wybór osoby powinien wiązać się z tym, w jaki sposób ujmujemy temat. Niektóre programy lub części programów analizują jeden aspekt problemu, inne zaś stawiają sobie za cel spojrzenie bardziej wszechstronne.
� Bardzo ważny jest sposób ujęcia tematu. Im bardziej temat jest kontrowersyjny, w tym bardziej wyważony sposób powinien być potraktowany. Wymaga to przytoczenia wszystkich najczęściej wyznawanych poglądów.
� Jeśli analizujemy tylko jeden aspekt problemu, odbiorcy programu oczekują, że w najbliższym czasie przedstawimy inny.
2. Traktowanie uczestników programu
� Każdą zapraszaną osobę należy informować o rodzaju programu, w którym wystąpi i o zamyśle jego twórców.
164
> Redaktorzy powinni zwracać uwagę na to, by jednakowo traktować osoby zaangażowane w różne etapy przygotowania programu.
Jeśli postanawiamy zrezygnować z udziału danej osoby w programie, musimy w bardzo uprzejmy i taktowny sposób przedstawić jej przekonujące argumenty. W miarę możliwości, powinniśmy dużo wcześniej uprzedzić ją o takiej ewentualności.
� Każdy uczestnik programu ma prawo otrzymać szkic projektu programu i być na bieżąco informowany o wszystkich jego zmianach. Czasami redaktor może zdecydować się zaprezentować program przed emisją. Może to zrobić po to, by sprawdzić jego dokładność, wysłuchać opinii specjalisty lub na użytek osoby, która szczególnie pomogła przy realizacji programu.
� Przeglądy takie należą do wyjątków i nie należy pozwolić, by prowadziły do ograniczania wolności dziennikarskiej BBC. Żadna z osób biorących udział w programie lub jego przygo-
� towaniu nie może mieć przyznanego prawa veta.
3. W wywiadach
� W zasadzie każda osoba proszona o udzielenie wywiadu ma prawo być zawczasu poinformowana o ogólnej treści pytań. Informacja ta może być bardziej lub mniej szczegółowa.
� W wyjątkowych sytuacjach, na przykład kiedy program dotyczy działań sprzecznych z interesem społecznym, autorzy programów mogą chcieć ukryć zamysł programu przed jego uczestnikami.
� Nie zwalnia to dziennikarzy z obowiązku zagwarantowania, by emitowany materiał był rzetelny, sprawiedliwy i zgodny z prawdą.
� Każda osoba, której działanie lub produkt jest przedmiotem programu, powinna mieć prawo i sposobność do odpowiedzi.
4. Warunki udziału w programach
� BBC nigdy nie zrzeka się kontroli redakcyjnej nad swymi programami.
165
� Nadgorliwe traktowanie niezależności dziennikarskiej BBC
-ą* nie powinno prowadzić do obcesowego traktowania próśb !" osób biorących udział w programie, nawet jeśli prośby te nie
mogą być do końca spełnione.
* � .^
*�' Z drugiej strony, dziennikarze powinni traktować w sposób f � stanowczy osoby biorące udział w programie, jeśli uprzejmość pracowników BBC i ich gotowość do współpracy inter-pretująoni jako możliwość zdobycia kontroli nad programem.
� Do redaktorów należy decyzja o tym, które warunki stawiane przez osobę biorącą udział w programie mogą być zaakceptowane, a które muszą być odrzucone. Przypadki trudne muszą być zgłaszane kierownikom działów.
5. "Jedna BBC"
Należy wyjaśnić uczestnikom programów, że materiał zarejestrowany dla jednego programu BBC może być wykorzystany w innym, także w programie Radia BBC dla Zagranicy. Jeśli dobro osoby biorącej udział w programie może być w jakikolwiek sposób zagrożone, w wyjątkowych przypadkach można zagwarantować, że fragment programu, w którym dana osoba występuje, nie będzie pokazany w kraju, w którym go zrealizowano.
6. Prośby o wycofanie wywiadu z programu
Z reguły, jeśli wywiad jest już nagrany, nie istnieje żadne niepodważalne prawo zezwalające na wycofanie go z programu. Jednak BBC zwykle bardzo poważnie rozpatruje każdą taką prośbę. Podobnie poważnie traktowane są prośby o przerwanie wywiadu i nagranie go ponownie.
� O.
7. Montowanie wystąpień uczestników programów
� Montowanie materiałów jest częstą praktyką dziennikarską. Jego celem jest takie przedstawienie informacji, by była ona łatwiej zrozumiała. Dobrze jest uprzedzić wszystkie osoby biorące udział w programie, a przede wszystkim te, które występują po raz pierwszy, że ich wypowiedź może być montowana, oraz wyjaśnić jaka mniej więcej część ich wy-! stąpienia może być wykorzystana.
166
� Jeżeli mamy zamiar wykorzystać wywiad w sposób inny niż po prostu "pytanie-odpowiedź", należy jego bohatera o tym poinformować.
� Materiału nie wolno montować w sposób, który zmieniałby wrażenie, jakie życzy sobie stworzyć osoba w nim występująca.
� Zestawianie ze sobą wypowiedzi różnych osób przy pomocy przebitek jest dozwolone i przydatne, lecz jego rezultatem nie może być błędna interpretacja udziału osoby w programie lub jakiekolwiek zafałszowanie obrazu, na przykład wrażenie, że dwa odrębne wywiady są jedną rozmową.
� Niepoprawne jest udawanie, że nagrany wywiad jest prezentowany na żywo.
8. Ponowne wykorzystanie wywiadu lub innego materiału
Ponowne wykorzystanie materiału jest dozwolone pod warunkiem, że umieszcza się go w uczciwym kontekście. Może być na to potrzebna zgoda osób w nim występujących. To samo dotyczy programów powtarzanych w terminie odległym od pierwszej transmisji, gdyż sytuacja życiowa osób biorących udział w programie mogła się zmienić.
Redaktorzy muszą się zawsze upewnić, że ponowne wykorzystanie materiału nie naruszy szczegółowych warunków wcześniej ustalonych lub nie spowoduje innej niż oryginalna interpretacji materiału.
9. Sondy uliczne
Przy przeprowadzaniu takich wywiadów obowiązują następujące podstawowe zasady:
� Wywiady nie powinny być prezentowane jako przeprowadzane na naukowo skonstruowanej próbie.
� Sposób zadawania pytań powinien być dostosowany do spontanicznego i improwizowanego charakteru rozmów.
� Mimo, że formuła sondy ulicznej ma na celu osiągnięcie spontaniczności, nie powinno się ukrywać celu dokonywania nagrania.
167
77
SAMOBÓJSTWA
Relacjonowanie samobójstw może dtzpłać jak zachęta do ich popełniania. Nie powinniśmy doprowadzać do powstawania tego rodzaju ryzyka.
''�'�j �
� Relacje powinny być stonowane. -w
� Nie wolno podawać szczegółów dotyczących sposobu dokonania samobójstwa. Należy mówić ogólnie, chyba że istnieją bardzo mocne argumenty za podawaniem szczegółów.
� Nawet jeśli metoda samobójstwa jest niezwykła, relacje również powinny być powściągliwe.
�73.
-ff\

TERRORYZM: UWAGI OGÓLNE
78
168
BBC, podobnie jak inne media, przekazuje informacje o terroryzmie ze względu na ich wagę społeczną. Społeczeństwo boi się terroryzmu. Zjawisko to wywiera wpływ na życie społeczne i dlatego ludzie chcą znać związane z nim fakty. Akcje terrorystyczne często mają bardzo poważne konsekwencje polityczne. Autorzy programów powinni pamiętać, że telewizja i radio przekazują relacje bardzo dokładnie odzwierciedlające rzeczywistość, i że przy pomocy obrazów i dźwięków widzowie mogą w pewnym sensie uczestniczyć w przerażających wydarzeniach. Dlatego przekazy audiowizualne wywołują znacznie silniejsze emocje niż artykuły prasowe. BBC ma duże doświadczenie w relacjonowaniu akcji terrorystycznych, szczególnie w Irlandii Północnej, gdzie w ciągu dwudziestu lat zginęło 2600 osób a dziesiątki tysięcy zostało rannych. Pracownicy BBC w Irlandii Północnej, podobnie jak całe tamtejsze społeczeństwo włącznie z władzami, codziennie doświadczają skutków terroryzmu. Nie jest to dla nich tylko okazjonalne, egzotyczne zagrożenie. Personel BBC w Irlandii Północnej dysponuje ogromną wiedzą o podzielonym konfliktami społeczeństwie tego kraju.
� Autorzy programów dotyczących Irlandii Północnej mają obowiązek zasięgać rad pracowników BBC w Belfaście.
� Muszą informować kolegów w Belfaście o postępach pracy nad programem i o wszelkich zmianach planów.
� Takie konsultacje ułatwiajązapewnienie dokładności faktograficznej, pomagają uniknąć zafałszowania perspektywy i uniknąć uzasadnionej krytyki. Akty terroryzmu na ogół zawsze stają się tematem informacji i programów. Aby zagwarantować relację wyważoną, rzetelną i wszechstronną, niezbędna jest szczegółowa konsultacja.
� Powinna się ona odbywać między innymi na spotkaniach redakcyjnych.
169
- � Pokazywanie ważnych i długotrwałych akcji terrorystycznych w wiadomościach i programach publicystycznych musi być zgłaszane przełożonym, w tym Redaktorom Naczelnym Programów Informacyjnych i Publicystycznych radia i telewizji i Dyrektorowi Działu Informacji i Publicystyki.
� Podczas długotrwałych akcji, jak np.oblężenie budynku opanowanego przez terrorystów, nasze informacje o przebiegu wydarzeń mogą wpłynąć na postępowanie ich uczestników. Może więc pojawić się konieczność podjęcia specjalnych działań umożliwiających sprawne konsultacje między redakcjami i ich przełożonymi. Chodzi o to, aby informacje podawane przez różne redakcje radia i telewizji były konsekwentne i skoordynowane.
� Jeśli kontekst zdarzenia jest ogólnoirlandzki lub ma ono wyraźne związki z Irlandią, może być potrzebna dodatkowa konsultacja - z kierownictwem BBC w Irlandii.
� Czasem trzeba też zgłosić problem zastępcy Dyrektora Generalnego, Dyrektorowi Polityki Programowej i Głównemu Doradcy ds. Politycznych.
� Jeśli w grę wchodzą grupy terrorystyczne zza granicy, o których opinia publiczna powinna się dowiedzieć, należy skorzystać z doświadczenia i wiedzy pracowników programu Radia BBC dla zagranicy i korespondentów zagranicznych.
Rzetelność �,
Doświadczenie Irlandii Północnej i innych rejonów dowodzi ważnej prawdy o roli mediów w społeczeństwach zdominowanych przez terroryzm. Ogromne niebezpieczeństwo związane z terroryzmem kryje się w plotkach. Jeśli BBC lub inne środki przekazu nie dostarczają na czas rzetelnej i wiarygodnej informacji, do głosu dochodzą plotki i wyolbrzymione informacje. Aby w tak trudnych sytuacjach opinia publiczna wierzyła środkom przekazu, muszą one być rzetelne i szybkie. Jeśli chodzi o zaufanie, nie zdobywa się go z dnia na dzień, lecz buduje przez długi czas. Aby-środek przekazu zdobył zaufanie odbiorców, musi być uważany za niezależny i wiarygodny, a nie kontrolowany przez władze albo stronniczy wobec jakiegokolwiek ugrupowania.
170
TERRORYZM: WYWIADY
79
Sposób podejścia BBC do terroryzmu zależy od charakteru poszczególnych grup terrorystycznych i kontekstu ich działalności.
� Nie wolno rejestrować wywiadu z terrorystą, w kontekście brytyjskim lub zagranicznym, bez zgłoszenia drogą służbową Dyrektorowi Polityki Programowej.
� Jeśli chcemy włączyć wywiad do tekstu programu lub do relacji reportera czy korespondenta, musimy najpierw uzyskać zgodę kierownictwa redakcji dzienników.
� Dziennikarz BBC, który nie ma możliwości zgłoszenia wywiadu przełożonemu musi podjąć decyzję zgodną ze strategią BBC i jak najszybciej zgłosić go kierownictwu redakcji dzienników, które w razie potrzeby skonsultują się z Dyrektorem Polityki Programowej.
� BBC bardzo rzadko przeprowadza wywiady z terrorystami z IRA i innych irlandzkich grup terrorystycznych. Propozycja takiego wywiadu musi być zawsze zgłoszona najwyższym władzom BBC, które nie wydadzą nań zezwolenia, jeśli nie przedstawi się im bardzo mocnych argumentów, że wywiad przyczyni się do lepszego społecznego zrozumienia problematyki. Zasada ta obowiązuje nawet mimo tego, że nadawanie takich wywiadów jest bardzo ostro ograniczone przez zarządzenie ministra spraw wewnętrznych z października 1988 roku.
� Wywiady z osobami powiązanymi z irlandzkimi grupami
�l! terrorystycznymi nie są tak rzadkie jak z samymi terrory-fa ' stami, gdyż osoby te są aktywne w życiu politycznym Irlandii
�<$y. Północnej. Prawie zawsze są to osoby sprawujące stanowiska z wyboru. Wywiady te także są w dużym stopniu objęte zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych. Z reguły, jeśli już wykorzystuje się wywiad, należy to robić oszczędnie. Lepsze są krótkie urywki niż obszerne fragmenty. Po to, by wywiad niósł nowe elementy potrzebne do zrozumienia omawianych spraw można posłużyć się ostrymi pytaniami przypierającymi rozmówcę do muru.
171
80
TERRORYZM: JĘZYK
Dziennikarzy często obwinia się o pomaganie terrorystom przez popularyzowanie ich działań. Co prawda przekazywanie informacji niewątpliwie prowadzi do popularyzacji, to jednak brak informacji zachęca do plotek i może stymulować dalsze, jeszcze poważniejsze akcje terrorystyczne. Rozważne używanie języka może zminimalizować ryzyko nadawania rozgłosu działaniom terrorystów.
� Unikaj wszystkiego, co mogłoby przedstawiać terrorystów w korzystnym świetle lub nadawać ich działaniom jakiejś prawomocności lub uzasadnienia. Przede wszystkim staraj się nie używać zwrotów, przy pomocy których grupy terrorystyczne usiłują ukazywać swoje działanie jako prawomocne, na przykład takich jak "wykonać wyrok", "sąd polowy", "brygada", "jednostka operacyjna".
� Jeżeli używasz zwrotów paramilitarnych, podaj ich źródło.
� Uważaj, by nie prezentować terrorystów ani osób z nimi związanych w korzystnym świetle. Każdą sytuację trzeba bardzo dokładnie analizować.
Jeśli masz do czynienia z oświadczeniami terrorystów w Irlandii Północnej lub Republice Irlandzkiej, musisz potwierdzić ich autentyczność i skonsultować się z redaktorem naczelnym informacji i publicystyki BBC w Irlandii Północnej albo ze specjalistami BBC w Londynie.
� Oświadczenia te mogą zawierać ważne informacje, lecz nie możemy brać ich za pewnik bez uprzedniego potwierdzenia.
� Aby uniknąć tytułów militarnych i niepotrzebnej pompatycz-ności, można je omawiać.
� W kontekście ataków terrorystycznych unikaj słowa "sukces". Dla większości ludzi "sukcesy" terrorystów oznaczają nieszczęście.
TERRORYZM: AKCJE PARAMILITARNE
Takie akcje jak salwy na cmentarzach i inne demonstracje na pogrzebach zdarzająsię w Irlandii Północnej często. Powinno się je relacjonować, jeśli mają podłoże polityczne. Są także inne organizowane działania o niejawnym często charakterze, które trzeba traktować szczególnie ostrożnie. Są to, na przykład, konferencje prasowe odbywane w ukryciu, demonstracje siły, na przykład blokady dróg lub ćwiczenia terrorystów. Czasami reporterzy są informowani o takich wydarzeniach, nieraz tuż przed ich rozpoczęciem. Czasami też BBC otrzymuje materiały ich dotyczące, na przykład kasety video. Każdy taki przypadek trzeba zgłosić przełożonym, nawet jeśli czasem zdąży się to zrobić dopiero po wydarzeniu.
� Jeśli doświadczony redaktor lub inny pracownik BBC uzna, że informacja o wydarzeniu jest prawdziwa i że dotyczy faktu, o którym opinia publiczna musi się dowiedzieć, należy tę informację przekazać.
� Materiał dostarczony z zewnątrz powinien być włączony do większej, wyważonej całości; nie może być użyty w oderwaniu od innych.
81
ne
..voq w n
j O SOŁ,
vt v
172
173
82
TERRORYZM: ZAGROŻENIE LUDZI
Pracownicy BBC nie powinni robić nic, co mogłoby zwiększać ryzyko ataku terrorystycznego. Nie wolno przekazywać informacji, które pomagałyby zaplanować taki atak. ,,
Osoby publiczne
Jeśli pod czyimkolwiek adresem kierowane są groźby, często nie ujawnia się tożsamości tej osoby, by nie stwarzać dodatkowego zagrożenia. Dotyczy to także osób publicznych: ogólne niebezpieczeństwo jest powszechnie znane, zaś konkretne zagrożenia
� nie. Należy bardzo uważać przy podawaniu nie znanych dotąd informacji o miejscu zamieszkania znanych osób.
� Nie wolno przekazywać w programach - w postaci zdjęć ani słów - szczegółów, dzięki którym można rozpoznać prywatne domy tych osób.
� Nie podawaj adresów ani szczegółów lokalizacji.
� O lokalizacji mów tylko ogólnie, na przykład "blisko...", ale nigdy nie podawaj nazwy miejscowości ani innej nazwy geograficznej miejsca tuż obok danego domu.
� Nie pokazuj szczegółowych map, planów ani zdjęć lotniczych.
� Nie wolno pokazywać urządzeń zabezpieczających domy osób publicznych ani mówić o nich.
� Można pokazywać zdjęcia domów osób publicznych pod warunkiem, że nie są to zbliżenia, na których można dojrzeć, na przykład, zamknięcia okien, ani też bardzo szerokie plany ukazujące ustawienie budynków.
To, że niektóre niepożądane informacje byłyjuż publikowane, nie jest istotne - BBC nie powinna ich powtarzać.
Odwiedzając miejsca publiczne, ważne osoby zawsze narażają się na ryzyko ataku ze strony terrorystów.
Jeśli, na przykład, przedstawiciel rządu ma wizytować nowe centrum handlowe, nie wolno wcześniej podawać szczegółów miejsca ani daty tej wizyty.
174
Osoby współpracujące z policją czy woj
narażone na tego typu niebezpieczeństwa , dlatego tez zwykle
nie podaje się ich nazwisk.
Można pokazywać nieoznaczone samochody policyjne, na
przykład już Po"ncydencie, ale staraj się nie pokazywać numerów
rejestracyjnych.
Jeśli ranni policjanci lub żołnierze są przewożeni do szpitala,
nie mów do którego.
,T!V
:T!YV;O
, DO)
: "HE-
� toin
175
83
TERRORYZM: OKUPACJE l PORWANIA
Przede wszystkim nie wolno robić nic, co mogłoby zwiększyć niebezpieczeństwo zakładników i przeszkodzić w działaniu władz, które usiłują ich uwolnić. Dziennikarze muszą ściśle współpracować z policją i innymi władzami, jednocześnie przekazując niezależne, obiektywne relacje.
Dziennikarze muszą też przestrzegać pewnych ograniczeń:
na przykład zdarzyło się kiedyś, że poproszono dziennikarzy, by nie mówili nic o stanie nastrojów porywaczy, by ich dodatkowo nie drażnić. Czasem także trzeba zrezygnować z informowania o ruchach sił bezpieczeństwa w danym rejonie. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Scotland Yard otrzymują (od Dyrektora Polityki Programowej) uaktualniane listy ważnych adresów BBC. Umożliwia to władzom kontakty z BBC na dwóch poziomach - z reporterami i osobami zbierającymi informacje, oraz z wyższym kierownictwem.
Podczas poważniejszych długotrwałych akcji w samej Wielkiej Brytanii BBC uruchamia specjalne kanały informacyjne umożliwiające natychmiastową konsultację między odpowiednimi redakcjami radia i telewizji.
i! lii
3 i
176
NAZWY HANDLOWE
84
Zarejestrowane nazwy lub znaki handlowe są często używane jako rzeczowniki. Jest to niepoprawne: w kontekście korzystnym lub neutralnym stanowią one niepotrzebną reklamę produktu, zaś w kontekście nagatywnym ich użycie może nawet doprowadzić do wszczęcia procesu sądowego. Nawet jeżeli nazwa handlowa przedmiotu stała się potoczna, jak na przykład "elektroluks", używaj raczej ich odpowiedników, tzn. w tym przypadku "odkurzacz".
177
85
PRZEMOC
Redakcje dzienników telewizyjnych często dysponują zdjęciami, które nie nadają się do emisji, gdyż są zbyt przerażające lub rodzą silne napięcie. Jednocześnie jednak, nie wolno "wygładzać" relacji dotyczących przemocy do tego stopnia, by wprowadzały w błąd.
Redaktorzy muszą panować nad tym jaki materiał jest emitowany, w jakiej formie i jak długo trwa. Materiały pokazywane w dziennikach odbierane są z większą tolerancją niż zamieszczane w programach publicystycznych bądź dokumentalnych. Redaktorzy muszą mieć absolutną pewność, że umieszczanie w programach szokujących zdjęć jest rzeczywiście uzasadnione. Redaktorzy muszą brać pod uwagę wpływ tych zdjęć na poszczególnych widzów.
W radio problem ten występuje rzadziej. Mimo to aktualne wydarzenia, wywiady z ofiarami zajść lub ich krewnymi również powinny być traktowane z wielką rozwagą.
1. Wskazówki szczegółowe
� Nie przepowiadaj, że wydarzenia będą gwałtowne. Uważaj, by nie mówić niepotrzebnie lub zbyt często o "zbierających się tłumach"; i unikaj spekulacji o tym, że w odwecie także będzie zastosowana przemoc.
� Nie nazywaj drobnych zamieszek "rozruchami" jeżeli nie pozwala na to skala i powaga konfliktu. Unikaj przymiotników i podnoszących napięcie, wyświechtanych zwrotów, jak na przykład "rozgniewany tłum", "rosnące napięcie", "rozruchy na wielką skalę".
� Nie mieszaj faktów z plotkami. Relacji uczestników zdarzeń lub ich samozwańczych liderów, którzy w rzeczywistości reprezentują tylko siebie, nie powinno się traktować dosłownie. Przecież nawet naoczni świadkowie mogą się bardzo mylić.
178
� Nie nazywaj przemocy "rasową", o ile słowo to nie jest uzasadnione, postawami osób uczestniczących w wydarzeniu.
� Relacje z gwałtownych zajść na ulicach nie powinny wzniecać napięć ani podsycać lokalnych sporów.
� Nie przekazuj informacji o tym, jak wykonać broń domowym sposobem ani nie pokazuj zdjęć demonstrujących jej wykonanie. Ekipy dziennikarskie nie powinny rzucać
:<.:.-'- się w oczy. Podróżujcie nieoznaczonymi samochodami
\vó i unikajcie eksponowania kamery.
� Jeżeli obecność dziennikarzy powoduje, przedłuża lub zwiększa niebezpieczeństwo, powinni się oni wycofać. Należy też przerwać filmowanie, jeśli obecność kamer sprawia, że ludzie zachowują się inaczej niż zwykle.
� Propozycje relacjonowania na żywo akcji ujmowania zakładników lub innych działań terrorystów powinny być zgłaszane przełożonym.
� Należy bardzo dokładnie przemyśleć decyzje o pokazaniu na ekranie zwłok.
� Nie wolno zbyt długo pokazywać zbliżeń osób pogrążonych w rozpaczy.
� Wywiady z krewnymi zabitych należy przeprowadzać jedynie z ważnych powodów. Należy je przeprowadzać w sposób taktowny. Dziennikarz musi zdawać sobie sprawę, że osoby, z którymi rozmawia, mogą być w stanie szoku i raczej potrzebować ochrony niż rozgłosu. Mimo to niektóre z nich mogą życzyć sobie rozmawiać.
� Nie wolno przekazywać szczegółowych opisów samobójstw i gwałtów.
� Materiały informacyjne nie powinny być "ozdabiane" muzyką ani przekazywane w konwencji horroru lub kryminału.
� Staraj się zachować właściwe proporcje w opisywaniu skali przemocy. Uważaj na liczby, których nie możesz zweryfikować. Jeżeli podajesz szacunki liczebności tłumu, liczby rannych i zabitych oraz dane dotyczące zniszczeń mienia, podaj źródło, z którego pochodzą.
179
85
PRZEMOC
Redakcje dzienników telewizyjnych często dysponują zdjęciami, które nie nadają się do emisji, gdyż są zbyt przerażające lub rodzą silne napięcie. Jednocześnie jednak, nie wolno "wygładzać" relacji dotyczących przemocy do tego stopnia, by wprowadzały w błąd.
Redaktorzy muszą panować nad tym jaki materiał jest emitowany, w jakiej formie i jak długo trwa. Materiały pokazywane w dziennikach odbierane sąz większą tolerancją niż zamieszczane w programach publicystycznych bądź dokumentalnych. Redaktorzy muszą mieć absolutną pewność, że umieszczanie w programach szokujących zdjęć jest rzeczywiście uzasadnione. Redaktorzy muszą brać pod uwagę wpływ tych zdjęć na poszczególnych widzów.
W radio problem ten występuje rzadziej. Mimo to aktualne wydarzenia, wywiady z ofiarami zajść lub ich krewnymi również powinny być traktowane z wielką rozwagą.
1. Wskazówki szczegółowe
� Nie przepowiadaj, że wydarzenia będą gwałtowne. Uważaj, by nie mówić niepotrzebnie lub zbyt często o "zbierających się tłumach"; i unikaj spekulacji o tym, że w odwecie także będzie zastosowana przemoc.
� Nie nazywaj drobnych zamieszek "rozruchami" jeżeli nie pozwala na to skala i powaga konfliktu. Unikaj przymiotników i podnoszących napięcie, wyświechtanych zwrotów, jak na przykład "rozgniewany tłum", "rosnące napięcie", "rozruchy na wielką skalę".
� Nie mieszaj faktów z plotkami. Relacji uczestników zdarzeń lub ich samozwańczych liderów, którzy w rzeczywistości reprezentują tylko siebie, nie powinno się traktować dosłownie. Przecież nawet naoczni świadkowie mogą się bardzo mylić.
178
� Nie nazywaj przemocy "rasową", o ile słowo to nie jest uzasadnione, postawami osób uczestniczących w wydarzeniu.
� Relacje z gwałtownych zajść na ulicach nie powinny wzniecać napięć ani podsycać lokalnych sporów.
� Nie przekazuj informacji o tym, jak wykonać broń domowym sposobem ani nie pokazuj zdjęć demonstrujących
; jej wykonanie. Ekipy dziennikarskie nie powinny rzucać się w oczy. Podróżujcie nieoznaczonymi samochodami i unikajcie eksponowania kamery.
� Jeżeli obecność dziennikarzy powoduje, przedłuża lub zwiększa niebezpieczeństwo, powinni się oni wycofać. Należy też przerwać filmowanie, jeśli obecność kamer sprawia, że ludzie zachowują się inaczej niż zwykle.
� Propozycje relacjonowania na żywo akcji ujmowania zakładników lub innych działań terrorystów powinny być zgłaszane przełożonym.
� Należy bardzo dokładnie przemyśleć decyzje o pokazaniu na ekranie zwłok.
� Nie wolno zbyt długo pokazywać zbliżeń osób pogrążonych w rozpaczy.
� Wywiady z krewnymi zabitych należy przeprowadzać jedynie z ważnych powodów. Należy je przeprowadzać w sposób taktowny. Dziennikarz musi zdawać sobie sprawę, że osoby, z którymi rozmawia, mogą być w stanie szoku i raczej potrzebować ochrony niż rozgłosu. Mimo to niektóre z nich mogą życzyć sobie rozmawiać.
� Nie wolno przekazywać szczegółowych opisów samobójstw i gwałtów.
� Materiały informacyjne nie powinny być "ozdabiane" muzyką ani przekazywane w konwencji horroru lub kryminału.
� Staraj się zachować właściwe proporcje w opisywaniu skali przemocy. Uważaj na liczby, których nie możesz zweryfikować. Jeżeli podajesz szacunki liczebności tłumu, liczby rannych i zabitych oraz dane dotyczące zniszczeń mienia, podaj źródło, z którego pochodzą.
179
2. Nawet jeśli zajścia trwają bardzo długo, tygodnie lub miesiące, rzadko powoduje to całkowite zakłócenie codziennego rytmu życia. Sposób, w jaki ludność cywilna dostosowuje się do warunków oraz stara się utrzymać normalność, są ważnymi elementami życia społecznego i powinny znaleźć odzwierciedlenie w relacjach BBC.
� Nie można prawidłowo ukazywać przemocy bez wgłębienia 6 się w jej przyczyny. Jak najszybciej trzeba przedstawić tło k wydarzeń i okoliczności, które do nich doprowadziły. Jeśli,
mimo wysiłków, nie udaje się ustalić przyczyny niepokojów,
należy o tym poinformować w programie.
� Badanie przyczyn przemocy może wymagać analizy konfliktu ideowego i kulturowego oraz stopnia jego nasilenia. Wyjaś-
� nienie konfliktu nie może stanowić podłoża dla propagandy. ś Można w programie zawrzeć retorykę polityczną, lecz należy ją poddać krytycznej analizie.
3. Troska o dzieci
Redaktorzy dzienników, programów publicystycznych i dokumentalnych powinni pamiętać, że przed godziną 21.00 telewizję ogląda bardzo wiele dzieci. Duża ich grupa może siedzieć przed telewizorami i później, szczególnie w piątki i soboty. Dlatego redaktorzy zawsze powinni zwracać uwagę, czy na ekranie nie pojawia się zbyt dużo przemocy, a zwłaszcza programów traktujących o okultyzmie i egzorcyzmach, oraz dotyczących chorych psychicznie.
w
:!&;
180
KOBIETY
86
Kobiety nie są mniejszością, ale zdobycie wyższego statusu w społeczeństwie kosztowało je dużo wysiłku. Wyrazem tego jest prawodawstwo i wciąż zmieniający się stosunek do kobiet. Jednak bardzo trudno jest wykorzenić stare przyzwyczajenia. Wiele kobiet wciąż uważa że są dyskryminowane i często mają ku temu powody.
� Bardzo istotny jest dobór słownictwa.
� W miarę możliwości, słowa i zwroty należy dobierać tak, by opisywały zawody i role kobiet w sposób możliwy do zaakceptowania przez same kobiety.
� Programy, w których bezrefleksyjnie przedstawia się rolę kobiet jako drugorzędną, są niestosowne i mogą być obraźliwe.
� W wielu przypadkach fakt, że osoba jest kobietą, nie ma znaczenia.
� Jeśli fakt ten jednak jest istotny, trzeba zwracać uwagę na to, by nie używać języka, gestów lub nie przedstawiać sytuacji, które powielają przestarzałe i często poniżające stereotypy.
� Generalnie, w programach należy przedstawiać pełny zakres ról pełnionych obecnie przez kobiety.
181