Iwona Wagner
Wyższa Szkoła Pedagogiczna
w Częstochowie
Przyczyny i skutki rozwiązania adopcji
Artykuł poświęcony jest opisowi przyczyn, z powodu których rozwiązuje się adopcje
w Polsce. We wstępie autorka opisała funkcje rodziny adopcyjnej oraz procedurę powsta-
wania takich rodzin  proces przygotowania przyszłych rodziców i dzieci. Następnie po-
ruszyła kwestie prawne: w jaki sposób kodeks rodzinny i opiekuńczy opisuje i klasyfiku-
je rodzaje adopcji, czyli  przysposobienia . Również z punktu przepisów prawa rodzinne-
go i opiekuńczego autorka opisała tryb i przesłanki rozwiązania przysposobienia. Część
badawcza artykułu poświęcona jest poznaniu i analizowaniu czynników rozkładu więzi
rodzinnych prowadzących w dalszej kolejności do wyroku sądowego orzekającego roz-
wiązanie adopcji.
Rodzina adopcyjna stanowi najbar- wychowawczych. Nieliczne są bowiem
dziej skuteczną i optymalną formę kom- przypadki rozwiązania adopcji z przy-
pensowania dziecku zaburzonego funk- czyn określonych jako  ważne powody
cjonowania rodziny lub jej braku. Jej (Nazar 2002).
szczególne zalety opiekuńczo-wychowa- Do podstawowych problemów związa-
wcze polegają na tym, iż stwarza ona po- nych z adopcją, a zarazem decydujących
między dzieckiem a adoptującymi praw- o prawidłowym funkcjonowaniu tych ro-
ną więz
rodzinną  taką, jaka istnieje po- dzin należy zaliczyć kwestię przygotowania
między dzieckiem a rodzicami naturalny- i doboru rodziców adopcyjnych i dziecka
mi. Wskaz
nikiem efektywności wycho- oraz motywów podjętej decyzji. Pozosta-
wawczej tych rodzin jest to, że poziom łe czynniki sprzyjające powodzeniu przy-
rozwoju umysłowego i osiągnięcia dzieci sposobienia to: cechy osobowości przy-
adoptowanych są zbliżone raczej do poziomu branych rodziców, ich postawy wobec
ich rodziców adopcyjnych niż biologicz- dziecka, umiejętności pedagogiczne, kul-
nych, nawet jeśli biologiczni rodzice zaj- tura osobista i więz
emocjonalna. Istotny
mowali niższe pozycje społeczno-zawod- wpływ wywierają także: wiek dziecka
owe lub byli upośledzeni umysłowo, dzieci w momencie przysposobienia, ilość i skutki
w nowych środowiskach rodzinnych osią- traumatycznych przeżyć z dzieciństwa,
gały na ogół normalny lub wyższy poziom zdolność dziecka do nawiązania bliskich
rozwoju i osiągnięć (Wagner 1997). kontaktów emocjonalnych z drugą osobą,
Pozytywną rolę rodziny adopcyjnej a także umiejętne i odpowiednio wczesne
w przywracaniu dzieciom osieroconym ujawnienie faktu adopcji. Szczególną rolę
równowagi emocjonalnej i poczucia bez- w tym zakresie spełniają pracownicy
pieczeństwa zdaje się potwierdzać fakt ośrodków adopcyjno-opiekuńczych, przygo-
sporadycznego powrotu tych dzieci do do- towujący merytorycznie i emocjonalnie
mów dziecka i innych zakładów opiekuńczo- kandydatów na rodziców adopcyjnych.
1
Wagner / Przyczyny i skutki rozwiązania adopcji
Zasady tworzenia rodziny adopcyjnej
Tworzenie rodziny adopcyjnej opiera Ułatwienie przebiegu, trybu i uwarun-
się na bezwzględnie obowiązującej zasa- kowań rozwiązania adopcji sprzyjać ma
dzie doboru rodziców do dziecka  nigdy w praktyce wyodrębnieniu tzw. posiłko-
odwrotnie. Realizacja tej przesłanki po- wych założeń, gwarantujących przestrze-
zwala na indywidualne potraktowanie ganie interesu dziecka i jego praw. Zalicza
każdego osieroconego dziecka i stworze- się do nich:
nie mu najbardziej optymalnego środo-
 zasadę kontroli państwowej,
wiska rodzinnego.
 zasadę sądowego trybu nawiązywania
Decyzje w sprawie doboru rodziny
stosunku przysposobienia,
i powierzenia jej dzieci są podejmowane
 zasadę ograniczonej rozwiązywalności
na wniosek Ośrodka Adopcyjno-Opieku-
przysposobienia,
ńczego przez komisję kwalifikacyjną. We-
 zasadę tajemnicy przysposobienia i bez-
ryfikuje ona wniosek Ośrodka w zakresie
względnej mocy przepisów o adopcji.
kwalifikacji kandydatów na rodziców ad-
opcyjnych lub zastępczych, dobiera naj-
W kodeksie rodzinnym podkreśla się,
właściwszą dla danego dziecka formę
że zasadniczy cel przysposobienia zbliża je
opieki zastępczej oraz wydaje opinie dla
do instytucji władzy rodzicielskiej i opieki,
sądu. Od decyzji komisji kwalifikacyjnej
a powstanie w następstwie przysposobie-
kandydaci mogą się odwołać do Komisji
nia osobistego stosunku rodzinnego, po-
Adopcyjno-Opiekuńczej Zarządu Głów-
zwala na snucie pewnych analogii z insty-
nego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci.
tucją związku małżeńskiego (Kodeks ro-
Zakwalifikowanie kandydatów na ro-
dzinny i opiekuńczy, stan na 16.08.2003 r.).
dziców zastępczych następuje na podsta-
Podstawą dokonywania oceny czy adopcja
wie zgromadzonych w Ośrodku doku-
jest zgodna z dobrem dziecka jest sytu-
mentów i po ich przeszkoleniu. Przepro-
acja materialna, jaką dziecku mógłby zapew-
wadzone przez psychologów i pedago-
nić przysposabiający w zestawieniu z sytu-
gów rozmowy problemowe dotyczą: mo-
acją dotychczasową, lecz przy uwzględnie-
tywów podjęcia decyzji o adopcji dziec-
niu wszystkich nasuwających się w tej
ka, postaw rodzicielskich, stosunku do
mierze kryteriów, w szczególności zagad-
adopcji i ewentualnych skutków choroby
nienia czy wychowanie dotychczasowe,
sierocej, tolerancji wobec pochodzenia
czy ewentualnie wychowanie dziecka przez
dziecka, stwierdzonych niedoborów
przysposabiającego mogłoby przygotować
w zakresie jego rozwoju i stanu zdrowia,
dziecko lepiej do pracy dla dobra społe-
stosunku dalszej rodziny i znajomych do
czeństwa, odpowiednio do jego uzdolnień
planów adopcyjnych, trwałości więzi
(...), czy przeciwko przysposobieniu nie
małżeńskiej, jawności adopcji.
przemawiają silne więzy z zakresu uczuć
Podstawowe założenia adopcji nie-
rodzinnych (Smyczyński 2003).
zbędne dla jej orzeczenia w sensie for-
W tym aspekcie szczególnie istotny
malnym są następujące:
i kontrowersyjny jest problem zgody ro-
 zasada niemajątkowego (lecz prawno-
dziców biologicznych na adopcję oraz
-rodzinnego) charakteru przysposobienia,
konsekwencje odmowy takiej decyzji,
 zasada dobra dziecka, której skutki mogą wystąpić w postaci de-
prywacji potrzeb, zaburzeń w rozwoju
 zasada traktowania przysposobienia na
osobowości i w sferze emocjonalnej
równi z naturalnym stosunkiem rodzi-
dziecka. W praktyce sądowej trudno bo-
cielskim, wyrażona w łacińskiej paremii
wiem precyzyjnie i obiektywnie ocenić,
 adoptio naturam imitatur.
2
Wagner / Przyczyny i skutki rozwiązania adopcji
czy odmowa rodziców na przysposo- szkód, do których zaliczyć można mini-
bienie ich dziecka wynika z pobudek ego- malny poziom egzystencji, trudne wa-
istycznych, czy raczej jest podyktowa- runki mieszkaniowe, bezrobocie, prze-
na szczerym uczuciem miłości i pra- wlekłe choroby, brak wyraz
nych metod
gnieniem zachowania wpływu na jego i celów wychowawczych, ubóstwo mate-
wychowanie, mimo obiektywnych prze- rialne i duchowe.
Rodzaje i skutki adopcji
W przepisach kodeksu rodzinnego emocjonalnej, niezbędnej do prawidłowego
i opiekuńczego przewidziano trzy rodza- rozwoju dziecka.
je adopcji, zwanej przysposobieniem: Przysposobienie pełne  stanowi podsta-
wowy i najczęściej orzekany rodzaj adopcji.
 przysposobienie pełne nieodwołalne,
Powoduje ono ustanie praw i obowiązków
zwane całkowitym,
wynikających z pokrewieństwa względem
 przysposobienie pełne,
rodziców i krewnych. Dziecko adoptowa-
 przysposobienie niepełne.
ne przyjmuje nazwisko, które nosiłyby
Przysposobienie pełne nieodwołalne dzieci z małżeństwa; sąd może także na
występuje w sytuacji, gdy rodzice wyrazi- wniosek przysposabiającego zmienić imię
li przed sądem opiekuńczym zgodę na lub imiona dziecka, jeśli nie ukończyło 13.
adopcję bez wskazania osoby przysposa- roku życia (w póz
niejszym wieku może to
biającej (zgoda in blanco). Konsekwencją nastąpić za jego zgodą). W wyniku orzecze-
jest całkowite zerwanie i zatarcie więzi nia przysposobienia pełnego, fakt rzeczywi-
z rodziną naturalną i sporządzenie nowe- stego pochodzenia dziecka nie ulega zatar-
go aktu urodzenia adoptowanego dziec- ciu, gdyż na marginesie aktu urodzenia
ka, w którym jako rodziców wymienia się odnotowuje się informację o adopcji, co da-
adoptujących. Dotychczasowy akt uro- je możliwość poznania rodowodu dziecka.
dzenia dziecka nie może być ujawniony. Przysposobienie niepełne  powodu-
19 paz
dziernika 1995 r. weszła w ży- je skutki ograniczone i stanowi dopusz-
cie ustawa o zmianie ustawy Kodeks ro- czalny wyjątek od powszechnie stosowa-
dzinny i opiekuńczy oraz niektórych in- nego w praktyce przysposobienia peł-
nych ustaw normująca adopcję. Sąd nego. Najbardziej istotna różnica pomię-
opiekuńczy może (ze względu na szcze- dzy obydwoma postaciami adopcji pole-
gólne okoliczności) orzec adopcję mimo ga na odmiennym charakterze więzi
braku zgody rodziców, których zdolność adoptowanego z rodziną naturalną i ad-
do czynności prawnych jest ograniczona, opcyjną. Pomimo tego iż ustaje władza
jeśli odmowa zgody jest sprzeczna z do- rodzicielska, a osoby adoptujące uzysku-
brem dziecka. Dotyczy to sytuacji, w któ- ją ją w takim samym zakresie jak w przy-
rych rodzice biologiczni swoim postępo- padku przysposobienia pełnego, rodzice
waniem stwarzają zagrożenie dla zdro- biologiczni nie tracą prawa do osobistej
wia lub życia dziecka, a mimo to nie zga- styczności z adoptowanym dzieckiem.
dzają się na jego przysposobienie. Prze- W sytuacjach gdy utrzymywanie bliskich
kształcenie to stanowi implikację przyję- kontaktów adoptowanego z rodziną
tej w doktrynie prawa rodzinnego zasady naturalną ma charakter destrukcyjny na
ochrony dobra dziecka i jego pełnej in- dziecko i zagraża jego dobru, przyspo-
korporacji w rodzinę adopcyjną, która sabiający może wystąpić do sądu opie-
powinna spełniać wszystkie funkcje i za- kuńczego z żądaniem zmiany adopcji
dania rodziny z silnym poczuciem więzi niepełnej na pełną.
3
Wagner / Przyczyny i skutki rozwiązania adopcji
Tryb i przesłanki rozwiązania adopcji
w polskim prawie rodzinnym i opiekuńczym
Przepisy polskiego prawa rodzinnego czuciem sprawiedliwości i funkcją współ-
i opiekuńczego dopuszczają możliwość roz- czesnego prawa, które dąży do ochrony
wiązania stosunku przysposobienia zarówno wszystkich osób zainteresowanych.
pełnego, jak i niepełnego. Uprawnienie to W polskim systemie prawa rodzinnego
przysługuje osobie adoptującej, adopto- nie stosuje się także instytucji wygaśnię-
wanemu oraz prokuratorowi, natomiast cia przysposobienia typu ex lege, tzn.
do gestii sądu opiekuńczego należy oce- z wyjątkiem sytuacji, gdy zostanie ustalo-
na, czy na skutek rozwiązania adopcji nie ne, że przysposobiony jest dzieckiem
ucierpi dobro małoletniego dziecka. przysposabiającego.
W polskiej judykaturze nie stosuje się W piśmiennictwie prawniczym utrwa-
instytucji unieważnienia adopcji. W kon- liła się tendencja do traktowania rozwią-
sekwencji przyjęcia takiego stanowiska zania adopcji w sposób analogiczny do
jedynym środkiem likwidującym wszel- oceny uzasadniającej orzeczenie rozwo-
kie wady w jej ustanowieniu jest rozwią- du. W obydwu sytuacjach mamy do czy-
zanie. W sprawach dotyczących orzecze- nienia z rozpadem więzi rodzinnej; w ro-
nia adopcji nie jest więc dopuszczalne dzinie adopcyjnej jest to rozkład stosun-
wznowienie postępowania z powodów je- ku między stronami, w małżeństwie nato-
go wadliwości. Jeśli takie powody wystę- miast rozkład pożycia małżonków. Nie-
pują, to mogą jedynie stanowić podstawę zależnie od tego podobieństwa, przesłan-
rozwiązania przysposobienia, o ile spowo- ką rozwiązania przysposobienia są tylko
dowały brak lub zerwanie więzi rodzinnej  ważne powody , a przesłanką rozwodu
między przysposobionym i przysposabiają- wyłącznie pełny i trwały rozpad pożycia.
cym (Nazar 2002). W polskich przepisach prawa rodzinnego
Analogiczna sytuacja występuje w przy- i opiekuńczego nie sprecyzowano bliżej
padku, gdy adopcja ustanowiona została przyczyn, które mogłyby stanowić podsta-
z przyczyn wyłącznie egoistycznych, np. wę zniesienia skutków przysposobienia.
w celu uzyskania siły roboczej lub opieki na Zgodnie z brzmieniem artykułu 125 ż 1 zd.
starość. W takich okolicznościach przyspo- 2 kodeksu rodzinno-opiekuńczego rozwią-
sobienie nie może funkcjonować jako in- zanie stosunku przysposobienia nie jest do-
stytucja prawna, zapewniająca dziecku puszczalne, jeżeli wskutek niego miałoby
środowisko zaspokajające jego interesy ucierpieć dobro małoletniego dziecka. Za-
i potrzeby. Splot wielu czynników deter- sady tej nie należy, jak sądzę, traktować
minujących decyzję o adopcji powoduje, w sposób doktrynalny, skoro sam usta-
że w praktyce dążenie do posiadania potom- wodawca twierdzi, że nie należą do zupeł-
stwa i zaspokojenia instynktu macierzyń- nie odosobnionych wypadki, gdy sąd orze-
skiego uzyskuje priorytet w hierarchii ka rozwiązywanie przysposobienia właśnie
wartości i wyborze rodzicielstwa zastęp- dla dobra dziecka (Smyczyński 2003).
czego. Paralelizm kilku motywów uza- Zdarzają się sytuacje, w których rodzi-
sadnia przyjęcie w polskim prawie ro- ce adopcyjni nie zaspokajają podstawo-
dzinnym stanowiska, że przysposobienie  wych potrzeb dziecka, lub gdy ze wzglę-
obok swej dominującej funkcji ochrony du na jego stan zdrowia nie można na-
dziecka  jest także w interesie przysposa- wiązać z nim głębszej więzi uczuciowej
biającego (Smyczyński 2003). implikującej stabilizację i integrację ro-
Odmienne, krańcowe podejście do za- dziny. W praktyce bowiem okazuje się, że
gadnienia nie dałoby się także pogodzić z po- mimo starannie przeprowadzonego pro-
4
Wagner / Przyczyny i skutki rozwiązania adopcji
cesu adopcyjnego podstawowe jego założe- wiącej regułę w większości przypadków.
nia i idee nie zostały zrealizowane. Róż- Termin ten jednak obejmuje także inne
norodność przyczyn takiego stanu rzeczy okoliczności, które w ogóle nie wpływają
i ich przejawów nakazują stosowanie in- na prawidłowość więzi rodzinnej między
dywidualnych kryteriów rozstrzygnięć, przysposobionym a przysposabiającym, al-
pozostawiając organom sądowniczym da- bo więz
tą wprawdzie unicestwiają, ale nie
leko idącą swobodę w ocenie zasadności powodują powstania złych stosunków
i ważności przyczyn rozwiązania adopcji. między tymi osobami, a mimo to uspra-
Pozostając przy ogólnej formule  ważnych wiedliwiają rozwiązanie przysposobienia
przyczyn i nie precyzując jasno tego po- (Nazar 2002, s. 234). Do takich przypad-
jęcia, ustawodawca zapoczątkował kieru- ków można zaliczyć następujące okolicz-
nek, zmierzający do kontaminacji prze- ności uznane w judykaturze za ważne po-
słanek rozwodu i rozwiązania przysposo- wody usprawiedliwiające rozwiązanie:
bienia. Jak słusznie zauważa S. Grzybow-
 konieczność usunięcia przeszkody do za-
ski zestawia się przesłanki rozwiązania
warcia małżeństwa, jeżeli pomiędzy
dwóch całkowicie odmiennych stosunków
stronami adopcji zrodziły się uczucia mi-
rodzinnych (...), pomijając przy tym fakt, że
łości i pragnienia wstąpienia w zwią-
obowiązujące prawo uzależnia orzeczenie
zek małżeński;
rozwodu od rozkładu pożycia małżeńskie-
 potrzeba umożliwienia powrotu dziecka
go, a więc sięga do skutków pewnych za-
do rodziny naturalnej w sytuacji braku
szłości, nie zaś do ich przyczyn,  powo-
więzi emocjonalnej z rodzicami adop-
dów , rezygnując tym samym z oceny waż-
cyjnymi przy istnieniu tej więzi z ro-
ności czy doniosłości owych powodów
dziną adopcyjną;
(Grzybowski 1979).
 rozwód przysposabiających, zwłaszcza
Z wykładni  ważnych powodów wyni-
w wypadku zawarcia przez jednego
ka, że ustawodawca używając ogólnej for-
z nich nowego małżeństwa, jeśli w aspek-
muły na określenie przesłanek rozwiązania
cie dobra dziecka celowe staje się jego
adopcji, rozumiał pod tym pojęciem przede
przysposobienie przez nowego małżonka.
wszystkim rozkład więzi rodzinnej, stano-
Sprawy o rozwiązanie adopcji dziecka
na podstawie orzecznictwa sądowego  badania własne
Z przyczyn nakazujących uwzględnie- Przedmiotem szczegółowej analizy uczy-
nie intymnego charakteru stosunków mię- niłam 109 spraw o rozwiązanie przyspo-
dzy rodzicami i dziećmi, a także z powo- sobienia w latach 1970 1993 na terenie
du ochrony danych osób adoptujących, ówczesnych województw: częstochowskie-
sądy rodzinne i ośrodki adopcyjno-opiekuń- go i katowickiego oraz 32 przypadki roz-
cze nie prowadzą żadnych instytucjonal- strzygane w latach 1999 2002 w woje-
nych form nadzoru nad rodzinami, które wództwie śląskim. Każdy indywidualny
przysposobiły dzieci. Ewentualne infor- przypadek rozpatrywałam zarówno w ka-
macje i wnioski można wydedukować je- tegoriach specyficznej, niepowtarzalnej
dynie na kanwie spraw opiekuńczych, sytuacji poszczególnej rodziny oraz w aspek-
w których nastąpiła ingerencja środkami cie szeroko pojętego interesu społecznego.
prawnymi w sposób wykonywania wła- Zasadniczy akcent skierowałam na eks-
dzy rodzicielskiej przez rodziców adop- plorację i analizę czynników rozkładu pod-
cyjnych, opierając się na sprawach doty- stawowych więzi rodzinnych i sentencję
czących rozwiązania adopcji. wyroku, egzemplifikującą interpretację
5
Wagner / Przyczyny i skutki rozwiązania adopcji
 ważnych powodów rozwiązania adopcji,  w rodzinie przysposabiającego ustano-
uzasadniających decyzję organów sądo- wionej wcześniej rodziną zastępczą, 11
wych. Z wywiadów przeprowadzonych (8,1%)  u krewnych dalszego stopnia.
z pracownikami sądów rodzinnych i pla- Analizując proweniencje dzieci z nie-
cówek opiekuńczych wynika, iż jedno- udanej adopcji ustalono, że największą
myślnie akceptują one pogląd, że w sytu- grupę (tj. 43 osoby  31,8%) stanowiły
acji, gdy cel adopcji nie został osiągnięty, dzieci, w stosunku do których ojcostwo
a więz
emocjonalna między stronami przy- nie zostało ustalone i były one wychowy-
sposobienia nie istnieje, dalsze jej trwanie wane przez samotne matki. Najbardziej
jest bezprzedmiotowe. Także ustawodawca natomiast niepokojącym jest fakt, że 34
wyraża podobne wątpliwości czy rzeczy- (25,2%)  dzieci pochodziło z rodzin peł-
wiście w interesie dziecka (...) leży utrzy- nych, z których większość posiadała po-
mywanie całkowicie martwego związku, tencjalne możliwości zapewnienia wy-
co nieraz znajduje wyraz w daleko posunię- chowania i opieki przy wsparciu społecz-
tej wzajemnej wrogości i w faktycznym roz- nym odpowiednich instytucji. W tym
dzieleniu się dróg życiowych przysposabia- aspekcie zestawienie katalogu przyczyn
jącego i przysposobionego (Kodeks rodzin- rozwiązania adopcji pozwala wniosko-
ny i opiekuńczy, stan na 16.08.2003 r.). wać, że niekiedy decyzje o kwalifikacji
Kierując się dążeniem do uchwycenia dziecka do adopcji były przedwczesne.
możliwie szerokiej skali nieprawidłowości Ważny czynnik determinujący rozwiąza-
i konfliktów, jakie występują w różnych nie przysposobienia w około 24% przy-
płaszczyznach kontaktów zachodzących padków, w których powództwo uwzględ-
między stronami adopcji, badaniami ob- niono, stanowiło ponowne nawiązanie
jęto nie tylko te, które rozstrzygnięte zostały przez przysposobionego kontaktów z ro-
merytorycznie, ale również te, które znaj- dzicami naturalnymi lub rodzeństwem.
dują się w toku lub zakończyły się orze- Wśród analizowanych 135 spraw doty-
czeniami o charakterze formalnym. Uza- czących powództwa o rozwiązanie pra-
sadnieniem tego rodzaju podejścia jest womocnego orzeczenia o adopcji dziec-
moje przekonanie, że samo wystąpienie ka, przewagę mają te, które odnoszą się
z pozwem o rozwiązanie adopcji świadczy do osób małoletnich. Takich spraw było
o znacznych nieprawidłowościach w ukła- 68, co stanowi 50,3% badanej populacji.
dzie stosunków rodziny adopcyjnej. Proces jurysdykcji w tej kategorii przy-
Wśród objętych penetracją rodzin padków jest szczególnie istotny, ponie-
adopcyjnych, które wykazały nieprawidło- waż sentencja wyroku determinuje dal-
wości w funkcjonowaniu, większość przy- sze życie i psychospołeczną sytuację dzie-
sposobień (73,3%) orzeczona została przed ci odrzuconych przez rodzinę adopcyjną.
ukończeniem przez dziecko 7. roku życia. Syndrom osierocenia i braku akceptacji
Dzieci przebywały w różnych środowi- pogłębia fakt, że ukształtowanie osobo-
skach, mając za sobą często balast negatyw- wości dziecka i jego wychowanie zostało
nych doświadczeń związanych z depry- zaburzone i niezwykle trudno jest przy-
wacją podstawowych potrzeb. Najwięcej wrócić równowagę emocjonalną dziecka
przebywało w placówkach opiekuńczo- i jego poczucie bezpieczeństwa. W tym
-wychowawczych (51 osób, tj. 37,7%), 20 kontekście decyzja organów sądowniczych
(14,8%)  u samotnej matki, 34 (25,2%) o dalszym trwaniu lub rozwiązaniu adop-
wychowywało się w rodzinie przysposa- cji stanowi niejednokrotnie istotny wy-
biającego jako naturalne dziecko drugiego znacznik dalszego losu dziecka.
małżonka, 9 (6,7%)  do chwili objęcia nad Pozostałe przypadki w liczbie 67 (49,6%)
nim pieczy przez rodzinę adopcyjną prze- dotyczyły osób pełnoletnich, w stosunku
bywało u rodziców naturalnych, 10 (7,4%) do których interes społeczny interpreto-
6
Wagner / Przyczyny i skutki rozwiązania adopcji
wany przez pryzmat dobra małoletniego bardziej że na okres bezpośrednio poprze-
dziecka nie odgrywa decydującej roli. dzający pełnoletność lub następujący po
Zgodnie bowiem z wykładnią przepisów apogeum dojrzewania przypada nasilenie
prawa rodzinnego i przyjętą w jurysdyk- częstotliwości występowania z wnioskiem
cji zasadą indywidualizacji rozstrzygnięć, o rozwiązanie adopcji. Należy podkreślić,
która nakazuje pozostawienie sądowi moż- że adolescencja stanowi period związany
liwie daleko posuniętej swobody oceny, z kumulowaniem się trudności wychowaw-
ważne powody występują w tej sytuacji czych, egzemplifikujących często brak ja-
w nieco złagodzonej postaci. Powodem kichkolwiek metod i środków wychowaw-
rozwiązania adopcji może być narusze- czych, kultury pedagogicznej i zasad
nie godnego interesu osoby żądającej roz- etycznych rodziców adopcyjnych.
wiązania, a także całkowite zerwanie więzi Drugi okres stosunku przysposobienia
rodzinnej, a więc obopólny lub nawet wy- występuje w pierwszych latach po adopcji
stępujący u jednej tylko strony stosunku dziecka. W tym czasie najczęściej ujawnia
przysposobienia brak takiego nastawienia się brak odpowiedniego przygotowania
psychicznego, jakie normalnie cechują sto- rodziców adopcyjnych do pełnienia ról ro-
sunki między rodzicami i dziećmi (Lach- dzinnych, a także trudności adaptacyjne
-Chełmińska, Przybyła 2001). dziecka w nowym środowisku. Niejedno-
Przesłanki tej nie można jednak trak- krotnie rodzice ci odrzucają emocjonalnie
tować dogmatycznie, a granicy osiągnięcia dziecko, u którego występują defekty umy-
pełnoletności wyłącznie formalnie. Waż- słowe i charakterologiczne. Egzemplifi-
nym aspektem rozpatrywania tych spraw kację zagrożenia nietrwałości stosunku
stanowi kryterium dojrzałości psychospo- adopcji w zależności od czasu jego trwania
łecznej przysposobionego, jego samodziel- przedstawia wykres 1.
ności i adaptacji społecznej. Sądzę, że za- Niezależnie od wieku przysposobionych
gadnienie to wymaga kompleksowych ba- dzieci, stroną żądającą rozwiązania adopcji
dań eksploracyjno-diagnostycznych, tym byli z reguły przysposabiający. Powództwa
Wykres 1. Liczba przypadków rozwiązania stosunku przysposobienia a czas jego
trwania w analizowanych sprawach
7
Wagner / Przyczyny i skutki rozwiązania adopcji
skierowane przez nich do sądu dotyczyły wą, kalectwo, kłopoty finansowe i utrata
127 przypadków, co stanowi 94% wszyst- dochodów, utrudniające utrzymanie i wy-
kich rozpatrywanych przeze mnie orze- chowanie dziecka.
czeń sądowych. Z pozostałych 8 spraw je- Pozostałe przesłanki powoływane przez
dynie 4 pochodziły bezpośrednio od pełno- rodziców adopcyjnych w aktach spraw o roz-
letnich adoptowanych, 2 wytoczyli kura- wiązanie, według częstotliwości ich wystę-
torzy sądowi, 2 prokurator, także w sto- powania, przedstawiały się następująco:
sunku do osób niepełnoletnich.
 trudności wychowawcze spowodowa-
Duże dysproporcje i szeroka gama zróż-
ne zarówno niewłaściwym postępowa-
nicowanych relacji interpersonalnych w ro-
niem, jak również złymi wynikami
dzinach adopcyjnych przemawiają  jak
w nauce adoptowanego dziecka. Czyn-
sądzę  przeciwko próbie systematyzacji
nik ten występował w 63 (46,6%) przy-
wszystkich przyczyn rozwiązania przyspo-
padkach wśród ogólnej liczby 135 roz-
sobienia w kilka generalnych kategorii.
wiązań adopcji. Jest to jednak prze-
Analogiczne stanowisko przyjął ustawodaw-
słanka ogólna skłaniająca do supozy-
ca, precyzując przesłanki i tryb rozwiązania
cji, że maskuje ona wiele stanów fak-
adopcji uznając, że wyjątkowe bogactwo sy-
tycznych. Pogłębienie analizy o wy-
tuacji faktycznych, które mogą usprawiedli-
wiady z pracownikami sądów rodzin-
wiać rozwiązanie stosunku przysposobie-
nych potwierdziło powyższe przypusz-
nia i związana z tym konieczność zagwa-
czenia. Konflikty miały bowiem miej-
rantowania odpowiedniej indywidualiza-
sce w okresie adolescencji, gdy wyraz
-
cji rozstrzygnięć nakazują pozostawienie
nie wzrasta u dziecka poczucie samo-
Sądowi możliwie daleko idącej swobody
dzielności i dążenie do podkreślenia
oceny (Smyczyński 2003, s. 234 235).
swojej autonomii i indywidualności.
Wśród argumentów, na które powołu-
Typowe dla tego wieku przejawy buntu
ją się rodzice adopcyjni kierując do sądu
i ambiwalencji doznań, spotęgowane były
wniosek o rozwiązanie adopcji, dominują:
niejednokrotnie dramatycznymi prze-
 rozwód i w konsekwencji zerwanie
życiami życiowymi, nieumiejętnie kom-
więzów emocjonalnych w układzie ro- pensowanymi przez przysposabiających
dziny adopcyjnej;
oraz ich bezradnością wobec narastają-
 ingerencja rodziców naturalnych w in- cych konfliktów i nieporozumień z dziec-
kiem. W swoich oddziaływaniach wycho-
tymne życie rodziny adopcyjnej;
wawczych całą uwagę koncentrowali
 śmierć jednego z rodziców adopcyjnych;
oni na usuwaniu skutków zamiast elimi-
 dezawuacja rodziców adopcyjnych
nowania przyczyny owych konfliktów;
wynikająca z szokującego ujawnienia
 nawiązanie przez adoptowanego względ-
faktu, że dziecko nie jest ich natural-
nie trwałych kontaktów z rodzicami
nym potomkiem.
naturalnymi lub rodzeństwem, ewen-
Charakterystycznym symptomem wszyst-
tualnie utrzymywanie tych kontaktów
kich przypadków było przypisywanie wi-
przed i po przysposobieniu (15 przy-
ny rozkładu więzi rodzinnej genetycznym
padków  11,1%);
uwarunkowaniom zaburzającym prawi-
 popełnienie przez adoptowanego czynów
dłowe zachowanie adoptowanych dzieci.
przestępczych na szkodę przybranych
Zaledwie w czterech przypadkach przy-
rodziców (12 przypadków  8,8%);
sposabiający podali jako przyczynę ist-
 rozwód przysposabiającego z matką natu-
niejące po ich stronie przeszkody w spra-
ralną dziecka (11 przypadków  8,1%);
wowaniu opieki nad dzieckiem. Były to
obiektywne bariery, takie jak: poważna  pasożytniczy tryb życia adoptowanego
choroba ograniczająca sprawność rucho- (7 przypadków  5,2%);
8
Wagner / Przyczyny i skutki rozwiązania adopcji
 wyraz
nie naganny stosunek adoptowane-  poszukiwanie rodziców biologicznych
go do przybranych rodziców (9 przypad- i związane z tym odrzucenie rodziców
ków  6,6%). Sytuacje mieszczące się w tej adopcyjnych.
kategorii stanowią najbardziej drama- Stwierdzono także egocentryczne mo-
tyczne przypadki trudności wychowaw- tywy przysposobienia, wyrażające się faktem
czych, cechujące się gradacją agresji i nie- oczekiwania od dziecka ciągłego okazy-
nawiści w układzie rodziny adopcyjnej;
wania wdzięczności za przyjęcie do ro-
dziny, jak również przypisywanie adopto-
 popełnienie przez przysposobionego
innego rodzaju przestępstw, np. kradzie- wanym dzieciom wszystkich niepowodzeń
wychowawczych, wynikających często
że, rozboje itp. (4 przypadki  3%);
z błędów popełnianych przez samych ro-
 nieprawidłowy rozwój umysłowy adopto-
dziców. Odnosi się to przeważnie do dzieci
wanego dziecka, którego symptomy ujaw-
będących w wieku intensywnego rozwoju
niły się w krótkim czasie od momentu
psychofizycznego, do uzyskania przez nie
orzeczenia adopcji (6 przypadków  4,4%);
informacji o swoim pochodzeniu, często
 rozwód małżonków przysposabiających
w formie drastycznej lub obelżywej, jak
wspólnie (3 przypadki  2,2%);
też w kilku przypadkach do ujawnienia
 zupełny brak poczucia więzi rodzinnej,
zachowań dzieci w postaci negacji statusu
apatyczny stosunek dziecka do rodziców
społecznego rodziny adopcyjnej.
adopcyjnych (3 przypadki  2,2%);
Na podstawie orzeczeń sądowych i obo-
 separacja wspólnie przysposabiających
wiązujących przepisów prawnych można
małżonków (2 przypadki  1,5%).
skonstatować, iż pomimo formalnego za-
pisu nadrzędności zasady dobra dziecka,
Analiza 135 indywidualnych przypadków
w obrębie analizowanych 135 przypadków
wskazuje na kumulację szeregu czynników,
występują okoliczności rozwiązywania
które występują często łącznie, działając
destrukcyjnie na strukturę rodziny adopcyj- stosunku przysposobienia w sytuacjach
nej. Uwzględniono możliwie wszystkie czyn- pozostawienia dzieci bez sformalizowa-
nego statusu rodzinnego. Ujawniło się to
niki mające wpływ na powstawanie sytuacji
w casusach, gdzie rozpad rodziny zalega-
konfliktowych, aż do konieczności zerwania
prawnych więzów z adoptowanym dziec- lizował niejako pobyt dzieci w środowi-
skach patologicznych, takich jak: narko-
kiem. Starano się wykazać ścisły związek
między długośćą trwania okresu przysposo- mani, prostytutki, alkoholicy, przestępcy
kryminalni itp.
bienia dziecka, wyróżniając dwa biegunowe
okresy rozwiązywania adopcji, tj. pierw- Wielokrotnie samo rozpoczęcie proce-
sze lata po jej orzeczeniu i okres dojrze- su sądowego było dla dziecka wystarcza-
jącym bodz
cem do zdynamizowania roz-
wania fizycznego i psychicznego dziecka.
poczętego rozpadu więzi rodzinnych, koń-
Uwarunkowań podejmowania decyzji
o rozwiązanie adopcji jest wiele. Na pod- czącego się często ucieczką z domu ro-
stawie analizy orzeczeń sądów rodzin- dzinnego, wkroczeniem na drogę łamania
prawa, okaleczeniem lub samobójstwem.
nych, można do nich zaliczyć:
Reasumując, należy podkreślić złożo-
 niespełnienie oczekiwań rodzinnych,
ność i komplementarny charakter czyn-
 trudności wychowawcze,
ników mających wpływ na przebieg pro-
 względy ekonomiczno-społeczne,
cesu dezintegracji więzi w rodzinie adop-
 problem z ujawnieniem faktu adopcji
cyjnej, jak również specyfikę okoliczności
dziecka,
i przyczyn powodujących dynamikę kon-
 występowanie objawów nieprzystoso- fliktów i w następstwie rozwiązanie sto-
wania do warunków kulturowych ro- sunku przysposobienia dziecka.
dziny adopcyjnej,
9
Wagner / Przyczyny i skutki rozwiązania adopcji
Bibliografia
Grzybowski S. (1979), Ważne powody jako przesłanka rozwiązania stosunku przysposobienia,
 Państwo i Prawo nr 6.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy, stan na 16.08.2003 r., Dziennik Ustaw nr 128, poz. 1403.
Lach-Chełmińska M., Przybyła V. (2001), Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Warszawa.
Nazar M. (2002), Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Warszawa.
Smyczyński T. (2003), Prawo rodzinne i opiekuńcze, wydanie 3, Warszawa.
Wagner I. (1997), Sieroctwo społeczne. Przyczyny, następstwa, formy kompensacji. Studium
teoretyczno-badawcze, Wydawnictwo WSP, Częstochowa.
10