1

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Człowiek walczący ze złem – ukaż problem,
charakteryzując wybrane postacie literackie
z utworów o tematyce związanej z II wojną światową.

Bibliografia podmiotu

•

•

•

•

• Tadeusz Borowski,

Tadeusz Borowski,

Tadeusz Borowski,

Tadeusz Borowski,

Tadeusz Borowski,

opowiadania oświęcimskie

•

•

•

•

• Zofia Nałkowska,

Zofia Nałkowska,

Zofia Nałkowska,

Zofia Nałkowska,

Zofia Nałkowska,

Medaliony

•

•

•

•

• Gustaw Herling-Grudziński,

Gustaw Herling-Grudziński,

Gustaw Herling-Grudziński,

Gustaw Herling-Grudziński,

Gustaw Herling-Grudziński,

Inny świat

•

•

•

•

• Kazimierz Moczarski,

Kazimierz Moczarski,

Kazimierz Moczarski,

Kazimierz Moczarski,

Kazimierz Moczarski,

Rozmowy z katem

•

•

•

•

• Hanna Krall,

Hanna Krall,

Hanna Krall,

Hanna Krall,

Hanna Krall,

Zdążyć przed Panem Bogiem

Nie jest to chyba bardzo trudny temat, wymaga jednak mocnych nerwów oraz świado-
mości, że podczas przygotowań będziesz przez długi czas obcować z obrazami niewy-
obrażalnego okrucieństwa, ludzkiej podłości i nienawiści. Choć – z drugiej strony –
również z obrazami heroizmu i niezwykłych poświęceń. Temat z pogranicza literatu-
ry faktu – dla tych, którzy próbują (także z pomocą literatury) zrozumieć co nieco
złożoną naturę ludzką. Choć zapewne pełnego zrozumienia nie osiągną… Na pewno
mogą go wybrać ci z Was, którzy interesują się psychologią.

Inne możliwe sformułowania tematu

Inne możliwe sformułowania tematu

Inne możliwe sformułowania tematu

Inne możliwe sformułowania tematu

Inne możliwe sformułowania tematu

• Przedstaw kreacje bohaterów, którzy doświadczyli okrucieństw II wojny

światowej i próbują odbudować świat wartości.

• Kat i ofiara. Ukaż konsekwencje zacierania się granic między tymi poję-

ciami w literaturze poświęconej czasom II wojny światowej (wybrane przy-
kłady).

PREZENTACJA

PREZENTACJA

PREZENTACJA

PREZENTACJA

PREZENTACJA

Strategie wstępu

Strategie wstępu

Strategie wstępu

Strategie wstępu

Strategie wstępu

• Możesz zacząć od ogólnych rozważań o moralności.

Moralność to zespół reguł i zasad, jakimi kieruje się grupa ludzi: naród, społeczeń-
stwo. Uświęcony tradycją bądź religią. Czy istnieje moralność ogólnoludzka? Czy
można mówić o moralności indywidualnej? Czy normy moralne wolno dostosowywać
do sytuacji, czasu bądź okoliczności? Takie pytania możesz postawić na początku
swej prezentacji.

• Można też inaczej – przejść od razu do istoty problemu. Spróbować określić, czym jest

zło. To bardzo trudne do jednoznacznego zdefiniowania pojęcie.

Dlatego – na użytek swej prezentacji – nie musisz zajmować się jego szczegóło-

wym definiowaniem.

Wystarczy, jeśli powiesz, że okres II wojny światowej to czas zaprzeczenia wszel-

kiej moralności (lub przynajmniej ogromnego zachwiania jej norm) i to właśnie uwa-
żasz – w tym przypadku – za ZŁO.

Strategie rozwinięcia

Strategie rozwinięcia

Strategie rozwinięcia

Strategie rozwinięcia

Strategie rozwinięcia

Rozwijając temat, musisz ukazać bohaterów, którzy usiłowali – z powodzeniem lub bez!
– walczyć ze złem. Należy wskazać tych bohaterów, scharakteryzować ich, przeanalizo-
wać motywy ich postępowania. Do wyboru masz wiele postaci, musisz zatem ten wybór
starannie przemyśleć. Na początku możesz porównać dwóch bohaterów: narratora Inne-
go świata i opowiadań Borowskiego.

2

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Bibliografia przedmiotu

• Andrzej Drewnowski, Ucieczka

z kamiennego świata

• Andrzej Werner, Zwyczajna Apo-

kalipsa

• Bohater i zarazem narrator Innego świata Herlinga-Grudzińskiego to bez wątpie-

nia sam autor. Przedstawia czytelnikom swój życiorys, opowiada o dziwacznym powo-
dzie swego aresztowania (brzmienie nazwiska w rosyjskiej wymowie przypominają-
ce nazwisko niemieckiego oprawcy Goeringa, noszenie butów z cholewami), mówi
także o tym, że przed wojną studiował nauki humanistyczne. Jak można scharaktery-
zować tego bohatera? To człowiek w dużej mierze niezłomny – bardzo dotkliwie
odczuwa niedogodności i okrucieństwa życia obozowego, ale ulega im w bardzo nie-
wielkim stopniu. Jest bardziej świadkiem i obserwatorem opisywanych wydarzeń niż
ich twórcą. Wprawdzie wygłasza mało ocen obserwowanych ludzi, zdarzeń i sytuacji,
ale wyraźnie czujemy, że wyznawane przez niego zasady moralne nie uległy zmia-
nom pod wpływem straszliwych przeżyć obozowych. Ten człowiek WIE, co jest dobre,
a co złe, i bardzo stara się tę wiedzę zachować i realizować.

• Autor Pożegnania z Marią i Kamiennego świata, Tadeusz Borowski, także przeżył

obóz (tym razem niemiecki), ale – mimo że nazwał wykreowanego przez siebie boha-
tera swoim imieniem i wskazał elementy jego życiorysu bardzo podobne do swojej
biografii – bohater ów absolutnie nie jest tożsamy z autorem.

Przede wszystkim dlatego, że – jak wskazują wspomnienia współwięźniów Ta-

deusza Borowskiego – autor zachowywał się w obozie zupełnie inaczej niż jego
bohater: pomagał swym towarzyszom niedoli, wspierał ich i starał się o godne za-
chowanie.

Natomiast vorarbeiter Tadek postępuje zgoła inaczej – wpływ obozu na jego

psychikę jest ogromny, obóz i panujące w nim zwyczaje określają go w ogromnym
stopniu. To człowiek zlagrowny, czyli – wedle słów samego autora – człowiek po-
stępujący według moralności obozowej. Tym samym staje się oczywiste, że nie ma
jednej, ogólnoludzkiej moralności. Ta moralność obozowa wyznaczana jest przede
wszystkim przez jedno prawo: życie ludzkie ma najwyższą wartość i należy je zacho-
wać za wszelką cenę – za cenę cudzego życia, upokorzeń, robienia złych rzeczy, bo
„żywi zawsze maja rację przeciw umarłym”. Tak właśnie postępuje Tadek – choć
z opowiadań, których jest bohaterem, trudno wyczytać jednoznaczną ocenę doko-
naną np. przez autora – czytelnik często dostrzega w jego zachowaniu cynizm, nie-
uczciwość, podporządkowanie wszelkiego działania instynktowi samozachowawcze-
mu. Tadek, podobnie jak prawie wszyscy pozostali bohaterowie opowiadań, akcep-
tuje prawa rządzące obozowym światem. Można powiedzieć, że obóz uznaje za
coś normalnego, co – tak jak wszystko w życiu – ma swoje prawidła, może dziwne,
ale… jasne i zrozumiale. Zatem można stwierdzić, że Tadek ze złem nie walczy,
bo… rzeczywistość obozowa złem nie jest. Jest po prostu taka, jaka jest – to znaczy
jedyna znana bohaterowi.

• Już sam tytuł dzieła Herlinga-Grudzińskiego Inny świat podkreśla odmienność rze-

czywistości obozowej wobec tej rzeczywistości innej – normalnej, prawdziwej, poza
drutami, poza czasem wojny.

W Innym świecie rzeczywistość ukazana jest zgoła inaczej – obóz to inna rzeczy-

wistość, odmienna od tej normalnej, spoza drutów. Człowiek umie odróżniać dobro
od zła, niekiedy po prostu – w nieludzkich warunkach obozowych – złu temu ulega.

Herling-Grudziński pokazuje zarówno ludzi, których można by nazwać zlagro-

wanymi, ale też i takich, którzy w rzeczywistości obozowej nie widzą absolutnie nic
normalnego i starają się ją przetrwać bez utraty swej ludzkiej godności. Pełny, a tym
bardziej zwycięski opór jest niemożliwy, można jednak przynajmniej próbować prze-
ciwstawiać się złu.

Czyni tak na przykład więzień Michaił Kostylew. W młodości był komunistą, jed-
nak zmienił się, poznawszy – głównie dzięki literaturze francuskiej – inne światy
i poglądy. Kiedy znalazł się w obozie, postanowił, że nie będzie pracować dla komu-
nistów i konsekwentnie postanowienie to realizował, wielokrotnie specjalnie opala-
jąc sobie rękę w ogniu, aby powstawała niegojąca się rana, dzięki której zwalniano go
z pracy. Taką postawę można bez wątpienia nazwać heroiczną, choć to tylko bierny
opór – ale jedyny, jaki był w niewoli możliwy.

Podobnie niezłomną postawę reprezentuje sam narrator – autor. Wprawdzie nie
występuje aż z taką mocą przeciw systemowi jak Kostylew, ale – po pierwsze –

3

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

jasno określa, co uważa za dobro, a co za zło oraz – po drugie – owemu złu nie
ulega i stara się zachować godność, dzięki czemu wymusił na władzach wcześniej-
sze zwolnienie z łagru.

Szczególnego znaczenia – w kontekście tematu – nabiera ostatnia scena Innego świa-
ta. Rozgrywa się już po wyzwoleniu – do narratora przychodzi dawny więzień, kolega
z obozu, i prosi go o rozgrzeszenie z czynu, który popełnił podczas pobytu w łagrze.
Właściwie prosi go jedynie o to, aby ten powiedział, że rozumie, że wolno mu było
WTEDY TAK postąpić. Mianowicie za cenę zmniejszenia represji, jakim był podda-
wany w obozie, człowiek ów zadenuncjował kilku współwięźniów. Rozmawiając z Her-
lingiem, sam sobie tłumaczy, że przecież owi więźniowie i tak by zginęli… Jednak
autor Innego świata nie jest w stanie powiedzieć owego upragnionego „rozumiem”,
ponieważ…. nie rozumie. Znajduje się już na wolności, wśród ludzi wyznających
jasne zasady moralne i odczuwa konieczność istnienia takich właśnie trwałych zasad,
bo tylko one mogą zapewnić pełnię człowieczeństwa. Wprawdzie pisarz nie potępia
swego kolegi z obozu, ale także i nie rozgrzesza.

U nas w Auschwitzu

Bohater, choć nosi imię autora, Tadek, nie jest tożsamy z autorem.
Rzeczywistość obozowa ukazana jest jako jedyna istniejąca; świat poza drutami nie
liczy się. Istnieje moralność obozowa, inna od tej sprzed wojny, jej najważniejsza
zasada to ta, że „żywi zawsze mają rację przeciw umarłym”.

Inny świat

Bohater tożsamy z autorem.
Rzeczywistość obozowa ukazana jako straszne, ale tylko chwilowe, odejście od ogólno-
ludzkiej moralności. Zatem moralność jest jedna, ta sama w czasach wojny i ta sama
w czasach pokoju.

• Rozmowy z katem Kazimierza Moczarskiego przedstawiają dzieje Jürgena Stro-

opa – zbrodniarza hitlerowskiego, kata getta warszawskiego. Kazimierz Moczarski
zetknął się z nim już po wojnie, w więzieniu, gdzie został osadzony przez władze
komunistyczne jako wybitny działacz Armii Krajowej. Znalazł się w tej samej celi co
Stroop, co było dodakową szykaną władzy pod adresem akowca. Po wyjściu z więzie-
nia Moczarski wykorzystał to niezwykłe doświadczenie i historię swego kontaktu ze
Stroopem oraz rozmów z nim opisał w książce. W przypadku tematu prezentacji nie
będzie nas jednak interesować sylwetka hitlerowskiego mordercy (nie tylko nie wal-
czył on ze złem, ale wręcz je tworzył!), lecz przede wszystkim – samego autora.

Kazimierz Moczarski – narrator opowieści – to zarazem jej bohater. Stara się być
bezstronny, obiektywnie relacjonując rozmowy ze Stroopem, lecz właściwie jasne jest,
że go nie lubi. Mimo to próbuje nie pogarszać więziennej sytuacji hitlerowskiego gene-
rała, nie wyrządzać mu krzywd i przykrości osobistych. Choć niekiedy, rzec można „trud-
no mu wytrzymać”. Postawę Moczarskiego wobec Stroopa można określić jako zdu-
mione przerażenie. Taka jest reakcja narratora – bohatera na wypowiedzi nazistow-
skiego bandyty, beznamiętnie (nawet bez poczucia winy!) relacjonującego swoje po-
tworne zbrodnie. Zauważ, że Moczarski – w więzieniu – nie ma żadnych szans na rze-
czywistą, jawną walkę ze złem. Za taką walkę uznać można zachowanie przez niego
postawy pełnej godności i szlachetności. Być może komunistyczni oprawcy, osadzając
w jednej celi bohatera AK i zbrodniarza hitlerowskiego, chcieli Kazimierza Moczar-
skiego sprowokować do gwałtownych reakcji, rękoczynów, krzyków. Narrator – bohater
utworu – panuje nad sobą, jak mamy prawo sądzić, aby nie znaleźć się po tej samej
stronie co Stroop, aby zachować swoje człowieczeństwo, oprzeć się fali zła i podłości.

Gustaw Schielke – podoficer zawodowy niemieckiej kryminalnej policji obyczajo-

wej – jest trzecim współwięźniem, towarzyszem Moczarskiego i Stroopa. Wprawdzie
i on jest hitlerowcem, ale charakter ma odmienny od Stroopa – jemu, podobnie jak
Moczarskiemu, też trudno słuchać okropnych opowieści generała. To przeciętny, prosty
człowiek, który wprawdzie nie przeciwstawia się władzy, a zatem udaje, że nie dostrze-
ga tworzonego przez nią zła, ale próbuje jednak zachować pewne zasady. Wydaje się,
że Schielke ma sumienie, którego brakuje Stroopowi, w utworze stanowi jakby przeciw-
wagę wobec generała, pozwala na uznanie, że wśród Niemców są także lepsi ludzie.

Skojarz!

Dżuma

Dżuma

Dżuma

Dżuma

Dżuma Alberta Camusa to po-
wieść-parabola. Mamy prawo wi-
dzieć w niej odniesienia do II woj-
ny światowej, rozumianej jako wy-
buch niesłychanego zła. Doktor
Rieux i jego towarzysze w hero-
iczny sposób z owym złem walczą,
dając świadectwo najwyższej pró-
by człowieczeństwa i godności
ludzkiej.

W Medalionach

Medalionach

Medalionach

Medalionach

Medalionach Zofii Nałkow-

skiej trudno znaleźć przykłady
walki ze złem. To raczej opis bez-
radności wobec zła, zaszokowa-
nie okrucieństwem i podłością
ludzką – mówi o tym motto tomu:
„Ludzie ludziom zgotowali ten
los”. Za próbę walki ze złem moż-
na uznać po prostu sam fakt po-
wstania dzieła, którego narrator
(tożsamy z autorką) wydaje się
jednak nie wątpić w wartości kul-
tury i w to, że człowiek jest w sta-
nie owo zło przezwyciężyć.

4

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

W poezji czasów wojny i powojennych problem walki ze złem pojawia się bardzo często,
ale trudno jest znaleźć jednoznaczne wskazówki, jak należy żyć, aby złu nie ulegać.

• Pokolenie II (Wiatr drzewa spienia) Krzysztofa Kamila Baczyńskiego jest do-

wodem straszliwej niepewności co do właściwości wyborów młodych żołnierzy oraz
przejawem poczucia zagubienia w świecie, w którym przestały obowiązywać jasne
normy i zasady moralne. Pokolenie wojenne zostało pozbawione prostych, jednoznacz-
nych wartości.

• Swoistą – pesymistyczną – odpowiedzią na ten wiersz jest słynny Ocalony Tadeusza

Różewicza. Napisany już po wojnie, ukazuje stan świadomości przedstawiciela mło-
dego pokolenia, człowieka w dużej mierze, rzec można, zniszczonego przez wojnę.
Bohater wiersza ocalał jedynie w sensie fizycznym, w sferze moralnej wojna dokona-
ła w nim ogromnych spustoszeń. Zasady i normy moralne, podobnie jak idee, religia,
etyka, systemy filozoficzne to dla bohatera utworu jedynie puste, nic nieznaczące
pojęcia, niczym się od siebie nieróżniące („jednakowo waży cnota i występek”). Pod-
miot liryczny jest zagubiony, formułuje (retoryczne?) wezwanie:

Szukam nauczyciela i mistrza
Niech przywróci mi wzrok słuch i mowę (…)
Niech oddzieli światło od ciemności.

W pewien sposób na tak formułowane wezwania próbowali odpowiadać poeci poko-
lenia starszego. Leopold Staff niewzruszenie trwał na stanowisku jednoznaczności
i niepodważalności norm moralnych, mimo chaosu, jaki wprowadziła wojna.

Czesław Miłosz wprawdzie zadaje te same pytania, co młodzi, ale czyni to w nieco

mniej dramatyczny sposób. Jego wiersze (Przedmowa, W Warszawie) sugerują jed-
nak możliwość odbudowania świata wartości, choć nie będzie to łatwe.

• Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall ukazuje sylwetkę Marka Edelmana,

bohatera powstania w getcie warszawskim. Choć sam bohater czyni wszystko, aby
maksymalnie odheroizować samego siebie, ukazuje codzienność i zwyczajność swej
walki, dostrzegamy jego niezłomość, zdolność do poświęceń, uczciwość i czystość mo-
ralną. Te same cechy zauważyć można, analizując powojenne losy bohatera.

Strategie zakończenia

Strategie zakończenia

Strategie zakończenia

Strategie zakończenia

Strategie zakończenia

Możesz podjąć próbę odpowiedzi na pytania zadane we wstępie, możesz postawić tych
pytań jeszcze więcej, gromadząc je wokół zagadnienia głównego: „Nie wiem, jak sam
bym się zachował, gdybym przeżył tyle strasznych, potwornych rzeczy, co bohaterowie
literatury poświęconej czasom wojny i okupacji”.

Podsumowując, zauważ, że bohaterowie, którzy doświadczyli okrucieństw II wojny

światowej, rzadko kiedy mieli możliwość rzeczywistej, jawnej walki ze złem. Najpow-
szechniejszą reakcją narratorów opisujących czasy wojenne już po wojnie jest zszokowa-
ne, bezradne zdumienie. Te zaś postacie, które same były obiektem tych okrucieństw,
największy problem mają z zachowaniem dotychczasowej hierarchii wartości, podtrzyma-
niem systemu moralnego. Walka o zachowanie godności, nieuleganie złu przybiera czę-
sto wymiary heroiczne.

Osobiście nie należę do ludzi, którym potworne przeżycia wojenne kazały złożyć
akces do „nowej moralności”, ani do ludzi, którzy widzą w nich jeden więcej
dowód tego, jak kruchą istotą jest człowiek we władzy Szatana. Przekonałem się
wielokrotnie, że człowiek jest ludzki w ludzkich warunkach i uważam za upiorny
nonsens naszych czasów próby sądzenia go według uczynków, jakich dopuścił się
w warunkach nieludzkich.

Gustaw Herling-Grudziński Inny świat

Przydatne cytaty:

Przydatne cytaty:

Przydatne cytaty:

Przydatne cytaty:

Przydatne cytaty:

5

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Przykładowy plan prezentacji

Przykładowy plan prezentacji

Przykładowy plan prezentacji

Przykładowy plan prezentacji

Przykładowy plan prezentacji

Ramowy plan wypowiedzi

Ramowy plan wypowiedzi

Ramowy plan wypowiedzi

Ramowy plan wypowiedzi

Ramowy plan wypowiedzi

Określenie problemu

Określenie problemu

Określenie problemu

Określenie problemu

Określenie problemu

Czym jest zło? Moralność czasów wojny – taka sama czy inna niż podczas pokoju?

Kolejność prezentowanych argumentów

Kolejność prezentowanych argumentów

Kolejność prezentowanych argumentów

Kolejność prezentowanych argumentów

Kolejność prezentowanych argumentów

• Charakterystyka wybranych bohaterów:
• Inny świat – narrator i Kostylew
• Tadek z opowiadań Borowskiego
• Kazimierz Moczarski
• Wybrani bohaterowie liryczni
• Marek Edelman

Wnioski

Wnioski

Wnioski

Wnioski

Wnioski

Walka ze złem po doznaniu okrucieństw II wojny światowej była bardzo trudna, ale
nie niemożliwa. Wymagała jednak od ludzi wielkiej siły charakteru i niezłomności.

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

Mówiąc o tym zjawisku, bardzo trudno odróżnić literaturę piękną od tzw. lite-
ratury faktu. Jak można wytłumaczyć to zjawisko?

Proponowana odpowiedź

Generalnie pisarze podejmujący to zagadnienie odwoływali się do własnych prze-
żyć oraz pamięci. Rzecz jednak w tym, że nie wszyscy pamiętają to samo. Tade-
usz Borowski na przykład twierdził, że o obozach koncentracyjnych można pisać
tylko w pierwszej osobie, bo tylko dzięki temu uwiarygodni się relację. Ale i jesz-
cze jedną przyczynę podawał – takie pisanie umożliwia nieoddzielanie kata od
ofiary, wedle Borowskiego granice między pojęciami tymi w czasach wojny za-
cierały się.

Czy zgadzasz się ze sformułowaną w odpowiedzi na poprzednie pytanie tezą
Tadeusza Borowskiego?

Proponowana odpowiedź

Trudno się jednoznacznie zgodzić bądź nie – pisarz niewątpliwie miał prawo do
takiego sądu, wspartego własnymi obserwacjami. Ale np. doświadczenia Kazi-
mierza Moczarskiego przeczyć mogą tej tezie. Stroop jest ukazany w Rozmo-
wach z katem jako przypadek szczególny. Na pytanie: czy każdy mógłby zostać
zbrodniarzem? Moczarski zdaje się odpowiadać: nie. Trzeba do tego być tak
ograniczonym i prymitywnym człowiekiem jak Jürgen Stroop.

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

Może być z tym mały problem, bo temat nie sprzyja żar-
tom i prostej „atrakcyjności”. Warto wypisać na plan-
szach parę najciekawszych cytatów. Może przedstawić

zdjęcia ze spektakli teatralnych, powstałych wokół oma-
wianych utworów? Można także zaprezentować zdjęcia,
ukazujące codzienność okupacyjną bądź obozową.