33.  Reformy  sejmu  rozbiorowego  (1773-1775).  Rada 
Nieustająca  i  Komisji  Edukacji  Narodowej.  Kształtowanie  się 
pojęcia korpusu urzędniczego w XVIII w. w Polsce. 
 
 

Sejm  rozbiorowy  działający  w  latach  1773-1775, 

powołany  został  przez  trzy  ościenne  mocarstwa  zaborcze: 
Rosje,  Prusy  i  Austrie  w  celu  zatwierdzenia  cesji  terytorium 
Rzeczypospolitej  w  czasie  I  rozbioru.  Zwołany  19  kwietnia 
1773  na  wcześniejsze  żądanie  ambasadora  rosyjskiego  Otto 
Magnusa von Stackelberga, posła pruskiego Gedeona Benito i 
austryjackiego  króla  Karla  Reviczyego,  którzy  zamierzali 
przeprowadzić legalizację rozbiorów przez sejm. 

 

Rada  Nieustająca  została  powołana  uchwałą  sejmu 

rozbiorowego  w  1775r.  Była  pierwszym  w  historii  Polski 
centralnym organem kolegialnym stale działającym w okresie, 
kiedy nie obradował sejm. Stała ona nad komisjami wielkimi 
(z  wyjątkiem  Komisji  Edukacji  Narodowej).  Równocześnie  z 
powołaniem 

Rady 

Nieustającej 

zniesiono 

instytucję 

senatorów – rezydentów. 

 

Na  czele  Rady  Nieustającej  stał  król.  W  jej  skład 

wchodziło  18  senatorów  (3  biskupów,  w  tym  prymas,  4 
ministrów  –  po  jednym  z  każdej  jurysdykcji,  oraz  11 
wojewodów i kasztelanów) oraz 18 szlachty, spośród których 
wybierano  marszałka.  Marszałek  mógł  odsunąć  króla  od 
przewodniczenia obradom. Członkowie Rady Nieustającej byli 
wybierani  przez  połączone  izby  sejmu  co  2  lata  większością 
głosów.  Dla  zapewnienia  ciągłości  działań  każdy  sejm 
obowiązany  był  wybrać  ponownie  1/3  składu  ustępującej 
rady. 

 

Rada  Nieustająca  mogła  pracować  na  posiedzeniach 

plenarnych lub w departamentach. W skład Rady Nieustającej 
wchodziło 5 departamentów: 

 

Interesów  Cudzoziemskich  –  4  osoby, 
przewodniczył jeden z kanclerzy 

 

Policji  (Dobrego  Porządku)  –  8  osób, 
przewodniczył jeden z marszałków 

 

Wojskowy  –  8  osób,  przewodniczył  jeden  z 
hetmanów 

 

Sprawiedliwości  –  8  osób,  przewodniczył 
drugi kanclerz 

 

Skarbowy  –  8  osób,  przewodniczył  jeden  z 
podskarbich. 

Rada  Nieustająca  podejmowała  uchwały  większością 
głosów  –  w  razie  ich  równości  zdanie  króla 
przeważało.  

W  1776r.  w  Radzie  Nieustającej  podporządkowano 

magistraty  miejskie  oraz  komisje  boni  ordinis.  Skuteczność 
Rady Nieustającej w terenie z powodu braku odpowiedniego 
aparatu  lokalnego  (nie  podporządkowano  jej  urzędów 
ziemskich,  nie  utworzono  osobnych,  podlegających  jej 
urzędów, a równocześnie przystąpiono do likwidacji starostw) 
była  niewielka.  Rada  Nieustająca  została  zniesiona  uchwałą 
Sejmu Czteroletniego w 1789r. 

Do podstawowych zadań Rady Nieustającej należały: 

 

kierowanie administracją państwa 

 

wykonanie ustaw sejmowych 

 

interpretacja prawa 

 

układanie projektów ustaw 

 

kierowanie polityką zagraniczną 

 

wysyłanie  posłów  polskich  za  granicę  i 
układanie dla nich instrukcji 

 

szafunek  funduszami  nadzwyczajnymi,  nie 
objętymi budżetem 

 

przedstawienie  królowi  kandydatów  na 
urzędy 

 

odbiór raportów od komisji wielkich 

 

dbanie  o  rozwój  handlu,  rzemiosła  i 
górnictwa 

Komisja  Edukacji  Narodowej  (od  samego  początku  wspólna 
dla Korony i Litwy) – powołana w 1773r. miała na celu rozwój 
oświaty.  Na  ten  cel  przeznaczono  fundusze  zlikwidowanego 
zakonu  jezuitów.  Podlegała  wprost  królowi  (nie  została 
podporządkowana  Radzie  Nieustającej),  a  sejm  kontrolował 
ją jedynie w zakresie sprawozdań finansowych. Składała się z 
8  osób  powoływanych  na  6  lat,  a  na  jej  czele  stał  prymas. 
Komisja Edukacji Narodowej została w rezultacie praz Sejmu 
Czteroletniego  podporządkowana  Straży  Praw.  Główne 
osiągnięcia Komisji Edukacji Narodowej to: 

 

zreformowanie  uniwersytetów  w  Krakowie  i 
Wilnie 

 

rozbudowanie sieci szkolnictwa 

 

wprowadzenie  nowoczesnych  programów 
nauczania  opracowanych  przez  powołane  w 

1775r.  Towarzystwo  do  Ksiąg  Elementarnych 
(wydało ono 27 podręczników) 

 

ogłoszenie  1783r.  „Ustaw  Komisji  Edukacji 
Narodowej  dla  stanu  akademickiego  i  na 
szkoły w krajach Rzeczypospolitej”.