33. Reformy sejmu rozbiorowego (1773-1775). Rada
Nieustająca i Komisji Edukacji Narodowej. Kształtowanie się
pojęcia korpusu urzędniczego w XVIII w. w Polsce.

Sejm rozbiorowy działający w latach 1773-1775,

powołany został przez trzy ościenne mocarstwa zaborcze:
Rosje, Prusy i Austrie w celu zatwierdzenia cesji terytorium
Rzeczypospolitej w czasie I rozbioru. Zwołany 19 kwietnia
1773 na wcześniejsze żądanie ambasadora rosyjskiego Otto
Magnusa von Stackelberga, posła pruskiego Gedeona Benito i
austryjackiego króla Karla Reviczyego, którzy zamierzali
przeprowadzić legalizację rozbiorów przez sejm.

Rada Nieustająca została powołana uchwałą sejmu

rozbiorowego w 1775r. Była pierwszym w historii Polski
centralnym organem kolegialnym stale działającym w okresie,
kiedy nie obradował sejm. Stała ona nad komisjami wielkimi
(z wyjątkiem Komisji Edukacji Narodowej). Równocześnie z
powołaniem

Rady

Nieustającej

zniesiono

instytucję

senatorów – rezydentów.

Na czele Rady Nieustającej stał król. W jej skład

wchodziło 18 senatorów (3 biskupów, w tym prymas, 4
ministrów – po jednym z każdej jurysdykcji, oraz 11
wojewodów i kasztelanów) oraz 18 szlachty, spośród których
wybierano marszałka. Marszałek mógł odsunąć króla od
przewodniczenia obradom. Członkowie Rady Nieustającej byli
wybierani przez połączone izby sejmu co 2 lata większością
głosów. Dla zapewnienia ciągłości działań każdy sejm
obowiązany był wybrać ponownie 1/3 składu ustępującej
rady.

Rada Nieustająca mogła pracować na posiedzeniach

plenarnych lub w departamentach. W skład Rady Nieustającej
wchodziło 5 departamentów:



Interesów Cudzoziemskich – 4 osoby,
przewodniczył jeden z kanclerzy



Policji (Dobrego Porządku) – 8 osób,
przewodniczył jeden z marszałków



Wojskowy – 8 osób, przewodniczył jeden z
hetmanów



Sprawiedliwości – 8 osób, przewodniczył
drugi kanclerz



Skarbowy – 8 osób, przewodniczył jeden z
podskarbich.

Rada Nieustająca podejmowała uchwały większością
głosów – w razie ich równości zdanie króla
przeważało.

W 1776r. w Radzie Nieustającej podporządkowano

magistraty miejskie oraz komisje boni ordinis. Skuteczność
Rady Nieustającej w terenie z powodu braku odpowiedniego
aparatu lokalnego (nie podporządkowano jej urzędów
ziemskich, nie utworzono osobnych, podlegających jej
urzędów, a równocześnie przystąpiono do likwidacji starostw)
była niewielka. Rada Nieustająca została zniesiona uchwałą
Sejmu Czteroletniego w 1789r.

Do podstawowych zadań Rady Nieustającej należały:



kierowanie administracją państwa



wykonanie ustaw sejmowych



interpretacja prawa



układanie projektów ustaw



kierowanie polityką zagraniczną



wysyłanie posłów polskich za granicę i
układanie dla nich instrukcji



szafunek funduszami nadzwyczajnymi, nie
objętymi budżetem



przedstawienie królowi kandydatów na
urzędy



odbiór raportów od komisji wielkich



dbanie o rozwój handlu, rzemiosła i
górnictwa

Komisja Edukacji Narodowej (od samego początku wspólna
dla Korony i Litwy) – powołana w 1773r. miała na celu rozwój
oświaty. Na ten cel przeznaczono fundusze zlikwidowanego
zakonu jezuitów. Podlegała wprost królowi (nie została
podporządkowana Radzie Nieustającej), a sejm kontrolował
ją jedynie w zakresie sprawozdań finansowych. Składała się z
8 osób powoływanych na 6 lat, a na jej czele stał prymas.
Komisja Edukacji Narodowej została w rezultacie praz Sejmu
Czteroletniego podporządkowana Straży Praw. Główne
osiągnięcia Komisji Edukacji Narodowej to:



zreformowanie uniwersytetów w Krakowie i
Wilnie



rozbudowanie sieci szkolnictwa



wprowadzenie nowoczesnych programów
nauczania opracowanych przez powołane w

1775r. Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych
(wydało ono 27 podręczników)



ogłoszenie 1783r. „Ustaw Komisji Edukacji
Narodowej dla stanu akademickiego i na
szkoły w krajach Rzeczypospolitej”.