REFORMY ADMINISTRACYJNE SEJMU
WIELKIEGO (1788-1792)

Wykonała Joanna Laszuk

Dobra sytuacja kraju zarówno wewnętrzna jak i
międzynarodowa doprowadziła do powstania
nowych grup, zwolenników wielkich reform,
skutkiem tego było zwołanie Sejmu, który później
określano mianem Sejmu Czteroletniego lub Sejmu
Wielkiego.
Był to sejm zwyczajny, zwołany przez Stanisława
Augusta Poniatowskiego za zgodą Katarzyny II,
który w tym przypadku przedłużył swe obrady na
okres czterech lat.
Natomiast pretekstem do zwołania sejmu był udział
polskiego korpusu posiłkowego w wojnie rosyjsko –
tureckiej.

Obrady rozpoczęto od zawiązania konfederacji (decyzje zapadały
większością głosów) pod przewodnictwem marszałków: Stanisława
Małachowskiego z Korony i Kazimierza Nestora Sapiehy z Litwy.
Podczas obrad rozwijały działalność głównie trzy obozy polityczne:



Obóz hetmański – (konserwatywny) jego celem było
niedopuszczenie do żadnych korzystnych dla rozwoju Polski reform,
występowanie w obronie rządów magnackich i przywilejów
szlacheckich. Na czele obozu stali magnaci: Franciszek Ksawery
Branicki, Szczęsny Potocki i Seweryn Potocki.



Obóz dworski – to zwolennicy króla pragnący w oparciu o Rosję,
umocnienia władzy wykonawczej = królewskiej. Na jego czele stał
prymas Michał Poniatowski oraz kanclerz Jacek Małachowski.



Obóz patriotyczny- (postępowy) - opowiadał się za reformami,
unowocześnieniem państwa, uniezależnieniem od Rosji przy
pomocy Prus. Na jego czele stali: Stanisław Małachowski, Stanisław i
Ignacy Potoccy, Adam Czartoryski i Hugo Kołłątaj.

PIERWSZE REFORMY

Zwiększenie liczby wojska do 100 tys. ( w

praktyce powołano 65 tys.), jednak
wprowadzenie tej uchwały w życie nie było
możliwe bez równoczesnego
przeprowadzenia reformy skarbowej.
Uchwalono podatek 10% z dochodu szlachty i
20% z dóbr kościelnych.

Od początku obrad sejmu rozpoczęła się

walka o realne zwierzchnictwo nad siłami
zbrojnymi.

PRAWO O SEJMIKACH

Uchwalono: 24 III 1791.

Zgodnie z jej zapisem z udziału w sejmikach wyłączono
szlachtę nieposesjonatów, tzw. gołotę (nie posiadającą
własności ziemskiej), szlachecką służbę magnacką i
dzierżawców trzymających dobra w dzierżawie
tymczasowej. Wywołało to burzliwą dyskusję w sejmie.
Przeciwnicy argumentowali, że w ten sposób została
naruszona zasada równości szlacheckiej. Zwolennicy
twierdzili, że tzw. gołota na sejmikach postępuje
zgodnie z wolą magnaterii, od której zależy. Czynne
prawo wyborcze na sejmikach uzyskali:

- posesjonaci,
- zastawnicy (tzn. trzymający dobra w zastawie w zamian

za pożyczoną gotówkę) dożywotni dzierżawcy, którzy
regularnie uiszczali należne podatki.

PRAWA O MIASTACH

Uchwalono: 18 IV 1791.

Na mocy tej ustawy rozszerzony wydatnie został

zakres praw i swobód obywatelskich mieszczan
miast królewskich. Otrzymali oni szerokie
uprawnienia, które w praktyce zrównywały ich w
prawach ze szlachtą:

-uzyskali prawo nietykalności osobistej,
-prawo nabywania dóbr ziemskich i możliwość

piastowania urzędów cywilnych, rang wojskowych,
godności duchownych

-prawo do nobilitacji (nadania szlachectwa)

-Obok praw dla mieszczan ustawa nadawała miastom

charakter samorządowy tzw:



Wszyscy mieszkańcy w mieście musieli przyjąć
obywatelstwo miejskie, a ustrój władz zarządzających i
sądowych został ujednolicony



Wyboru władz miejskich (wójt, prezydent i radni)
dokonywali mieszczanie – posesjonaci. W zależności
od liczby posesjonatów wyodrębniono dwie grupy
miast:

*podzielone na cyrkuły (co 500 posesjonatów

zwiększało liczbę cyrkułów np. do 1000 posesjonatów–
2 cyrkuły)

*niepodzielone na cyrkuły (do 600 posesjonatów)

POWOŁANIE WIELKICH KOMISJI RZĄDOWYCH

Utworzono cztery wielkie komisje rządowe:

*Policji,
*Wojska,
*Skarbu
*Edukacji Narodowej, które były wspólne dla Korony i Litwy.
Składały się przewodniczącego, którym był minister

niewchodzący

do Straży Praw.
- policji – jeden z marszałków,
- skarbu – jeden z podskarbich,
- wojska – jeden z hetmanów,
- edukacji narodowej - prymas, który co prawda był

członkiem Straży, ale bez uprawnień ministerialnych.

Kompetencje Komisji Wojska, Skarbu i Edukacji Narodowej zostały
ukształtowane w poprzednich etapach reform (1764 i 1773), a ich
funkcjonowanie w okresie Sejmu Wielkiego pozostało bez większych
zmian.
Po raz pierwszy powołano Komisję Policji. Jej głównym zadaniem był
nadzór nad miastami królewskimi. Miała ona uprawnienia do
kontrolowania wszystkich sfer życia miejskiego: wag, cen, jakości
towarów, dbania o ochronę przeciwpożarową i stan sanitarny,
oświetlenie ulic, wydawanie pozwoleń na budowę (m.in. teatrów,
szpitali). W związku z tym do jej kompetencji należało m.in.:



zwalczanie przestępczości,



żebractwa,



zarządzanie szpitalami,



więzieniami,



prowadzenie ewidencji ludności,



ustalenie jednolitych miar i wag,



zarząd pocztą i komunikacją krajową.

POWOŁANO KOMISJE PORZĄDKOWE CYWILNO – WOJSKOWE

Były one organami administracji lokalnej, podlegającym
komisjom rządowym. Powołane dla województw, ziem i
powiatów.
W ich skład wchodziło 15 komisarzy, wybieranych przez
sejmiki na dwuletnią kadencję spośród szlachty danego
okręgu. Ustawa o miastach powiększyła ich skład o 3
komisarzy posesjonatów miejskich.
Zakres działania komisji porządkowych był bardzo szeroki.
Otrzymały one uprawnienia w dziedzinie handlu, rzemiosła,
rolnictwa, komunikacji, opieki społecznej, a także kontroli
ruchu ludności, statystyki demograficznej i szkolnictwa. Na
podstawie otrzymanych z parafii odpisów metryk zaczęły jako
pierwsze tworzyć świeckie akta stanu cywilnego. Zgodnie ze
swoją nazwą zajmowały się również sprawami wojska
(rekrutacja, zakwaterowanie, zarządzanie magazynami).

NAJWAŻNIEJSZA REFORMA SEJMU WIELKIEGO

Uchwalenie pierwszej w Europie, a

drugiej na świecie Konstytucji 3maja.

Wprowadziła szereg zmian

administracyjnych w ustroju Polski.

BIBLIOGRAFIA



W. Witkowski, Historia administracji w
Polsce 1764–1989,Wydawnictwo
Naukowe PWN 2007, str.74-80



M. Kallas, Historia ustroju Polski,
Wydawnictwo Naukowe PWN 2005, str.
50-55.