Porównanie sił szwedzkich i litewskich biorących udział w walkach w Inflantach 1621-22

[wersja z kwietnia 2010]

zebrał i komentarzem opatrzył Michał ‘Kadrinazi’ Paradowski

1

Niniejsze zestawienie przedstawia siły biorące udział w walkach w Inflantach (sierpieo 1621 – sierpieo 1622). Gdzie było to możliwe

starałem się dodawad komentarze do opisów jednostek – np. wymienid te które wzięły udział w starciu pod Kropimojzą (największe ‘walne’
starcie kampanii 1621 roku). Bez wątpienia poniższe dane mają luki – zwłaszcza w kwestii stanów rzeczywistych jednostek w toku walk –
niemniej jednak wydają się byd interesującą podstawą dla dalszych badao.

Wojska litewskie pod hetmanem polnym Krzysztofem II Radziwiłłem w wojnie inflanckiej 1621-22

2

I. Wojska zaciężne

A. Husaria

Rotmistrz

Porucznik

Chorąży

Stan etatowy
(konie/porcje)

3

Początek służby

Koniec
służby/ilośd
przesłużonych
dwierci

Uwagi

Hetman
Radziwiłł

Adam
Steckiewicz,
zastępował go

Maciej Gąsowski

300 koni

4

, od

lutego 1622
roku 400 koni

sierpieo 1621

grudzieo 1622

Od lutego dodatkowych 100
żołnierzy ze zwiniętych chorągwi
Hołowczyoskiego i Frąckiewicza.

1

Ogromne podziękowania dla Daniela Staberga za informacje i komentarze dotyczące armii szwedzkiej, Krzysztofa ‘Tofika’ Kmąka za dodatkowe informacje o armii

litewskiej, Mariusza Balcerka za informacje o regimencie rajtarii Korffa, a także Artura Świetlika za materiały źródłowe.

2

Głównym źródłem informacji jest spis ‘Rotmistrze i chorągwie pod hetmanem w tej wojnie służące’ *w:+ Księcia Krzysztofa Radziwiłła hetmana polnego Wielkiego Księstwa

Litewskiego sprawy wojenne i polityczne 1621-1632, Paryż 1859, str. 220-225 i opisy kampanii tamże, a także informacje z: Ekspedycja Inflantska 1621 Roku , Jan Kunowski,
Białystok 2007 i Wojsko litewskie I połowy XVII wieku, Henryk Wisner *w:+ Studia i Materiały do Historii Wojskowości, tom XXI, Warszawa 1978

3

Rzeczywiste stany były dużo niższe, w chorągwiach brakowało też ekwipunku.

czasami Jan
Sosnowski

W grudniu przedłużono im jeszcze
służbę o 1 miesiąc (w 200 koni)

Aleksander
Korwin
Gosiewski,
referendarz
litewski

Melchior
Budziewski
(Godziejewski)

Jerzy
Gorzechowski

5

200

Jak powyżej

9 grudnia 1622

Chorągiew brała udział w starciu
pod Kropimojzą.
W grudniu przedłużono im jeszcze
służbę o 1 miesiąc (w 100 koni)

Jan
Hołowczyoski,
kasztelan
mioski

Wołodkiewicz,
po nim Mikołaj
Kurzeniowski

Jan Rowioski

200

wrzesieo 1621

luty 1622 (2
dwierci)

Mikołaj
Abramowicz,
wojewodzic
smoleoski

Andrzej
Szwejkowski

Jan Bernacki

100, od lutego
1622 r. 150 koni

wrzesieo 1621

?

Od lutego dodatkowych 50
żołnierzy ze zwiniętych chorągwi
Hołowczyoskiego i Frąckiewicza.

Jan Frąckiewicz
Radzimioski

Andrzej
Zawisza

Paweł
Dziewiałtowski

100

wrzesieo 1621

luty 1622 (2
dwierci)

Melchior
Siesicki

Olszewski, po
nim Andrzej
Białozor

?

100

sierpieo 1621

2 dwierci

Samuel Pac

?

?

150

lipiec 1622

9 grudnia 1622

Janusz Kiszka,
wojewoda
połocki

Szorc

Rakuz

200

6

Jak powyżej

grudzieo 1622

W grudniu przedłużono im jeszcze
służbę o 1 miesiąc (w 100 koni)

Andrzej
Stanisław
Sapieha

Samuel
Polanowski

Okun

150

Jak powyżej

Jak powyżej

Janusz Ulik
Szweryn

7

Birgal

Adamkiewicz

200

Jak powyżej

Jak powyżej

4

Podzielone na dwie 150-konne roty pod Adamem Steckiewiczem i Filonem Sokonickim.

5

Ranny pod Kropimojzą.

6

Chorągiew przybyła do obozu pod Mitawą ‘bez drzewek’ (kopii)

Adam Polnarski

Balcer Jursza

?

150

wrzesieo 1621

1 dwierd,
rotmistrz pokłócił
się z hetmanem i
nie brał udziału w
walkach,
chorągiew
zwinięta dopiero
w grudniu 1622

U Radziwiłła jako jednostka
‘rajtarów’ ale w spisie jednostek
husarskich, H. Wisner podaje ją w
spisie jednostek rajtarii

B. Rajtaria *jak zwykle trudno określid dokładnie jak dokładnie wyposażone były te chorągwie]

Rotmistrz

Porucznik

Chorąży

Stan etatowy
(konie/porcje)

8

Początek służby

Koniec
służby/ilośd
przesłużonych
dwierci

Uwagi

Mikołaj Korff

9

- Andrzej Sey
[Andreas
Szoege]
(‘stara’
chorągiew w
1621 roku)
- Wilhelm
Tyzenhauz
(‘stara’
chorągiew
rajtarska w
1622 roku)

- Wilhelm
Tyzenhauz
(‘stara’ chorągiew
w 1621 roku)
- Ernest Korff
(‘stara’ chorągiew
w 1622 roku)
- Szołomski
(husaria)
- Dietrich
Grotthusen (w
chorągwi

150, od stycznia
1622 roku Korff
miał mied pod
sobą 500 koni,
w tym 100
husarii.
Spis pocztów z
1621 roku daje
stan teoretyczny
152 koni.
Z kolei stan
według liczby

sierpieo 1621

grudzieo 1622

Hetman Radziwiłł w grudniu 1621
roku pisał do króla że dał Korffowi
list na chorągwie Szwarchoffa
(150 koni), Ceridona (tylko 100 z
200 zakładanych) i poległego
Wrangla (100 koni), by zatrzymad
żołnierzy w służbie. Tłumaczyłoby
to liczbę 500 koni pod Korffem od
stycznia 1622 roku, jednak sam
Korff podaje dokładny spis swoich
jednostek w 1622 i wyróżnia
chorągiew husarii i trzy chorągwie

7

U H. Wisnera w Wojsko litewskie I połowy XVII wieku

występuje jako Ulrych Szweryn (tabela nr.4)

8

Rzeczywiste stany były dużo niższe, w chorągwiach brakowało też ekwipunku.

9

Dane o stanie regimentu Korffa w 1621 i 1622 roku za:

Arbusow Leonid, Aus dem Handbuch des Wojewoden Nicolaus von Korff auf Kreuzburg, Jahrbuch für Genealogie,

Heraldik und Sphragistik, 1911-1913, str.434-438

- Bogdan
Holioski
(chorągiew
husarii w 1622
roku)
- Johan
Grotthusen
(druga
chorągiew
rajtarii w 1622
roku – tzw.
‘biała’)
- Christoph
Schlippenbach
(trzecia
chorągiew
rajtarii w 1622
roku – tzw.
‘niebieska’)

Grotthusena)
- Johan von
Brincken (w
chorągwi
Schlippenbacha)

pocztów w 1622
roku to:
- ‘stara’
chorągiew
rajtarii – 159
- husaria – 98
- ‘biała’
chorągiew
rajtarii – 105
- ‘niebieska’
chorągiew
rajtarii - 106

rajtarii

Jan Szwarchoff

10

Teofil
Szwarchoff

-

150

sierpieo 1621

1 dwierd

Na początku walk jako garnizon
Dynemundu, po kapitulacji
chorągiew przeszła do obozu
litewskiego i tam została zwinięta
(patrz chorągiew Korffa)

Gabriel
Creydon/Ceridon

11

[Seridon]
(Francuz)

-

-

200 , ale
jednostka nie
osiągnęła tego
stanu, hetman
Radziwiłł w
grudniu 1621

sierpieo 1621

Hetman
wypowiedział mu
służbę pod koniec
sierpnia 1622

Garnizon Rygi, po kapitulacji
miasta przeszła do obozu
litewskiego, gdzie została
połączona z chorągwią
Szwarchoffa (patrz chorągwie
Korffa)

10

Za poddanie Dynemundu ‘sądzony na gardło’, wyroku jednak nie wykonano.

11

W kampanii 1618 roku dowodził pierwszą w historii armii RON rotą dragooską (120 porcji).

roku oceniał ją
na 100 koni

Wilhelm de la
Barre [de la Bur]
(Francuz)

-

-

100

12

sierpieo 1621

wrzesieo 1621

Garnizon Rygi, po kapitulacji de la
Barre przeszedł na służbę
szwedzką, jednostka zwinięta

Jerzy Wrangel
[Wrangiel]

-

-

100

sierpieo 1621

grudzieo 1621

Wrangel śmiertelnie ranny pod
Kropimojzą (zmarł tydzieo
później), jednostka zwinięta
(patrz chorągwie Korffa)

Edward Saken
[Ewald Sacken]

Slippenbach

Brynk

140, w okresie
luty-kwiecieo
tylko 66 koni na
załodze w
Rumborku,
ostatnia dwierd
tylko w 48 koni

październik 1621

Hetman
wypowiedział mu
służbę pod koniec
sierpnia 1622

Według Radziwiłła ‘ladajaka
jednostka’. W kolumnie
Gosiewskiego pod Kropimojzą,
najprawdopodobniej nie zdołała
jednak wejśd do walki.

Henryk Szmeling

Koszkiel

-

200

czerwiec 1622

grudzieo 1622

Karol Sey

13

[Manteuffel –
Szoegel]

-

-

15 (? albo
pomyłka w
zapisie u
Radziwiłła albo
był to tylko
poczet), H.
Wisner podaje
stan 150

lipiec 1622

grudzieo 1622

Jerzy Krzysztof
Rozen/Rosen

Filing
(porucznik
jednej z
chorągwi)
Krzysztof

-

500 (w służbie
tylko 300)

Częśd jednostki
zaczęła służbę w
lipcu 1622, częśd w
sierpniu 1622

Chorągwie Filinga
i Suchodolskiego
dostały
wypowiedzenie
służby pod koniec

Zamiast 5 tylko 3 chorągwie
(włącznie z jedną dowodzoną
przez Rosena)

12

Jego list przepowiedni miał jakoby wynosid ‘200 do 400 rajtarii’

13

Pod koniec sierpnia 1622 roku wyprawiony na czele 3 chorągwi rajtarskich na Litwę by ‘gromid tych co się kupili i swawolne kompanie podnieśd chcieli’

Suchodolski
(porucznik
jednej z
chorągwi)

sierpnia 1622

Samsony
[Samosin]
(Francuz)

-

-

100 ale tylko ok.
50 rozpoczęło
służbę

sierpieo 1622

1 dwierd
(listopad/grudzieo
1622?)

Profesor Henryk Wisner

14

wymienia jeszcze dodatkowe roty – byd może częśd z nich to składowe oddziału Rosen lub owa rota Samsony? :

- rota Henryka Gildryna – 100 koni - jako garnizon Dorpatu, okres – maj-lipiec 1622 roku
- rota Olazura – 150 koni - okres jak wyżej

C. Jazda typu kozackiego

Rotmistrz

Porucznik

Chorąży

Stan etatowy
(konie/porcje)

15

Początek służby

Koniec służby/ilośd
przesłużonych
dwierci

16

Uwagi

Jan Koped

17

-

-

100

sierpieo 1621

3 dwierci

Szahom/Szachum
(Tatar)

-

-

50

sierpieo 1621

1dwierd

Rotmistrz zginął pod Rygą,
chorągiew zwinięta

Krzysztof
Boniecki

-

-

100, H. Wisner
podaje stany 70
(VIII 1621 –IV
1622) i 50 (do
kooca służby)

18

sierpieo 1621

3 dwierci, hetman
wypowiedział mu
służbę pod koniec
sierpnia 1622

Dawid
Konstantynowicz
Posudziejowski

-

-

100

sierpieo 1621

2 dwierci

Brała udział w starciu pod
Kropimojzą

14

Op. cit. , tabela 6

15

Rzeczywiste stany były dużo niższe, w chorągwiach brakowało też ekwipunku.

16

W grudniu pozostawiono jeszcze w służbie (na jeden miesiąc) 200 koni jazdy kozackiej.

17

Walczył na czele chorągwi w kampanii 1618 roku.

18

Op. cit., tabela 7

Piotr Jakuszewski
(dowodzący jako
pułkownik
całością pułku
lisowskiego, ale i
swoją
chorągwią),
Jakub Różyc,
Krzysztof Drużbic

-

-

500 – trzy
chorągwie
lisowczyków

październik 1621

2 dwierci (marzec
1622)

Chorągiew Drużbica rozbita pod
Szmeltynem (22? 23? stycznia
1622), chorągiew Różyca
poniosła tam ciężkie straty.
Za grabieże których lisowczycy
dopuszczali się w Inflantach Piotr
Jakuszewski został ścięty 17
marca 1622 roku (z rozkazu
hetmaoskiego)

Jan Wehman
(Wechman)

-

-

100

marzec 1622

grudzieo 1622

Piotr
Kopaczewski

-

-

150

Jak powyżej

grudzieo 1622

Krzysztof
Kleczkowski

19

-

-

150

Jak powyżej

Hetman
wypowiedział mu
służbę pod koniec
sierpnia 1622

Stanislaw Świrski

-

-

100

marzec 1622

grudzieo 1622

Stroczkowski

-

-

100

lipiec 1622

wrzesieo/październik
1622

D. Piechota polska/węgierska

20

Rotmistrz

Porucznik

Chorąży

Stan etatowy
(konie/porcje)

Początek służby

Koniec służby/ilośd
przesłużonych
dwierci

Uwagi

Hetman
Radziwiłł

Jan
Dziewczopolski

21

-

200 (‘a czasem i
nad to’)

23

sierpieo 1621

grudzieo 1622

19

W czasie zawieszenia broni ze Szwedami pod Mitawą w lipcu 1622 roku pijany rotmistrz Kleczkowski na czele grupy żołnierzy zaatakował obóz szwedzki. 27 lipca został za

złamanie rozejmu skazany na karę śmierci, jednak wyroku nie wykonano – w 1625 roku Kleczkowski dowodził znowu chorągwią kozacką w dywizji hetmana Radziwiłła.

20

W opisie starcia pod Kropimojzą występuje jeszcze chorągwie piechoty Michałowskiego, niestety niezidentyfikowana.

21

Dowodził piechotą hetmaoską w kampanii 1618 roku

(zginął w marcu
1622 r. pod
Mitawą),
przejściowo
dowodził Piotr
Kochlewski, po
nim komendę
objął Jan
Sosnowski

22

Hetman
Radziwiłł

Mikołaj Korsak

-

100, u H.
Wisnera

24

podany stan 200
porcji

?

?

Po pewnym czasie (kiedy?)
włączona do chorągwi
Sosnowskiego

Wojciech
Rączkowski

-

-

100

październik 1621

1 dwierd

‘piechota ladajaka’

Floryan Stocki,
po nim Dawid
Steckiewicz

25

Olszewski

26

-

200

27

październik 1621

grudzieo 1622

Stocki skazany na śmierd ‘za
pewne ekscesa’

Maryan
Olszewski

-

-

200

czerwiec 1622

Hetman
wypowiedział mu
służbę pod koniec
sierpnia 1622

28

‘służył ladajako’

Dodatkowe roty wystawiono pomiędzy majem i czerwcem 1622 r. ale nie zdążyły wejśd do służby przed październikiem/listopadem tego roku
(nazwisko rotmistrza i stan etatowy):

23

Byd może po rozwiązaniu chorągwi pod Korsakiem zachowano podział na trzy roty – w ‘Dyaryuszu’ hetmana Radziwiłła dotyczącym walk pod Mitawą jest wzmianka ‘p.

Sosnowski z trzema pieszemi hetmaoskiemi chorągwiami’

22

Towarzysz chorągwi husarskie hetmana. Najwyraźniej nadawał się do roli dowódcy piechoty, gdyż widzimy go na czele piechoty hetmaoskiej w 1625 roku. Ranny pod

Mitawą w sierpniu 1622 roku.

24

Wojsko litewskie I połowy XVII wieku, tabela 16

25

H. Wisner, op. cit, tabela 16, podaje odwrotnie

26

Porucznik pod Steckiewiczem, 3 sierpnia 1622 roku pod Mitawą zdezerterował do Szwedów.

27

Oddział zaciągany w miastach królewskich – Kamieocu Litewskim i Prużannej

28

Żołnierzy z rozwiązanej chorągwi użyto do wzmocnienia pozostałych w służbie oddziałów piechoty

- Samuel Korsak (200)
- Jan Porembski/Porębski (200) - wysłany jako garnizon Marienburga
- Mikołaj Otwinowski (100)
- Daniel Stryżka (100)
- Andrzej Skrobowicz (100)
- Molenda (100)
- Andrzej Dziewiałtowski (100)
- Kurcz (100) – wysłany jako garnizon Rumborka
- Jarocki (100)

Piechota wybraniecka - używana przede wszystkim do służby garnizonowej, ale i przy walnych starciach (próba odsieczy Rygi)

- a) maj – lipiec:
- - ekonomia brześciaoskia (Krzysztof Ołdakowski) – 100,
- - ekonomia szawelska (Krzysztof Czasławski) – 67,
- - ekonomia szawelska (Jan Ukolski) – 150,
- - Walerian Wojdat – 100 (nieznana ekonomia),

- całośd – 417,

- b) sierpieo – październik:
- - brześciaoska – 31 (Krzysztof Ołdakowski),
- - szawelska – 13 (Krzysztof Czasławski),
- - szawelska – 150 (Jan Ukolski),
- - Walerian Wojdat (100),
- - razem 294,
- c) listopad – styczeo 1622 r.:
- - brześciaoska – 57 (Krzysztof Ołdakowski),
- - szawelska – 160 (Jan Ukolski),
- - Walerian Wojdat (121),
- - razem 338,

- d) luty – kwiecieo:
- - chorągiew Andrzeja Skrobowicza – 53 (nieznana ekonomia),
- - piechota polskiego (zamiast wybraoców) – Andrzej Snarski (59),
- - wybraocy wykorzystani do obsługiwania dział – 32,
- - razem – 144.

E. Piechota cudzoziemska i dragonia (Niemcy, Szkoci, Anglicy)

Rotmistrz/kapitan Porucznik

Chorąży

Stan etatowy
(konie/porcje)

Początek służby

Koniec służby/ilośd
przesłużonych
dwierci

Uwagi

Jan
Donowaj/Donovan
(Anglik)

-

-

120 w
‘Diariuszu’, u H.
Wisnera

29

stan w

okresie do
kwietnia 1621
roku to 200
porcji, w
ostatniej dwierci
zaś 150 porcji

sierpieo 1621

Hetman
wypowiedział mu
służbę pod koniec
sierpnia 1622

30

Dragonia

Andrew Keith
[Andrzej Kot]

-

-

150, w służbie
tylko 100, w
ostatniej dwierci
stan 119

wrzesieo 1621

Hetman
wypowiedział mu
służbę pod koniec
sierpnia 1622

31

Wzięła udział w starciu pod
Kropimojzą

Jakub Butler
[Putler]

-

-

300

luty 1622

Jak powyżej

Butler bardzo chwalony przez
hetmana za walki pod Mitawą

29

Op. cit., tabela 13

30

Żołnierzy z rozwiązanej chorągwi użyto do wzmocnienia pozostałych w służbie oddziałów piechoty

31

Żołnierzy z rozwiązanej chorągwi użyto do wzmocnienia pozostałych w służbie oddziałów piechoty

(Irlandczyk)
Artur Aston
(Anglik)

-

-

300

32

Jak powyżej

Jak powyżej

Aston bardzo chwalony przez
hetmana za walki pod Mitawą

Wilhelm
Barberyus (?)

33

-

-

300

lipiec 1622

34

Jak powyżej

Dragoni zaciągnięci w miejsce
lisowczyków

Profesor Henryk Wisner

35

podaje także istniejącą w okresie maj – sierpieo 1622 rotę Tomasza Deweya, liczącą jednak zaledwie 21 porcji.

II. Litewskie pospolite ruszenie – de facto zaciężne oddziały powiatowe, wystawione zamiast typowego pospolitego ruszenia:
Wysłane tylko prze niektóre powiaty, z reguły służyły jedną dwierd lub krócej.

Powiat (p) / ziemia (z)

Rodzaj

Rotmistrz

Etatowa ilośd koni

36

Początek służby

37

P wileoski (Wilno)

husaria

Marcyan Gedroyd

100

listopad 1621

P lidzki (Lida)

?

Aleksandrowicz

100

grudzieo 1621

P wilkomirski (Wilkomierz) husaria

Jan Golejewski

100

październik 1621

Jak powyżej

Jazda typu kozackiego

Wojciech Kulesza

100

Hetman wypowiedział mu
służbę pod koniec sierpnia
1622

P bracławski (Bracław)

Jak powyżej

Jerzy Wedykowski

500

listopad 1621

P trocki (Troki)

?

Walenty Taoski

40

październik 1621

P grodzieoski (Grodno)

husaria

Sopodko

60+ (nie więcej 70)

grudzieo 1621, odeszła na
Litwę w marcu 1622

P kowienski (Kowno)

Jazda typu kozackiego

Staszkiewicz

? (nie więcej niż 50)

Jak powyżej

P upicki (Upita)

husaria

Krzystof Białozor
(dowodził porucznik
Wędziagolski)

100

wrzesieo 1621 (K)

32

Z 600 ludzi etatu rot Bultera i Anstona do obozu litewskiego dotarło ok. 500.

33

List przepowiedni wystawiony już w marcu 1622 r.

34

Dotarł do obozu pod Mitawą 21 lipca.

35

Op. cit., tabela 10

36

Rzeczywiste stany były dużo niższe, w chorągwiach brakowało też ekwipunku.

37

(K) oznacza udział w starciu pod Kropimojzą.

Żmudź

husaria

Samuel Gesztort *Kęsztort+
(dowodził porucznik
Borowski)

80

grudzieo 1621 (K)

Jak powyżej

Jazda typu kozackiego

Iwanowski i Golian

70 -100 (Iwanowski) + 40
(Golian)

? (K)

P brzeski (Brześd)

husaria

Albrycht Sawicki

100

luty 1622

III. Wojska ochotnicze – służące jedną dwierd, brak dat początkowych, z reguły poczty a nie całe chorągwie:
- Jarosz Wołłowicz, starosta żmudzki – 43 koni husarii
- Bogusław Radziwiłł -120 koni jazdy kozackiej
- Janusz Skumint – 17 koni jazdy kozackiej
- Adam Takwicz, kasztelan żmudzki – 20 koni husarii i20 koni jazdy kozackiej
- Aleksander Służka – 50 koni (formacja nieznana)
- Krzysztof Naruszewicz- 20 koni jazdy kozackiej
- Paweł Sapieha – 50 piechoty
- Podbereski, marszałek bracławski – 6 koni (formacja nieznana)
- Aleksander Masalski, marszałek kowieoski – 6 koni husarii
- Andrzej Zawisza, podkomorzy kowieoski – 6 koni husarii
- Dziewałtowski, chorąży kowieoski – 5 koni husarii
- Wojciech Sośnicki, stolnik wiłkomierski - 6 koni husarii
- Ogioski -8 koni husarii i 12 koni jazdy kozackiej
- Dawid Szweykowski - 4 koni husarii
- Szweykowski (kolejny?) – 6 koni husarii, 6 koni jazdy kozackiej
- Golejewski – 4 koni husarii

Wojska szwedzkie dowodzone przez króla Gustawa II Adolfa w wojnie inflanckiej 1621-22

38

I. Lądowanie w Inflantach i oblężenie Rygi – sierpieo/wrzesieo 1621 r.

39

1. Piechota:

Dowódca regimentu

40

Narodowośd

żołnierzy

41

Miejsce zaciągu
regimentu

42

Ilośd kompanii

Stan etatowy

Uwagi

Gustav Horn

Szwedzi

Norrland

10

1500

Pułkownik Horn ranny
w trakcie
szturmowania Rygi,
regiment wszedł w
skład szwedzkiego
garnizonu po
kapitulacji miasta

Ake Oxenstierna

Szwedzi

Uppland

10

1500

Ks. Karl Filip

43

(dowodził Bastian
Bonat)

Szwedzi

Södermanland

8

1200

38

Źródłem informacji są przede wszystkim: Barkman Bertil C., Lundkvist Sven, Kungl.Svea Livgardes historia III:1, Stockholm 1936; Generalstaben (Szwedzki Sztab

Generalny) Sveriges krig 1611-1632 (Volume II i Appendix II), Stockholm 1936 a także Mankell Julius, Uppgifter rörande svenska krigsmagtens styrka, sammansättning och
fördelning sedan slutet af femtonhundratalet, Stockholm 1865

39

W momencie lądowanie praktycznie wszystkie oddziały miały pełne stany etatowe. W toku oblężenia Rygi i operacji inflanckiej liczba żołnierzy zaczęła spadad – nie tyle

nawet w wyniku walk co chorób i problemów z zaopatrzeniem w żywnośd.

40

Jednostka z reguły była nazwana właśnie od nazwiska pułkownika.

41

Wyodrębniamy regimenty szwedzkie, fioski i värvade(najemnicy z Niemiec czy Szkocji). Ci ostatni będą oznaczani jako (V)

42

W przypadku regimentów narodowych są to nazwy historycznych części Szwecji i Finlandii. Jako że każdy ówczesny regiment był tzw. storregemente (wielkim

‘regimentem), znanym także jako landsregementet (czyli regiment z danej prowincji) wymienione oddziały to pojedyncze fältregementen (regimenty polowe) – każdy
‘wielki’ regiment dzielił się na trzy polowe.

43

Brat Gustawa II Adolfa, zmarł w zimą 1621/22 – kolejna ofiara plagi dziesiątkującej armię szwedzką w Inflantach.

Arvid Hand

Szwedzi

Östergötland

8

1200

Johan Henriksson

Szwedzi

Westergotland

8

1200

regiment wszedł w
skład szwedzkiego
garnizonu po
kapitulacji miasta

Parick Ruthven (Szkot)

Szwedzi

Småland

8

1200

Jost Clodt (Cloth)

44

Szwedzi

Gotland

10

1500

regiment wszedł w
skład szwedzkiego
garnizonu po
kapitulacji miasta

Rikarkd Rosencrantz

45

Finowie

Västra Finland

46

7

1050

Henrik Flemming

Finowie

Karelska

47

8

1200

regiment wszedł w
skład szwedzkiego
garnizonu po
kapitulacji miasta

Samuel Cobron

48

Finowie

?

49

8

1200

Filip von Mansfeld

50

Niemcy (V)

regiment najemny

8

1200

James (Jakub) Seaton

51

(Szkot)

Szkoci (V)

regiment najemny

5

750

Pułkownik Seaton
złamał nogę podczas

44

W toku oblężenia zastąpił go Nils Assersson

45

Wszystkie trzy regimenty fioskie zabezpieczały pod Rygą zachodni brzeg Dźwiny i to one wzięły na siebie ciężar odparcia ataków wojsk hetmana Radziwiłła 9-10 września

1621 roku.

46

Finlandia zachodnia

47

Karelia

48

Jeden z najdłużej służących Szwecji oficerów szkockich, na służbie od 1598 roku. Zmarł na skutek zarazy, zależnie od źródła - w grudniu 1621 roku, w lutym lub marcu 1622

roku.

49

Niestety nie jestem w stanie zidentyfikowad z którego storregemente pochodził ten regiment, ani jakim fältregementen dowodził Cobron.

50

Tzw. ‘Hovregementet’ – regiment gwardii nadwornej, w służbie od 1618 roku. W maju 1622 roku już tylko 5 kompanii, połączone z regimentem Seatona (patrz następny

przypis), regiment rozwiązany.

51

Osłabiony regiment w maju 1622 roku połączony z resztkami regimentu Mansfelda jako nowy regiment najemny Seatona. Przyjął nazwę ‘Hovregementet’, znany też jako

‘Gamla’ (Stary) ‘Hovregementet’. Zachował ten tytuł do 1625 roku, do utworzenia nowego regimentu gwardii pod von Thurnem.

szturmowania Rygi

2. Jazda:

Dowódca kompanii (w nawiasie
oficer dowodzący)

Narodowośd żołnierzy

52

Stan etatowy

53

Uwagi

Konrad Yxkull

Szwedzi

54

125

Per Johansson

Szwedzi

125

Göran Jakobsson

Szwedzi

125

Nils Assersson

Szwedzi

125

Jöns Hansson

Szwedzi

125

Jon Persson

Szwedzi

125

Ake Svantesson

Szwedzi

125

Mans Stierna

Szwedzi

125

Knut Drake

Szwedzi

125

Samuel Cobron (Reinhold
Wunsch)

Finowie

55

125

Axel Mattson

Finowie

125

Anders Paul

Finowie

125

Otto Grothusen

Finowie

125

Axel Martensson

Finowie

125

Kompania weszła w skład
garnizonu Rygi

Jöns Kurck

Finowie

125

52

Wyodrębniamy kompanie szwedzkie, fioski i värvade (najemnicy z Niemiec czy Szkocji). Ci ostatni będą oznaczani jako (V)

53

Dla kompanii szwedzkiej/fioskiej prawdziwy stan osobowy to 115 ludzi (10 nadliczbowych koni w sztabie), dla kompanii värvade oznacza to 111 ludzi (14 nadliczbowych

koni w sztabie).

54

Kawaleria szwedzka praktycznie nie była zdolna do akcji w ciągu miesiąca po wylądowaniu. Transportujące ją statki trafiły w sztorm, przez co tylko ok. połowa koni

nadawała się do służby (zmęczenie, kontuzje), a i żołnierze ciężko przeżyli sztormową pogodę na Bałtyku.

55

Kompanie fioskie miały problemy z wyposażeniem – kilka nie miało wymaganego regulaminem pancerza, brakowało także pistoletów. W odróżnieniu jednak od

oddziałów szwedzkich Finowie dotarli pod Rygę drogą lądową, więc nie ucierpieli z powodu sztormów i ich oddziały były zdatne do walki.

Olof Dufva

Finowie

125

Nils Mansson

Finowie

125

Hans Munck

Finowie

125

Kompania weszła w skład
garnizonu Rygi

Livfanan

56

(Jurgen Maydel)

Niemcy i Szwedzi (V)

125

Kirasjerzy

57

Ks. Karl Filip (Zakarias Pauli)

Niemcy i Szwedzi (V)

125

Kirasjerzy

Fältherren

58

Jacob de la Gardie

(Klas Wachtmeister)

Niemcy (V)

125

Kirasjerzy

Feldmarszałek Herman Wrangel
(Reinhold Anrep)

Niemcy (V)

125

Kirasjerzy

Rikard Rosencrantz (Magnus von
der Pahlen)

Niemcy (V)

125

Kirasjerzy

Dodatkową formacją jazdy był estooska Adelsfanan (pospolite ruszenie szlachty) dowodzona przez Bernta Taube. Składała się ona z dwóch
kompanii – z Estonii i Ingrii – i trzeciej (oficjalnej od 1622 roku) złożonej z żołnierzy najemnych. Maksymalny stan tej formacji to 250 żołnierzy.

3. Artyleria:

Kaliber

Ilośd dział

Ilośd pocisków do dział

48 funtów

13

1900

36 funtów

2

1200

24 funty

16

9500

Działa polowe (16,12 i 6 funtowe)

25

10 000

a także dwa ciężkie moździerze, dwa lekkie moździerze i sześd petard.

56

Kompania przyboczna króla

57

Czy też ‘kiryśnicy’ jak to ich opisują Litwini.

58

Tytuł oznaczający głównodowodzącego armią szwedzką w zastępstwie króla. W tej kampanii użyto tej rangi po raz ostatni.

II. Oddziały szwedzkie pod Mitawą w 1621 roku (w tym starcie pod Kropimojzą).

Nie dysponuje dokładnymi stanami liczebnymi, całośd korpus który pomaszerował na Mitawę to 10-11 000 żołnierzy.

1. Piechota (podaję nazwiska pułkowników) :

Ake Oxenstierna
ks. Karl Filip
Arvid Hand
Patrick Ruthven
Rikard Rosencrantz
Filip von Mansfeld
James Seaton
6 leibkompanii

59

2. Jazda:

a) Szwedzi:
Konrad Yxkull
Per Johansson
Göran Jakobsson
Nils Assersson
Jöns Hansson
Jon Persson
Ake Svantesson
Mans Stierna
Knut Drake

59

Brak dokładnych danych o tych kompaniach – zapewne są to jednostki wyodrębnione z pozostałych pod Rygą regimentów.

b) Finowie
Samuel Cobron (Reinhold Wunsch)
Axel Mattson
Anders Paul
Otto Grothusen

60

Jöns Kurck

61

Olof Dufva

62

Nils Mansson

c) Värvade
Livfanan (Jürgen Maydel)

63

Ks. Karl Filip (Zakarias Pauli)

64

Jacob de la Gardie (Klas Wachtmeister)
Feldmarszałek Herman Wrangel (Reinhold Anrep)
Rikard Rosencrantz (Magnus von der Pahlen)

d) Bernt Taube i 2-3 kompanie Adelsfanan

65

e) Wilhelm de la Barre

66

– kompania dragonii (ok. 80 żołnierzy) – nowa jednostka

67

utworzona 21 października 1621 roku

f) przynajmniej 8 dział polowych

60

Wzięła udział w starciu pod Kropimojzą, gdzie miała stracid 5 zabitych.

61

Tylko 15 żołnierzy przeżyło starcie pod Kropimojzą. W grudniu 1621 roku resztki kompanii scalono z kompanią Dufva.

62

Ciężkie straty pod Kropimojzą. Po połączeniu z pozostałościami kompanii Kurcka (który spod Kropimojzy nie powrócił) na początku grudnia kompania miała 46 żołnierzy, z

tego tylko 24 zdatnych do służby.

63

Wzięła udział w starciu pod Kropimojzą, gdzie zginął jej chorąży Erik Tot.

64

Pod Kropimojzą straciła dowódcę i chorążego.

65

Byd może jakaś jej częśd brał udział w starciu pod Kropimojzą.

66

Do kapitulacji Rygi rotmistrz litewskiej chorągwi rajtarii.

67

Litewskie źródła podają że brała udział w starciu pod Kropimojzą.

III. Garnizon Mitawy (kapitulował w lipcu 1622 roku):

Komendant - Anders Eriksson Hästehufvud (dowodził także jedną z kompanii)
Sześd tzw. ‘kompanii garnizonowych’, wydzielonych z regimentów krajowych:
- dwie kompanie z regimentu Ake Oxenstierny (regiment szwedzki z prowincji Dalarna i Uppland)
- dwie kompanie z regimentu Gustava Horna (regiment szwedzki z prowincji Norrland)
- dwie kompanie z regimentu Josta Clodta (regiment szwedzki z prowincji Gotland)

Według źródła litewskiego

68

stan garnizonu kapitulującego 5 lipca 1622 roku przedstawiał się następująco:

- sztathalter

69

- 5 kapitanów (dowódcy kompanii)
- 76 zdrowych żołnierzy
- 60 chorych (a także zapewne i rannych) ‘co chodzid i bronid się mogli’
- 35 chorych (a także zapewne i rannych) niezdolnych do walki
Tak szwedzkie jak i litewskie źródła są zgodne, że siły garnizonu poniosły bardzo duże straty na skutek walk i chorób. Według słów diariusza
litewskiego ‘bo ich było siła wybito, wymarło niemało, a drudzy pochorzeli’.

IV. Oddziały szwedzkie pod Mitawą w kampanii letniej 1622 roku (stan na początek kampanii).

1. Piechota (podaję nazwiska pułkowników i stan początkowy, a także miejsce rekrutacji)

70

:

Ake Oxenstierna (bez jednego skwadronu pozostawionego w Rydze) – 838 żołnierzy (regiment szwedzki) – Dalarna i Uppland
Patrick Ruthven – 1203 żołnierzy (regiment szwedzki) – Småland
Johan Baner – 1203 żołnierzy (regiment szwedzki) – Östergötland
Gustav Horn – 1203 żołnierzy (regiment szwedzki) – Norrland

68

Układy o pokój 1622 *w:+ Księcia…

69

Chodzi o komendanta Andersa Erikssona Hästehufvuda

70

Piechota armii szwedzkiej poniosła ogromne straty na skutek plagi która przetoczyła się przez obóz zimą 1621/22. Większośd regimentów utraciła od 50 do 75% (sic!)

stanu liczebnego. Wiosną 1622 roku przysłano jednak ze Szwecji uzupełnienia, które przede wszystkim skierowano do regimentów szykowanych do operacji pod Mitawą.

James Seaton – 1072 żołnierzy (Hovregementet) – regiment najemny, szkocko-niemiecki

2. Jazda

a) Kompanie szwedzkie

71

:

Konrad Yxkull - 63 konie
Isak Axelsson - 59 koni
Göran Jakobsson - 80 koni
Nils Asserson - 110 koni
Bernhard Rehbinder - 49 koni
Lars Larsson - 65 koni
Per Mansson - 95 koni

b) Värvade
Livfanan (Jürgen Aderkas) - 155 koni (73 kirasjerów i 82 rajtarów)
Jacob de la Gardie (Klas Wachtmeister) - 143 koni (tylko 84 żołnierzy uznano za zdatnych do walki)
Feldmarszałek Herman Wrangel (Reinhold Anrep) – 90 koni (tylko 52 żołnierzy uznano za zdatnych do walki)

72

Magnus von der Pahlen - 82 koni (tylko 62 żołnierzy uznano za zdatnych do walki)
Bernt Taube

73

- 88 koni (tylko 57 żołnierzy uznano za zdatnych do walki )

c) Estooska szlachta pod Berntem Taube - 204 koni (z tego 158 żołnierzy zdatnych do walki)

d) regiment dragonów Wilhelma De la Barre's regiment - 397 żołnierzy:
- ‘stara’ kompania utworzona w 1621 roku (zapewne oparta o żołnierzy chorągwi rajtarskiej de la Barre z Rygi)
+ trzy nowe kompanie które dotarły w czerwcu 1622 roku do Inflant:

71

Jak widad i jazda szwedzka mocno ucierpiała w czasie zimowania – utracono sporo ludzi i przede wszystkim dużo koni. Podane stany oznaczają ‘konie’ co nie oddaje

realnego stanu kompanii (ten był niższy).

72

Kompania ta utraciła 8 lub 9 lipca 1622 roku swój sztandar w starciu z kawalerią litewską pod Rygą.

73

Kompania najemna do tej pory służąca jako ‘nieoficjalna’ ze szlachtą estooską.

- francuska kompania Jeana Roena de Beumonta - zorganizowana w Szwecji

- najemna (przede wszystkim francuska) kompania Margalisa, zbudowana w oparciu o kompanię piechoty z rozwiązanego najemnego
regimentu Filipa von Mansfelda
- Svenska dragonkompaniet - utworzona ze szwedzkich rekrutów

3. Artyleria

4 działa 24-funtowe
4 działa 12-funtowe
4 działa 6-funtowe
7 Stormstycken

74

, prawdopodobnie 48-funtowe

4. Uzupełnienia

75

:

1. Jazda fioska – 7 kompanii które zimowały w Finlandii

76

i via Estonia dotarły pod Mitawę.

Klas Bertilsson - 133 konie
Henrik Kristersson - 128 koni
Jöns Kurck - 119 koni
Nils Mansson - 132 konie
Anders Paul - 121 koni
Ake Svantesson - 120 koni
Reinhold Wunsch - 124 koni

2. Jazda szwedzka – uzupełnienia

77

dla kompanii szwedzkich sformowano w prowizoryczną kompanię porucznika Larsa Hakanssona Dufva i

chorążego

78

Johana Posse w sile 194 koni i z koocem czerwca wysłano ze Sztokholmu do Inflant.

74

Działa szturmowe

75

Dotarły do obozu pod Mitawą w okresie 23-28 lipca 1622 roku.

76

Dzięki temu miały o wiele lepsze kwatery w porównaniu z Inflantami i nie utraciły tak wielu żołnierzy i koni. Wciąż jednak miały duże problemy z wyposażeniem.

77

Zebrane w prowincji Vastergotland.

78

Korneta

Bibliografia:



Arbusow Leonid, Aus dem Handbuch des Wojewoden Nicolaus von Korff auf Kreuzburg, Jahrbuch für Genealogie, Heraldik und

Sphragistik, 1911-1913



Balcerek Mariusz, Oblężenie Rygi w 1621 roku (artykuł w zbiorach autora)



Barkman Bertil C., Lundkvist Sven, Kungl.Svea Livgardes historia III:1, Stockholm 1936



Frost Robert I., The Northern Wars 1558-1721, Harlow 2000



Generalstaben (Szwedzki Sztab Generalny) Sveriges krig 1611-1632 (Volume II i Appendix II), Stockholm 1936



Glete Jan, Värvade regementen I Svens tjänst 1618-1631 (artykuł w zbiorach autora)



Korzon Tadeusz, Dzieje wojen i wojskowości w Polsce, t. 2 Epoka przedrozbiorowa, Lwow- Warszawa- Krąków 1923



Księcia Krzysztofa Radziwiłła hetmana polnego Wielkiego Księstwa Litewskiego sprawy wojenne i polityczne 1621 – 1632, Paryż 1859



Kunowski Jan, Ekspedycja Inflantska 1621 Roku, Białystok 2007



Mankell Julius, Uppgifter rörande svenska krigsmagtens styrka, sammansättning och fördelning sedan slutet af femtonhundratalet,

Stockholm 1865



Sikora Radosław , Kropimojza (Koppenhof) 28 XI 1621 (artykuł w zbiorach autora)



Skworoda Paweł, Hammerstein 1627, Warszawa 2006



Skworoda Paweł, Wojny Rzeczypospolitej Obojga Narodów ze Szwecją, Warszawa 2007



Staberg Daniel, Various notes on the Swedish army in TYW. Part I: Cavalry (artykuł w zbiorach autora)



Wisner Henryk, Rzeczpospolita Wazów II, Warszawa 2004



Wisner Henryk, Wojsko litewskie I połowy XVII wieku *w:+ Studia i Materiały do Historii Wojskowości, tom XXI, Warszawa 1978



Wisner Henryk, Kampania inflancka Krzysztofa Radziwiłła w latach 1617-1618 [w:] Zapiski Historyczne nr 1, Warszawa 1970



Zarys dziejów wojskowości polskiej do r. 1864, praca zbiorowa pod red. J.Sikorskiego, t. I, Warszawa 1966