Zwyci´stwo materii

nad duchem

Czy wirusy sà przyczynà

ci´˝kich chorób psychicznych?

M

imo ˝e schizofrenia i inne psy-
chozy pociàgajà za sobà
ogromne koszty ludzkie i ma-

terialne, nauki medyczne nie potrafià

na razie przekonywajàco wyjaÊniç przy-
czyn tych niszczàcych psychik´ chorób.
Genetycy znaleêli dowody na to, ˝e
pewnà rol´ w ich powstawaniu mo˝e
odgrywaç dziedziczenie. Ale wi´kszoÊç
badaczy uwa˝a, ˝e muszà istnieç tak˝e
inne czynniki wywo∏ujàce psychoz´,
przede wszystkim dlatego ˝e ryzyko,
aby wystàpi∏a ona u obojga jednojajo-
wych bliêniàt, jest niewiele wi´ksze od
losowego.

Jedna z kontrowersyjnych teorii, z

którà jak dotàd zgadza si´ tylko niewie-
lu badaczy, mówi, ˝e przynajmniej

20 Â

WIAT

N

AUKI

Grudzieƒ 1997

Ciàg dalszy ze strony 18

Podatek od t∏uszczu

JeÊli Kelly Brownell, dyrektor Yale Center
for Eating and Weight Disorders, postawi
wreszcie na swoim, „posilne obiadki”
pójdà na zawsze w zapomnienie. Brownell

postuluje ob∏o˝enie
podatkami wszystkich
artyku∏ów ˝ywnoÊciowych
o du˝ej zawartoÊci
t∏uszczu. Powo∏uje si´
przy tym na fakt,
˝e w ciàgu ostatnich
15 lat liczba osób
oty∏ych wzros∏a
w USA w sposób
alarmujàcy – a˝ o 25%.
Zamiast krytykowaç
ludzi nie przestrzegajàcych
diety, Brownell postanowi∏

przypuÊciç atak na „toksyczne Êrodowisko
˝ywnoÊciowe”, w którym ka˝dego
dnia 7% Amerykanów po˝ywia si´
u McDonalda, a przeci´tne dziecko
oglàda w telewizji 10 tys. reklam ró˝nych
artyku∏ów spo˝ywczych rocznie. Podatek
od t∏uszczu jego zdaniem móg∏by byç
pomocny w subsydiowaniu zdrowszej
˝ywnoÊci i zach´caniu obywateli
do uprawiania çwiczeƒ fizycznych.

S∏oneczny pot

Woda na S∏oƒcu? Koncepcj´ t´ wysunà∏
w 1995 roku Peter F. Bernath wraz
z kolegami z University of Waterloo
po zaobserwowaniu widm plam s∏onecznych
przypominajàcych widmo zwyk∏ych
czàsteczek wody. To jest mo˝liwe.
Mimo ˝e powierzchnia S∏oƒca jest roz˝arzona
do temperatury 5000°C, to plamy majà
na ogó∏ temperatur´ o 2000° ni˝szà,
co dopuszcza ewentualne istnienie
czàsteczek wody. Aby to udowodniç,
musieli obliczyç widmo czàsteczek H

2

O

w tak wysokich temperaturach. Okaza∏o si´
to powa˝nym problemem, wymagajàcym
u˝ycia superkomputera. Jednak teraz,
po up∏ywie dwu lat, wyniki komputerowe
zgadzajà si´ dok∏adnie z pomiarami.
Powinno to pomóc w budowaniu lepszych
modeli atmosfer ró˝nych planet.
A na Ziemi badania te pomogà z satelity
wykrywaç po˝ary lasów: p∏onàce drzewa
zapewne wydzielajà czàsteczki wody
o podobnych charakterystykach.

Karaluchy spod poduchy

Choroby podobne do astmy z nieznanych
przyczyn szczególnie cz´sto wyst´pujà
wÊród dzieci ˝yjàcych w centrum miast.
Lekarze obcià˝ali za to winà z∏à jakoÊç
powietrza, nieodpowiednià opiek´ zdrowotnà
i zwi´kszonà ekspozycj´ na kurz zawierajàcy
roztocza, a tak˝e z∏uszczonà skór´ zwierzàt
i zarodniki pleÊni. Lecz w New England
Journal of Medicine z 8 maja br. ukaza∏o si´
doniesienie, ˝e wchodzi tu w gr´ inny alergen.
WÊród 476 miejskich dzieci chorych
na astm´ 37% by∏o uczulonych na karaluchy.
Kurz w ich sypialniach w 50% przypadków
zawiera∏ wysoki poziom alergenu
tych owadów i tylko w 10% wysokie st´˝enie
równie˝ innych czynników dra˝niàcych.

Kristin Leutwyler

ZDROWIE PSYCHICZNE

BRIDGET GERETY

Â

WIAT

N

AUKI

Grudzieƒ 1997 21

w niektórych przypadkach schizofre-
ni´, a tak˝e inne psychozy mo˝e zapo-
czàtkowaç nie rozpoznana infekcja wi-
rusem lub jakimÊ innym czynnikiem
zakaênym. W ciàgu ostatnich 20 lat ba-
dacze kilkakrotnie donosili, ˝e substan-
cje stosowane w leczeniu schizofrenii
czy te˝ dwubiegunowych (maniakalno-
depresyjnych) zaburzeƒ psychicznych
zdajà si´ wykazywaç dzia∏anie przeciw-
zakaêne. Ponadto lekarze stwierdzali
czasem, ˝e podawanie takich Êrodków
pacjentowi mia∏o korzystny wp∏yw na
leczenie rozpoznanej ju˝ infekcji wiruso-

wej. Niedawna publikacja w czasopi-
Êmie Schizophrenia Research daje tym
przypadkowym obserwacjom nieco pew-
niejsze podstawy.

W badaniach na typowych hodow-

lach komórkowych stwierdzono bo-
wiem, ˝e metabolity klozapiny, która jest
lekiem antypsychotycznym, hamujà na-
mna˝anie si´ wirusa HIV powodujàcego
AIDS. Choç HIV nie powoduje schizo-
frenii czy te˝ psychoz dwubiegunowych,
zwolennicy teorii wirusowej sàdzà, ˝e
leki antypsychotyczne mogà w podob-
ny sposób hamowaç rozwój innych

wirusów. Niewykluczone wi´c, sugeru-
jà, ˝e klozapina, a tak˝e niektóre inne le-
ki antypsychotyczne o dotàd niejasnym
mechanizmie dzia∏ania, sà skuteczne dla-
tego, ˝e hamujà rozwój jakiegoÊ nie zna-
nego nam wirusa. „Uwa˝amy, ˝e ten
efekt nie jest przypadkowy” – mówi Lor-
raine V. Jones-Brando ze Stanley Labo-
ratory for the Study of Schizophrenia and
Bipolar Disease w Johns Hopkins Uni-
versity, autorka opracowania. Nie zna-
czy to jednak, ˝e klozapina w wyniku
tych odkryç zacznie byç stosowana jako
lekarstwo na HIV: wszelkie dane wska-
zujà, ˝e Êrodki u˝ywane dotychczas sà
skuteczniejsze.

Najsilniejszym argumentem przeciw-

ko wirusowej teorii schizofrenii jest to,
˝e jak dotàd nikt nie znalaz∏ wirusa spe∏-
niajàcego warunki konieczne do uzna-
nia go za czynnik wywo∏ujàcy psycho-
z´. Jednak˝e, jak zauwa˝y∏ E. Fuller
Torrey ze St. Elizabeth’s Hospital w Wa-
szyngtonie, od dawna zwolennik tej teo-
rii i wspó∏pracownik Jones-Brando, „pra-
wie nikt nie poszukiwa∏ w organizmie”
pacjentów psychotycznych jakichÊ nie-
typowych wirusów. „Jestem przekona-
ny, ˝e je˝eli to wirus, to ˝aden z tych,
które ∏atwo rozpoznaç – mówi Robert
H. Yolken z Johns Hopkins University,
który tak˝e uczestniczy∏ w badaniach
wp∏ywu klozapiny na wirusy HIV. –
Genetycy te˝ jeszcze nie znaleêli genu
odpowiedzialnego za te choroby, tak
wi´c my mamy prawo obstawaç przy
wirusach.” Yolken dodaje, ˝e jest pod
wra˝eniem tego, jak wielu pacjentów
psychotycznych mówi∏o mu, i˝ ich cho-
roba rozpocz´∏a si´ od objawów infek-
cji wirusowej.

Teoria wirusowa nie wydaje si´ dziÊ

tak nieprawdopodobna jak jeszcze nie-
dawno: w ciàgu ostatnich pi´ciu lat Liv
Bode z Instytutu im. Roberta Kocha
w Berlinie wykaza∏, ˝e zaka˝enie wiru-
sem Borna, który normalnie jest przy-
czynà pewnej choroby koni, u ludzi wy-
wo∏uje depresje lub zaburzenia nastroju.
Yolkenowi nie uda∏o si´ dotàd wykazaç
jego obecnoÊci u pacjentów z depresjà
lub psychozà. Ale jak mówi Torrey, pe-
wien zwiàzek mi´dzy zaka˝eniem wi-
rusowym a psychozà „staje si´ coraz
bardziej uderzajàcy”. On sam i jego
wspó∏pracownicy zamierzajà przepro-
wadziç badania, w których podawano
by pacjentom psychotycznym substan-
cje o dzia∏aniu przeciwwirusowym,
prawdopodobnie inhibitory proteaz,
u˝ywane jako leki przeciwko HIV. Chcà
sprawdziç, czy przyniosà one nieco
ulgi udr´czonym psychozà umys∏om
chorych.

Tim Beardsley