1
Akademia Wychowania Fizycznego
im. Eugeniusza Piaseckiego
Wydział Wychowania Fizycznego, Sportu i Rehabilitacji
Kierunek Wychowanie Fizyczne - studia I stopnia
studia niestacjonarne
Marcin Żakowski
Nr albumu: 23473
Wpływ alkoholu etylowego na wydolność fizyczną
Praca licencjacka
napisana pod kierunkiem
dra Tomasza Podgórskiego
w Zakładzie Biochemii
Poznań 2014
2
Spis treści
4. METABOLIZM ALKOHOLU ETYLOWEGO ........................................................... 12
6. ALKOHOL ETYLOWY A WYDOLNOŚĆ SPORTOWA ............................................ 22
7. DONIESIENIA NAUKOWE DOTYCZĄCE STOSOWANIA ALKOHOLU
3
1.
STRESZCZENIE
Przedmiotem niniejszej pracy jest przedstawienie alkoholu etylowego i jego działania
na organizm człowieka oraz wydolność fizyczną.
Pierwsza część pracy dotyczy wyjaśnienia samego pojęcia alkoholi, ich właściwości
fizycznych i chemicznych. Zostały także wymienione rodzaje alkoholi podzielone ze względu
na pełnione funkcje, zastosowanie i właściwości. Uwzględnione także jest otrzymywanie
alkoholu etylowego jak i statystyki związane ze spożywaniem alkoholu.
W głównej części opisano procesy związane z metabolizmem etanolu. Przedstawiono
wpływ na poszczególne ograny ustroju człowieka oraz ogólnie skutki spożywania alkoholu
zarówno te pozytywne jak i negatywne. Wykazano różnice dzielące metanol od etanolu.
Uwzględniono także takie pojęcia jak kac, wydolność fizyczna, wysiłki tlenowe i
beztlenowe.
Końcowy rozdział przedstawia oddziaływanie alkoholu na wydolność fizyczną,
informacje o dawkowaniu alkoholu oraz o doniesieniach naukowych stosowania alkoholu w
sporcie amatorskim i wyczynowym.
4
2.
ABSTRACT
The aim of this thesis is to describe ethanol and its impact on human body and the
physical efficiency.
The first part treats about the general concept of alcohol as well as its physical and
chemical features. It also lists different kinds of alcohol divided into groups depending on its
functions, usage and properties. It includes the method of extracting ethanol and some
statistics concerning the ethanol consumption.
The main part focuses on the whole process of the metabolism of ethanol. It describes
the influence of ethanol on particular organs of human body and the positive and negative
effect of alcohol consumption. Also, the differences between ethanol and methanol are shown
in this part. It depicts such terms as hangover, physical efficiency, aerobic and anaerobic
exertion.
The last part of the thesis describes the impact of alcohol on the physical efficiency. It
also includes some information on alcohol dosage as well as scientific reports on its usage in
amateur and professional sport.
5
3.
WSTĘP
3. 1.
Pojęcie alkoholi
Alkohole to związki organiczne, których cząsteczki składają się z łańcucha
węglowodorowego i jednej lub kilku grup hydroksylowych. Najbardziej znanym alkoholami
są ETANOL, METANOL oraz PROPANOL
.
Ogólnie przyjmuje się klasyfikację alkoholi na mono- i polihydroksylowe
1
monohydroksylowe (jednowodorotlenowe)
o
alkanole, np. metanol, etanol
o
alkenole, np. alkohol allilowy
o
alkinole, np. alkohol propargilowy
o
alkohole cykliczne, np. cykloheksanol
o
alkohole aromatyczne, np. alkohol benzylowy
polihydroksylowe (wielowodorotlenowe)
o
diole, np. etano-1,2-diol
o
cukrowe, np. glikol, glicerol
3. 2.
Charakterystyka chemiczna alkoholu etylowego
Alkohol etylowy (etanol) o wzorze sumarycznym C
2
H
5
OH to organiczny związek
chemiczny z grupy alkoholi (Ryc.1). W stężeniu 96% nazywany jest spirytusem, natomiast
czysty 100% chemicznie związek nosi nazwę alkoholu absolutnego. Ma charakter bezbarwnej
cieczy o charakterystycznym zapachu i ostrym smaku. Alkohol etylowy jest lżejszy od wody.
1
Wikipedia.pl
6
Posiada właściwości łatwopalne, a w powietrzu pali się charakterystycznym błękitnym
płomieniem. Etanol bardzo dobrze miesza się z wodą, stosuje się go również jako
rozcieńczalnik. Jest wszechobecny zarówno w przemyśle spożywczym jak również
chemicznym
.
Naturalnie występuje w przyrodzie między innymi jako produkt fermentacji
cukrów prostych w owocach
.
lub
(Ryc. 1). Wzory strukturalne alkoholu etylowego.
3. 3.
Charakterystyka fizyczna alkoholu etylowego
W temperaturze pokojowej alkohol etylowy ma postać bezbarwnej cieczy. Ze względu
na budowę chemiczną, skład atomowy oraz grupy chemiczne charakteryzuje się szczególnymi
właściwościami chemicznymi, które przedstawiono w tabeli 1.
Tab. 1. Właściwości fizyczne alkoholu etylowego
Cecha fizyczna
Wartość
Jednostka
789,00
kg/m³
46,06844
g/mol
-114
°C
78,37
°C
Lepkość
1,090
cP
7
Ciepło właściwe
112,5
J/(K mol)
Przewodzenie ciepła
0,17
W/(mK)
Podczas spalania etanolu wytwarza się dość znaczna ilość energii, którą można wykorzystać
do napędzenia silnik spalinowego. Pamiętać trzeba, że podczas tego procesu mogą wytrącić
się substancje szkodliwe.
3. 4.
Powstawanie alkoholu etylowego w warunkach naturalnych
Etanol w warunkach naturalnych powstaje w procesie fermentacji alkoholowej zboża,
ziemniaków, kukurydzy, buraków cukrowych oraz w owocach, miedzy innymi w
winogronach.
Fermentacja alkoholowa jest to proces w którym za sprawą enzymów rozkładany jest cukier
zawarty w pożywieniu. Produktami fermentacji alkoholowej są alkohol etylowy, dwutlenek
węgla oraz wiele innych substancji np.: kwas octowy, kwas bursztynowy, gliceryna. Proces
ten katalizowany jest przez zespół enzymów katalizujących fermentację alkoholową
monosacharydów, tzw. zymazę, wytwarzane między innymi przez drożdże.
Podstawowe etapy fermentacji:
1) tworzenie się glukozy dzięki ATP, przemienione w 1,6 dwufosforanu fruktozy,
2) rozpad dwufosforanu fruktozy na aldehyd fosfoglicerynowy i wydziela się kwas
pirogronowy,
3) dekarboksylacja kwasu pirogronowego i redukcja aldehydu octowego do alkoholu
etylowego,
4) produktem końcowym są 2 cząsteczki etanolu i 2 cząsteczki CO
2
8
Zawartość alkoholu w produktach naturalnych:
Wiele produktów pochodzenia roślinnego zawiera naturalnie niewielkie ilości alkoholu
etylowego. W zależności od stopnia sfermentowania owoców stężenie etanolu wzrasta nawet
powyżej 1 procenta.
sok owocowy – zawartość mniej niż 1%,
owoc maruli (Sclerocarya birrea - RPA) zawartość alkoholu w 6kg gnijących owoców
= puszka piwa (4-6%),
winogrono - możliwe stężenie do ok 18% w postaci wina, zależnie od uzyskanego
poziomu cukru podczas procesu fermentacji,
kefir – zawartość 0,2-0,5% alkoholu, wzrost stężenia przy odpowiedniej temperaturze
nawet ok 0,2 % / godzinę.
3. 5.
Przemysłowe otrzymywanie alkoholu etylowego
Istnieje kilka technologii wykorzystywanych w przemysłowym otrzymywaniu
alkoholu etylowego. Do najczęściej stosowanych zalicza się:
Fermentacja alkoholowa:
W wyniku takiej fermentacji otrzymuje się kilkunasto procentowy alkohol w
roztworze wody (15 – 18%). Kolejnym etapem jest destylacja zwana rektyfikacją, czyli
odparowywanie. Efekt końcowy to etanol o stężeniu 96% i 4 % wody.
Hydratacja etylenu:
Następną metodą otrzymywania etanolu jest proces syntetyczny, polegający na
hydratacji etylenu.
9
W branży przemysłowej wytwarza się etanol z gazu syntezowego. Jest to przede
wszystkim dużo/znacznie tańszą metodą od fermentacyjnej, jednakże większość państw
zabrania stosowania tak wytworzonego alkoholu w celach spożywczych
.
W dzisiejszych czasach etanol znalazł bardzo szerokie zastosowanie zarówno do
celów spożywczych jak i chemicznych.
3. 6.
Postacie alkoholu w produktach komercyjnych
Alkohol etylowy występuję w wielu produktach codziennego użytku, między innymi:
do produkcji chloroformu,
jako rozpuszczalnik,
paliwo i dodatki do paliw,
działanie aseptyczne (denaturat),
materiały wybuchowe.
W celach spożywczych wykorzystuje się do produkcji napojów alkoholowych
2
oraz
innych wyrobów codziennego użytku. Wyróżnić tutaj można:
I.
Napoje alkoholowe
1. Wódki
2. Wina
3. Piwa
4. Rumy
5. Likiery
6. Koniaki
7. Whisky
8. szampan
II.
Słodycze
1. Cukierki
2. Czekolady
2
www.alkoholeswiata.pl
10
3. Nadzienia ciast
III.
Kosmetyki
1. Perfumy
2. Dezodoranty
3. Kremy
IV.
Płyny do płukania ust
V.
Środki czystości
VI.
Leki
VII.
Płyny do spryskiwaczy, odmrażacze
3. 7.
Spożycie alkoholu w Polsce i na świecie
Według danych z badań zrealizowanych przez agencję TNS OBOP, napoje
alkoholowe pije 85,5% pełnoletnich Polaków. Spośród spożywających alkohol więcej jest
mężczyzn (91%) niż kobiet (81%).
Statystyki wskazują też, że najwięcej Polaków pijących etanol przypada na wiek od 18 do 24
lata (98%) oraz wśród mieszkańców największych miast (89%). Dane przedstawiono na
rycinie 2.
Ryc. 2. Średnie spożycie alkoholu w Polsce
3
3
Egospodarka.pl
11
Spożycie alkoholu etylowego jest zróżnicowane w Europie i na świecie.:
Liderami pod względem spożywanego alkoholu są kraje Europy (Ryc. 2).:
I.
Mołdawia (18,2),
II.
Czechy (16,5),
III.
Węgry(16,3)
(litry/osobę/rok)
Bardzo dużo alkoholu piją mieszkańcy wschodnich państw takich jak : Rosja,
Ukraina, Estonia.
Polska uplasowała się w środku stawki na tle Europy z wynikiem 13,3. W Europie najwięcej
alkoholu spożywają w Holandii, Andorze i Słowenii. Z danych wynika, że w UE spożywa się
średnio 11 litrów czystego alkoholu na osobę, czyli 2,5 razy więcej niż reszta mieszkańców
świata.
Średnia światowa wynosi 6,13 l/os./rok,
Australia 10-12 l/os./rok,
USA 7,5 – 10 l/os./rok,
Chiny 5-7,5 l/os./rok.
Najmniejsze spożycie poniżej 2,5 l/os./rok to Algieria, Libia, Egipt, Jordan, Arabia
Saudyjska, Madagaskar, Malezja, Indonezja. W niektórych państwach nie spożywa się wcale
alkoholu, ponieważ zabrania tego religia.
Ryc. 2. Spożycie w wybranych krajach (w litrach czystego alkoholu na osobę)
12
4.
METABOLIZM ALKOHOLU ETYLOWEGO
4. 1. Wchłanianie
Metabolizm polega na przeminie składników zawartych w pożywieniu, podczas tego
procesu zmienia się ich toksyczność. Pierwszym etapem metabolizmu alkoholu jest
wchłanianie. Zaczyna się już w jamie ustnej i gardle, następnie trafia do żołądka i jelit, aż
ostatecznie dostaje się do krwi. Najszybciej wchłania się w jelicie cienkim. Największe
stężenie we krwi następuje między ok 20 – 40 minut po spożyciu alkoholu. Jest to
uzależnione od kilku czynników m.in. aktywności ruchowej, spożywanych posiłków.
4. 2. Utlenianie alkoholu etylowego
Następnie zachodzą czynności w procesie utleniania. Alkohol ulega przemianie
poprzez enzymy w wątrobie w aldehyd octowy, następnie aldehyd octowy utleniany jest do
kwasu octowego przez dehydrogenazę aldehydową. Kolejną fazą jest zamiana kwasu
octowego w dwutlenek węgla i wodę (Cykl Krebsa). W procesie utleniania udział ma też
mikrosomalny system utleniania w wątrobie, lecz udział jest stosunkowo mały, ale gdy
spożywane są większe ilości alkoholu etylowego, znacznie zwiększa się jego aktywność.
Natomiast enzym katalaza przeprowadza proces utleniania alkoholu przy udziale nadtlenku
wodoru.
Podczas utleniania wytwarza się za duża ilość NADH i aldehydu octowego, które
niekorzystnie oddziałują na organizm. Zwiększenie stężenia NADH wzrastając zmienia
stosunek ilościowy NADH : NAD co jest przyczyną zahamowania metabolizmu tlenowego, w
wyniku czego obniża się stężenie glukozy, a wraz z nią wydolność. Wzrasta także poziom
mleczanu w stosunku do pirogronianu co również obniża wydolność.
Wątroba jest w stanie przetworzyć prawie cały spożyty alkohol, lecz niewielki pozostały
procent pomaga w zmierzeniu stężenia alkoholu w naszym krwioobiegu. Jak początkowo
przypuszczano, ćwiczenia fizyczne nie przyspieszają bezpośrednio metabolizmu alkoholu.
Niewielkie ilości etanolu wydostają się z organizmu człowieka w formie niezmienionej z
moczem, potem i wydychanym powietrzem.
13
Całkowite utlenienie 1 grama etanolu (do CO
2
i H
2
O) dostarcza około 30 kJ (7 kcal).
Spożycie 150 g czystego alkoholu pokrywa około 1/2 dziennego zapotrzebowania na
energię!
Tempo metabolizmu zależne jest od kilku czynników:
czynnik genetyczny – geny kodujące enzymy biorące udział w metabolizmie alkoholu
etylowego ALDH2 i ADH1B
ilość i częstotliwość dostarczania pokarmu podczas spożywania etanolu -
przyjmowanie pokarmów podczas picia zwalnia wchłanianie,
rodzaj pokarmu – wysoka zawartość tłuszczu opóźnia proces metabolizmu poprzez
wolniejsze wchłanianie. Większa ilość wody w organizmie przyspieszy metabolizm
płeć – kobiety gorzej radzą sobie z tą samą ilością alkoholu co mężczyźni (mniejsza
aktywność enzymów odpowiedzialnych za metabolizm alkoholu [ADH] = wolniejszy
metabolizm) oraz mniejsza zawartość wody o organizmie,
masa ciała ( więcej ciała to większa tolerancja alkoholu),
wydolność fizyczna organizmu oraz stan zdrowia – osoby z niską wydolnością i
słabym stanem zdrowia trudniej metabolizują alkohol.
4. 3. Wpływ alkoholu etylowego na poszczególne organy
Alkohol etylowy nawet w niedużych ilościach może niekorzystnie działać na ludzkie
organy, wraz ze zwiększeniem porcji i/lub częstotliwości zwiększa się zakres uszkadzanych
narządów (Tab. 2).
14
Tab. 2. Działanie na organizm człowieka
DZIAŁANIE POZYTYWNE
DZIAŁANIE NEGATYWNE
Obniża możliwość depresji
Zwiększa poziom dobrego cholesterolu
Zmniejsza ryzyko cukrzycy
Zmniejsza ryzyko chorób układu krążenia
Zmniejsza szanse udaru
Zwiększa gęstość kości
Dodaje energii, wigoru, odwagi
Poprawia nastrój
Obniża ryzyko choroby Parkinsona
Piwo wzmacnia serce oraz obniża ciśnienie
krwi – zawiera witaminy, fosfor, wapń, potas
Wino – zapobiega miażdżycy, zaburzeń
sercowo- naczyniowych.
Ułatwia przemianę białka, tłuszczów, cukrów
Obniża ciśnienie tętnicze
Uszkodzenia mózgu
Zaburzenia snu
Zaburzenia układu nerwowego
Nowotwory przełyku, ust
Marskość i rak wątroby
Problemy psychologiczne
Zapalenie trzustki
Zwiększa ryzyko cukrzycy
Zaburzenia układu odpornościowego
Często prowadzi do zmniejszenia apetytu,
wywołuje wymioty
Drażni układ pokarmowy, może wywołać
zapalenia.
Zahamowuje wchłanianie glukozy i witamin.
Obniża potencję u mężczyzn.
4. 4. Skutki zdrowotne alkoholu etylowego
Sporadyczne picie alkoholu zwykle nie jest szczególnie niebezpieczne dla zdrowia i
nie powoduje większych zmian w funkcjonowaniu organizmu. Natomiast spożywany
regularnie prowadzi do ciężkich chorób, zaburzeń i nieodwracalnych zmian w całym
organizmie. Alkohol etylowy znacznie spowalnia działanie ośrodkowego układu nerwowego,
zatem u ludzi po nim czują odprężenie, podwyższoną pewność siebie mimo wystąpienia
zaburzeń koordynacji ruchowej i mowy. Podczas spożywania alkoholu można dostrzec
przypływ ciepła, ale jest to złudne. Naczynia krwionośne ulegają rozszerzeniu pod jego
wpływem, by następnie nagle wychłodzić organizm. Niebezpieczne jest to szczególnie
podczas mrozów. Większe upojenie alkoholowe może doprowadzić do nieżytu i zapalenia
żołądka. Spożywanie C
2
H
5
OH niszczy również wątrobę, powodując jej odwracalne
stłuszczenie, a po kilku latach picia już nieodwracalne zmiany tj. marskość, a to niesie za sobą
skutki w postaci komplikacji przetwarzania substancji odżywczych trafiających do organizmu
podczas trawienia. Etanol zmniejsza prawidłowe działanie układu odpornościowego.
15
Alkoholicy mają zmniejszoną zdolność wytwarzanie trombocytów. Wpływa również na
potencję, mimo poczucia w stanie nietrzeźwym podniecenia seksualnego. Picie alkoholu
przez kobiety w ciąży przyczynia się do alkoholowego zespołu płodowego lub encefalopatii
alkoholowej u dzieci
.
4. 5. Różnica pomiędzy etanolem i metanolem
Między etanolem a metanolem występuje wiele różnic, ale też kilka podobieństw
(Tab. 3). Wizualnie wyglądają identycznie - jednakowa barwa, konsystencja, oba ulegają
spalaniu, łatwo rozpuszczają się w wodzie, mają charakterystyczny zapach i ostry smak. Ze
względu na duże podobieństwo dochodziło do pomyłek etanolu z metanolem. Należy być
bardzo ostrożnym przy kontakcie metanolem, ponieważ jest on silną trucizną dla ludzkiego
organizmu.
Tab. 3.
Różnice miedzy etanolem a metanolem
METANOL
ETANOL
CH
3
OH
Niebezpieczny dla człowieka
Silna trucizna
Stosowany w przemyśle chemicznym
temperatura wrzenia: 64,65 °C
C
2
H
5
OH
Nie jest niebezpieczny w umiarkowany
ilościach
Stosowany jako napoję alkoholowe
Stosowany w przemyśle chemicznym i
spożywczym
temperatura wrzenia: 78,30 °C
Metanol działa trująco na organizm, po dostaniu się do organizmu wytwarza formaldehyd i
kwas mrówkowy i powoduje silną kwasicę metaboliczną. Metanol szybko ulega
metabolizmowi, ale w organizmie zostaje silnie toksyczny kwas mrówkowy.
W zależności od spożytej ilości poszczególnych alkoholi dochodzi do uszkodzeń
narządowych, a w ostateczności do śmierci człowieka.
16
Metanol
- do zatrucia najczęściej dochodzi poprzez pomyłkę, ponieważ ma bardzo podobne
cechy charakterystyczne np. zapach, barwę, aromat, konsystencję. Natomiast największą
różnicą jest silna właściwość trująca metanolu. Wchłania się przez układ pokarmowy i
oddechowy, działając toksycznie głównie na białka i nerwy. Objawy zatrucia alkoholem
metylowym:
początkowo bóle głowy, nudności, wymioty,
bóle brzucha, zaczerwienienie spojówek,
obniżenie ciśnienia krwi
osłabienie widzenia
zaburzenia świadomości
uszkodzenie ośrodka oddechowego
4-5ml powoduje ślepotę,
> 30ml utratę życia.
W przypadku zatrucia, jednym z elementów ratowania jest wywołanie wymiotów oraz
podanie 100ml etanolu gdyż spowalnia on działanie metanolu. Druga metodą jest podanie
wodorowęglanu sodu ( do 4 gram co pół godziny).
Etanol
- bardzo szybko wchłania się do ludzkiego organizmu, już kilka minut po spożyciu
trafia do krwi. Może powodować groźne choroby takie jak rak krtani, przełyku i wątroby.
początkowo, dostarczony etanol powoduje pobudzenie, euforię, lekkie zaburzenia
koordynacji i mowy ( do 2 ‰ )
ok 2‰ zaburzenia mowy, ruchu, kontroli, osłabienie, senność, zanika reakcja na
bodźce.
2,5 – 4‰ utrata świadomości, brak kontroli nad swoja fizjologią, odczucie chłodu.
ok 4‰ hipotermia, brak reakcji źrenic, brak odruchów.
4-5 ‰ dawka śmiertelna (orientacyjna).
Spożywanie etanolu jest bardzo szkodliwe w dużych jednorazowych dawkach, ale
również małych i regularnych.
17
4. 6. Pojecie alkoholizmu
Alkoholizm jest to utrata kontroli na piciem alkoholu i uzależnienie od niego.
Spożywanie alkoholu przez alkoholika zazwyczaj w dużych ilościach zwykle pojawia się
proporcjonalnie do ilości niepowodzeń i problemów na tle psychicznym, społecznym.
Mechanizm ten jest możliwy do zatrzymania, a nawet do pozostania w abstynencji. Szacuje
się, że ok 20% polskiego społeczeństwa ryzykownie nadużywa alkoholu. Objawy
alkoholizmu to:
* silna potrzeba spożywania alkoholu (głód alkoholowy)
,
* zaburzona kontrola picia alkoholu
,
* zmieniona tolerancja alkoholu (wzrastające możliwości)
,
* zawężenie zakresu zachowań związanych z piciem alkoholu do 1-2 wzorców
,
* postępujące zaniedbywanie alternatywnych do picia przyjemności, zachowań i
zainteresowań.
Alkoholizm niesie ze sobą często wiele innych problemów np.:
* zaniedbania życia rodzinnego,
* utrudnione i zaburzone kontakty z ludźmi,
* długi, kredyty, zadłużenia finansowe,
* agresja, przemoc,
* łamanie prawa (karalność),
* utrata pracy,
* utrata dachu nad głową,
* strata bliskich.
4. 7. Pojęcie kaca
Jest to złe samopoczucie występujące po kilku godzinach po spożywaniu nadmiernej
ilości napojów alkoholowych. Jest to właściwie pewien zespół dolegliwości i objawów z
którymi nasz organizm nie radzi sobie odpowiednio szybko. Zwykle jest proporcjonalny do
ilości wypitego alkoholu oraz kilku innych czynników.
18
Kac objawia się :
* bólem głowy,
* nudnościami,
* brakiem apetytu,
* ogólnym osłabieniem
,
* potrzebą nawodnienia.
Metabolicznymi przyczynami kaca są zatrucie aldehydem octowym, odwodnienie za sprawą
hormonu wazopresyny i hipoglikemia czyli niedocukrzenie gdy poziom cukru we krwi
spadnie do 55 mg/dl (3,0 mmol/l). Możliwą przyczyną jest też minimalna zawartość metanolu
w napojach alkoholowych i poprzez spożycie (nawet po kilku godzinach od spożycia
alkoholu) symbolicznej ilości alkoholu etylowego objawy kaca osłabiają się.
19
5.
ENERGETYKA WYSIŁKU FIZYCZNEGO
5. 1. Pojęcie wydolności fizycznej
Wydolność fizyczna to potencjał biologiczny organizmu, determinujący funkcjonalne
jego możliwości i jest podstawą dla dobrej wytrzymałości. Jest to zdolność do wykorzystania
maksymalnej pracy fizycznej w warunkach równowagi czynnościowej. Zależna jest ona od
budowy i sprawności układów zaopatrujących, metabolizmu oraz mechanizmów
termoregulacji. Wydolność oznacza zdolność do wykonywania długotrwałych wysiłków
fizycznych bez szybkiego narastania zmęczenia. Adekwatną miarą wydolności jest czas
wykonywania wysiłków o stałej lub narastającej intensywności np. cykloergometr lub bieżnia
aż do całkowitego osłabnięcia. Dobrą wydolność determinują takie czynniki jak sprawność
krążeniowo- oddechowa, wytrzymałość i siła mięśniowa oraz skład ciała.
Do pomiaru stopnia wydolności wykorzystuje się maksymalne pochłanianie tlenu, czyli pułap
tlenowy VO
2
max lub PWC 170 (Physical Working Capacity) – test wytrzymałości tlenowej,
do pomiaru służy: cykloergometr, pulsometr i stoper.
Rozróżniamy wydolność:
tlenową – wysiłki długie mało i średnio intensywne (statyczne i dynamiczne),
beztlenową – wysiłki krótkie, bardzo intensywne (statyczne i dynamiczne)
Czynniki warunkujące wydolność fizyczną:
geny (wiek, płeć) – wydolność zmienia się wraz z upływem lat . Po 30 roku życia
znacznie zmniejsza się rozwój mięśni, a wzrasta poziom tkanki tłuszczowej,
kobiety mają mniejszą wydolność poprzez różnice w budowie ciała
prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia ( zmiana parametrów wraz z wiekiem)
funkcjonowanie układu oddechowego – poprawa możliwości układu poprzez
ćwiczenia fizyczne, pogorszenie wraz z wiekiem, obniżenie ruchliwości klatki
piersiowej,
mechanizm komórki mięśniowej,
układ nerwowo-hormonalny,
cechy psychiczne (motywacja, typ nerwowy),
środowisko (środowisko, temperatura, hałas, zanieczyszczenie, wysokość) -
optymalne warunki życia oraz treningu pozytywnie wpływają na wydolność, np.czyste
leśne powietrze, klimat górski, odpowiednia wilgotność, optymalna temperatura,
20
tryb życia – osiadły/statyczny lub aktywny/dynamiczny - osoby mało aktywne mają
znacznie mniejszą wydolność organizmu, poprzez brak przystosowania organizmu do
wysiłków, ruchu itp.,
styl życia oraz dieta - dbałość o siebie, odpowiednią bogatą w wartości odżywcze
dietę, regularne posiłki, wypoczynek, sen, regeneracja.
5. 2. Wysiłki beztlenowe
Nazywane anaerobowe, charakteryzują się dużą intensywnością wysiłku. Tętno jest
znacznie podwyższone, nawet zbliżone do maksymalnego. Energetyka wysiłku oparta jest na
glikogenie i fosfokreatynie. Występuje silne zakwaszenie mięśni wywołaną wzmożona
syntezy kwasu mlekowego. Wysiłki beztlenowe występują przy sprintach, sportach
drużynowych takich jak piłka nożna, koszykówka, pływanie. Stosowany w treningu
wytrzymałości siłowej i szybkościowej. Tętno w tego typu przemianach to najczęściej
powyżej 90% tętna maksymalnego. Następuje szybki wzrost stężenia kwasu mlekowego w
mięśniach.
Podczas wysiłków beztlenowych zachodzi proces przekształcenia kwasu pirogronowego do
kwasu mlekowego w komórkach mięśniowych co wywołuje uczucie bólu.
Nieliczne organizmy reakcję oddychania beztlenowego przeprowadzają w odmienny sposób
tj., kwas pirogronowy zmieniany jest do alkoholu etylowego, przy czym wydziela się
dwutlenek węgla. Ten proces nazywa się fermentacja alkoholowa.
5. 3. Wysiłki tlenowe
Zwane też aerobowe, takie gdzie intensywność jest umiarkowanie duża, tętno nie
ulega większym wahaniom. Nie nadużywamy pracy mięśni i układu krążeniowo-
oddechowego, więc tego rodzaju wysiłki można wykonywać przez długi czas. Główne źródło
energii to węglowodany z pożywienia i po pewnym czasie spalany tłuszcz. Wysiłki tlenowe
zazwyczaj służą do trenowania wytrzymałości ogólnej. Wydzielanie kwasu mlekowego jest
dość małe. Tętno to około 60 - 75% tętna maksymalnego. Wolniejszy wzrost stężenia kwasu
mlekowego w mięśniach.
21
Podczas wysiłków tlenowych substraty z metabolizmu zamieniane jest na użyteczną
energię ATP i wodór, proces metabolizmu przebiega w następujący sposób:
1. glikoliza.
2. cykl Krebsa,
3. łańcuch oddechowy
Oddychanie tlenowe jest dużo bardziej korzystne dla metabolizmu i całej pracy
organizmu, przede wszystkim dlatego, że dostarcza znacznie więcej energii niezbędnej do
pracy narządów. Początkowym źródłem energii są węglowodany, następnie tłuszcze, kwasy
tłuszczowe, glicerol. W wyniku braku źródeł węglowodanów w organizmie, głównie w
formie zgromadzonego glikogenu organizm może wykorzystywać aminokwasy budujące
białka jako źródło energii. Jest to proces wysoce niekorzystny, głównie dla sportowców,
ponieważ prowadzi to do zubożenia puli aminokwasowej, przede wszystkim mięśni
poprzecznie-prążkowanych.
22
6.
ALKOHOL ETYLOWY A WYDOLNOŚĆ SPORTOWA
6. 1. Aspekty prawne
Alkohol silnie oddziałuje na organizm w różny sposób, także na sportowców.
Udowodniono, że ma też pozytywny wpływ na wyniki w niektórych dyscyplinach, więc
został dopisany na listę niedozwolonych środków jako doping sportowy
Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl) definiuje doping jako:
„podanie lub zastosowanie przez sportowców jakiejkolwiek substancji obcej dla organizmu
lub jakiejkolwiek fizjologicznej substancji użytej w nieprawidłowej dawce lub niefizjologiczną
drogą, z zamiarem podwyższenia w sztuczny, czyli nieuczciwy, sposób zdolności wysiłkowej
podczas zawodów”
4
Według Światowej Agencji Antydopingowej (WADA) alkohol etylowy zabroniony
jest w dyscyplinach sportu w których przeważa precyzja lub wykorzystywany jest sprzęt
mechaniczny. Podczas zawodów zabroniony jest zatem w następujących dyscyplinach:
•
Karate
•
Kręgle
•
Łucznictwo
•
Sporty lotnicze
•
Sporty motorowe
•
Sporty samochodowe
•
Sporty motorowodne
Wartością niedopuszczalną przez przepisy jest stężenie ponad 0,10 g/l. czyli 0,2 (‰).
Stężenie określa się poprzez wydychane powietrze lub stężenie we krwi.
4
www.amplus.pl
23
6. 2. Działanie pozytywne
Istnieje niewiele naukowo udokumentowanych doniesień odnośnie pozytywnego
wpływu alkoholu etylowego na zdrowie (dotyczy wyłącznie niewielkich ilości). Fakty te
dotyczą głownie czerwonego wina, które poprawia pracę układu krążenia. Umiarkowane
ilości etanolu hamująco działają na procesy biochemiczne aktywujące agregację płytek krwi.
Alkohol oddziałuje także antystresowo w wielu sytuacjach, dlatego sportowcy często sięgają
po niego, raczej po zawodach niż przed nimi. Często ma to związek z problemami po porażce,
odpowiedzialnością i chęcią zapomnienia.
6. 3. Działanie negatywne
Nawet nie duże ilości alkoholu powodują niekorzystne zmiany dla organizmu, który
poddany jest wysiłkowi fizycznemu. Obniża przede wszystkim sprawność poszczególnych
narządów ciała i całych układów, w tym oddechowego, krążeniowego i nerwowego. Etanol
powoduje szybsze zakwaszanie mięśni, obniża wydajność energetyczną oraz naraża mięśnie
na mikro urazy, a następnie hamuję ich naturalną regenerację powysiłkową.
6.4. Dawkowanie
Regularne spożywanie alkoholu powoduje wzrost tolerancji organizmu względem
niego. Oznacza to, że osoba uzależniona potrzebować będzie coraz większe dawki alkoholu
wraz z upływem czasu.
Standardowa dawka alkoholu to 10g / 12ml etanolu
Przeliczając na najczęstsze napoje alkoholowe :
200 g piwa 5%
100 g wina 10%
25 g wódki 40%
Uwzględniając więc najczęstsze jednostki objętościowe napojów alkoholowych przyjmuje
się, że:
500 ml piwa 4,5% 22,5 ml / 18 g alkoholu
175 ml wina 12% 21 ml / 16,8 g alkoholu
50 ml wódki 40% 20 ml /16 g alkoholu
24
W miarę bezpieczna dla zdrowia dzienna dawka alkoholu nie powinna być większa niż:
W przypadku mężczyzn – 2 piwa 0,5l lub 125g wódki (40g)
W przypadku kobiet – o połowę mniej (20g)
Zaznaczyć należy, że po takich dawkach alkoholu bezwzględne uwzględnić trzeba
dwa dni zupełnie wolne od alkoholu.
Niebezpieczna porcja alkoholu to 60g dla mężczyzn, a 20g dla kobiet w przeliczeniu na
czysty alkohol etylowy. Ponadto całkowicie niewskazane jest przyjmowanie etanolu podczas
stosowania leków.
Kierowcy powinni zachować zupełną trzeźwość organizmu, lecz w niektórych krajach
dopuszczone są niewielkie stężenia wyrażone w promilach (Tab.4).
PROMILE
KRAJ
0,0
Azerbejdżan, Białoruś, Czechy, Mołdawia, Rosja, Rumunia, Słowacja,
Ukraina
0,1
Albania, Algieria
0,2
POLSKA, Norwegia, Szwecja
0,3
Japonia, Urugwaj, Bośnia i Hercegowina
0,4
Litwa
0,5
Włochy, Szwajcaria, Turcja, RPA, Portugalia, Niemcy, Izrael , Holandia,
Hiszpania, Francja, Chiny, Belgia, Argentyna, Australia
0,7
Honduras, Ekwador, Boliwia
0,8
Wielka Brytania, USA, Kanada, Meksyk, Luksemburg, Irlandia, Nowa
Zelandia
Tab. 4. Dopuszczalna zawartość alkoholu we krwi (‰).
Za dawkę śmiertelną uznaje się przedział od 4 do 5 promili, jednak jest to tylko
wartość orientacyjna. Uzależniona jest ona bowiem od indywidualnych predyspozycji
każdego człowieka.
25
Odnotowane rekordy wśród Polaków to 10, 12, 13 a nawet 14,8 promila Pana, który z
takim stężeniem spowodował wypadek samochodowy w 1995 roku.
7.
DONIESIENIA NAUKOWE DOTYCZĄCE STOSOWANIA
ALKOHOLU ETYLOWEGO W SPORCIE
Liczne badania wykazują negatywny wpływ alkoholu etylowe na organizm
sportowców. Zawodnik, który regularnie spożywa alkohol, nigdy nie osiągnie takich
wyników na jakie pozwala mu jego potencjał, ponieważ sam siebie osłabia alkoholem. Etanol
nie może pełnić źródła energii czy minerałów odżywczych, gdyż pracujący w czasie wysiłku
organizm potrzebuje znacznie więcej niezbędnych składników.
Marcinkowski w 1986 wykazał negatywny wpływ na układ nerwowo-mięśniowy, który
objawia się wydłużonym czasem reakcji psychomotorycznej i opóźnieniem refleksu.
Grochmal [1988] dowiódł, że nawet mała dawka alkoholu może obniżyć zdolność do oceny
odległości i prędkości, co w sportach motorowych i samochodowych mieć może przykre
konsekwencje.
Alkohol ma bardzo negatywny wpływ na organizm sportowca, główne z nich to:
obniża poziom testosteronu, czyli hamuje budowę mięśni,
zaburza bilans wodny organizmu, powoduje straty minerałów i odwodnienie,
ogranicza regenerację mięśni po wysiłku poprzez pozbawienie organizmu wartości
odżywczych,
zaburza proces glukoneogenezy,
może powodować mikro uszkodzenia mózgu,
rozszerza naczynia krwionośne, przyspiesza tętno i ciśnienie krwi,
ma hamujący wpływ na wiele procesów biochemicznych,
zaburza działanie mózgu np. osłabia koncentrację, prawidłowe reakcje, spowalnia
myślenie,
duże dawki zwiększają pobudliwość mięśnia sercowego – arytmia,
obniżenie temperatury ciała,
obniża stężenie glikogenu,
opóźnia opróżnianie żołądka.
26
Sport w obecnych czasach nie jest ikoną moralności, ciągły pęd za medalami, pieniędzmi i
wynikami zostawiają w cieniu moralność i naturalną uczciwość ludzką. Jest to pętla zaczęta
od samych zawodników po trenerów, menadżerów, aż po różnego rodzaju działaczy
sportowych. Sport zatem niczym nie różni się pod tym względem od życia społecznego.
Sport jest dziedziną życia, prawdę mówiąc jedną z największych w ludzkości. Rozwija
człowieka, kształtuje jego zachowania, charakter, umacnia i hartuje. Natomiast jeśli coś stanie
na przeszkodzie, np. alkohol to wszystko może zostać zniszczone, nawet kilka lat ciężkiej
pracy, treningów i wyrzeczeń. Można zadać sobie pytanie dotyczące współistnienia sportu i
alkoholu. Nie istnieje prawidłowe ich połączenie, co więcej najczęściej się po prostu ze sobą
wykluczają. Niestety mamy z tym do czynienia, nawet w sporcie wyczynowym na
najwyższym poziomie. Już około 50 lat temu zauważono, że zwiększenie czasu wolnego jest
proporcjonalne do wzrostu spożywanego alkoholu przez młodzież akademicką. Na szczęście
Ci aktywni sportowo pili wówczas znacznie mniej.
Analizując piśmiennictwo dotyczącą obecności alkoholu w środowisku sportowym na
terenie Polski, napotkać można na pracę Pani Wiktorii Nawrockiej z badań
przeprowadzonych w latach 1962-63 na temat spożywania alkoholu wśród 800 sportowców
kadry narodowej [Nawrocka 1966, 1967] . Byli to reprezentanci różnych dyscyplin takich jak
kolarstwo, narciarstwo, pływanie, szermierka, piłka nożna, koszykowa, siatkowa, gimnastyka
czy boks. Badania potwierdziły mniejsze spożycie alkoholu wśród sportowców aniżeli
społeczeństwo polskie. Większość ich „wyskoków” alkoholowych to były uroczystości np.
rodzinne.
Kraśnik i wsp. [1978] ocenił studentów poznańskiego AWF-u pod względem picia napojów
alkoholowych. Badana grupa liczyła około 500 osób, z czego 87% przyznało się do
spożywania alkoholu, natomiast pozostałe 13% zaprzeczyło.
Kustra [1986] udowodniła zależność między sposobem spędzania wolnego czasu a
intensywnością picia alkoholu. Więcej pili młodzi ludzie, którzy charakteryzowali się większą
aktywnością, rozrywkowością oraz dużo czasu przebywając poza domem rodzinnym.
Ochmański [1987] dowiódł spadek picia alkoholu tam gdzie zwiększa się uczestnictwo
sportowe, kulturowe i społeczne.
Istnieją też sytuacje wyjątkowe gdzie zauważono znaczne powiększenie intensywności
sięgania po alkohol przez sportowców, takie jak: wyjazdy, zgrupowania i obozy sportowe.
Badane kobiety natomiast na pytanie dotyczące powodu picia alkoholu najczęściej
odpowiadały, że alkohol poprawia nastrój, smak, pozwala na zapomnienie o kłopotach czy też
ulegaj a namowom koleżanek.
27
W latach 1994 – 2000 zauważono, że niepokojący jest fakt bardzo młodego wieku
ludzi sportu, którzy sięgają po alkohol. Zauważyć należy, że środowisko sportowe znacznie
rzadziej i w mniejszych ilościach pije alkohol niż ich rówieśnicy z poza tego środowiska.
Duże znaczenie ma tutaj wiedza na temat negatywnego wpływu alkoholu na organizm
człowieka, na jego wydolność, prawidłową pracę narządów i układu nerwowego.
Doniesienia z poza kraju:
Maughan w 1997 roku przedstawił badania zawodników pierwszoligowej drużyny
squosha ze Szkocji. Wynikało z nich, że dzienne spożywali oni od 10 do 12 gramów
alkoholu. Stanowiło to niemal 3% dziennego zapotrzebowania na energię [Maughan, 1997].
Inne doniesienia wskazywały, że 25% amatorskich piłkarzy z Kamerunu stosowało spirytus
metylowy z czego 16% przed samym rozpoczęciem meczu [Ama i wsp., 2003]. Burke i
Maughan [2000] wykazali, że większość piłkarzy australijskich nie spożywała alkoholu wcale
lub sporadycznie, natomiast część wypijała po meczu nawet 20 gramów alkoholu etylowego,
co odpowiadało 2 drinkom. Nieliczni z nich spożywali nawet 120 gramów. Inne badania
przeprowadzone przez Lyons [1998] określiły, że najwięcej alkoholu spożywa się w
dyscyplinach tj. rugby, połka nożna, football amerykański, krykiet, golf. Przyznaje się do tego
80% badanych. Mniejszą podaż wykazano w sekcjach jazdy konnej, kolarstwie oraz tenis
(30% sportowców).
Średnio sportowcy spożywali prawie 15 jednostek standardowych alkoholu tygodniowo.
Media / Prasa:
W dzisiejszych czasach bardzo dużo słychać o obecności alkoholu w życiu
sportowców głównie z mediów. Są dyscypliny, które wręcz się kojarzą z piciem np. piłka
nożna.
Wojciech Kowalczyk, reprezentant Polski, świetny talent piłkarski, grał swego czasu w
Hiszpanii na najwyższym poziomie. Jego kariera jednak dość szybko się skończyła, bo jak
sam przyznał miał dużą słabość do alkoholu. Podobna sytuacja dotyczyła urodzonego w
Koszalinie świetnego piłkarza Mirosława Okońskiego, reprezentanta Polski, gracza m.in.
Lecha Poznań, przez wielu uważany za jeden z największych talentów Polski. Opisywano, że
gdy Mirosław bawił się w Poznaniu, bawiło się tez pół miasta..krótko mówiąc bardzo
rozrywkowy sportowiec. Alkohol może więc zrujnować nie tylko karierę sportową, ale
również reputację samego zawodnika. Głośno było również w mediach o sprawie trzech
28
znanych siatkarzy, którzy następnie zostali zawieszeni przez trenera. Zawodnicy ci spożywali
alkohol w trakcie trwania turnieju międzynarodowego w Olsztynie i w konsekwencji nie
zostali nominowani na Mistrzostwa Europy.
Podobna sytuacja dotyczyła trójki piłkarzy Boruca, Dudka i Majewski, którzy jako
członkowie kadry narodowej zostali wyrzuceni z zespołu za imprezę alkoholową.
Nie dotyczy to wyłącznie dier zespołowych, ale również dyscyplin indywidualnych. Wśród
nich między innymi skoczków narciarskich. Należeli do nich Mateusz Rutkowski i Wojciech
Fortuna z Polski, Primoż Peterka ze Słowacji, Janne Ahonen i Harri Olli z Finlandii czy
Sven Hannawald z Niemiec.
Jak widać alkohol jest w sporcie obecny od dawna, a dyscypliną dominującą w tej
tematyce jest piłka nożna. Nie zawsze jest on przyczyną słabej formy, czy złych występów,
ale za to na pewno nadmierne picie bardzo niekorzystnie wpływa na zdrowie sportowców, na
ich reputację społeczną i w konsekwencji może zrujnować karierę największego talentu.
29
8. PODSUMOWANIE
Alkohol, Alkoholizm… jest to choroba XXI wieku. Jeśli alkohol otacza nas wszędzie
to bardzo ciężko jest go zupełnie uniknąć. Wnioskując mogę stwierdzić, że najważniejsza jest
kontrola nad sobą, nad ilością spożywanego alkoholu i czy nie za często po niego sięgamy.
Rozsądne i umiarkowanie picie wcale nie musi szkodzić zdrowiu i kondycji, wręcz
przeciwnie może wpływać pozytywnie na organizm. Oczywiście jeżeli pojawia się
regularność zaczynają się problemy, gdy są to wielkie ilości wtedy bardzo się zatruwamy i
szkodzimy sobie. Uzależnienie prowadzi do poważnych chorób i negatywnych konsekwencji
psychicznych.
Alkohol nawet spożyty jednorazowo niekorzystnie wpływa na wydolność, a regularnie
upośledza prawidłowe funkcjonowanie prawie całego organizmu począwszy od układu
oddechowego i krążenia, serce po metabolizm, zasoby energii, termoregulację i układ
nerwowy.
Pamiętać trzeba, o odwadniającym działaniu alkoholu przez co bardzo ogranicza wydolność.
Zwiększa się też ryzyko wystąpienia kontuzji spowodowane nieprzemyślanymi
zachowaniami, nadmierną odwagą lub agresją.
Niekorzystny wpływ mediów, które wręcz namawiają do otworzenia piwa podczas
oglądania meczu utrudniają walkę z abstynencją w środowisku sportowym. Często
producenci wielkich marek alkoholowych są dochodowymi sponsorami klubów sportowych
co też nie jest ułatwieniem.
Uważam, że środowisko sportowe, kluby zarządy, stowarzyszenia i organizacje
powinny bardzo skrupulatnie pilnować dyscypliny pod względem obecności alkoholu w
sporcie. Oczywiście surowo karać, ale nie tylko, ważne są też wykłady, warsztaty na temat
negatywnych skutków picia alkoholu. Wprowadzone powinny być już w młodocianym wieku
by zapobiegać przykrym historią i już więcej nie marnować talentów sportu.
30
9.
PIŚMIENNICTWO
1. Ama P.F.M., Betnga B., Ama Moor V.J. and Kamga J.P. (2003): Football and doping: Study
of African amateur footballers. British Journal of Sports Medicine, 37, 301–310.
2. Anna Jegier (red.) 2007. Dozwolone i niedozwolone wspomaganie zdolności wysiłkowych
człowieka. POLSKIE TOWARZYSTWO MEDYCYNY SPORTOWEJ, Łódź.
3. Burke L.M. and Maughan R.J. (2000): Alcohol in sport. In: R.J. Maughan (ed.). Nutrition in
sport (pp. 405–416). Oxford Blackwell.
4. Chemia dla szkół średnich 2. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
5. Grochmal S. 1988. Alkohol a wychowanie fizyczne i sport. SKP, Kraków.
6. Ignacy Wald (red.) 1986. Alkohol oraz związane z nim problemy społeczne i zdrowotne.
Warszawa.
7. Johannes Lindenmeyer, opracowanie Jan Chodkiewicz. 2007. Ile możesz wypić? O nałogach i
ich leczeniu. Gdańsk.
8. Kraśnik W., Wasilewska-Hładka S., Helwich K. 1978. Zagadnienia spożywania napojów
alkoholowych przez studentów AWF w Poznaniu. Praca zbiorowa. Seria Monografie, AWF,
Poznań, Nr 5.
9. Kustra K. 1986. Alkoholizowanie się dzieci i młodzieży. SKP, Warszawa
10. Lidia Cierpiałkowska. 2000. Alkoholizm : przyczyny , leczenie, profilaktyka. Wydawnictwo
naukowe UAM, Poznań.
11. Lyons F.P. (1998): Can regular alcohol consumption increase the risk of injury [thesis]?
Exeter: University of Exeter.
12. Maughan R.J. (1997): Energy and macronutrient intakes of professional football (soccer)
players. British Journal of Sports Medicine, 31, 45–47.
13. Nawrocka W. 1967. Społeczna oraz psychologiczna problematyka spożycia napojów
alkoholowych w środowisku sportowców kwalifikowanych. Maszynopis pracy doktorskiej,
Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
14. Nawrocka W. 1967. Spożycie napojów alkoholowych w środowisku polskich sportowców
„Problemy Alkoholizmu”, Nr 1.
15. Ochmański M. 1987. Losy młodzieży z rodzin alkoholicznych i jej charakterystyka
psychospołeczna. SKP, Ciechanów.
31
16. Weronika Wrona-Wolny, Marta Wdownik, Bożena Makowska, Bożena Jawień. 2002.
Edukacja zdrowotna – Alkohol- Sport, zeszyty naukowe nr 87, Kraków.
17. Marcinkowski W. 1986. Alkoholowe prawdy i mity. PZWL, Warszawa.
32
Oświadczenia studentów:
......................................................................
/ imię i nazwisko /
OŚWIADCZENIE
Wyrażam zgodę ( nie wyrażam zgody )* na udostępnianie mojej pracy
licencjackiej.
................................................................
/ podpis /
Poznań, dnia .....................................................
* niewłaściwe skreślić
33
............................................................................................
kierunek Wychowanie Fizyczne – studia I stopnia
Poznań, dnia .............................
OŚWIADCZENIE
Niniejszym oświadczam, że przedłożoną pracę licencjacką napisałam
samodzielnie, tzn.:
1. nie zleciłem opracowania pracy lub jej części innym osobom,
2. nie przepisywałem pracy lub jej części z innych opracowań i prac
związanych tematycznie z moją pracą,
3. korzystałem jedynie z niezbędnych konsultacji.
Mam świadomość, że złożenie nieprawdziwego oświadczenia skutkować
będzie cofnięciem decyzji o wydaniu dyplomu.
...................................
czytelny podpis
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Praca licencjacka
praca licencjacka K Siek
postawy i zmiana postaw, praca licencjacka - materiały
praca-licencjacka-b7-4934, Dokumenty(8)
inflacjaaa, SZKOŁA, SZKOŁA, PRACA LICENCJACKA, notatki
praca-licencjacka-b7-4921, Dokumenty(8)
praca-licencjacka-b7-4583, Dokumenty(8)
praca-licencjacka-b7-5039, Dokumenty(8)
praca-licencjacka-b7-4533, Dokumenty(8)
praca licencjacka(1), Zachomikowane, Nauka, Studia i szkoła, praca licencjacka
praca-licencjacka-b7-4989, Dokumenty(8)
praca-licencjacka-b7-4874, Dokumenty(8)
praca-licencjacka-b7-4680, Dokumenty(8)
praca-licencjacka-b7-4369, Dokumenty(8)
praca licencjacka stosunek prawny
więcej podobnych podstron