Historyk: "Kamienie na szaniec" trzeba
odbr zowi . Ale to ksi ka o m skiej
przyja ni, bez homoseksualnych
podtekstów

W "Kamieniach na szaniec" nie ma opisu eksterminacji ydów z getta, ale te np. eksterminacji Polaków. Bo
chodziøo o histori kilku chøopców z warszawskiej dru yny harcerskiej. A w tek o relacjach m sko-m skich w
wywiadzie z dr El biet Janick czytaøem ze zdumieniem - mówi "Gazecie Wyborczej" dr Andrzej Chmielarz z
Wojskowego Centrum Edukacji Obywatelskiej w Warszawie, specjalista w dziedzinie historii Armii Krajowej i
funkcjonowania Polskiego Pa stwa Podziemnego. - To ksi ka o m skiej przyja ni, bez innych kontekstów -
podkre la.

Aleksandra Pezda: "Kamienie na szaniec" to "ksi ka mitotwórcza" -

mówi dr El bieta Janicka, slawistka z

PAN

. "Trzeba si zastanowi , co z tego etosu jest jeszcze sens kultywowa ". Zgodzi si pan?

Dr Andrzej Chmielarz: "Kamienie na szaniec", podobnie jak "Dywizjon 303" wydawane w konspiracji, peøniøy konkretne
funkcje. To byøy ksi ki mobilizuj ce, formuj ce, ksi ki, które miaøy zagrza do walki, pocieszy , udowodni solidarno
narodow .

Zgadzam si wi c z dr Janick , e trzeba odbr zowi dyskusj wokóø nich. Trzeba mówi , e "Kamienie na szaniec" to
jednak ksi ka "targetowana", nastawiona na pokazanie sukcesu i skuteczno ci polskich oønierzy. To na pewno nie jest
dzieøo literackie, raczej pisany na gor co reporta historyczny.

Teraz w szkole, z uwagi na skromno uczniowskiej wiedzy o tamtym okresie, ta ksi ka musi by niezrozumiaøa.

Doprawdy nie wiem, jak uczniowie dzisiaj sobie z t lektur radz . Ju kilkana cie lat temu na lekcji z møodzie
zauwa yøem, e ich to w ogóle nie obchodzi. Dopiero kiedy pokazaøem im zdj cia "Zo ki" je d cego rowerem po
fontannie, rozruszali si : - O, fajnie, to nad Wisø ! Dopiero wtedy si identyfikowali.

Dlatego "Kamieni na szaniec" nie nale y traktowa jak literatury, dla mnie to jest rodzaj dokumentu. Podchodz do tego
jako historyk, wiem, co czytam.

Ksi ka zostaøa napisana jako narz dzie do zmobilizowania møodych ludzi do nieracjonalnego zrywu
powsta czego. Tak byøo?

- Z samego faktu, e

Aleksander Kami ski

byø pracownikiem Biura Informacji i Propagandy Komendy Gøównej Armii

Krajowej, nie mo na wyci gn wniosku, e po prostu byø tub propagandow AK. Ten czøowiek przygotowywaø jednak
szereg publikacji po wi conych wychowaniu i metodyce harcerskiej. W tym wida jego zaanga owanie.

Kami ski po prostu znaø dobrze warto ci pokolenia Szarych Szeregów. W ród nich budowanie etosu, które ma rodowód
w historii polskiego skautingu, gotowo do najwi kszej ofiary, czyli nawet mierci za ojczyzn . A to wszystko budowane
na kole e stwie, które w ruchu harcerskim byøo jedn z najwi kszych warto ci.

Zdecydowaø, my l , przypadek. Koledzy "Rudego" zareagowali na aresztowanie bardzo spontanicznie. Kedyw chce
akcj powstrzyma , ale to do wiadczeni oficerowie, maj cy za sob kilka lat w konspiracji, wiedzieli, e takiego zapaøu i
energii nie nale y powstrzymywa i nie wolno zmarnowa . Bez nich nie byøaby mo liwa adna walka podziemna. eby
j prowadzi , potrzebny byø etos.

Dlatego dowództwo zgodziøo si na akcj odbicia Rudego?

- Mamy tak sytuacj : zatrzymanie "Rudego" to jedno z pierwszych mocnych uderze gestapo w szaroszeregowe
grupy. W Komendzie Gøównej AK wøa nie rozwa ano mo liwo zbrojnego przeciwstawienia si , obserwuj c to, co si
dzieje w getcie. Zaczyna si wi c my le o budowaniu oddziaøów, które mogøyby uderza zbrojnie.

Chc c jednak formowa na szaroszeregowych grupach møodzie y militarne oddziaøy uderzeniowe, nie mo na byøo
dopu ci , eby wyznawane przez ni warto ci gdzie si zagubiøy.

Dowództwo AK nie mogøo wi c zignorowa aresztowania "Rudego", Kami ski jako wychowawca tych møodych ludzi
dobrze wiedziaø, e le odbior taki brak reakcji. To, e napisaø wówczas "Akcj pod Arsenaøem", uwa am za przejaw
wybitnej indywidualno ci oraz wyczucia sytuacji.

Trzeba te pami ta o kontek cie - obowi zywaøa wówczas stara zasada, e nie zostawia si rannych kolegów w
nieszcz ciu. Bardzo cz sto zapominamy, e dziaøalno konspiracyjna nie ograniczaøa si do spektakularnych akcji i
strzelanin. Byøa te codzienno , np. opieka nad rodzinami aresztowanych, oønierze podziemia mieli równie np. prawo
do urlopu.

"Ignorowany byø realny kontekst" ksi ki - to kolejny zarzut. Nie ma w niej opisu eksterminacji ydów z
warszawskiego getta.

- Nie ma getta, ale te caøej okupacyjnej Warszawy, wielu innych elementów okupacji. Tak jak nie ma poruszanego
w tku eksterminacji ydów, tak nie ma w ksi ce tematu eksterminacji Polaków. Bo nie taki byø motyw ksi ki. Nie
chodziøo o nakre lenie przegl du caøej sytuacji z II wojny, ale o histori kilku chøopców z 23. Warszawskiej Dru yny
Harcerskiej "Pomara czarnia".

Z braku w tku ydowskiego w tej ksi ce nie czyniøbym Kami skiemu zarzutów. Bardziej zastanawiaj ce jest to, e
wówczas oficerowie AK o tym milcz . Dochodzi do walk na terenie miasta, do powstania w getcie, a nikt si nigdy nie
pokusiø, eby do zanalizowa , oceni przebieg walk, wyci gn wnioski. To powa ny bø d strategiczny.

Dzi wiemy, e powsta cy z sierpnia 1944 r. powtarzali te same bø dy, które robili oønierze ydowskiej Organizacji
Bojowej. Pytanie, czy musieli.

Jednym z powodów podj cia decyzji o odbiciu maøo znacz cego oønierza z Szarych Szeregów mogøa by
zdaniem dr Janickiej homoseksualna miøo jego kolegi z oddziaøu - "Zo ki". Søyszaø pan o tym?

- Ten w tek o relacjach m sko-m skich, przyznam, czytam ze zdumieniem. Dla mnie to ksi ka o m skiej przyja ni, bez

Strona 1 z 2

Historyk: 'Kamienie na szaniec' trzeba odbr zowi . Ale to ksi ka o m skiej przyja n...

2013-04-07

http://wyborcza.pl/2029020,75478,13681743.html

innych kontekstów. One zreszt s do søabo udokumentowane, przynajmniej w tych materiaøach, które s nam
dost pne. Ten cytat z momentu przed mierci "Rudego", hm, prosz pami ta - to jednak byøa ksi kowa mier
bohatera. Trzeba byøo u y podniosøych søów i pogra na sentymentach. Nie, nie wydaje mi si , eby to mógø by dowód
na homoseksualizm "Zo ki" i "Rudego".

Prawica i narodowcy krzycz , e wypowiedzi Janickiej to skandal i "próba kradzie y bohaterów narodowej
wyobra ni". Wielu czytelników uwa a gøos Janickiej za maøo naukowy i zb dnie j trz cy.

- Uwa am przeciwnie. Z niektórymi stwierdzeniami dr Janickiej nie mog si zgodzi . Ale jej gøosu nie nale y odrzuca .
O Jedwabnem te historycy wiedzieli ju w latach 60. i siedzieli cicho. A dopiero ksi ka publicystyczna z 2000 r.
zmusiøa do odkrycia prawdy.

Wyst pienie Janickiej ma podobny charakter. Stereotypy o polskim podziemiu i ruchu zbrojnym II wojny wiatowej
zestarzaøy si ju . Wypracowano je przecie w latach 60.-70., w konfrontacji z propagand komunistyczn . Dyskusje
dotycz ce postaw spoøecze stwa polskiego, ciemnych stron okupacji wymagaj stawiania nowych pyta . I z tej
perspektywy dyskusja wywoøana przez dr Janick ma gø boki sens.

Tekst pochodzi z serwisu Wyborcza.pl -

http://wyborcza.pl/0,0.html

© Agora SA

Strona 2 z 2

Historyk: 'Kamienie na szaniec' trzeba odbr zowi . Ale to ksi ka o m skiej przyja n...

2013-04-07

http://wyborcza.pl/2029020,75478,13681743.html