PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 1 z 23

Literatura:

•

E. Janik: Zarys prawa finansowego dla ekonomistów. UE Katowice, Katowice 2012.

•

C. Kosikowski (red.): System prawa finansowego. Tom I. Teoria i nauka prawa finansowego.
Wyd. Wolters Kluwer Polska – OFICYNA, 2010.

•

J. Głuchowski (red.): System prawa finansowego. Tom IV. Prawo walutowe. Prawo dewizo-
we. Prawo rynku finansowego. Wyd. Wolters Kluwer Polska – OFICYNA, 2010.

•

R. Mastalski, E. Fojcik-Mastalska: Prawo finansowe, LEX a Wolters Kluwer business, War-
szawa 2011,

•

A. Darwiłło: Podstawy finansów i prawa finansowego. Wolters Kluwer business, Warszawa
2011,

•

W. Wójtowicz (red.): Zarys finansów publicznych i prawa finansowego. Wyd. Wolters
Kluwer business, Warszawa 2011.

Egzamin: test wielokrotnego wyboru, zaliczenie od 50% + 1pkt bez punktów ujemnych, będzie
termin zerowy, jeśli się nie zda, ale uzyska minimum 25% to nie wpisuje ndst to indeksu.

Przykładowe pytanie egzaminacyjne:

Zgodnie z Konstytucją RP:

a)

źródłami powszechnie obowiązującego prawa RP uchwały rad gmin,

b)

źródłami powszechnie obowiązującego prawa RP są na obszarze działania organów, które
je ustanowiły wyłącznie ustawy i rozporządzenia,

c)

źródłami powszechnie obowiązującego prawa RP są na obszarze działania organów,
które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

3 październik 2012

ISTOTA PRAWA FINANSOWEGO

Uwagi wprowadzające:

•

pojęcie prawa finansowego wymaga naukowego wyjaśnienia, mimo iż jest ono używane w
Polsce i w innych krajach świata, lecz nie we wszystkich,

•

w większości państw używa się określenia „finanse publiczne”, nie zawężając jego znacze-
nia do kategorii ekonomicznej, lecz jako nazwę działu prawa publicznego. W niektórych
państwach używa się jeszcze nazwy „prawo skarbowe”,

•

genezy prawa finansowego można dopatrywać się zarówno w starożytności, gdy zaczęły
obowiązywać pierwsza instytucja finansowe, lecz nie poddano ich jeszcze regulacjom
prawnym, jak i w czasach nowożytnych, gdy funkcjonowanie instytucji finansowych za-
częto wiązać z uprawnieniami i obowiązkami,

•

prawo finansowe podlega stałej ewolucji, ponieważ zmieniają się stosunki społeczne i
gospodarcze oraz systemy polityczne,

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 2 z 23

•

prawo finansowe nie stanowi jednorodnego zbioru norm prawnych, lecz obejmuje kilka
mniejszych zbiorów, mających wspólny element – np. finanse publiczne (finanse państwa,
finanse jednostek samorządu terytorialnego oraz finanse UE). Dlatego nigdy nie udało się
do w pełni skodyfikować,

•

w odczuciu społecznym prawo finansowe jest ważne, lecz mało zrozumiałe i mało przej-
rzyste oraz niestabilne. Nauka prawa finansowego stara się tylko częściowo ten stan
zmienić, wyjaśniając istotę i specyfikę prawa finansowego,

•

obecnie w nauce prawa finansowego wstępuje tendencja do porzucenia terminu „prawo
finansowe” i zastąpienia go odrębnymi terminami pewnych fragmentów dotychczasowego
pojęcia prawa finansowego, np. prawo budżetowe (prawo finansów publicznych), prawo da-
ninowe (prawo podatkowe), prawo dewizowe, prawo bankowe, prawo celne, itp.

Geneza i ewolucja prawa finansowego:

•

geneza prawa finansowego związana jest z powstaniem pieniądza, pojawieniem się daniny
publicznej lub budżetu państwa, czemu nie towarzyszyło powstanie regulacji prawnych po-
święconych uregulowaniu tych kwestii,

•

pieniądz powstawał na pewnym etapie rozwoju społecznego jako dobro wymienialne na
wszelkiego rodzaju inne dobra,

•

formy pieniądza i jego funkcje – z biegiem czasu – ulegały zmianom (np. pieniądz krusz-
cowy, pieniądz kredytowy, pieniądz papierowy, itp.),

•

prawo walutowe ukształtowało się z prawa menniczego, czyli prawa, które zastrzegło dla
panującego wyłączności bicia monety (zalążki tzw. pieniądza fiducjarnego – na mocy za-
rządzenia władzy stawał się na danym terytorium prawnym środkiem płatniczym),

•

pieniądz wymagał także ochrony prawnej, która początkowo pojawiła się w ramach prawa
walutowego, a następnie dała początek prawu dewizowemu,

•

prawo skarbowe (finansowe) sensu stricto najwcześniej wyłoniło się z prawa o stanowieniu
danin publicznych oraz ich poborze,

•

pierwotnie panujący sam ustanawiał jakie podatki i od kogo pobierał,

•

pierwszym aktem prawa podatkowego historii nowożytnej była francuska Magna Carta Li-
bertatum z 1215 r. (Wielka Karta Wolności),

•

w Polsce istotna rolę odegrał przywilej koszycki nadany przez Ludwika węgierskiego w
1374 r. (analogiczną do Wielkiej Karty Wolności). Przyznawał on wolność podatkową
szlachcie i ograniczał ciężary podatkowe jej poddanych do 2 groszy,

•

prawo budżetowe wywodzi się przede wszystkim z dążenia opodatkowanych do kontroli
wydatkowania przez władcę środków pochodzących z podatków, a nie z samej instytucji
powstanie budżetu państwa,

•

powstaniu idei budżetu państwa jako zestawieniu planowanych na przyszło rok dochodów i
wydatków publicznych uchwalanych przez parlament,

•

przepisy prawa budżetowego są regulowane przede wszystkim w konstytucjach, a także w
ustawach zwykłych stanowiących i kodyfikacji przepisów o finansach publicznych lub w
corocznych ustawach budżetowych,

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 3 z 23

•

do 1989 r. prawo finansowe, któremu przyznawano status odrębnej gałęzi prawa, definio-
wanej jako: zespół norm prawnych regulujących działalność finansową, czy też gospodarkę
finansową, bądź jako: zespół norm regulujących gromadzenie i wykorzystywanie (rozdział,
wydatkowanie) środków pieniężnych,

•

po 1989 r. prawo finansowe definiuje się jako: zespół norm regulujących ustrojowe mate-
rialne i proceduralne aspekty gospodarki finansowej podmiotów prawa publicznego.

Prawo finansowe w ujęciu systemowym to całokształt regulacji opierających się na określonym
ustroju pieniężnym, odnoszą się do publicznej gospodarki finansowej państwa, tworząc przez to
pewien system prawa.

W ramach prawa finansowego znajduje się:

•

prawo budżetowe. Zakres:

o

prawo regulujące powstawanie i finansowanie wydatków publicznych, zwłaszcza
zaś ich podział między różne instytucje finansujące wydatki publiczne,

o

prawo regulujące nakładanie i gromadzenie dochodów publicznych, a także ich po-
dział miedzy różne instytucje finansujące wydatki publiczne,

o

prawo regulujące tworzenie, wykonywanie i kontrolę publicznych planów finanso-
wych, w tym budżetu państwa i budżetów JST oraz funduszy celowych systemu
budżetowego i pozostałych jednostek sektora finansów publicznych, prawo regulu-
jące zaciąganie i spłatę długu (kredytu) publicznego,

•

prawo dochodów publicznych (podatki, opłaty, cła). ze względu na różnorodny charakter
dochodów publicznych można wyodrębnić:

o

prawo podatkowe,

o

prawo dotyczące innych rodzajów dochodów (np. ceł, opłat),

•

prawo dewizowe. Zakres,

o

reguluje dokonywanie czynności z użyciem zagranicznych środków płatniczych i in-
nych wartości uznawanych za dewizowe,

o

charakter publicznoprawny,

o

oparte jest na władztwie finansowym,

•

publiczne prawo bankowe. Dwojaki charakter regulacji prawnych w ramach prawa banko-
wego:

o

regulacje dotyczące czynności i umów bankowych – charakter cywilnoprawny – są
częścią prawa prywatnego,

o

regulacje dotyczące form prawnych finansowania banków, ich kompetencjom
funkcji w gospodarce, zagadnienia związane z bezpieczeństwem obrotu i nadzo-
rem bankowym – maja charakter publicznoprawny.

Autonomia prawa to odrębność i samodzielność działów prawa powstałych w wyniku podziału pra-
wa na działy (gałęzie). W tym ujęciu autonomia danego działu prawa oznacza, że jest on niezależny
od innych działów (gałęzi) prawa i mogą w nim występować własne instytucje prawne, określone
przedmiotowo i podmiotowo oraz pod względem proceduralnym.

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 4 z 23

Prawo finansowe wykazuje liczne związki z wieloma dziedzinami prawa - prawo konstytucyjne,
prawo administracyjne, prawo karne, prawo pracy, prawo cywilne.

17 października 2012

Prawo finansowe stanowi całokształt regulacji, które – opierając się na określonym ustroju pie-
niężnym – odnoszą się do publicznej gospodarki finansowej państwa, jednostek samorządu tery-
torialnego, UE oraz różnych publicznych instytucji, agend i jednostek organizacyjnych, tworząc
określony system prawa.

Wyznaczanie granic prawa finansowego wiąże się z właściwym przyporządkowaniem norm praw-
nych w ramach systemu prawa:

•

koncepcja minimalistyczna – zaliczenie do prawa finansowego bądź to wyłączenie wszyst-
kich norm, których nie można zakwalifikować do innych dziedzin prawa,

•

koncepcja maksymalistyczna – objecie w prawie finansowym wszystkich norm prawnych
regulujących gospodarkę finansową.

Prawo finansowe stanowi instrument osiągania celów polityki społeczno-gospodarczej i finansowej
państwa, a normy prawne maja stymulować określone zachowanie. Natomiast przepis prawny to
jednostka techniczna aktu prawnego, a nie reguła prawna.

Norma prawa to – wynikająca z przepisów prawa – reguła zachowania się adresatów, które ma
charakter:

•

generalny – nie konkretyzuje osoby, do której się odnosi, np. „podatnik”,

•

abstrakcyjny – dotyczy zachowania, które może się zdarzyć wielokrotnie, np. „zobowiąza-
nie podatkowe”.

Reguła zachowania zawarta w normie prawa finansowego daje odpowiedzi na poniższe pytania:

•

kto? w jakich warunkach?

•

jak powinien postąpić? (co mu jest nakazane, zakazane, dozwolone)

•

jaka może go spotkać kara za niewłaściwe zachowanie?

Cechy norm prawa finansowego:

•

obiektywizm – obowiązki prawnofinansowe konstruuje norma prawna o charakterze obiek-
tywnym,

•

automatyzm – obowiązywanie normy prawnofinansowej bez uprzedniej ingerencji organu
stosującego prawo,

•

ekonomizacja – dążenie do uregulowania w prawie kategorii ekonomicznych,

•

europeizacja – zachowanie standardów UE.

Koncepcje struktury normy prawa finansowego:

•

model trójczłonowej struktury normy prawnej (hipoteza, dyspozycja, sankcja),

•

model norm sprzężonych (norma sankcjonowana i norma sankcjonująca).

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 5 z 23

Normy prawa finansowego budowę trójczłonową (H-D-S), ale poszczególne elementy tej kon-
strukcji wykazują różnice w porównaniu z elementami norm prawnych regulujących inne obszary
życia społecznego, gospodarczego i politycznego.

Budowa normy prawa finansowego:

•

hipoteza – określa w sposób ogólny, abstrakcyjny sytuacje, która wywołuje skutki prawne
zawarte w dyspozycji,

•

dyspozycja – wskazuje właściwą regułę postępowania w danej sytuacji,

•

sankcja – określa ujemne skutki, jakie pociągnie za sobą niezastosowanie się do dyspozy-
cji.

Elementy normy prawa finansowego:

•

powołanie się na akt normatywny (źródło prawa), z którego wynika jej obowiązywanie,

•

określenie stanu faktycznego (hipoteza), który uzasadnia zastosowanie normy (fakty
prawne lub adresaci przepisów prawa finansowego),

•

dyspozycja (reguła powinnego zachowania się), na która składa się:

o

przedmiot normy – określone zachowanie się stanowiące uprawnienie jednego
podmiotu, a z drugiej strony zobowiązanie innego podmiotu,

o

podmiot normy – czynny (uprawniony) albo bierny (zobowiązany),

•

sankcja normy (może występować w innych działach prawa).

Fakty prawne w prawie finansowym to wydarzenia (okoliczności), z którymi normy wiążą powsta-
nie, zmianę lub ustanie uprawnień i obowiązków prawnofinansowych.

Fakty prawne:

•

zdarzenia (sensu stricto),

•

zachowania (działania i zaniechania):

o

czyny,

o

czynności.

Adresaci norm prawa finansowego, do których ustawodawca kieruje nakazy i zakazy lub zachęty
określonego zachowania, wiążąc z tym odpowiedzialność i sankcje prawne.

W dyspozycji normy prawa finansowego – określającej zachowanie wynikającej z faktów praw-
nych oraz odnoszące się do danych adresatów – zawarte są uprawnienia i obowiązki prawnofinan-
sowe.

Sankcja wyraża ujemne konsekwencje dla adresatów przepisów prawa finansowego w sytuacji
naruszenia dyspozycji normy prawa finansowego.

Przykładowe podstawy sankcji:

•

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny,

•

Ustawa z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy,

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 6 z 23

•

Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów
publicznych,

•

Ustawy podatkowe.

Sankcje w prawie finansów publicznych:

•

zwrot dotacji,

•

pozbawienie możliwości otrzymania bezzwrotnych środków finansowych,

•

blokowanie limitów wydatkowych.

Sankcje za naruszenie dyscypliny finansów publicznych:

•

kary pieniężne,

•

nagany,

•

upomnienia,

•

zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi.

Sankcje w prawie podatkowym:

•

odsetki za zwłokę (od zaległości podatkowych),

•

oszacowanie podstawy opodatkowania,

•

opodatkowanie restrykcyjną stawką nieujawnionych źródeł dochodu,

•

przejęcie własności nieruchomości lub praw majątkowych w postępowaniu egzekucyjnym,

•

utrata prawa do ulg podatkowych,

•

utrata prawa do obniżonego podatku lub jego odliczenia.

Rodzaje norm (wg struktury):

•

sprzężone,

•

jednoelementowe,

•

dwuelementowe,

•

trójelementowe.

Norma sankcjonowana:

•

to norma pierwotna skierowana do określonej kategorii osób lub określonych rodzajowo,

•

hipoteza zawiera okoliczności, przy spełnieniu których stosuje się normę,

•

dyspozycja zawiera nakaz, zakaz lub uprawnienie – reguła powinnego zachowania się.

Norma sankcjonująca (sankcja):

•

to norma posiłkowa (wtórna) skierowana do organów państwa i ma zastosowanie wów-
czas, gdy adresat pierwotny narusza dyspozycję normy sankcjonowanej,

•

hipoteza przewiduje zastosowanie sankcji i sytuacji naruszenia normy sankcjonowanej,

•

dyspozycja zawiera konsekwencje naruszenia normy sankcjonowanej i upoważnienie dla
organów państwa do realizacji negatywnych skutków.

Klasyfikacja norm prawnych:

•

bezwzględnie (ius cogens, imperatywne) i względnie (ius dispositivum, dyspozytywne) ob-
owiązujące oraz semiimperatywne (ius semidispositivum),

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 7 z 23

•

nakazujące, zakazujące i uprawniające,

•

odsyłające i blankietowe,

•

reguła powszechna (lex generalis) i reguła szczególna (lex specjalis).

Normy prawa finansowego maja zawsze charakter atrybutywno-imperatywny (tzn. określają
obowiązki podmiotów prawa finansowego i przysługujące im uprawnienia).

Część norm prawa finansowego ma jednocześnie charakter norm technicznych ponieważ wyraża
uprawnienia i obowiązki prawnofinansowe za pomocą parametrów, wzorów, opisów technik finan-
sowych.

Normy parametryczne to normy prawne, których przedmiot (zachowanie się adresata), które wg
normy powinno nastąpić w warunkach przez nią przewidzianych:

•

normy prawno-podatkowe,

•

normy określające cechy techniczne produktów,

•

normy określające procesy technologiczne,

•

normy określające szybkość pojazdów mechanicznych, itp.

Normy ostrożnościowe to normy dotyczące np. utrzymania kwoty państwowego długu publicznego
na odpowiednim z ekonomicznego punktu widzenia poziomie (art. 86 i nast. ustawy o finansach
publicznych).

Normy planowe (tworzące budżet) to normy składające się na budżet mają wiele swoistych cech,
o których budowie i charakterze przesadza to, że budżet jest planem finansowym:

•

normy generalne – ma charakter powtarzalny – ale nie w klasycznym tego słowa znaczeniu,

•

normy indywidualne – zawsze skierowane do podmiotu oznaczonego nazwą jednostkową,

•

normy o szczególnym charakterze – charakteryzują się szczególną ą dyrektywnością,
określoną w ustawie o finansach publicznych.

Podmiotowość prawnofinansowa – pojęcie to oraz jego pochodne jak „podmiot prawnofinansowy”,
„zdolność prawnofinansowa” czy „zdolność do działań prawnofinansowych”, nie występują w pol-
skim prawie finansowym jako pojęcia normatywne. Należą one do kategorii pojęć umownych, któ-
rym w różnych okolicznościach nadaje się odmienne znaczenie.

Podmiotowość prawna jest cechą normatywna, czyli właściwością, w którą wyposażają daną jed-
nostkę obowiązujące normy prawne.

Na gruncie prawa finansowego przyznanie podmiotowości prawnofinansowej następuje zawsze w
sposób generalny, kategorialny, tj. kreowane zostają określone kategorie podmiotów prawa.

Podmioty bierne i czynne – oznaczenie podmiotów prawa finansowego – w ujęciu uniwersalnym –
następuje ze względu na…

Status prawnofinansowy podmiotów prawa finansowego jest przesłanką odmiennych wzorców
zachowań określonych wobec podmiotów biernych i czynnych.

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 8 z 23

Podmiot publiczno-prawny wyposażony w określone kompetencje władcze w odniesieniu do pod-
miotów biernych (np. Minister Finansów, KNF, NBP, Naczelnik Urzędu Skarbowego).

Podmiot czynny prawa finansowego ma uprawnienia i obowiązki przede wszystkim o charakte-
rze proceduralnym – służą realizacji uprawnień o obowiązków materialnych podmiotów biernych.

Podmiot bierny prawa finansowego to podmiot zależny, zmuszony do poddania się, określonym
obowiązkom, wynikającym z kompetencji podmiotów czynnych, co nie wyklucza, że przysługują
także określone uprawnienia (np. podatnik, płatnik, inkasent, rezydent, grupa kapitałowa).

Podmiot bierny prawa finansowego ma uprawnienia i obowiązki o charakterze materialnym i pro-
ceduralnym (nie mają charakteru samoistnego).

Status prawnofinansowy podmiotu biernego prawa finansowego nie ma uniwersalnego – zależy
od okoliczności, a nie od właściwości podmiotów.

Co wpływa na zakres uprawnień i obowiązków podmiotów prawa finansowego?

1.

czy są to osoby fizyczne, osoby prawne bądź jednostki organizacyjne, które nie posiadają
osobowości prawnej?

2.

czy są to podmioty krajowe czy zagraniczne?

3.

czy są to podmioty publiczna bądź podmioty prywatne?

4.

czy są to podmioty wykonujące działalność gospodarczą lub nie?

5.

czy są ujęte w sektorze finansów publicznych czy nie?

6.

czy są to podmioty wyłącznie uprawnione do świadczeń pieniężnych ze strony państwa, czy
też podmioty zobowiązane wobec państwa do ponoszenia danin publicznych?

Status prawnofinansowy podmiotów biernych wyznaczają uprawnienia i obowiązki podmiotów
biernych. Katalog uprawnień o obowiązków nie jest jednolity i wynika wprost z regulacji…

Liczy się przede wszystkim przynależność do kategorii jednostek sektora finansów publicznych
oraz sposób powiązania danej jednostki z budżetem.

Sektor finansów publicznych tworzą przede wszystkim:

•

jednostki budżetowe,

•

samorządowe zakłady budżetowe,

•

agencje wykonawcze,

•

instytucje gospodarki budżetowej,

•

państwowe fundusze celowe.

Do podmiotów biernych należy przede wszystkim podatnik, czyli podmiot, z którym ustawy podat-
kowe wiążą obowiązek ponoszenia świadczeń podatkowych. Na równi traktuje się inne podmioty
zobowiązane do ponoszenia ciężarów publicznych innych niż podatki.

Podmioty bierne w prawie podatkowym:

•

płatnik podatkowy,

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 9 z 23

•

inkasent podatkowy,

•

osoby, na których spoczywa odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe (np. następcy
prawni, spadkobiercy) i zaległości podatkowe podatnika (tzw. osoby trzecie; art. 110-117a
ordynacji podatkowej).

Podmioty bierne w prawie walutowym – dla układu uprawnień i obowiązków ważny jest status
prawny podmiotu biernego. Inne uprawnienia i obowiązki maja podmioty krajowe, inne zaś podmio-
ty zagraniczne (np. stosowanie waluty narodowej lub waluty obcej w stosunkach zobowiązanio-
wych).

Podmioty bierne w prawie dewizowym zostały oznaczone nazwami własnymi, za pomocą których
prawodawca określił status dewizowy tych podmiotów – rezydent, nierezydent i nierezydent z
krajów trzecich (kryterium: miejsce zamieszkania lub siedziba, terytorium, na którym prowadzo-
na jest faktyczna działalność gospodarcza).

Podmioty bierne w prawie rynku finansowego:

•

banki lub instytucje parabankowe (towarzystwa leasingowe),

•

ZU,

•

TUW, pośrednicy ubezpieczeniowi,

•

giełdy pieniężne, biura maklerskie,

•

TFI i TFE,

•

klienci tych instytucji (np. posiadacz rachunku bankowego, ubezpieczony, emitent papie-
rów wartościowych).

Pytania:

Normy prawa finansowego służące realizacji celów polityki społeczno-gospodarczej i finanso-
wej państwa:

a)

mają zawsze charakter

b)

maja charakter imperatywno-atrybutywny

c)

mogą mieć charakter norm technicznych

Podmiotem czynnym na gruncie prawa finansowego jest:

a)

podatkowa grupa kapitałowa

b)

Minister Finansów,

c)

Komisja Nadzoru Bankowego.

Która z podanych formuł umieszczona w akcie normatywnym jest przepisem blankietowym:

a)

minister właściwy do spraw finansów publicznych określi, w drodze rozporządzenia,
warunki i tryb przyznawania ogólnych zezwoleń dewizowych,

b)

traci moc Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 30 listopada 2011 r.,

c)

rozporządzenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 10 z 23

Organ II instancji przeprowadził postępowanie podatkowe, a wydana w sprawie decyzję
skierował do osoby zmarłej, która była stroną. Czy w stosunku do osoby zmarłej można
wszcząć i przeprowadzić postępowanie podatkowe i wydać wiążącą strony decyzję? Jakie
skutki w prawie wywołać taka decyzja? Skoro organ II instancji przeprowadził postępowanie
podatkowe z udziałem osoby zmarłej a wydana decyzję skierował do osoby, które nie może być
stroną, dopuścił się rażącego naruszenia prawa. Podatnik będący osobą fizyczną z chwilą śmierci
traci zdolność prawną. Postepowanie z udziałem osoby nieżyjącej i skierowanie do niej decyzji ma
charakter postępowania nieistniejącego i rażąco naruszającego prawo. Prowadzenie postępowania
w stosunku do osoby zmarłej i wydanie decyzji której adresatem stanowi uchybienie, w wyniku
którego, powstają skutki niemożliwe do zaakceptowania z punktu widzenia praworządności.

28 listopada 2012

Pojęcie źródeł prawa – mówiąc o źródle prawa można mieć na myśli:

•

pierwotną ogólną przyczynę powstania norm prawnych,

•

różne zjawiska społeczne wpływające na powstanie i treść poszczególnych norm prawnych,

•

formy powstania norm prawnych,

•

materiały, z których można poznać treść norm prawnych, zwłaszcza pochodzących z daw-
nych czasów,

•

zdarzenia, z którymi moc obowiązujących norm prawnych łączy się powstanie i nabycie
praw i obowiązków.

Źródła prawa krajowego:

•

Konstytucja RP z 1997 r.:

o

źródła powszechnie obowiązujące (art. 87):

Konstytucja RP,

ustawy,

międzynarodowe umowy ratyfikowane,

rozporządzenia,

akty prawa miejscowego (działają tylko na obszarze działania organów,
które je ustanowiły),

o

źródła prawa wewnętrznego (art. 93).

Rodzaje źródeł prawa:

•

źródła poznania prawa – organy urzędowe, w których ogłaszane są akty normatywne
(Ustawa z dnia 20 lipca 200 r. o ogłaszaniu aktów prawnych – Dz. U. 2000 Nr 62 poz.
718),

•

źródła powstawania prawa – forma, w której normy prawne powstają i są ogłaszane. auto-
rytety prawotwórcze.

Hierarchia źródeł prawa:

•

Konstytucja RP

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 11 z 23

o

ratyfikowane umowy międzynarodowe za zgoda ustawy (art. 91 ust. 2 Konstytucji)

ustawy i inne akty prawne z mocą ustawy

•

ratyfikowane umowy międzynarodowe

o

rozporządzenia

Konstytucja RP jako źródło prawa finansowego (art. 216-227 Konstytucji RP). W Konstytucji RP
przyjęto prymat ustawy w sprawach finansowych, odnoszących się do:

•

podstaw gospodarki finansowej państwa i utrzymania w tym zakresie równowagi finanso-
wej, przede wszystkim w sektorze finansów publicznych,

•

nakładania podatków i innych danin publicznych,

•

organizację Skarbu Państwa,

•

sposób zarządzania majątkiem Skarbu Państwa.

Konstytucja RP ujmuje w ramy fundamentalnych reguł konstytucyjnych pięć rodzajów spraw
finansowoprawnych, tj.:

•

budżetowych (art. 216 ust. 5, art. 219-226 i 240),

•

długu publicznego (art. 216 ust. 4 i 5),

•

danin publicznych (art. 84 i 217),

•

finansów samorządu terytorialnego (art. 167 i 168),

•

banku centralnego i systemu pieniężnego (art. 227).

Ustawy w prawie finansowym:

•

w Konstytucji RP sformułowano zasadę ustawowej regulacji podstawowych zagadnień ma-
terii finansowoprawnej,

•

materia finansowoprawna uregulowana jest w ponad 150 ustawach z zakresu prawa finan-
sów publicznych, gospodarki finansowej samorządu terytorialnego, sprawowania nadzoru i
kontroli finansowej, prawa bankowego, etc.

Ustawy odnoszące się do sektora finansów publicznych:

•

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych,

•

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicz-
nych,

•

Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów
publicznych.

Ustawy odnoszące się do danin publicznych:

•

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. ordynacja podatkowa,

•

Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym,

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 12 z 23

•

Ustawa z dnia 21 czerwca 1996 r. o urzędach i izbach skarbowych,

•

Ustawa z dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i
płatników,

•

Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej,

•

Ustawa z dnia o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Ustawy odnoszące się do prawa celnego:

•

Ustawa z dnia 19 marca 2004 r. prawo celne,

•

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o służbie celnej.

Ustawy odnoszące się do prawa dewizowego:

•

Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. prawo dewizowe,

•

Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej,

•

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1887 r. o Narodowym Banku Polskim.

Ustawy odnoszące się do prawa walutowego:

•

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe,

•

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim,

•

Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o denominacji złotego,

•

Ustawa z dnia 25 maja 2001 r. o skutkach wprowadzenia w niektórych państwach
członkowskich Unii Europejskiej wspólnej waluty euro.

Ustawy odnoszące się prawa bankowego publicznego:

•

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe,

•

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim,

•

Ustawa z dnia 7 grudnia 200 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu
się i…

Ustawy odnoszące się do publicznego prawa rynku finansowego:

•

Ustawa z dnia 26 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym.

Nadzór nad rynkiem finansowym:

•

nadzór bankowy,

•

nadzór emerytalny,

•

nadzór nad rynkiem kapitałowym,

•

nadzór nad instytucjami pieniądza elektronicznego,

•

nadzór uzupełniający.

Rozporządzenia – w Polsce rozporządzenia mogą wydawać wyłącznie organy wskazane w Konstytu-
cji. Są to:

•

Prezydent RP,

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 13 z 23

•

Rada Ministrów,

•

Prezes Rady Ministrów,

•

minister kierujący dziełem administracji rządowej,

•

przewodniczący określonych w ustawach komitetów,

•

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.

Rozporządzenia jako źródła prawa finansowego:

•

cecha charakterystyczną ustaw regulujących sprawy finansowe jest duża liczba zamiesz-
czonych w niej delegacji ustawowych do wydawania aktów wykonawczych,

•

regułą w odniesieniu do ustaw finansowych jest upoważnienie Rady Ministrów lub ministra
finansów do wydawania rozporządzeń.

Rozporządzenia w sprawie finansów publicznych – przykład:

•

Rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie szczegółowego sposobu, trybu i terminów
opracowania materiałów do projektu ustawy budżetowej na rok 2013,

Rozporządzenia w prawie podatkowym:

•

rozporządzenia wykonawcze z zakresu prawa podatkowego mogą zawierać tylko regulację
uzupełniającą w stosunku do materii ustawy podatkowej i nie mogą wkraczać w sferę wy-
znaczania granic obowiązku podatkowego.

Akty prawa miejscowego:

•

akty prawa miejscowego są źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej
Polskiej na obszarze działania organów, które je ustanowiły,

•

organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na pod-
stawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowe-
go obowiązujące na obszarze działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów pra-
wa miejscowego określa ustawa.

Akty prawa miejscowego jako źródło prawa finansowego:

•

uchwały budżetowe,

•

uchwały podejmowane w sprawach zaciągnięcia zobowiązań wpływających na wysokość dłu-
gu publicznego jednostek samorządu terytorialnego oraz udzielania pożyczek,

•

uchwały regulujące niektóre elementy konstrukcji podatków samorządowych.

Akty prawa miejscowego jako źródło prawa finansowego:

•

zarządzenia wojewody mają zdecydowanie węższy zakres przedmiotowy i dotyczą przede
wszystkim sprawa podatkowych.

Wojewoda jest uprawniony do:

•

przenoszenia niektórych gmin do innego okręgu podatkowego w podatku rolnym,

•

ustalania wykazu miejscowości położonych na terenach podgórskich i górskich,

•

określania miejscowości, w których może być pobierana opłata…

Problemy legislacji finansowej:

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 14 z 23

•

brak kodyfikacji prawa finansowego,

•

przedmiot legislacji finansowej i jej cele czasem wewnętrznie sprzeczne,

•

brak koncepcji Skarby Państwa,

•

konieczność harmonizacji prawa finansowego.

PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ JAKO ŹRÓDŁA PRAWA FINANSOWEGO

Prawo UE – Traktat o przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do UE podpisany 16 kwietnia 2003
r. w Atenach => 01.05.2004 r.

Acquis Communautaire – dorobek prawny Wspólnot Europejskich i UE, obejmuje:

•

wszystkie traktaty założycielskie i akcesyjne oraz umowy międzynarodowe je zmieniają-
ce,

•

przepisy wydawane na ich podstawie przez organy UE,

•

umowy międzynarodowe zawarte przez UE,

•

orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości i UE (dawniej ETS) i Sądu Pierwszej Instancji,

•

deklaracje u rezolucje,

•

zasady ogólne prawa wspólnotowego.

Prawo UE – Art. 91 ust. 3 Konstytucji RP: „jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez RP umowy kon-
stytuującą organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośred-
nio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami”.

Traktaty – podstawa demokratycznej współpracy opartej na prawie:

•

1952 – Europejska Wspólnota Węgla i Stali,

•

1958 – Traktaty Rzymskie: Europejska Wspólnota Gospodarcza, Europejska Wspólnota
Energii Atomowej (EURATOM),

•

1987 – Jednolity Akt Europejski – jednolity rynek,

•

1993 – Traktat o UE – traktat z Maastricht,

•

1999 – Traktat z Amsterdamu,

•

2003 – Traktat z Nicei,

•

2009 – Traktat z Lizbony.

Traktaty akcesyjne:

•

1972 – Dani, Wlk. Brytania, Irlandia,

•

1979 – Grecja,

•

1985 – Hiszpania, Portugalia,

•

1994 – Austria, Finladnia, szwecja,

•

2003 – Polska, czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Litwa, Łotwa, Estonia, Malta, Cypr

•

2005 – Bułgaria, Rumunia.

Traktat z Lizbony:

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 15 z 23

•

zmienia Traktat o UE i Traktat ustanawiające Wspólnotę Europejską, podpisany w Lizbo-
nie 13 grudnia 2007 roku,

•

opublikowany w Dzienniku Urzędowym C 306 z 17 grudnia 2007 roku, Dzienniku Ustaw Nr
203 z 2 grudnia 2009 roku,

•

forma:

o

część główna traktatu (preambuła + 7 artykułów):

o

13 protokołów,

o

44 wspólne deklaracje,

o

12 deklaracji niektórych państw członkowskich.

•

przekształcił UE w spójną organizacje międzynarodową,

•

przyznano UE osobowość prawną i podmiotowość prawnomiędzynarodową,

•

uproszczono podstawy traktatowe,

•

uproszczono system aktów prawa pochodnego i procedur decyzyjnych,

•

zniesiono tzw. strukturę filarową UE (Wspólnoty Europejskie, polityka zagraniczna i bez-
pieczeństwa, polityka wewnętrzna i wymiar sprawiedliwości – zniesiono ten podział!).

Instytucje UE:

•

PE,

•

RE,

•

Rada,

•

KE,

•

Trybunał Sprawiedliwości UE,

•

EBC,

•

Trybunał Obrachunkowy

Kompetencje wyłączne UE (art. 3 TFUE):

•

unia celna,

•

ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego,

•

polityka pieniężna, w odniesieniu do państw strefy euro,

•

zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybackiej,

•

wspólna polityka handlowa.

Kompetencje dzielone UE (art. 4 TFUE)

Kompetencje UE do prowadzenia działań wspierających, koordynujących i uzupełniających
działania państw członkowskich (art. 6 TFUE).

Prawo pochodne (wtórne):

•

akty ustawodawcze – to rozporządzenia, dyrektywy lub decyzje o charakterze wiążącym,
przyjęte przez PE i Radę zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą lub przyjęte przez
PE z udziałem Rady lub Rade z udziałem PE zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą,

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 16 z 23

•

akty nieustawodawcze – to rozporządzenia, dyrektywy lub decyzje o charakterze wiążą-
cym, które nie są przyjmowane w drodze zwykłej lub specjalnej procedury ustawodawczej
oraz decyzje rady przyjęte w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa
(art. 24 i 26 TUE). Mogą one mieć charakter aktów delegowanych lub wykonawczych:

o

akty delegowane,

o

akty wykonawcze,

•

inne akty.

Przykład rozporządzeń:

•

Rozporządzenie PEiR nr 450/2008 z dnia 23 kwietnia 2008 r. ustanawiające wspólnotowy
kodeks celny (zmodernizowany kodeks celny),

•

Rozporządzenie Komisji nr 684.2009 w sprawie wykonania dyrektywy Rady 2008/118/WE
w odniesieniu do skomputeryzowanych procedur przemieszczania wyrobów akcyzowych w
procedurze zawieszenia poboru akcyzy.

Akty prawne UE:

•

rozporządzenia,

•

dyrektywy,

mają charakter wiążący

•

decyzje,

•

zalecenia,

•

opinie.

Organy kompetentna do tworzenia prawa pochodnego:

•

rozporządzenia, dyrektywy i decyzje są wydawane przez Radę UE niekiedy przez współu-
dziale PE.

Rozporządzenie (art. 288 akapit 2 TFUE):

•

ma zasięg ogólny,

•

wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich.

Dyrektywa – wiąże każde Państwa Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do re-
zultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i
środków.

Dyrektywa nadzorcza – Dyrektywa PE i Rady ws. nadzoru rozszerzonego nad instytucjami kredy-
towymi przedsiębiorstwami ubezpieczeniowymi i firmami inwestycyjnymi w konglomeracie finan-
sowym oraz ws. zmian innych dyrektyw (wprowadzona ustawą o nadzorze uzupełniającym nad in-
stytucjami kredytowymi, ZU i firmami inwestycyjnymi wchodzącymi w skład konglomeratu finan-
sowego).

Decyzja (art. 288 akapit 4 TFUE):

•

wiąże w całości,

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 17 z 23

•

decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów,

•

przykład: Decyzja RE w sprawie zmiany art. 136 Traktatu o funkcjonowaniu UE w odnie-
sieniu do mechanizmu stabilności dla państwa członkowskich…

Zalecenia i opinie (art. 288 akapit 5 TFUE):

•

nie mają mocy wiążącej.

Akty nienazwane (sui generis) – katalog aktów prawnych wydawanych przez instytucje i organy
UE nie jest wyliczeniem enumeratywnym, gdyż można wymienić szereg tzw. aktów nienazwanych,
np.:

•

porozumienia międzyinstytucjonalne ws. dyscypliny budżetowej,

•

uchwały,

•

deklaracje,

•

programy,

•

działania,

•

komunikaty,

•

zawiadomienia,

•

plany.

Zasady ogólne prawa UE:

•

zasada prymatu prawa unijnego nad prawem krajowym państw członkowskich UE,

•

zasada bezpośredniego skutku prawa UE,

•

zasada równego traktowania,

•

zasada proporcjonalności (współmierności) – C-331/88 Fedesa „zgodnie z zasada propor-
cjonalności, która jest jedna z zasad ogólnych prawa wspólnotowego, działalność gospo-
darczej zależy od spełnienia pewnych warunków,”

•

zasada pomocniczości.

12 grudnia 2012

Odpowiedzialność prawna oznacza ponoszenie lub potencjalność ponoszenia przez określone
podmioty określonych przepisami prawa ujemnych konsekwencji (sankcji) pewnych zdarzeń lub
stanów rzeczy.

Funkcje odpowiedzialności prawnej:

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 18 z 23

•

zabezpiecza przestrzeganie i poszanowanie ustanowionych przez ustawodawcę nakazów,
zakazów oraz kompetencji.

Cele (funkcje) odpowiedzialności w prawie finansowym:

•

zabezpieczenie interesów finansów publicznych państwa, jednostek samorządu teryto-
rialnego oraz budżetu UE – funkcja ochronna,

•

kształtowanie wśród adresatów norm prawnych właściwych postaw względem obowiązują-
cych norm postępowania – funkcja wychowawcza.

Cele odpowiedzialności w prawie finansowym

•

zapobieganie/przeciwdziałanie naruszeniom prawa (funkcja prewencyjna), przybiera ona
dwie formy:

o

prewencji szczególnej, tzn. powstrzymania sprawcy przed kolejnym naruszeniem
prawa,

o

prewencji ogólnej, tzn. powstrzymania innych od naruszania prawa,

•

doprowadzenie do przywrócenia pożądanego przez ustawodawcę stanu:

o

pośrednio poprzez skłonienie/zmuszenie podmiotu do realizacji ciążących na nim
obowiązków lub kompetencji – funkcja egzekucyjna,

o

bezpośrednio, na mocy prawa lub stosownego orzeczenia organu – restytucja,

•

ukaranie sprawcy naruszenia prawa – funkcja represyjna,

•

wyrównanie uszczerbku powstałego wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania ob-
owiązku bądź kompetencji – funkcja kompensacyjna,

Elementy konstrukcyjne odpowiedzialności prawnej:

•

zakres podmiotowy – kto jest objęty odpowiedzialnością,

•

zakres przedmiotowy – jakie zachowania pociągają odpowiedzialność; za co podmiot pono-
si ujemne konsekwencje; czy odpowiedzialność ponoszona jest tylko za własne, czy także
za zachowania innych podmiotów,

•

przesłanki odpowiedzialności – wina i bezprawność czy też wyłącznie bezprawność; odpo-
wiedzialność na zasadzie ryzyka,

•

rodzaje możliwych dolegliwości prawnych – stosowane sankcje,

•

procedury dochodzenia/egzekwowania odpowiedzialności (karna, cywilna, administracyj-
na, finansowa, ustrojowa, pracownicza, dyscyplinarna) oraz organów właściwych do sto-
sowania sankcji (jurysdykcji).

Cechy odpowiedzialności w prawie finansowym:

•

określenie odpowiedzialności w prawie finansowym opiera się na różnego typu sankcjach,
począwszy od sankcji ekonomicznych po sankcje prawne, określone w przepisach prawa fi-
nansowego oraz w przepisach innych działów,

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 19 z 23

•

odpowiedzialność w prawie finansowym jest odmienna w stosunku do podmiotów biernych
i podmiotów czynnych prawa finansowego, a nawet jest zróżnicowana (przedmiotowo i
podmiotowo) w obrębie odpowiedzialności podmiotów biernych:

o

odpowiedzialność podmiotów biernych w prawie finansowym:

sankcje systemowe prawa finansowego,

sankcje ustanowione za naruszenie dyscypliny finansów publicznych,

sankcje karne skarbowe lub karne,

o

odpowiedzialność podmiotów czynnych w prawie finansowym:

konstytucyjna,

ustrojowa (organy samorządu terytorialnego),

polityczna,

administracyjna,

cywilna.

•

odpowiedzialność w prawie finansowym może być rezultatem zbiegu kilku ustaw określa-
jących odpowiedzialność tego samego podmiotu za ten sam czyn (zachowanie). Oznacza
to, że odpowiedzialność oparta na sankcjach systemowych nie wyklucza np. odpowiedzial-
ności karnej skarbowej,

•

odpowiedzialność w prawie finansowym nie jest w zasadzie oparta wyłącznie na winie jako
przesłance odpowiedzialności (umyślność lub nieumyślność, społeczna szkodliwość czy-
nu),

•

nie ma jednolitej jurysdykcji i procedury postępowania w sprawach odpowiedzialności
w prawie finansowym. Wynika to ze stosowania różnych rodzajów sankcji i na podstawie
różnych ustaw.

Odpowiedzialność podmiotów prawa finansowego za cudze zachowanie:

•

ochrona prawidłowości wewnętrznego (w ramach sektora finansów publicznych) funkcjo-
nowania publicznej gospodarki finansowej – w przypadku odpowiedzialności kontrolujące-
go,

•

ochrona interesów fiskalnych władz publicznych – w przypadku odpowiedzialności podat-
kowej, szczególnie osób trzecich.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA SKARBOWA

Prawo karna skarbowe (dalej: PKS) z uwagi na wielowarstwowość materii z zakresu prawa karnego
oraz prawa finansowego, jest dziedziną prawa bardzo skomplikowaną.

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 20 z 23

PKS służy zabezpieczeniu realizacji norm prawa skarbowego oraz interesów finansowych:

•

Skarbu Państwa,

•

jednostek samorządu terytorialnego,

•

państw członkowskich UE,

•

UE.

PKS stanowi tzw. pozakodeksowe prawo karne. PKS stanowi wyspecjalizowana dziedzinę prawa
karnego powszechnego, charakteryzującą się znaczną autonomicznością przyjętych rozwiązań
materialnoprawnych.

PKS został skodyfikowany w jednej ustawie Kodeks karny skarbowy, który obejmuje wszystkie
przepisy dotyczące przestępstw i wykroczeń skarbowych (ma charakter zamknięty).

9 stycznia 2013

Zasady interpretacji przepisów prawa:

•

zasada clara non sunt interpretanda – nie podlega interpretacji tekst prawny, który jest
jasny (wyjątek: ustawodawca mimo jasnego rozumienia danego terminu, nadaje mu w pra-
wie inne znaczenie i wyjaśnia je w ustawie, np. definicje legalne),

o

koncepcja klaryfikacyjna (clara non sunt interpretanda) zakłada ograniczenie ak-
tywności interpretacyjnej do ustalenia znaczenia tekstu prawnego w oparciu o re-
guły wykładni językowej i na poprzestaniu na jej rezultatach w sytuacji, gdy re-
zultaty te są jednoznaczne (też w sytuacji, gdy rezultaty wykładni językowej są
sprzeczne z podstawowymi wartościami systemu prawa).
Inne metody stosowane dopiero wówczas, gdy brak jednoznacznych rezultatów
wykładni językowej,

o

koncepcja derywacyjna (interpretatio cessat in claris) zakłada konieczność pro-
wadzenia wykładni do momentu uzyskania pełnej jasności co do treści normy praw-
nej, nie poprzestając na interpretacji językowej i stosując wszystkie możliwe me-
tody wykładni prawa,

•

zasada omnia sunt interpretanda – wszystko podlega interpretacji,

•

zasada clara non sunt interpretanda – interpretację należy zakończyć, gdy osiągnięto
jednoznaczny rezultat.

Wykładnia (interpretacja) prawa finansowego to:

•

zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawa finansowego za-
wartych w aktach prawnych,

•

proces ustalenia znaczenia norm prawa finansowego zawartych w przepisach prawa albo
wynik tej czynności, który ma miejsce przede wszystkim w toku stosowania prawa.

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 21 z 23

Czynności zmierzające do ustalenia właściwego znaczenia normy prawa finansowego:

•

ustalenie woli ustawodawcy,

•

dostosowanie do stosunków społeczno-gospodarczych,

•

uelastycznienie przepisów,

•

zakaz stosowania wykładni niezgodnej z literą prawa conta legem.

Kryteria podziału wykładni prawa finansowego:

•

metoda interpretacji:

o

językowa (gramatyczna, słownikowa) – interpretacja norm prawnych przy wyko-
rzystaniu reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka aktu prawnego, przy za-
stosowaniu reguł logiki formalnej i logiki prawniczej (np. terminom technicznym
nadaje się znaczenie techniczne, a nie potoczne). Posługując się wykładnią języko-
wą należy odróżnić język prawny od języków prawniczych (język nauki prawa i
praktyki prawa) oraz języka potocznego. Stopień związania wykładnią językową:

gdy przepis zawiera definicję,

przepis zawierający wyrażenie „zdefiniowane”,

przepis kompetencyjny,

groźna pogorszenia sytuacji prawnej jednostki,

przepis określający wyjątek od zasady,

Dyrektywy wykładni językowej:

do tekstu przepisu niczego nie wolno dodawać ani odejmować (słów, zna-
ków interpunkcyjnych),

zwrotom języka prawnego nie należy – bez wyraźnego powodu nadawać
znaczenia innego niż to, które zwroty mają na gruncie jezyka naturalnego,

jeżeli w danym akcie normatywnym użyty jest specyficzny zwrot języka
prawnego, to należy go rozumieć zgodnie ze znaczeniem nadanym mu w
tym języku (definicja legalna),

terminy jednobrzmiące użyte w tekście aktu normatywnego należy rozu-
mieć jednolicie,

terminy brzmiące odmiennie nie należy rozumieć jednolicie, lecz odmien-
nie,

o

systemowa (systematyczna) – ustala się znaczenie normy prawnej ze względu na
system prawa, do którego należy przepis, lub ze względu na miejsce przepisu w
akcie normatywnym,
Dyrektywy wykładni systemowej:

wszystkie normy prawne powinny być interpretowane zgodnie z zasadami
prawa, przede wszystkim z zasadami konstytucyjnymi,

interpretacja prawa polskiego (wewnętrznego) powinna być zgodna z nor-
mami prawa międzynarodowego publicznego i prawa unijnego,

nie należy interpretować przepisów w sposób prowadzący do ich sprzecz-
ności z innymi przepisami,

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 22 z 23

nie wolno interpretować przepisów w sposób prowadzący do luk,

przepisy prawne należy interpretować biorąc pod uwagę ich miejsce w
systematyce akty normatywnego,

o

funkcjonalna i celowościowa (teleologiczna) – ustalenie znaczenia norm zgodnie z
warunkami (…),

o

porównawcza – ustala znaczenie normy prawnej poprzez porównanie (…),

•

zakres:

o

literalna – interpretacja pozajęzykowa potwierdza znaczenie przepisu prawnego
ustalonego w drodze wykładni językowej przez wykładnie pozajęzykowe,

•

podmiot interpretujący:

o

autentyczna – interpretacji dokonuje organ, który interpretowany przepis wydał
(np. objaśnienia zamieszczone w formie załącznika do Rozporządzenia Ministra Fi-
nansów w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów); inter-
pretacja wiąże wszystkich w tym samym zakresie,

o

legalna – interpretacji dokonuje organ, który został upoważniony na podstawie
przepisów do interpretacji prawa przez ustawodawcę (np. urzędowa delegowana
interpretacja przepisów prawa podatkowego przez Ministra Finansów); interpre-
tacja wiąże wszystkich w tym samym zakresie,

o

praktyczna (sądowa, administracyjna, operatywna) – wykładnia organów stosują-
cych prawo, których interpretacja przepisów ustalana jest w konkretnej indywi-
dualnej sprawie (np. sądy powszechne, organy administracji publicznej); nie jest
powszechnie obowiązująca tylko stosowana w jednym konkretnym przypadku,

o

doktrynalna (naukowa) – interpretacja przepisów przez niezależne autorytety; nie
ma mocy wiążącej, ale może wpływać na interpretację podejmowana przez podmio-
ty stosujące prawo,

•

moc wiążąca.

Wnioskowania prawnicze:

•

wnioskowanie per analogiam – przez analogię na podstawie podobieństwa z ustawy
(analogi legis) lub prawa (analogia iuris):

o

analogia legis – do nieuregulowanego stanu faktycznego stosuje się normę prawną
odnoszącą się do podobnego faktu prawnego na gruncie danego aktu prawnego,

o

analogia iuris – w sytuacji, kiedy istnieją luki w uregulowaniach prawnych dotyczą-
cych spraw, które nie są podobne do żadnych innych unormowanych w akcie praw-
nym wówczas rozstrzyga się w oparciu o normę pośrednią dedukowaną z rozumo-
wania analogicznego na gruncie systemu prawa,

•

wnioskowanie a contrario (z przeciwieństwa):

o

jeśli pewien stan rzeczy spełnia określone przesłanki to pociąga za sobą określone
konsekwencje prawne; przeciwnie – jeśli dany stan nie spełnia takich przesłanek,
to nie pociąga tychże konsekwencji,

PRAWO FINANSOWE

dr Dorota Benduch

Strona 23 z 23

o

wnioskowanie a contrario stosuje się wyłącznie w wypadku istnienia odpowiedniego
przepisu prawa,

•

wnioskowanie a fortiori:

o

a maiori ad minus

– z uzasadnienia silniejszego na słabsze; podstawą jest przepis

prawa o charakterze uprawniającym lub nakazującym,

o

a minori ad maius

– z uzasadnienia słabszego na silniejsze; podstawą jest przepis

zakazujący.

Zasada prowspólnotowej wykładni prawa krajowego wymaga, aby wszelkie przepisy krajowe były
interpretowane z uwzględnieniem treści przepisów dyrektyw unijnych.

Interpretacje przepisów prawa podatkowego:

•

wydawane przez Ministra Finansów:

o

interpretacje ogólne,

o

interpretacje indywidualne,

•

wydawane przez samorządowe organy podatkowe pierwszej instancji w zakresie niektó-
rych podatków i opłat lokalnych.

Interpretacja ogólna:

•

forma wykładni przepisów prawa podatkowego dokonywana wyłącznie przez Ministra Fi-
nansów,

•

nie jest realizowana w procesie stosowania prawa podatkowego,

•

rodzaj wykładni o charakterze