Myśl społeczna Odrodzenia

Erazm z Rotterdamu (1467-1536)

• atakował stan moralności: demoralizację kleru, jego ciemnotę i brak pobożności; swoje

przemyślenia na ten temat zawarł w pamflecie Pochwała głupoty (ok. 1511)

• twierdził, że doskonałość etyczną uzyskuje się dzięki rozumowi i wiedzy; był wyznawcą

tezy Sokratesa, że wiedza jest tożsama z cnotą; uważał, że tylko człowiek rozumny może
postępować naprawdę etycznie, gdyż przewiduje następstwa swych czynów w
przeciwieństwie do ludzi bezrozumnych, kierujących się emocjami; był przekonany, że
droga do odbudowy społeczeństwa wiedzie przez oświecenie umysłów

• był zwolennikiem irenizmu – prądu poszukującego wspólnego credo różnych religii,

głoszącego potrzebę powszechnego pokoju religijnego oraz propagującego zasadę wolności i
tolerancji religijnej

• był zdeklarowanym pacyfistą – uważał, że wojny zawsze wszczynają monarchowie w

interesie utrzymania bądź poszerzenia swej władzy, lecz ich skutki dosięgają przede
wszystkim zwykłych ludzi

• zdaniem Erazma najlepszą formą ustrojową była republika, oparta na demokracji

bezpośredniej – na wzór starożytnych Aten; wśród organizmów politycznych mu
współczesnych cenił system władzy panujący w kantonach szwajcarskich, gdzie obywatele
bezpośrednio uczestniczą w podejmowaniu najważniejszych dla wspólnoty decyzji; z dużą
niechęcią odnosił się natomiast do monarchii, twierdząc, iż monarchowie mają naturalną
skłonność do despotyzmu

• z niechęcią odnosił się do aktywności politycznej; jego mędrzec z Colloquium miłował nade

wszystko spokój, książki i niezależność

Tomasz Morus (1478-1535)

• był lordem kanclerzem Anglii, król Henryk VIII skazał go na śmierć za obronę katolicyzmu
• napisał Złotą książeczkę o najlepszym ustroju państwa i o nowej wyspie Utopii (1516), w

której przedstawił wizję społeczeństwa doskonałego; dzięki niemu do języka wszedł termin
utopia

na określenie zupełnie nierealnych koncepcji i projektów

• w jego społeczeństwie idealnym nie istniała własność prywatna, wszyscy wspólnie mieszkali

i pracowali; każdy mieszkaniec Utopii specjalizował się w jakimś rzemiośle i uprawiał rolę;
obowiązywała rygorystyczna równość – jednakowe ubrania, wspólne posiłki; nie
funkcjonował pieniądz – wszystkie towary były rozdzielane przez państwo według potrzeb;
panowała surowa moralność oparta na sile związków rodzinnych; urzędnicy byli co roku
wybierani przez lud; pogwałcenie porządku publicznego było karane koniecznością
wykonywania najcięższych prac lub nawet niewolą

Nicollo Machiavelli (1469-1527)

• całe życie spędził we Florencji; swoją filozofię polityczną wyłożył w dziele Książę,

dedykowanym władcy Florencji Wawrzyńcowi Wspaniałemu

• uważał, iż w przypadku dążenia do osiągnięcia wielkiego celu (takiego jak na przykład

uratowanie ojczyzny), ważna dla władcy powinna być tylko skuteczność działania (stąd
powiedzenie cel uświęca środki)

• twierdził, że władca powinien być wyposażony w wybitne przymioty osobiste; władcy nie

może krępować ani prawo, ani moralność; gdy wymaga tego sytuacja, może się on
posługiwać podstępem i kłamstwem, a nawet brutalną siłą (trzeba być lisem i lwem)

• Machiavellego można uznać za prekursora socjotechniki, czyli nauki zajmującej się

metodami skutecznego oddziaływania na społeczeństwo

Tomasz Campanella (1568-1639)

• urodził się w miejscowości Stilo w Kalabrii na południu Włoch; początkowo nosił imiona

Diovanni Domenico, a od wstąpienia do zakonu dominikanów ok. r. 1583 – Tommaso
(Tomasz); studiował w Neapolu, gdzie zetknął się z filozofem Bernardino Telesio,
krytykiem myśli arystotelesowskiej; poglądy filozoficzne Campanelli spowodowały jego
konflikt z Kościołem; w roku 1592 sąd kościelny nakazał mu osiedlenie się na prowincji
kalabryjskiej, jednak Campanella zignorował ten wyrok i przebywał w Rzymie, Florencji,
Bolonii oraz Padwie, następnie zamieszkał w klasztorze w rodzinnym Stilo; tam stanął na
czele spisku przeciwko panowaniu hiszpańskiemu na południu Italii i za wprowadzeniem
republiki teokratycznej; w roku 1602 spisek został rozbity, a Campanella znalazł się w
neapolitańskim więzieniu z wyrokiem dożywocia; spędził w nim 24 lata; w tym czasie
napisał wiele dzieł filozoficznych i publicystycznych, z których najsłynniejsza stała się
książka Civitas solis (Państwo Słońca) z roku 1623; przedstawił w niej utopijną wizję
państwa rządzonego przez mędrców-kapłanów, w którym nie istnieje własność prywatna, a
wszyscy mieszkańcy intensywnie pracują dla wspólnego dobra; państwo zajmuje się także
wychowywaniem i kształceniem młodzieży, rozwijając w niej zmysł wynalazczości

• Campanella w świecie realnym był zwolennikiem powstania powszechnej monarchii, na

której czele stałby papież; poglądowi temu dał wyraz w pracy Monarchia Mesjasza, wydanej
w r. 1633