10

www.gazetapodatkowa.pl

Gazeta Podatkowa nr 61 • 2.08.2010 r.

RACHUNKOWOŚĆ DLA KAŻDEGO

Wzajemne potrącenie rozrachunków może być dokonane w trybie przepisów art. 498–505

Kodeksu cywilnego (kompensata jednostronna) albo na podstawie umowy zawartej pomię-

dzy kontrahentami (kompensata umowna). Ewidencja księgowa kompensaty rozrachunków

w obu przypadkach przebiega zapisami:

–

Wn konto 21 „Rozrachunki z dostawcami” lub konto 24 „Pozostałe rozrachunki”,

–

Ma konto 20 „Rozrachunki z odbiorcami” lub konto 24 „Pozostałe rozrachunki”.

Kompensata jednostronna

Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda

z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przed-

miotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co

do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub

przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się

nawzajem do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 K.c.).

Nie mogą być umorzone przez potrącenie wierzytelności:

1) nieulegające zajęciu,

2) o dostarczenie środków utrzymania,

3) wynikające z czynów niedozwolonych,

4) co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne,

5) przedawnione, chyba że w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie

jeszcze nie nastąpiło.

Potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma

moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 K.c.). Powinna się

w nim znaleźć informacja, jakie wierzytelności są przedstawiane do potrącenia i z jakimi

wierzytelnościami dokonuje się potrącenia. Najlepiej precyzyjnie podać kwoty wierzytel-

ności oraz wskazać, z czego wynikają (np. z jakich faktur, umów). Złożenie oświadczenia

o potrąceniu wierzytelności jest wystarczające dla skutecznego dokonania tego potrące-

nia. Kompensata dokonywana na podstawie przepisów K.c. jest bowiem jednostronną

czynnością prawną, do której wykonania nie jest wymagana zgoda kontrahenta.

Przykład

Założenia

W księgach rachunkowych spółki z o.o. X widnieje zobowiązanie wobec firmy Y oraz

należność od tej firmy. Spółka dokonała, na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego,

kompensaty swoich zobowiązań wobec firmy Y ze swoimi należnościami od tej firmy

przez złożenie jej następującego oświadczenia:

Dekretacja w spółce X

Opis operacji

Kwota

Konto

Wn Ma

1. PK – kompensata rozrachunków do wysokości wierzytelności niższej:

5.490 zł

21

20

Księgowania w spółce X

Konto 20 „Rozrachunki z odbiorcami”

(w analityce: Firma Y)

Konto 21 „Rozrachunki z dostawcami”

(w analityce: Firma Y)

S.p.) 6.832

5.490 (1

1) 5.490

5.490 (S.p.

S.k.) 1.342

Dekretacja w firmie Y

Opis operacji

Kwota

Konto

Wn Ma

1. PK – kompensata rozrachunków do wysokości wierzytelności niższej:

5.490 zł

21

20

Księgowania w firmie Y

Konto 20 „Rozrachunki z odbiorcami”

(w analityce: Spółka X)

Konto 21 „Rozrachunki z dostawcami”

(w analityce: Spółka X)

S.p.) 5.490

5.490 (1

1) 5.490

6.832 (S.p.
1.342 (S.k.

Kompensata umowna

W przypadku kompensaty rozrachunków dokonywanej na podstawie umowy cywil-

noprawnej zawartej między stronami, warunki potrącenia zależą od uzgodnień między

wierzycielem i dłużnikiem. Kompensata umowna wymaga akceptacji wszystkich stron

takiej umowy.

Jeżeli w umowach brak jest szczegółowych postanowień w zakresie rozliczania wzajem-

nych rozrachunków poprzez kompensatę, to właściwym rozwiązaniem będzie poinformo-

wanie kontrahenta o kompensacie na piśmie. Należy wtedy podać m.in. datę jej dokonania,

numery faktur (bądź innych dokumentów), które uwzględnione zostały przy kompensacie

rozrachunków, kwotę kompensaty oraz kwotę należności lub zobowiązania pozostałą

do uregulowania. Jeżeli kwoty kompensowanych wierzytelności są różne, to umarzają się

do wysokości wierzytelności niższej.

Kompensata rozrachunków

Przedsiębiorstwo A, Maria Zych

Poznań, 30.07.2010 r.

ul. Czysta 12, Poznań

(pieczęć)

Firma B

ul. Wąska 4, Poznań

KOMPENSATA UMOWNA

Prosimy o dokonanie na dzień 30.07.2010 r. i zgodne z nami zaksięgowanie kompensaty wzajemnych

rozrachunków, tzn.:

naszych zobowiązań, wynikających z następują-

cych dokumentów:

z naszymi należnościami, wynikającymi z nastę-

pujących dokumentów:

Nazwa i numer

dokumentu

Data

dokumentu

Kwota

Nazwa i numer

dokumentu

Data

dokumentu

Kwota

FV nr 108/2010

4.05.2010 r.

5.124 zł

FV nr 126/03/2010

11.06.2010 r.

3.538 zł

Po dokonaniu kompensaty do zapłaty na Państwa dobro pozostaje kwota: 1.586 zł (słownie: jeden ty-

siąc pięćset osiemdziesiąt sześć złotych zero groszy). Nierozliczone w drodze kompensaty zobowiązanie

uregulowane zostanie przelewem do dnia 10.08.2010 r.

W przypadku braku akceptacji powyższej kompensaty prosimy o kontakt telefoniczny lub odesłanie

niniejszej informacji z adnotacją „nie akceptuję”. Niezgłoszenie zastrzeżeń w terminie 7 dni od daty

otrzymania informacji uznane będzie za zgodę z Waszej strony.

Maria Zych

(podpis osoby upoważnionej)

Sp. z o.o. X

Szczecin, 30.07.2010 r.

ul. Jasna 2, Szczecin

(pieczęć)

Firma Y

ul. Szeroka 20, Szczecin

OŚWIADCZENIE O KOMPENSACIE

Uprzejmie informujemy, że na podstawie art. 498 K.c., dokonaliśmy kompensaty:

naszych zobowiązań, wynikających

z następujących dokumentów:

z naszymi należnościami, wynikającymi z nastę-

pujących dokumentów:

Nazwa i numer

dokumentu

Data

dokumentu

Kwota

Nazwa i numer

dokumentu

Data

dokumentu

Kwota

FV nr 66/2010

5.05.2010 r.

3.172 zł FV nr 202/10

24.06.2010 r.

6.832 zł

FV nr 72/2010

17.05.2010 r.

2.318 zł

na łączną kwotę

5.490 zł na łączną kwotę

6.832 zł

Po dokonaniu kompensaty do zapłaty na nasze dobro pozostaje kwota 1.342 zł (słownie: jeden tysiąc

trzysta czterdzieści dwa złote zero groszy). Nierozliczoną w drodze kompensaty należność prosimy ure-

gulować do dnia 15.08.2010 r.

Prosimy o zgodne z nami księgowanie.

Jolanta Nowak

(podpis osoby upoważnionej do składania oświadczeń woli)

Przykład

Założenia

1. Przedsiębiorstwo A i firma B posiadają wobec siebie wzajemne należności i zobowią-

zania. Przedsiębiorstwo przesłało do firmy B informację o kompensacie umownej:

2. Firma B zaakceptowała rozliczenie wierzytelności poprzez kompensatę.
Dekretacja w przedsiębiorstwie A

Opis operacji

Kwota

Konto

Wn

Ma

1. PK – kompensata rozrachunków do wysokości wierzytelności niższej:

3.538 zł

21

20

Księgowania w przedsiębiorstwie A

Konto 20 „Rozrachunki

z odbiorcami” (w analityce: Firma B)

Konto 21 „Rozrachunki

z dostawcami” (w analityce: Firma B)

S.p.) 3.538

3.538 (1

1) 3.538

5.124 (S.p.
1.586 (S.k.

Kompensata rozrachunków w walucie

Kompensatą mogą być rozliczane zarówno wierzytelności wyrażone w złotych, jak

i walutach obcych. Jeżeli kompensata dotyczy wierzytelności wyrażonych w walucie obcej,

wówczas wycena operacji dokonywana jest według kursu faktycznie zastosowanego. Jak

bowiem wynika z art. 30 ust. 2 pkt 1 ustawy o rachunkowości, w przypadku zapłaty należ-

ności lub zobowiązań (kompensata uważana jest za formę zapłaty), wycena dokonywana

jest według kursu faktycznie zastosowanego, obowiązującego w dniu przeprowadzenia

operacji.

W praktyce przyjęło się, że kursem faktycznie zastosowanym w przypadku kompensat

rozrachunków w walucie obcej jest niższy kurs waluty, po którym daną należność lub

zobowiązanie wyceniono w momencie ich powstania (tj. wprowadzenia do ksiąg rachunko-

wych), a zatem tzw. kurs historyczny. Kursem faktycznie zastosowanym może być również

kurs waluty wynikający z umowy między stronami, np. średni kurs NBP z dnia poprze-

dzającego dzień dokonania kompensaty. Należy przy tym pamiętać, iż w jednostkach, które

ustalają różnice kursowe według metody podatkowej, kurs faktycznie zastosowany – np.

kurs wynikający z umowy o kompensatę – nie powinien być wyższy lub niższy odpowiednio

o więcej niż powiększona lub pomniejszona o 5% wartość kursu średniego ogłaszanego przez

NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień kompensaty.

Powstałe po kompensacie rozrachunków w walucie obcej różnice kursowe stanowią

koszty lub przychody finansowe. Mogą one zostać uwzględnione w rozliczeniu podatku

dochodowego.

Przykład

Założenia

1. Jednostka posiada:

– należność od kontrahenta zagranicznego w wysokości: 1.000 euro wycenione po

kursie 3,80 zł/euro (kurs przykładowy), czyli 3.800 zł oraz

– zobowiązanie wobec tego samego kontrahenta w wysokości: 700 euro wycenione po

kursie 3,90 zł/euro (kurs przykładowy), co daje 2.730 zł.

2. Do rozliczenia kompensaty przyjęto średni kurs NBP z dnia poprzedzającego dzień

kompensaty, który wyniósł 4,10 zł/euro (kurs przykładowy).

Dekretacja

Opis operacji

Kwota

Konto

Dla celów

podatkowych

Wn

Ma

1. PK – kompensata należności ze zobowiązaniem:

(700 euro × 4,10 zł/euro) =

2.870 zł

21

20

–

2. PK – rozliczenie ujemnej różnicy kursowej od zo-

bowiązania: 700 euro × (4,10 zł/euro – 3,9 zł/euro) =

140 zł 75-1

21

stanowi koszt

uzyskania przychodów

3. PK – rozliczenie dodatniej różnicy kursowej od

należności: 700 euro × (4,10 zł/euro – 3,8 zł/euro) =

210 zł 20

75-0

stanowi przychód

podatkowy

Księgowania

Konto 20 „Rozrachunki

z odbiorcami”

Konto 21 „Rozrachunki

z dostawcami”

Konto 75-0 „Przychody

finansowe”

S.p.) 3.800 zł

(1.000 euro)

2.870 zł (1

(700 euro)

1) 2.870 zł

(700 euro)

2.730 zł (S.p.

(700 euro)

210 zł (3

3)

210 zł

140 zł (2

S.k.) 1.140 zł

(300 euro)

2.870 zł

2.870 zł

Konto 75-1 „Koszty finansowe”
2) 140 zł

Na koncie 20 pozostała należność w kwocie 1.140 zł, tj. 300 euro × 3,80 zł/euro.

Podstawa prawna:

– ustawa z dnia 29.09.1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2009 r. nr 152, poz. 1223 ze zm.),

– ustawa z dnia 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.).

Dorota Przybyszewska