J j

jakoœæ zdania – cecha → zdania kategorycznego wyró¿niona ze wzglê-

du na to, czy dane zdanie jest twierdz¹ce, czy przecz¹ce; zdaniami twier-

dz¹cymi s¹ zdania typu S a P (ka¿de S jest P) oraz S i P (niektóre S s¹ P), natomiast zdaniami przecz¹cymi s¹ zdania S e P (¿adne S nie jest P) oraz S o P (niektóre S nie s¹ P).

jest – funktor zdaniotwórczy u¿ywany do budowy zdania typu „ S jest P”,

zwanego zdaniem jednostkowym, a tak¿e wystêpuj¹cy w → zdaniach

kategorycznych.

je¿eli... to... – wyra¿enie bêd¹ce spójnikiem ³¹cz¹cym dwa zdania i two-

rz¹ce → implikacjê; w zale¿noœci od sposobu u¿ycia mo¿e wyra¿aæ ró¿ne

jej odmiany.

jêzyk – zasób wyrazów, zwrotów i form u¿ywanych do porozumiewania

siê przez cz³onków spo³eczeñstwa, regionu, œrodowiska, zawodu itp.;

najogólniej mówi¹c — j. charakteryzuje jego s³ownik, przyjête regu³y

znaczeniowe oraz regu³y sk³adni; istnieje wiele teorii j. i wiele rozró¿nia-

nych typów j.; logicy pos³uguj¹ siê uproszczonym w stosunku do jêzyko-

znawców pojêciem j. Zob. te¿: jêzyk: koncepcja logiczna.

jêzyk ekstensjonalny – jêzyk, którego wszystkie wyra¿enia s¹ eks-

tensjonalne; w jêzyku tym spe³nia siê aksjomat → ekstensjonalnoœci

mówi¹cy o tym, ¿e je¿eli dwa zbiory maj¹ dok³adnie te same elementy,

to s¹ zbiorami identycznymi; cech¹ wyra¿eñ tego jêzyka jest to, ¿e dzia-

³aj¹ w nim regu³y zastêpowania polegaj¹ce na tym, i¿ dowolne jego

wyra¿enia mo¿na zast¹piæ innymi wyra¿eniami o tej samej → denotacji;

101

jêzyk prawniczy

do j.e. nale¿¹ symboliczne jêzyki matematyki i logiki klas.; przeciw- A

stawieniem j.e. jest → jêzyk intensjonalny.

B

jêzyk intensjonalny – jêzyk, w którym obok wyra¿eñ o charakterze

ekstensjonalnym wystêpuj¹ równie¿ wyra¿enia intensjonalne (→ inten- C

sjonalnoœæ); w konsekwencji denotacja wystêpuj¹cych w nim wyra¿eñ D

z³o¿onych nie zale¿y od denotacji tworz¹cych je wyra¿eñ elementarnych,

np. zdanie: „Józef Stalin wiedzia³, ¿e Winston Churchill podpisa³ Kartê E

Atlantyck¹” posiada inn¹ denotacjê ni¿ zdanie „Józef Stalin wiedzia³, ¿e

Winston Churchill ostatecznie przesta³ byæ premierem Wielkiej Brytanii F

w 1955 r.”; poniewa¿ Stalin zmar³ w 1953 r.; pierwsze z tych zdañ jest

prawdziwe, a drugie fa³szywe, mimo ¿e nazwa Winston Churchill ma G

w obu tych zdaniach tê sam¹ denotacjê; w jêzyku tym wystêpuj¹ równie¿ H

wyra¿enia modalne, a zdaniem niektórych równie¿ nazwy o charakterze

intensjonalnym (np. „Pegaz” i „Hermes”); jêzykiem o charakterze inten- I

sjonalnym jest jêzyk naturalny; przeciwstawieniem j.i. jest → jêzyk eks-

tensjonalny.

J

jêzyk: koncepcja logiczna – jêzyk wed³ug tej koncepcji jest okreœlony K

poprzez zbiór wyra¿eñ i zbiór przyporz¹dkowanych tym wyra¿eniom L

znaczeñ; koncepcja log. odpowiada czasowej fazie jêzyka funkcjonu-

j¹cego w d³u¿szym okresie, bowiem jêzyk zmienia siê z up³ywem cza- M

su i, badaj¹c go, mo¿emy tylko zdiagnozowaæ jego stan w momencie

badania; jêzyk w sensie hist. jest sekwencj¹ powi¹zanych ze sob¹ jê- N

zyków w sensie log.; koncepcja log. nie odpowiada pojêciom jêzyka O

przyjmowanym przez jêzykoznawców i jest w stosunku do tych ujêæ

znacznie prostsza.

P

jêzyk naturalny – jêzyk powsta³y w sposób spontaniczny i zwyczajo- R

wy; j.n. powstaj¹ w drodze ewolucji spo³eczeñstw i s³u¿¹ do wzajemnego

przekazywania sobie informacji przez ich cz³onków; s¹ one podstawo- S

wym i czêsto jedynym œrodkiem komunikowania siê, maj¹ zastosowanie T

uniwersalne; przyk³adami j.n. s¹ jêzyki etniczne, takie jak jêzyk pol.,

jêzyk niem., jêzyk ros. i inne.

U

jêzyk prawn

jêzyk

iczy

prawniczy – jêzyk II stopnia (metajêzyk), którym pos³uguje siê W

nauka i praktyka prawa, opisuj¹c, komentuj¹c i interpretuj¹c wypowiedzi

sformu³owane w jêzyku prawnym; wypowiedzi w j.p. znajdujemy we Z

jêzyk prawny

102

wszelkiego rodzaju podrêcznikach z dziedziny prawa; przyjmuj¹c jako

kryterium podmiot pos³uguj¹cy siê j.p., wyodrêbniano takie jego odmia-

ny jak j.p. dogmatyki prawa (w rozumieniu dyscypliny szczegó³owej),

j.p. praktyki prawa, u¿ywany przez organy pañstwa i inne instytucje sto-

suj¹ce prawo; j.p. przejmuje odrêbnoœci semantyczne wystêpuj¹ce w jê-

zyku prawnym; pod wzglêdem syntaktycznym nie odbiega od jêzyka

etnicznego.

Element „sztucznoœci” w j.p. (tak jak i w → jêzyku prawnym) polega

przede wszystkim na odrêbnoœciach semantycznych, wynikaj¹cych z te-

go, ¿e prawodawca mo¿e arbitralnie nadawaæ znaczenia terminom jêzyka,

wzglêdnie wprowadzaæ neologizmy, w celu uzyskania mo¿liwie precy-

zyjnej i efektywnej regulacji prawnej, aczkolwiek ró¿nice znaczeñ w sto-

sunku do jêzyka potocznego nie mog¹ byæ zbyt wielkie, gdy¿ tekst musi

byæ zrozumia³y dla adresata. Zob. te¿: jêzyka stopieñ.

jêzyk prawn

jêzyk

y

prawny – jêzyk, w którym s¹ sformu³owane teksty prawne

(tzn. przepisy prawne i ich zbiory); przyk³adami wypowiedzi w jêzyku

prawnym s¹ publikacje zawarte w dziennikach urzêdowych, takich jak

„Dziennik Ustaw”, „Monitor Polski” i inne.

W nawi¹zaniu do podzia³u jêzyków ze wzglêdu na ich poziom mo¿emy

stwierdziæ, ¿e j.p. jest jêzykiem I stopnia, gdy¿ s³u¿y do opisu wskazy-

wanych przez prawodawcê wzorów zachowañ i nie jest u¿ywany do opisu

wyra¿eñ sformu³owanych w innym jêzyku; j.p. jest jêzykiem powsta³ym

na gruncie jêzyka etnicznego, który zosta³ zaadaptowany przez prawo-

dawcê do pe³nienia funkcji œrodka przekazu informacji o prawie; adap-

tacja ta ³¹czy³a w sobie dwie przeciwstawne tendencje: z jednej strony

prawodawca d¹¿y do wyspecjalizowania tego jêzyka tak, aby by³ on

dostatecznie precyzyjny w przekazie informacji o prawie, wprowadzaj¹c

wiele → definicji legalnych, nadaj¹cych nazwom znaczenie ca³kowi-

cie lub czêœciowo odmienne od tego, które wystêpuje w jêzyku potocz-

nym, lub te¿ — poprzez u¿ycie wyra¿eñ w zwrotach sformu³owanych

w jêzyku prawnym — doprecyzowuje znaczenie u¿ytych terminów tego

jêzyka, z drugiej strony — prawodawca d¹¿y do u³atwienia rozumienia

tekstów prawnych przez wszystkich adresatów norm, st¹d stara siê tak

formu³owaæ teksty prawne, aby w jak najwiêkszym stopniu u¿yte wyra-

¿enia nie odbiega³y znaczeniowo od jêzyka potocznego.

Ró¿nice miêdzy j.p. a jêzykiem potocznym wystêpuj¹ zw³. pod wzglêdem

semantycznym, gdy¿ znaczenia niektórych zwrotów prawnych odbiegaj¹

103

jêzyka stopieñ

od znaczenia równobrzmi¹cych zwrotów jêzyka potocznego; syntaktyka A

j.p. zasadniczo nie ró¿ni siê od syntaktyki jêzyka etnicznego, jednak¿e

i tutaj wystêpuj¹ pewne odrêbnoœci, takie jak niewystêpowanie w tek- B

stach prawnych zdañ pytaj¹cych czy specyficzne rozumienie czasu teraŸ-

niejszego. Zob. te¿: jêzyka stopieñ.

C

jêzyk przed

jêzyk miotowy

przedmiotowy – jêzyk I stopnia; wyra¿enia tego jêzyka odno- D

sz¹ siê do rzeczywistoœci pozajêzykowej, tj. dotycz¹ przedmiotów spo- E

za jêzyka, np. zdarzeñ empirycznych: przyrodniczych, spo³ecznych itp.

Zob. te¿: jêzyka stopieñ.

F

jêzyk rachunku predykatów – jêzyk sformalizowany s³u¿¹cy do opisu G

wnioskowañ odwo³uj¹cych siê do wewn. struktury zdañ; obejmuje de-

finicje znaków tego jêzyka, m.in. znakami j.r.p. s¹ → sta³e logiczne oraz H

regu³y budowy wyra¿eñ w tym jêzyku. Zob. te¿: rachunek predykatów.

I

jêzyk sformalizowany (formalny) – precyzyjny, sztuczny jêzyk po- J

siadaj¹cy wyznaczony s³ownik (tj. zestaw s³ów jêzyka i okreœlone zna-

czenie tych s³ów) oraz jednoznacznie okreœlone regu³y sk³adniowe; przy- K

k³adem j.s. jest klas. rachunek zdañ, którego podstawy stworzy³ w XIX w. L

G. Frege.

M

jêzyk sztuczny – jêzyk zbudowany przez twórców dla zaspakajania

okreœlonych potrzeb komunikacyjnych; sk³ada siê z wyra¿eñ pierwotnych N

(s³ownika) oraz regu³ sk³adni; j.sz. jest tworzony w celu wyspecjalizo- O

wanego przekazu informacji w okreœlonych grupach osób: grupach zawo-

dowych (lekarze, muzycy, technicy, matematycy), grupach pos³uguj¹cych P

siê okreœlonymi œrodkami techn. (u¿ytkownicy pojazdów mechanicznych

na drogach publicznych); j.sz. powstaj¹ wed³ug konwencji ustalonej przez R

autorów danego j.sz. i ich zakres zastosowania jest z regu³y ograniczony,

np. do grupy zawodowej; j.sz. s¹ projektowane od podstaw (np. jêzyk S

rachunku predykatów, jêzyk esperanto) lub przez modyfikacje jêzyka T

etnicznego (jak np. czêœciowo zubo¿ony lub wzbogacony jêzyk etniczny,

przystosowany do potrzeb okreœlonej grupy zawodowej rolników, tech- U

ników, lekarzy itp.).

W

jêzyka stop

jêzyka ieñ

stopieñ – oznaczenie poziomu jêzyka, na którym sformu³owana

zosta³a okreœlona wypowiedŸ; kryterium rozró¿nienia poziomu jêzyka Z

jêzykowe dyrektywy wyk³adni

104

stanowi odniesienie do przedmiotu, o którym orzeka wypowiedŸ w da-

nym jêzyku; je¿eli wypowiedŸ odnosi siê do otaczaj¹cej rzeczywistoœci

i tak¹ rzeczywistoœæ opisuje, to wypowiedŸ taka jest sformu³owana w jê-

zyku I stopnia — w jêzyku przedmiotowym; inaczej mówi¹c — wypo-

wiedzi¹ w jêzyku I stopnia jest ta, która nie odnosi siê do innych wy-

powiedzi, np. „S¹d Rejonowy w Pu³tusku zatrudnia 10 sêdziów”.

Je¿eli przedmiotem, o którym orzeka dana wypowiedŸ, jest inna wypo-

wiedŸ sformu³owana w jêzyku I stopnia, to mamy do czynienia z wypo-

wiedzi¹ w jêzyku II stopnia, czyli z wypowiedzi¹ w metajêzyku (jêzyk

II stopnia inaczej jest nazywany metajêzykiem).

Wyra¿enia w metajêzyku opisuj¹ w³asnoœci wyra¿eñ jêzykowych sfor-

mu³owanych w jêzyku I stopnia, np. wypowiedziami w jêzyku II stopnia

s¹: „«uniwersytet» to rzeczownik”, „w jêzyku polskim s³owo «nieprzy-

jemnoœæ» ma takie samo znaczenie, jak s³owo «przykroœæ»”.

Ogólnie z wypowiedzi¹ w jêzyku n-tego stopnia (gdzie n ≥ 2) mamy do

czynienia wtedy, gdy przedmiotem, o którym orzeka ta wypowiedŸ, jest

druga wypowiedŸ sformu³owana w jêzyku o jeden stopieñ ni¿szym. Je¿eli

przedmiotem jest wypowiedŸ w jêzyku I stopnia, to mamy do czynienia

z wypowiedzi¹ w jêzyku II stopnia. Z kolei je¿eli przedmiotem jest wy-

powiedŸ w jêzyku II stopnia, to mamy do czynienia z wypowiedzi¹ w jê-

zyku III stopnia, itd. W rzeczywistoœci rzadko spotykamy wypowiedzi

w jêzyku III stopnia i wy¿szych, natomiast przede wszystkim pos³ugu-

jemy siê jêzykami I i II stopnia.

jêzykowe dyrektywy

jêzykowe

wyk³adni

dyrektywy wyk³adni – → dyrektywy wyk³adni jêzykowe.